STAATSRECHT
1 Inhoudsopgave
2 DE ACTUALITEIT ..................................................................................................................... 6
3 INLEIDNG .............................................................................................................................. 7
3.1 De drie luiken van de cursus: ..................................................................................................7
3.2 De essentie/kernboodschap van de hele cursus ......................................................................7
3.3 Het ontbrekende woord ..........................................................................................................8
4 DE KRACHTLIJNEN ................................................................................................................10
4.1 De inleiding – wat is recht? .................................................................................................... 10
4.2 De kernboodschap............................................................................................................... 11
4.3 De Belgische staat ............................................................................................................... 11
4.3.1 Het ontstaan van staten ................................................................................................ 11
4.3.2 Het ontstaan van België ................................................................................................. 12
4.3.3 De belgische staat ........................................................................................................ 13
4.4 Een democratische rechtstaat .............................................................................................. 15
4.4.1 De scheiding der machten ............................................................................................. 16
4.4.2 De ontwikkeling van rechtsstaat (rule of law, état de droit) .............................................. 17
4.5 Een meergelaagde staat in Europa ........................................................................................ 18
4.5.1 De (federale) staat België ............................................................................................... 19
4.5.2 De Vlaamse en andere deelstaten .................................................................................. 22
4.5.2.1 De staatshervormingen .......................................................................................... 22
4.5.3 De Europese Unie ......................................................................................................... 25
4.5.4 De gemeenten en provincies .......................................................................................... 26
5 DE GRONDWETTELIJKE TEKSTEN ...........................................................................................27
5.1 De algemene omkadering ..................................................................................................... 27
5.2 De belgische Grondwet ........................................................................................................ 29
5.2.1 De totstandkoming........................................................................................................ 29
5.2.2 De herziening van de Belgische Grondwet (=juridisiche betekenis) ................................... 31
5.2.3 De constitutieve autonomie van de deelstaten ............................................................... 36
5.2.4 De basisverdragen van de Europese Unie ....................................................................... 36
6 BESLISSEN, VERKIEZEN EN VERTEGENWOORDIGEN ..............................................................38
6.1 Debatteren en organiseren ................................................................................................... 38
6.2 Zelf beslissen....................................................................................................................... 38
6.2.1 Federaal ....................................................................................................................... 39
6.2.2 Deelstaten .................................................................................................................... 39
, 6.2.3 Europese Unie .............................................................................................................. 40
6.2.4 Lokaal .......................................................................................................................... 40
6.3 Verkiezen en vertegenwoordigen ........................................................................................... 40
6.3.1 Het federale niveau ....................................................................................................... 42
6.3.1.1 Kamer van volksvertegenwoordigers ....................................................................... 42
6.3.1.2 De senaat .............................................................................................................. 46
6.3.1.3 De bijzonderbaarheden .......................................................................................... 48
6.3.2 Het deelstatelijke niveau ............................................................................................... 49
6.3.2.1 Het Vlaams parlement............................................................................................ 50
6.3.2.2 Het Waals parlement ............................................................................................. 50
6.3.2.3 Het parlement van de Franse gemeenschap ............................................................ 51
6.3.2.4 Parlement Duitstalige Gemeenschap ...................................................................... 51
6.3.2.5 Brussels Hoofdstedelijk Parlement ......................................................................... 51
6.3.3 Het Europese niveau ..................................................................................................... 51
6.3.3.1 Het Europees Parlement......................................................................................... 52
6.3.3.2 De Europese Raad.................................................................................................. 52
6.3.3.3 De Raad (van de Europese Unie) ............................................................................. 53
6.3.4 De Vlaamse lokale besturen .......................................................................................... 54
7 WETGEVEN ...........................................................................................................................54
7.1 Het federale niveau .............................................................................................................. 54
7.1.1 De wet .......................................................................................................................... 55
7.1.2 De wetgevende bevoegdheden ...................................................................................... 56
7.1.3 De wetgevingsprocedure ............................................................................................... 57
7.1.4 Kwalificatie en de daaraan gekoppelde conflicten ........................................................... 59
7.1.4.1 De bijzonderemeerderheidswetten ......................................................................... 62
7.1.4.2 De alarmbelprocedure ........................................................................................... 62
7.1.5 Overdracht van wetgevende bevoegdheden aan de uitvoerende macht ............................ 64
7.2 Het deelstatelijke niveau ...................................................................................................... 65
7.2.1 De Alarmbelprocedure .................................................................................................. 66
7.3 De Europese Unie ................................................................................................................ 67
7.3.1 Hoe komt de wetgeving tot stand?.................................................................................. 67
7.4 De Vlaamse gemeenten en provincies ................................................................................... 68
7.5 Beginselen van behoorlijk wetgeven ...................................................................................... 68
7.6 De toepassing van de wetgeving in de tijd .............................................................................. 68
7.7 De interpretatieve wetgeving ................................................................................................. 69
8 VERTROUWEN EN CONTROLEREN .........................................................................................70
8.1 Het federale niveau .............................................................................................................. 70
.................................................................................................................................................. 70
8.1.1 De koning ..................................................................................................................... 70
8.1.1.1 De rechtspositie van de Koning ............................................................................... 70
8.1.2 De federale regering ...................................................................................................... 71
8.1.2.1 De rechtspositie van de regering ............................................................................. 72
2
, 8.1.2.2 Het vertrouwen in de Regering ................................................................................ 72
8.1.2.3 Ontslag Regering? .................................................................................................. 75
8.2 Het deelstatelijk niveau ........................................................................................................ 76
8.2.1 Samenstelling en werking .............................................................................................. 77
8.3 Het Europees niveau ............................................................................................................ 78
8.3.1 De samenstelling .......................................................................................................... 79
8.3.2 De rechtspositie ........................................................................................................... 79
8.3.3 Controle ....................................................................................................................... 79
8.4 Het lokale niveau – de Vlaamse gemeenten .......................................................................... 79
8.4.1 De gemeente ................................................................................................................ 79
8.5 Het lokale niveau – de Vlaamse provincies ............................................................................ 80
9 BESTUREN ............................................................................................................................81
9.1 Het federale niveau (koning + regering) ................................................................................. 81
9.1.1 De algemene bevoegdheden.......................................................................................... 82
9.1.2 De bijzondere bevoegdheden ......................................................................................... 83
9.1.3 De procedure ................................................................................................................ 87
9.1.4 Overdracht van de bevoegdheden .................................................................................. 90
9.2 Het deelstatelijk niveau ........................................................................................................ 90
9.3 Het Europees nivrau ............................................................................................................. 90
9.4 Het lokaal niveau ................................................................................................................. 91
10 BESTUURLIJKE RECHTHANDELINGEN EN BEHOORLIJK BESTUREN ......................................91
10.1 Overdracht van bevoegdheden aan niet-politiek bestuur ..................................................... 92
10.1.1 Bevoegdheden van niet-politieke besturen ..................................................................... 93
10.1.2 Het bestuur .................................................................................................................. 94
10.2 Behoorlijk besturen .......................................................................................................... 95
10.2.1 Uitwerking van bestuurlijke rechtshandelingen in de tijd .................................................. 95
10.2.2 Behoorlijk beschikkend besturen ................................................................................... 96
10.3 Bestuurlijk beroep ............................................................................................................ 98
11 DE OPENBAARHEID EN BESTUURSTAAL ..............................................................................99
11.1 De openbaarheid van het bestuur = overgeslaan!! .............................................................. 99
11.2 Taalgebruik door het bestuur ........................................................................................... 100
11.3 Handhaving door het bestuur .......................................................................................... 102
12 GEFEDEREERDE EN GEDECENTRALISEERDE BEVOEGDHEDEN .......................................... 103
12.1 Gefedereerde bevoegdheden .......................................................................................... 103
12.1.1 De bevoegdheidsverdeling in België ............................................................................. 103
12.1.2 De grondslagen ........................................................................................................... 104
12.1.3 De materiële exclusiviteit ............................................................................................ 106
12.1.4 De territoriale exclusiviteit ........................................................................................... 107
3
, 12.1.4.1 De federale bevoegdheden ................................................................................... 107
12.1.4.2 De deelstatelijke bevoegdheden ........................................................................... 109
12.1.5 Extra uitzonderingen aan het basisprincipe ................................................................... 113
12.1.6 De grenzen aan de bevoegdheidsuitoefening ................................................................ 115
12.1.7 De verhoudingen tussen de federale entiteiten ............................................................. 116
12.1.8 Bevoegdheden van de Unie: bepaald in VEU en VWEU ................................................... 118
12.2 Territoriaal gedecentraliseerde bevoegdheden ................................................................. 119
12.2.1 De bevoegdheden van de Vlaamse gemeenten ............................................................. 119
13 DE INWONERS EN HUN GRONDRECHTEN......................................................................... 120
13.1 De inwoners ................................................................................................................... 120
13.1.1 De toekenning............................................................................................................. 121
13.1.2 De verkrijging .............................................................................................................. 121
13.1.3 De gevolgen en samenhangende elementen met de nationaliteit ................................... 121
13.2 De ontwikkeling van grondrechten ................................................................................... 123
13.2.1 De grote ontwikkelingen .............................................................................................. 123
13.2.2 Supranationale organisaties ter bescherming van de mensenrechten ............................ 124
13.2.2.1 De Raad van Europa - EVRM .................................................................................. 124
13.2.2.2 De Europese Unie ................................................................................................ 125
13.2.2.3 Verenigde Naties .................................................................................................. 125
13.3 De voornaamste grondrechten ........................................................................................ 126
13.3.1 Bescherming van de fysieke integriteit .......................................................................... 126
13.3.1.1 Recht op leven (artikel 2 EVRM) ............................................................................. 126
13.3.1.2 Het verbod van foltering, onmenselijke of vernederende behandeling (artikel 3 EVRM)
127
13.3.1.3 Verbod van slavernij en dwangarbeid (artikel 4 EVRM) ............................................ 127
13.3.1.4 Recht op gelijke behandeling ................................................................................ 127
13.3.2 Intellectuele vrijheden ................................................................................................. 128
13.3.2.1 Vrijheid van meningsuiting (art. 19 Gw. & art. 10 EVRM) en vrijheid van de media (art. 25
Gw.) 128
13.3.2.2 Vrijheid van vergadering (art. 26 Gw.) en vrijheid van vereniging (art. 27 Gw.) ............ 128
13.3.2.3 Vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst ....................................................... 128
13.3.2.4 Onderwijs (art. 24 Gw., artikel 2 EAP bij EVRM) ....................................................... 129
13.3.2.5 Vrijheid van taalgebruik (art. 30 Gw.) ..................................................................... 129
13.3.3 Democratische rechten ............................................................................................... 130
13.3.3.1 Recht op vrije en geheime verkiezingen (Impliciet in Gw. & Artikel 3 EAP bij EVRM) ... 130
13.3.3.2 Petitierecht (art. 28, eerste lid Gw.)....................................................................... 130
13.3.3.3 Recht op openbaarheid van bestuur (art. 32 Gw.) ................................................... 130
13.3.4 Rechten tijdens de rechtspleging ................................................................................. 130
13.3.4.1 Recht op een eerlijk proces (art. 6 EVRM) ............................................................... 130
13.3.5 Rechten tijdens de strafrechtspleging .......................................................................... 131
13.3.5.1 Wettigheidsbeginsel in strafzaken (art. 14 Gw. & art. 7 EVRM) ................................. 131
13.3.5.2 Vermoeden van onschuld en recht van verdediging ................................................ 131
13.3.5.3 Recht op tweede aanleg ....................................................................................... 131
13.3.5.4 Recht om niet tweemaal te worden berecht of bestraft ........................................... 132
13.3.6 Recht op bescherming privé-, gezins- en familieleven ................................................... 132
4
1 Inhoudsopgave
2 DE ACTUALITEIT ..................................................................................................................... 6
3 INLEIDNG .............................................................................................................................. 7
3.1 De drie luiken van de cursus: ..................................................................................................7
3.2 De essentie/kernboodschap van de hele cursus ......................................................................7
3.3 Het ontbrekende woord ..........................................................................................................8
4 DE KRACHTLIJNEN ................................................................................................................10
4.1 De inleiding – wat is recht? .................................................................................................... 10
4.2 De kernboodschap............................................................................................................... 11
4.3 De Belgische staat ............................................................................................................... 11
4.3.1 Het ontstaan van staten ................................................................................................ 11
4.3.2 Het ontstaan van België ................................................................................................. 12
4.3.3 De belgische staat ........................................................................................................ 13
4.4 Een democratische rechtstaat .............................................................................................. 15
4.4.1 De scheiding der machten ............................................................................................. 16
4.4.2 De ontwikkeling van rechtsstaat (rule of law, état de droit) .............................................. 17
4.5 Een meergelaagde staat in Europa ........................................................................................ 18
4.5.1 De (federale) staat België ............................................................................................... 19
4.5.2 De Vlaamse en andere deelstaten .................................................................................. 22
4.5.2.1 De staatshervormingen .......................................................................................... 22
4.5.3 De Europese Unie ......................................................................................................... 25
4.5.4 De gemeenten en provincies .......................................................................................... 26
5 DE GRONDWETTELIJKE TEKSTEN ...........................................................................................27
5.1 De algemene omkadering ..................................................................................................... 27
5.2 De belgische Grondwet ........................................................................................................ 29
5.2.1 De totstandkoming........................................................................................................ 29
5.2.2 De herziening van de Belgische Grondwet (=juridisiche betekenis) ................................... 31
5.2.3 De constitutieve autonomie van de deelstaten ............................................................... 36
5.2.4 De basisverdragen van de Europese Unie ....................................................................... 36
6 BESLISSEN, VERKIEZEN EN VERTEGENWOORDIGEN ..............................................................38
6.1 Debatteren en organiseren ................................................................................................... 38
6.2 Zelf beslissen....................................................................................................................... 38
6.2.1 Federaal ....................................................................................................................... 39
6.2.2 Deelstaten .................................................................................................................... 39
, 6.2.3 Europese Unie .............................................................................................................. 40
6.2.4 Lokaal .......................................................................................................................... 40
6.3 Verkiezen en vertegenwoordigen ........................................................................................... 40
6.3.1 Het federale niveau ....................................................................................................... 42
6.3.1.1 Kamer van volksvertegenwoordigers ....................................................................... 42
6.3.1.2 De senaat .............................................................................................................. 46
6.3.1.3 De bijzonderbaarheden .......................................................................................... 48
6.3.2 Het deelstatelijke niveau ............................................................................................... 49
6.3.2.1 Het Vlaams parlement............................................................................................ 50
6.3.2.2 Het Waals parlement ............................................................................................. 50
6.3.2.3 Het parlement van de Franse gemeenschap ............................................................ 51
6.3.2.4 Parlement Duitstalige Gemeenschap ...................................................................... 51
6.3.2.5 Brussels Hoofdstedelijk Parlement ......................................................................... 51
6.3.3 Het Europese niveau ..................................................................................................... 51
6.3.3.1 Het Europees Parlement......................................................................................... 52
6.3.3.2 De Europese Raad.................................................................................................. 52
6.3.3.3 De Raad (van de Europese Unie) ............................................................................. 53
6.3.4 De Vlaamse lokale besturen .......................................................................................... 54
7 WETGEVEN ...........................................................................................................................54
7.1 Het federale niveau .............................................................................................................. 54
7.1.1 De wet .......................................................................................................................... 55
7.1.2 De wetgevende bevoegdheden ...................................................................................... 56
7.1.3 De wetgevingsprocedure ............................................................................................... 57
7.1.4 Kwalificatie en de daaraan gekoppelde conflicten ........................................................... 59
7.1.4.1 De bijzonderemeerderheidswetten ......................................................................... 62
7.1.4.2 De alarmbelprocedure ........................................................................................... 62
7.1.5 Overdracht van wetgevende bevoegdheden aan de uitvoerende macht ............................ 64
7.2 Het deelstatelijke niveau ...................................................................................................... 65
7.2.1 De Alarmbelprocedure .................................................................................................. 66
7.3 De Europese Unie ................................................................................................................ 67
7.3.1 Hoe komt de wetgeving tot stand?.................................................................................. 67
7.4 De Vlaamse gemeenten en provincies ................................................................................... 68
7.5 Beginselen van behoorlijk wetgeven ...................................................................................... 68
7.6 De toepassing van de wetgeving in de tijd .............................................................................. 68
7.7 De interpretatieve wetgeving ................................................................................................. 69
8 VERTROUWEN EN CONTROLEREN .........................................................................................70
8.1 Het federale niveau .............................................................................................................. 70
.................................................................................................................................................. 70
8.1.1 De koning ..................................................................................................................... 70
8.1.1.1 De rechtspositie van de Koning ............................................................................... 70
8.1.2 De federale regering ...................................................................................................... 71
8.1.2.1 De rechtspositie van de regering ............................................................................. 72
2
, 8.1.2.2 Het vertrouwen in de Regering ................................................................................ 72
8.1.2.3 Ontslag Regering? .................................................................................................. 75
8.2 Het deelstatelijk niveau ........................................................................................................ 76
8.2.1 Samenstelling en werking .............................................................................................. 77
8.3 Het Europees niveau ............................................................................................................ 78
8.3.1 De samenstelling .......................................................................................................... 79
8.3.2 De rechtspositie ........................................................................................................... 79
8.3.3 Controle ....................................................................................................................... 79
8.4 Het lokale niveau – de Vlaamse gemeenten .......................................................................... 79
8.4.1 De gemeente ................................................................................................................ 79
8.5 Het lokale niveau – de Vlaamse provincies ............................................................................ 80
9 BESTUREN ............................................................................................................................81
9.1 Het federale niveau (koning + regering) ................................................................................. 81
9.1.1 De algemene bevoegdheden.......................................................................................... 82
9.1.2 De bijzondere bevoegdheden ......................................................................................... 83
9.1.3 De procedure ................................................................................................................ 87
9.1.4 Overdracht van de bevoegdheden .................................................................................. 90
9.2 Het deelstatelijk niveau ........................................................................................................ 90
9.3 Het Europees nivrau ............................................................................................................. 90
9.4 Het lokaal niveau ................................................................................................................. 91
10 BESTUURLIJKE RECHTHANDELINGEN EN BEHOORLIJK BESTUREN ......................................91
10.1 Overdracht van bevoegdheden aan niet-politiek bestuur ..................................................... 92
10.1.1 Bevoegdheden van niet-politieke besturen ..................................................................... 93
10.1.2 Het bestuur .................................................................................................................. 94
10.2 Behoorlijk besturen .......................................................................................................... 95
10.2.1 Uitwerking van bestuurlijke rechtshandelingen in de tijd .................................................. 95
10.2.2 Behoorlijk beschikkend besturen ................................................................................... 96
10.3 Bestuurlijk beroep ............................................................................................................ 98
11 DE OPENBAARHEID EN BESTUURSTAAL ..............................................................................99
11.1 De openbaarheid van het bestuur = overgeslaan!! .............................................................. 99
11.2 Taalgebruik door het bestuur ........................................................................................... 100
11.3 Handhaving door het bestuur .......................................................................................... 102
12 GEFEDEREERDE EN GEDECENTRALISEERDE BEVOEGDHEDEN .......................................... 103
12.1 Gefedereerde bevoegdheden .......................................................................................... 103
12.1.1 De bevoegdheidsverdeling in België ............................................................................. 103
12.1.2 De grondslagen ........................................................................................................... 104
12.1.3 De materiële exclusiviteit ............................................................................................ 106
12.1.4 De territoriale exclusiviteit ........................................................................................... 107
3
, 12.1.4.1 De federale bevoegdheden ................................................................................... 107
12.1.4.2 De deelstatelijke bevoegdheden ........................................................................... 109
12.1.5 Extra uitzonderingen aan het basisprincipe ................................................................... 113
12.1.6 De grenzen aan de bevoegdheidsuitoefening ................................................................ 115
12.1.7 De verhoudingen tussen de federale entiteiten ............................................................. 116
12.1.8 Bevoegdheden van de Unie: bepaald in VEU en VWEU ................................................... 118
12.2 Territoriaal gedecentraliseerde bevoegdheden ................................................................. 119
12.2.1 De bevoegdheden van de Vlaamse gemeenten ............................................................. 119
13 DE INWONERS EN HUN GRONDRECHTEN......................................................................... 120
13.1 De inwoners ................................................................................................................... 120
13.1.1 De toekenning............................................................................................................. 121
13.1.2 De verkrijging .............................................................................................................. 121
13.1.3 De gevolgen en samenhangende elementen met de nationaliteit ................................... 121
13.2 De ontwikkeling van grondrechten ................................................................................... 123
13.2.1 De grote ontwikkelingen .............................................................................................. 123
13.2.2 Supranationale organisaties ter bescherming van de mensenrechten ............................ 124
13.2.2.1 De Raad van Europa - EVRM .................................................................................. 124
13.2.2.2 De Europese Unie ................................................................................................ 125
13.2.2.3 Verenigde Naties .................................................................................................. 125
13.3 De voornaamste grondrechten ........................................................................................ 126
13.3.1 Bescherming van de fysieke integriteit .......................................................................... 126
13.3.1.1 Recht op leven (artikel 2 EVRM) ............................................................................. 126
13.3.1.2 Het verbod van foltering, onmenselijke of vernederende behandeling (artikel 3 EVRM)
127
13.3.1.3 Verbod van slavernij en dwangarbeid (artikel 4 EVRM) ............................................ 127
13.3.1.4 Recht op gelijke behandeling ................................................................................ 127
13.3.2 Intellectuele vrijheden ................................................................................................. 128
13.3.2.1 Vrijheid van meningsuiting (art. 19 Gw. & art. 10 EVRM) en vrijheid van de media (art. 25
Gw.) 128
13.3.2.2 Vrijheid van vergadering (art. 26 Gw.) en vrijheid van vereniging (art. 27 Gw.) ............ 128
13.3.2.3 Vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst ....................................................... 128
13.3.2.4 Onderwijs (art. 24 Gw., artikel 2 EAP bij EVRM) ....................................................... 129
13.3.2.5 Vrijheid van taalgebruik (art. 30 Gw.) ..................................................................... 129
13.3.3 Democratische rechten ............................................................................................... 130
13.3.3.1 Recht op vrije en geheime verkiezingen (Impliciet in Gw. & Artikel 3 EAP bij EVRM) ... 130
13.3.3.2 Petitierecht (art. 28, eerste lid Gw.)....................................................................... 130
13.3.3.3 Recht op openbaarheid van bestuur (art. 32 Gw.) ................................................... 130
13.3.4 Rechten tijdens de rechtspleging ................................................................................. 130
13.3.4.1 Recht op een eerlijk proces (art. 6 EVRM) ............................................................... 130
13.3.5 Rechten tijdens de strafrechtspleging .......................................................................... 131
13.3.5.1 Wettigheidsbeginsel in strafzaken (art. 14 Gw. & art. 7 EVRM) ................................. 131
13.3.5.2 Vermoeden van onschuld en recht van verdediging ................................................ 131
13.3.5.3 Recht op tweede aanleg ....................................................................................... 131
13.3.5.4 Recht om niet tweemaal te worden berecht of bestraft ........................................... 132
13.3.6 Recht op bescherming privé-, gezins- en familieleven ................................................... 132
4
