User Centered Design - Psychologie
Les 1
Psychologie betekent letterlijk de studie van de geest (psyche = geest, ologie = studie). Het
is de wetenschappelijke studie van gedrag en geestelijke processen, gebaseerd op
objectieve en verifieerbare feiten via experimenteel onderzoek.
> pseudopsychologie: niet-wetenschappelijk onderbouwde aannamen die als waarheid
worden gepresenteerd.
Psychologie onderzoekt zowel extern waarneembaar gedrag (zoals spreken, lopen,
lachen) als interne mentale processen (zoals denken, voelen, verlangen).
Psychologie helpt ons
inzicht te krijgen in psychologische processen, waardoor we beter producten en
omgevingen kunnen ontwer pen die afgestemd zijn op de gebruiker (interactie) en
het gebruiksgedrag.
Belangrijke vragen zijn:
• Hoe verloopt de interactie tussen mens en product?
• Hoe kan design gedrag beïnvloeden of verbeteren?
Belangrijkste perspectieven:
1. Biologische psychologie – Gedrag en geest zijn producten van hersenen, zenuw- en
hormoonstelsel en genen.
2. Cognitieve psychologie – Richt zich op interne processen zoals denken, geheugen,
aandacht en perceptie.
3. Behaviorisme – Onderzoekt waarneembaar gedrag en de invloed van stimuli en
beloningen.
4. Klinische en humanistische psychologie – Benadrukt groei, zelfontplooiing en
subjectieve ervaring.
5. Ontwikkelingspsychologie – Bestudeert levensloop, groei en verandering.
6. Sociale en culturele psychologie – Onderzoekt hoe omgeving en cultuur gedrag
beïnvloeden.
,Historische wortels
De oude Grieken en oosterse filosofen (zoals boeddhisten) dachten al over de geest en
bewustzijn
• Middeleeuwen: geest en ziel staan los vd natuurwetten; mentale ziektes bezien als
demonisch
• Descartes introduceerde het dualisme: geest en lichaam zijn gescheiden maar
beïnvloeden elkaar. Moderne psychologie ziet geest als product van hersenactiviteit.
o Rationalisme: denken is het enige middel om aan wetenschap en filosofie te
doen
o Cogito ergo sun (ik denk, dus ik ben)
o Scepticisme (ik twijfel, dus ik ben)
o De Homine: studie op lijken
Biologische psychologie
Moderne biologische psychologie: geest is product van het lichaam (het brein) -> geest en
gedrag geproduceerd door hersenen, zenuw- en hormonenstelsel en genen
- Neurowetenschappen
- Beeldvormingstechnieken vd hersenen
Evolutionaire psychologie
Darwin’s theorie van natuurlijke selectie vormde de basis voor evolutionaire
psychologie, die menselijk gedrag verklaart in termen van overleving en
voortplanting.
Onderzoek naar altruïsme toonde dat mensen vooral verwanten helpen — “kin
selection”
o Genetic Ingroup: in situaties van leven of dood zal men sneller mensen
helpen die genetisch verwant zijn
De opkomst van experimentele psychologie
Wilhelm Wundt richtte het eerste psychologielab op en onderzocht via introspectie hoe
mensen hun ervaringen waarnemen. Dit leidde tot cognitieve psychologie
Grondlegger van experimentele psychologie
Introspectie: vragen aan mensen wat ze ervaren (niet betrouwbaar)
, Daarop volgde kritiek van John B. Watson en later Skinner, die pleitten voor
behaviorisme: enkel observeerbaar gedrag is wetenschappelijk relevant. Gedrag
wordt gevormd door conditionering:
Behaviorism
= wetenschap van het gedrag en van de meetbare omstandigheden in de omgeving die
dit gedrag beinvloeden
Watson claimde dat mens geboren wordt als tabula rasa (zonder informatie): elk kind kan
getraind worden tot alles
• Klassieke conditionering (Pavlov): associaties tussen 2 ongerelateerde stimuli
• Operante conditionering (Skinner): gedrag wordt geassocieerd met consequenties
o Wanneer gedrag wordt gevolgd door beloning, zal het waarschijnlijk blijven
(en andersom)
Behavioristen waren vrij radicaal: weigerden iets subjectief te accepteren
Gestaltpsychologie
Gestaltpsychologen stelden dat we patronen waarnemen als gehelen, niet als losse
onderdelen: “Het geheel is meer dan de som der delen.”
Ze onderzochten perceptie en interpretatie, bv. visuele illusies
Psychoanalyse (Freud)
Volgens Freud ontstaan persoonlijkheid en stoornissen uit onbewuste processen, niet in
het bewustzijn. De psychoanalyse was de eerste psychotherapie.
Kritiek (Popper, 1963): te weinig wetenschappelijke toetsbaarheid
Humanistische psychologie (Rogers & Maslow)
Benadrukt de positieve kant van de mens: groei, keuzevrijheid en potentieel.
Deze visie beïnvloedde counseling en human-centered design: ontwerpen voor zinvolle,
positieve ervaringen
bv. gamification
Persoonlijkheidspsychologie
Nadruk op hoe individuele verschillen of karaktertrekken gedrag bepalen
Big Five: theorie die persoonlijkheid beschrijft in een taxonomie v 5 algemene
dimensies
Les 1
Psychologie betekent letterlijk de studie van de geest (psyche = geest, ologie = studie). Het
is de wetenschappelijke studie van gedrag en geestelijke processen, gebaseerd op
objectieve en verifieerbare feiten via experimenteel onderzoek.
> pseudopsychologie: niet-wetenschappelijk onderbouwde aannamen die als waarheid
worden gepresenteerd.
Psychologie onderzoekt zowel extern waarneembaar gedrag (zoals spreken, lopen,
lachen) als interne mentale processen (zoals denken, voelen, verlangen).
Psychologie helpt ons
inzicht te krijgen in psychologische processen, waardoor we beter producten en
omgevingen kunnen ontwer pen die afgestemd zijn op de gebruiker (interactie) en
het gebruiksgedrag.
Belangrijke vragen zijn:
• Hoe verloopt de interactie tussen mens en product?
• Hoe kan design gedrag beïnvloeden of verbeteren?
Belangrijkste perspectieven:
1. Biologische psychologie – Gedrag en geest zijn producten van hersenen, zenuw- en
hormoonstelsel en genen.
2. Cognitieve psychologie – Richt zich op interne processen zoals denken, geheugen,
aandacht en perceptie.
3. Behaviorisme – Onderzoekt waarneembaar gedrag en de invloed van stimuli en
beloningen.
4. Klinische en humanistische psychologie – Benadrukt groei, zelfontplooiing en
subjectieve ervaring.
5. Ontwikkelingspsychologie – Bestudeert levensloop, groei en verandering.
6. Sociale en culturele psychologie – Onderzoekt hoe omgeving en cultuur gedrag
beïnvloeden.
,Historische wortels
De oude Grieken en oosterse filosofen (zoals boeddhisten) dachten al over de geest en
bewustzijn
• Middeleeuwen: geest en ziel staan los vd natuurwetten; mentale ziektes bezien als
demonisch
• Descartes introduceerde het dualisme: geest en lichaam zijn gescheiden maar
beïnvloeden elkaar. Moderne psychologie ziet geest als product van hersenactiviteit.
o Rationalisme: denken is het enige middel om aan wetenschap en filosofie te
doen
o Cogito ergo sun (ik denk, dus ik ben)
o Scepticisme (ik twijfel, dus ik ben)
o De Homine: studie op lijken
Biologische psychologie
Moderne biologische psychologie: geest is product van het lichaam (het brein) -> geest en
gedrag geproduceerd door hersenen, zenuw- en hormonenstelsel en genen
- Neurowetenschappen
- Beeldvormingstechnieken vd hersenen
Evolutionaire psychologie
Darwin’s theorie van natuurlijke selectie vormde de basis voor evolutionaire
psychologie, die menselijk gedrag verklaart in termen van overleving en
voortplanting.
Onderzoek naar altruïsme toonde dat mensen vooral verwanten helpen — “kin
selection”
o Genetic Ingroup: in situaties van leven of dood zal men sneller mensen
helpen die genetisch verwant zijn
De opkomst van experimentele psychologie
Wilhelm Wundt richtte het eerste psychologielab op en onderzocht via introspectie hoe
mensen hun ervaringen waarnemen. Dit leidde tot cognitieve psychologie
Grondlegger van experimentele psychologie
Introspectie: vragen aan mensen wat ze ervaren (niet betrouwbaar)
, Daarop volgde kritiek van John B. Watson en later Skinner, die pleitten voor
behaviorisme: enkel observeerbaar gedrag is wetenschappelijk relevant. Gedrag
wordt gevormd door conditionering:
Behaviorism
= wetenschap van het gedrag en van de meetbare omstandigheden in de omgeving die
dit gedrag beinvloeden
Watson claimde dat mens geboren wordt als tabula rasa (zonder informatie): elk kind kan
getraind worden tot alles
• Klassieke conditionering (Pavlov): associaties tussen 2 ongerelateerde stimuli
• Operante conditionering (Skinner): gedrag wordt geassocieerd met consequenties
o Wanneer gedrag wordt gevolgd door beloning, zal het waarschijnlijk blijven
(en andersom)
Behavioristen waren vrij radicaal: weigerden iets subjectief te accepteren
Gestaltpsychologie
Gestaltpsychologen stelden dat we patronen waarnemen als gehelen, niet als losse
onderdelen: “Het geheel is meer dan de som der delen.”
Ze onderzochten perceptie en interpretatie, bv. visuele illusies
Psychoanalyse (Freud)
Volgens Freud ontstaan persoonlijkheid en stoornissen uit onbewuste processen, niet in
het bewustzijn. De psychoanalyse was de eerste psychotherapie.
Kritiek (Popper, 1963): te weinig wetenschappelijke toetsbaarheid
Humanistische psychologie (Rogers & Maslow)
Benadrukt de positieve kant van de mens: groei, keuzevrijheid en potentieel.
Deze visie beïnvloedde counseling en human-centered design: ontwerpen voor zinvolle,
positieve ervaringen
bv. gamification
Persoonlijkheidspsychologie
Nadruk op hoe individuele verschillen of karaktertrekken gedrag bepalen
Big Five: theorie die persoonlijkheid beschrijft in een taxonomie v 5 algemene
dimensies
