SAMENVATTING
CONTEXTBEGELEIDING – S1
HOOFDSTUK 1: THEORETISCHE ACHTERGRONDEN, SITUERING
Pas halverwege de twintigste eeuw ontstond er aandacht voor het gezin. Gedrag en/of de
problemen van individuen konden niet meer enkel begrepen worden door te kijken naar het
individu. Er kwam meer en meer oog voor de interacties tussen de gezinsleden, zo ontstonden
de systeemtheorieën en systeemtherapie.
De systeemtheorie gaat ervan uit dat de mens pas werkelijk begrepen kan worden in de context
van zijn relaties.
De algemene systeemtheorie, de structurele benadering van Minuchin en de
communicatietheorie van Watzlawich = moderne stromingen binnen de systeemtheorie
(modernisme).
De narratieve therapie, de collaboratieve benadering en de oplossingsgerichte benadering =
postmodern en staan kritisch t.o.v. de eerdere stromingen.
MODERN VERSUS POSTMODERN
Modernisme:
• De werkelijkheid is kenbaar
• Er bestaat één waarheid of werkelijkheid (ook in de hulpverlening)
• De waarnemer staat buiten het gekende
• Kennis is objectief
• Kennis is waardevrij
• Kennis is universeel
• Kennis is tijdloos
• Diagnose is een wetenschappelijke uitspraak
• Kennis is een afspiegeling van de objectieve wereld
à Welke structuren en patronen zijn dysfunctioneel? Objectieve analyse waarbij de
hulpverlener de expert is die van op een afstand naar het gezin kijkt, en zo ziet hoe het gezin is en
hoe het zou moeten zijn.
Postmodernisme:
• De wereld zelf is niet kenbaar
• Er is geen objectieve waarheid of kennis
• De waarnemer staat zelf in het te kennen object
, • Kennis is subjectief
• Kennis is waardegebonden
• Keniis is individueel
• Kennis is een tijdelijke constructie
• Diagnose is een (voorlopige) taalconstructie
• Kennis is taal en ontstaat door taal
DRAAG EEN KOMMA IN JE OOR
Hiermee wordt bedoeld dat we in alle openheid vragen moeten blijven stellen, en wegen open
moeten laten staan. Dat we luisteren uit oprechte nieuwsgierigheid, en niet oordelen en er dan
een punt achter zetten.
HOOFDSTUK 2: DE ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE (AST)
Casus: ouders zitten met hun handen in het haar bij hun zoontje. De jongen toont op school
vaak probleemgedrag, en ze vragen zich af of hij een gedragsstoornis heeft of niet.
Met welke bril kijken we naar dit verhaal?
Vroege psychosociale hulpverlening: het individu moet behandeld worden. Afhankelijk van het
theoretisch model dat gehanteerd werd, werd de behandeling voorgeschreven
Mechanische visie: we kijken afzonderlijk naar elk element in een systeem. Deze bestuderen we
apart en vervolgens verklaren we het geheel uit de som van de elementen.
Systeemtheorie: de omgeving heeft ook een invloed op het gedrag van de cliënt. Er is aandacht
voor de context en hoe de verschillende elementen in een systeem elkaar beïnvloeden.
Conclusie: probleemgedrag is het resultaat van een interactie. Gedrag wordt uitgelokt door de
omgeving, en door de manier waarop anderen op het gedrag reageren. Het individu is wel nog
steeds verantwoordelijk voor zijn eigen gedrag!
HET BEGRIP SYSTEEM
GRENZEN ROND EN IN HET SYSTEEM
Een open systeem staat in relatie tot de omgeving. Sociale systemen zijn altijd open systemen,
maar de grenzen kunnen variëren van openheid
Een gesloten systeem staat niet in relatie tot de omgeving, de omgeving heeft geen enkele
invloed op wat in een gesloten systeem gebeurt.
,De omgeving zijn:
1. Alle objecten buiten het systeem, die wanneer hun kenmerken veranderen, van invloed
zijn op het systeem
2. Alle elementen buiten het systeem waarvan de kenmerken worden veranderd door het
gedrag van het systeem
Naast de grenzen rond het systeem, zijn er ook interne grenzen in het systeem, en zo ontstaan er
subsystemen (bv. het ouder-subsysteem, het kindsubsysteem, het partner-subsysteem,... )
Suprasysteem = het grotere systeem waar jouw systeem deel van uitmaakt (de maatschappij)
Wat beïnvloedt het systeem?
Meso: klasgenoten, kinderen in de sportclub, werk van de ouders (zijn ze zwaarbelast of hebben
ze veel tijd), familie, vrienden, buren
Macro (maatschappij): democratisering, geloof, autoriteit, opkomst van de technologie (de
buitenwereld komt binnen via een scherm)
DE BELANGRIJKSTE UITGANGSPUNTEN VAN DE AST
1. Het geheel is meer dan de som van de delen
à Er zijn ook systeemeigenschappen aanwezig (dynamieken), die mee de interacties
bepalen.
2. Binnen het systeem zijn de delen van elkaar afhankelijk
à = ‘totaliteit’ of ‘systeemsamenhang’, wanneer er een verandering optreedt in een deel
van het systeem, heeft dit effect op het gehele systeem
3. Het systeem bepaalt in belangrijke mate het gedrag van de individuen
à Afhankelijk van het systeem waarin een individu zich bevindt, zal het zich anders
gedragen. In systemen herhalen we vaak zaken (bv. ochtendritueel, vieren van
feestdagen) = patronen.
à Redundantie = voorspelbaarheid binnen een patroon
4. Het systeem probeert zich op allerlei manieren aan te passen aan zijn omgeving, omdat
het wil overleven
à Een systeem wil als systeem overleven en zal daardoor tegemoet moeten komen aan
de eisen van de veranderingen
5. Een systeem heeft de eigenschap zichzelf te handhaven en te blijven voortbestaan
à Een systeem wil als systeem overleven en zal daarom een zekere vorm van stabiliteit
vertonen
, BEGRIPPEN
• Informatie & patroon: een systeem bestaat uit relaties die voortdurend aan verandering
onderhevig zijn op basis van een permanente uitwisseling van informatie. alles dat men
doet is informatie, men kan niet niet communiceren, er ontstaan patronen in
communicatie (vb. vaste plaatsen aan tafel), routines en rituelen zorgen ervoor dat
bepaalde informatie overbodig wordt
• Redundantie: voorspelbaarheid binnen een patroon, informatie wordt overbodig omdat
ze zichzelf herhaalt en past binnen een gekend patroon
• Homeostase: een meegroeiend evenwicht binnen het systeem, of een systeem dat mee
verandert met de tijd, zonder het evenwicht te verliezen
• Feedback: tussen en binnen systemen wordt er continu informatie verstuurd. Die wordt
bewust of onbewust opgenomen.
o Positieve feedback: door nieuwe informatie dringt er verandering door in het
systeem. Brengt dus de homeostase in gevaar
o Negatieve feedback: hierbij zorgt nieuwe informatie niet voor verandering. Het
draagt dus bij aan de stabiliteit van het gezin en beschermt de homeostase
• Circulaire causaliteit: het concept ‘schuld’ valt weg. Oorzaak en gevolg zijn circulair
(alles is tegelijk oorzaak en gevolg), er is geen startpunt. Alles speelt in op elkaar.
• Lineaire causaliteit: er is sprake van ‘schuld’. Er is een oorzaak en gevolg. (Voorbeeld:
ouders voeden niet goed op, daardoor hebben de kinderen gedragsproblemen)
• Interpunctie: het startpunt van het gedrag, iedere betrokkene kan dit elders leggen
• Equifinaliteit: eenzelfde heden kan veroorzaakt zijn door verschillende verledens, en
één heden kan leiden tot verschillende toekomsten
• ‘Symptoom’ of ‘probleem’: een symptoom verwijst vaak naar het feit dat er nog andere
problemen in het systeem zijn. De persoon met het ‘probleemgedrag’ of de
symptoomdrager kan ook een soort bliksemafleider zijn, waarbij “de echte problemen”
door hem dus verborgen worden
• Totaliteit: iedereen in een systeem beïnvloed elkaar, je kan een gezin niet snappen als je
niet naar het gehele systeem kijkt. Een verandering bij een individu (een deel van het
systeem), heeft weerslag op het gehele systeem.
SYSTEMISCHE INTERVENTIES
SYSTEMISCH VRAGEN EN RELATIONEEL LUISTEREN
• Systeemdenker: vooral de focus op wat het effect is van de problemen op de relaties, en
wat het effect is van de relaties op de problemen (circulaire causaliteit);
CONTEXTBEGELEIDING – S1
HOOFDSTUK 1: THEORETISCHE ACHTERGRONDEN, SITUERING
Pas halverwege de twintigste eeuw ontstond er aandacht voor het gezin. Gedrag en/of de
problemen van individuen konden niet meer enkel begrepen worden door te kijken naar het
individu. Er kwam meer en meer oog voor de interacties tussen de gezinsleden, zo ontstonden
de systeemtheorieën en systeemtherapie.
De systeemtheorie gaat ervan uit dat de mens pas werkelijk begrepen kan worden in de context
van zijn relaties.
De algemene systeemtheorie, de structurele benadering van Minuchin en de
communicatietheorie van Watzlawich = moderne stromingen binnen de systeemtheorie
(modernisme).
De narratieve therapie, de collaboratieve benadering en de oplossingsgerichte benadering =
postmodern en staan kritisch t.o.v. de eerdere stromingen.
MODERN VERSUS POSTMODERN
Modernisme:
• De werkelijkheid is kenbaar
• Er bestaat één waarheid of werkelijkheid (ook in de hulpverlening)
• De waarnemer staat buiten het gekende
• Kennis is objectief
• Kennis is waardevrij
• Kennis is universeel
• Kennis is tijdloos
• Diagnose is een wetenschappelijke uitspraak
• Kennis is een afspiegeling van de objectieve wereld
à Welke structuren en patronen zijn dysfunctioneel? Objectieve analyse waarbij de
hulpverlener de expert is die van op een afstand naar het gezin kijkt, en zo ziet hoe het gezin is en
hoe het zou moeten zijn.
Postmodernisme:
• De wereld zelf is niet kenbaar
• Er is geen objectieve waarheid of kennis
• De waarnemer staat zelf in het te kennen object
, • Kennis is subjectief
• Kennis is waardegebonden
• Keniis is individueel
• Kennis is een tijdelijke constructie
• Diagnose is een (voorlopige) taalconstructie
• Kennis is taal en ontstaat door taal
DRAAG EEN KOMMA IN JE OOR
Hiermee wordt bedoeld dat we in alle openheid vragen moeten blijven stellen, en wegen open
moeten laten staan. Dat we luisteren uit oprechte nieuwsgierigheid, en niet oordelen en er dan
een punt achter zetten.
HOOFDSTUK 2: DE ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE (AST)
Casus: ouders zitten met hun handen in het haar bij hun zoontje. De jongen toont op school
vaak probleemgedrag, en ze vragen zich af of hij een gedragsstoornis heeft of niet.
Met welke bril kijken we naar dit verhaal?
Vroege psychosociale hulpverlening: het individu moet behandeld worden. Afhankelijk van het
theoretisch model dat gehanteerd werd, werd de behandeling voorgeschreven
Mechanische visie: we kijken afzonderlijk naar elk element in een systeem. Deze bestuderen we
apart en vervolgens verklaren we het geheel uit de som van de elementen.
Systeemtheorie: de omgeving heeft ook een invloed op het gedrag van de cliënt. Er is aandacht
voor de context en hoe de verschillende elementen in een systeem elkaar beïnvloeden.
Conclusie: probleemgedrag is het resultaat van een interactie. Gedrag wordt uitgelokt door de
omgeving, en door de manier waarop anderen op het gedrag reageren. Het individu is wel nog
steeds verantwoordelijk voor zijn eigen gedrag!
HET BEGRIP SYSTEEM
GRENZEN ROND EN IN HET SYSTEEM
Een open systeem staat in relatie tot de omgeving. Sociale systemen zijn altijd open systemen,
maar de grenzen kunnen variëren van openheid
Een gesloten systeem staat niet in relatie tot de omgeving, de omgeving heeft geen enkele
invloed op wat in een gesloten systeem gebeurt.
,De omgeving zijn:
1. Alle objecten buiten het systeem, die wanneer hun kenmerken veranderen, van invloed
zijn op het systeem
2. Alle elementen buiten het systeem waarvan de kenmerken worden veranderd door het
gedrag van het systeem
Naast de grenzen rond het systeem, zijn er ook interne grenzen in het systeem, en zo ontstaan er
subsystemen (bv. het ouder-subsysteem, het kindsubsysteem, het partner-subsysteem,... )
Suprasysteem = het grotere systeem waar jouw systeem deel van uitmaakt (de maatschappij)
Wat beïnvloedt het systeem?
Meso: klasgenoten, kinderen in de sportclub, werk van de ouders (zijn ze zwaarbelast of hebben
ze veel tijd), familie, vrienden, buren
Macro (maatschappij): democratisering, geloof, autoriteit, opkomst van de technologie (de
buitenwereld komt binnen via een scherm)
DE BELANGRIJKSTE UITGANGSPUNTEN VAN DE AST
1. Het geheel is meer dan de som van de delen
à Er zijn ook systeemeigenschappen aanwezig (dynamieken), die mee de interacties
bepalen.
2. Binnen het systeem zijn de delen van elkaar afhankelijk
à = ‘totaliteit’ of ‘systeemsamenhang’, wanneer er een verandering optreedt in een deel
van het systeem, heeft dit effect op het gehele systeem
3. Het systeem bepaalt in belangrijke mate het gedrag van de individuen
à Afhankelijk van het systeem waarin een individu zich bevindt, zal het zich anders
gedragen. In systemen herhalen we vaak zaken (bv. ochtendritueel, vieren van
feestdagen) = patronen.
à Redundantie = voorspelbaarheid binnen een patroon
4. Het systeem probeert zich op allerlei manieren aan te passen aan zijn omgeving, omdat
het wil overleven
à Een systeem wil als systeem overleven en zal daardoor tegemoet moeten komen aan
de eisen van de veranderingen
5. Een systeem heeft de eigenschap zichzelf te handhaven en te blijven voortbestaan
à Een systeem wil als systeem overleven en zal daarom een zekere vorm van stabiliteit
vertonen
, BEGRIPPEN
• Informatie & patroon: een systeem bestaat uit relaties die voortdurend aan verandering
onderhevig zijn op basis van een permanente uitwisseling van informatie. alles dat men
doet is informatie, men kan niet niet communiceren, er ontstaan patronen in
communicatie (vb. vaste plaatsen aan tafel), routines en rituelen zorgen ervoor dat
bepaalde informatie overbodig wordt
• Redundantie: voorspelbaarheid binnen een patroon, informatie wordt overbodig omdat
ze zichzelf herhaalt en past binnen een gekend patroon
• Homeostase: een meegroeiend evenwicht binnen het systeem, of een systeem dat mee
verandert met de tijd, zonder het evenwicht te verliezen
• Feedback: tussen en binnen systemen wordt er continu informatie verstuurd. Die wordt
bewust of onbewust opgenomen.
o Positieve feedback: door nieuwe informatie dringt er verandering door in het
systeem. Brengt dus de homeostase in gevaar
o Negatieve feedback: hierbij zorgt nieuwe informatie niet voor verandering. Het
draagt dus bij aan de stabiliteit van het gezin en beschermt de homeostase
• Circulaire causaliteit: het concept ‘schuld’ valt weg. Oorzaak en gevolg zijn circulair
(alles is tegelijk oorzaak en gevolg), er is geen startpunt. Alles speelt in op elkaar.
• Lineaire causaliteit: er is sprake van ‘schuld’. Er is een oorzaak en gevolg. (Voorbeeld:
ouders voeden niet goed op, daardoor hebben de kinderen gedragsproblemen)
• Interpunctie: het startpunt van het gedrag, iedere betrokkene kan dit elders leggen
• Equifinaliteit: eenzelfde heden kan veroorzaakt zijn door verschillende verledens, en
één heden kan leiden tot verschillende toekomsten
• ‘Symptoom’ of ‘probleem’: een symptoom verwijst vaak naar het feit dat er nog andere
problemen in het systeem zijn. De persoon met het ‘probleemgedrag’ of de
symptoomdrager kan ook een soort bliksemafleider zijn, waarbij “de echte problemen”
door hem dus verborgen worden
• Totaliteit: iedereen in een systeem beïnvloed elkaar, je kan een gezin niet snappen als je
niet naar het gehele systeem kijkt. Een verandering bij een individu (een deel van het
systeem), heeft weerslag op het gehele systeem.
SYSTEMISCHE INTERVENTIES
SYSTEMISCH VRAGEN EN RELATIONEEL LUISTEREN
• Systeemdenker: vooral de focus op wat het effect is van de problemen op de relaties, en
wat het effect is van de relaties op de problemen (circulaire causaliteit);
