1.3 Sociale determinanten van gezondheid
Uitleggen wat het onderscheid tussen upstream en downstream sociale determinanten van
gezondheid is en hoe deze twee typen sociale determinanten in wisselwerking met elkaar van
invloed zijn op gezondheid.
Sociale determinanten van gezondheid = niet-medische factoren die van invloed zijn op gezondheid
(Braveman et al., 2011). Voorbeelden -> werk- en leefomstandigheden, opleidingsniveau,
schuldenproblematiek, stress, slecht slapen, gezondheidsgedrag (beweging en voeding)
Downstream-factoren = op het niveau van het individu (wat mensen eten).
o Gezondheidszorg, leveren van zorgdiensten, negatieve effecten van ziekte tegen gaan,
individueel
• Hoe verder je van het individu af hebt meer upstream factoren. Verschillende lagen
• Upstream factoren: omstandigheden waarin mensen worden geboren, opgroeien, werken en leven.
o Public health, bevorderen van gezondheid, preventie van ziekte, collectief
• Zijn geen dingen die je los van elkaar kunt zien
Gezondheidsgedrag belangrijk. Living and working conditions raken direct
gezondheid, bijvoorbeeld slechte lucht is een living condition en direct beïnvloed
op je gezondheid. maar een ascpect van gezondheidsgedrag van bijvoorbeeld
sporten, is ook afhankelijk van cirkel eromheen (economisch en sociaal).
Soms rechtstreeks invloed op gezondheid, maar soms ook downstream-factoren
gevormd door hogere niveau’s.
Upstream-determinanten bepalen de kracht waarin deze mechanismen lopen en invloed hebben op de
gezondheid.
Relatie tussen downstream (knowledge) en upstream
(housing, neigbourhood, omgeving) -> relatie opleiding en gezondheid
Opleiding en gezondheid
• Opleidingsniveau -> type werk -> inkomen
Wat zijn upstream-factoren die deze relatie mede bepalen? Kijken naar economische en sociale
kansen. Speciale soort banen creëren vanuit de overheid. Wet- of regelgeving met betrekking op
minimum loon -> hoogte minimum loon waarvan je rond kan komen, ongeacht het soort werk wat je
doet. Pad van inkomen zal dus minder sterk zijn.
• Opleidingsniveau -> type werk -> pensioenrechten
Wat zijn upstream-factoren die deze relatie mede bepalen? Vakbonden zorgen ervoor dat er goede
afspraken zijn over de pensioenen. AOW bouw je heel je leven op, ongeacht je werk. Dit is de basis
die je in ieder geval al hebt.
, Beargumenteren waarom zij vinden dat er in bepaalde cases sprake is van health
inequity danwel health inequality.
Health inequity vs health inequality kawachi et al., 2002
• Health inequality (“gezondheidsverschillen”) -> objectief vast te stellen. Geen normatief voordeel. De
algemene term die wordt gebruikt om verschillen, variaties en ongelijkheden in de
gezondheidsprestaties van individuen en groepen aan te duiden.
voorbeeld -> van ongelijkheid op gezondheidsgebied is de hogere incidentie van ziekte X in groep A
vergeleken met groep B van populatie P. Als ziekte X willekeurig of gelijk verdeeld is over alle groepen
van populatie P, dan is er geen sprake van gezondheidsongelijkheid in die populatie. . Met andere
woorden: ongelijkheid op gezondheidsgebied is een beschrijvende term die geen moreel oordeel
hoeft te impliceren.
• Health inequity (“gezondheidsongelijkheid”). Gaat verder, meer over de verschillende kansen op
gezondheid. Verwijst naar die ongelijkheden op gezondheidsgebied die als oneerlijk worden
beschouwd of voortvloeien uit een of andere vorm van onrechtvaardigheid
o Gezondheidsverschillen die als maatschappelijk onrechtvaardig worden gezien
o Niet objectief vast te stellen -> wat jij belangrijk vindt hoeft niet per se een ander te vinden
o Normatief oordeel
o Gezondheidsverschillen worden eerder als onrechtvaardig gezien naarmate ze sterker in
verband zijn te brengen met “upstream” determinanten.
Inequality en equality zijn dimensionale concepten, die eenvoudigweg verwijzen naar meetbare
hoeveelheden. Inequity en equity daarentegen zijn politieke concepten die uitdrukking geven aan een
moreel engagement voor sociale rechtvaardigheid.
De kern van het onderscheid tussen equality en equity is dat de identificatie van ongelijkheid op
gezondheidsgebied een normatief oordeel met zich meebrengt, gebaseerd op (a) iemands theorieën over
rechtvaardigheid; (b) iemands theorieën over de samenleving; en (c) iemands redenering die ten grondslag
ligt aan het ontstaan van ongelijkheden op gezondheidsgebied. Omdat het identificeren van ongelijkheden
op gezondheidsgebied een normatief oordeel impliceert, kan de wetenschap alleen niet bepalen welke
ongelijkheden ook onrechtvaardig zijn, noch welk deel van een waargenomen ongelijkheid onrechtvaardig of
oneerlijk is.
1.4 wat is public health?
De student kan public health definiëren
Public health = De wetenschap en kunst van het voorkomen van ziekten, het verlengen van het leven en het
bevorderen van de gezondheid door de georganiseerde inspanningen en geïnformeerde keuzes van de
samenleving, organisaties, publieke en private gemeenschappen en individuen.
-> in publieke gezondheidszorg gaat het om een hele brede aanpak, waarbij allerlei verschillende partijen
betrokken zijn, om zoveel mogelijk gezondheidswinst te realiseren en ziekte te voorkomen.
De student kan de verschillen tussen public health, curatieve gezondheidszorg en langdurige zorg
uitleggen.
Wat is publieke gezondheidszorg niet?
Richt zich niet op individuele personen met
gezondheidsproblemen, zoals curatieve en
langdurige zorg, maar op gehele
bevolkingsgroepen. Gezonde mensen ook in
doelgroep, want doel is ook om te
voorkomen. Maatregelen zijn collectief,
gericht op de gehele bevolking of specifieke groepen -> bijvoorbeeld vrouwen, ouderen, mensen met
migratieachtergrond. Maatregelen niet gericht op specifieke individuen.
, De student kan publieke gezondheidszorgmaatregelen indelen naar kerngebied
(gezondheidsbescherming, gezondheidsbevordering, (primaire, secundaire en tertiaire) preventie).
Drie kerngebieden voor indeling publieke gezondheidsmaatregelen
• Gezondheidsbescherming = bevolking(sgroepen) beschermen tegen blootstelling aan risicofactoren. -
> drinkwaterzuivering, milieuzones (minder blootstelling fijnstof in de stad), Arbo regels voor minder
blootstelling aan gevaarlijke stoffen of hard geluid.
• Gezondheidsbevordering = Gezond gedrag stimuleren, aanmoedigen en vergemakkelijken. Ongezond
gedrag ontmoedigen. ->
o belangrijk deel van stimuleren gezond gedrag is voorlichting over bijvoorbeeld schadelijke
gevolgen van roken.
o Makkelijk maken aan mensen om gezonde keuzes te maken door middel van bijvoorbeeld
gezonde keuzes voor eten op kantoren.
o Specifieke vorm: nudging = mensen aanzetten tot vertonen van gezond gedrag door het leuk
en makkelijk te maken (spel of compeitie)
• Preventie
o Primaire preventie: wegnemen/verminderen oorzaken, minder vatbaar maken
Doel: het voorkómen van ziekten en aandoeningen
o Secundaire preventie: opsporen in vroeg stadium
Doel: vroege behandeling en voorkomen dat ziekte verergert
o Tertiaire preventie: beperken van gevolgen van reeds vastgestelde ziekte
Doel: verergering en comorbiditeit voorkomen
Drie kerngebieden staan niet los van elkaar, maar zijn met elkaar verbonden. Bijvoorbeeld diabetes challenge
(meer bewegen), behalve als vorm van tertiaire preventie ook als gezondheidsbevordering kunnen zien.
De kerntaken van de publieke gezondheidszorg benoemen;
Wettelijke taken van de Wet publieke gezondheid
• Collectieve en selectieve preventie in brede zin
• Toegang tot zorg
• Infectieziekte bestrijding
• Medische milieukunde
• Jeugdgezondheidszorg
• Ouderenzorg
• Onderzoek
• Gezondheidsbescherming
• Gezondheidsbeleid
Gemeente zijn verplicht -> tot het in stand houden van een gemeentelijke gezondheidsdienst (GGD).
Deskundigen van verschillende aard in dienst te hebben (o.a. arts maatschappij & gezondheid)
Doel is om één GGD te hebben per veiligheidsregio (definitie opzoeken). De GGD-directeur is ook directeur
GHOR en hiermee de enige adviseur over publieke gezondheidsrisico’s binnen de rampenbestrijding in één
regio.
, Beschrijven hoe preventie in het zorgstelsel ligt verankerd
Indeling preventie
Primaire preventie etc. oude indeling van preventie. -> niet goed aan te sturen
Universele preventie etc. nieuwe indeling van preventie -> voor
iedereen, publieke taak.
• Selectieve preventie = bepaalde groepen, bv ontbijt op school ->
meer gemeentelijke taak
• Geindiceerde preventie = zorgverzekeringswet, want gaat over
individu. Zorg van huisarts, ziekenhuizen etc.
• Zorggerelateerde preventie = iemand is al ziek en wil erger voor
komen -> ouderenzorg, ziekenhuizen, gemeenten
Groen = zorgverzekeraar
Blauw = publiek geld.
Preventie in het zorgstelsel
Follow the money, iedereen met een goed idee kan zo kijken via wet de geldstroom verkregen moet worden.
De rol van de gemeente in relatie tot de kaderwetten van de zorg uitleggen.
Term ‘sociaal domein’ gebruikt voor alle sectoren die te maken hebben met de sociale kant van het
gemeentelijke beleid: zorg, welzijn, onderwijs, gezondheidszorg, opvoeding, inburgering en sociale activering
Elke wet in het sociale domein heeft als randvoorwaarden: veilig, doeltreffend, doelmatig en cliëntgericht zijn
Doel: herstel klinisch, functioneel, persoonlijk, en/of maatschappelijk
Jeugdwet
Is gericht op het voorkomen van en hulp leveren bij opgroei- en opvoedproblemen en psychische problemen
en uitvoering van kinderbescherming en jeugdreclassering
Regelt de organisatie van de jeugdhulp
• Toegang wordt verkregen via een aanvraag bij de gemeente -> probleem: gigantische tekorten, lange
wachtlijsten.
• Procedure is in eerste instantie een keukentafel-gesprek
• Indien daarna nodig kan een individuele voorziening, zoals gespecialiseerde jeugdhulp, worden
toegewezen.
-> niet preventieve gezondheidszorg, staat in wet publieke gezondheidszorg.
Wijkteams
Het wijkteam zit midden in de wijk en zoekt bewoners met meervoudige problematiek actief op, maar
bewoners kunnen ook zelf naar wijkteam stappen en professionals kunnen naar het team verwijzen, ook de
1e lijns gezondheidszorg.
Samen met de bewoner brengt het wijkteam problematiek op verschillende levensgebieden in kaart, en
samen met de bewoners wordt vervolgens een integraal zorg- en ondersteuningsarrangement vastgesteld.
Om het wijkteam heen zit het wijknetwerk. In het wijknetwerk zitten alle organisaties in een wijk die zich
Uitleggen wat het onderscheid tussen upstream en downstream sociale determinanten van
gezondheid is en hoe deze twee typen sociale determinanten in wisselwerking met elkaar van
invloed zijn op gezondheid.
Sociale determinanten van gezondheid = niet-medische factoren die van invloed zijn op gezondheid
(Braveman et al., 2011). Voorbeelden -> werk- en leefomstandigheden, opleidingsniveau,
schuldenproblematiek, stress, slecht slapen, gezondheidsgedrag (beweging en voeding)
Downstream-factoren = op het niveau van het individu (wat mensen eten).
o Gezondheidszorg, leveren van zorgdiensten, negatieve effecten van ziekte tegen gaan,
individueel
• Hoe verder je van het individu af hebt meer upstream factoren. Verschillende lagen
• Upstream factoren: omstandigheden waarin mensen worden geboren, opgroeien, werken en leven.
o Public health, bevorderen van gezondheid, preventie van ziekte, collectief
• Zijn geen dingen die je los van elkaar kunt zien
Gezondheidsgedrag belangrijk. Living and working conditions raken direct
gezondheid, bijvoorbeeld slechte lucht is een living condition en direct beïnvloed
op je gezondheid. maar een ascpect van gezondheidsgedrag van bijvoorbeeld
sporten, is ook afhankelijk van cirkel eromheen (economisch en sociaal).
Soms rechtstreeks invloed op gezondheid, maar soms ook downstream-factoren
gevormd door hogere niveau’s.
Upstream-determinanten bepalen de kracht waarin deze mechanismen lopen en invloed hebben op de
gezondheid.
Relatie tussen downstream (knowledge) en upstream
(housing, neigbourhood, omgeving) -> relatie opleiding en gezondheid
Opleiding en gezondheid
• Opleidingsniveau -> type werk -> inkomen
Wat zijn upstream-factoren die deze relatie mede bepalen? Kijken naar economische en sociale
kansen. Speciale soort banen creëren vanuit de overheid. Wet- of regelgeving met betrekking op
minimum loon -> hoogte minimum loon waarvan je rond kan komen, ongeacht het soort werk wat je
doet. Pad van inkomen zal dus minder sterk zijn.
• Opleidingsniveau -> type werk -> pensioenrechten
Wat zijn upstream-factoren die deze relatie mede bepalen? Vakbonden zorgen ervoor dat er goede
afspraken zijn over de pensioenen. AOW bouw je heel je leven op, ongeacht je werk. Dit is de basis
die je in ieder geval al hebt.
, Beargumenteren waarom zij vinden dat er in bepaalde cases sprake is van health
inequity danwel health inequality.
Health inequity vs health inequality kawachi et al., 2002
• Health inequality (“gezondheidsverschillen”) -> objectief vast te stellen. Geen normatief voordeel. De
algemene term die wordt gebruikt om verschillen, variaties en ongelijkheden in de
gezondheidsprestaties van individuen en groepen aan te duiden.
voorbeeld -> van ongelijkheid op gezondheidsgebied is de hogere incidentie van ziekte X in groep A
vergeleken met groep B van populatie P. Als ziekte X willekeurig of gelijk verdeeld is over alle groepen
van populatie P, dan is er geen sprake van gezondheidsongelijkheid in die populatie. . Met andere
woorden: ongelijkheid op gezondheidsgebied is een beschrijvende term die geen moreel oordeel
hoeft te impliceren.
• Health inequity (“gezondheidsongelijkheid”). Gaat verder, meer over de verschillende kansen op
gezondheid. Verwijst naar die ongelijkheden op gezondheidsgebied die als oneerlijk worden
beschouwd of voortvloeien uit een of andere vorm van onrechtvaardigheid
o Gezondheidsverschillen die als maatschappelijk onrechtvaardig worden gezien
o Niet objectief vast te stellen -> wat jij belangrijk vindt hoeft niet per se een ander te vinden
o Normatief oordeel
o Gezondheidsverschillen worden eerder als onrechtvaardig gezien naarmate ze sterker in
verband zijn te brengen met “upstream” determinanten.
Inequality en equality zijn dimensionale concepten, die eenvoudigweg verwijzen naar meetbare
hoeveelheden. Inequity en equity daarentegen zijn politieke concepten die uitdrukking geven aan een
moreel engagement voor sociale rechtvaardigheid.
De kern van het onderscheid tussen equality en equity is dat de identificatie van ongelijkheid op
gezondheidsgebied een normatief oordeel met zich meebrengt, gebaseerd op (a) iemands theorieën over
rechtvaardigheid; (b) iemands theorieën over de samenleving; en (c) iemands redenering die ten grondslag
ligt aan het ontstaan van ongelijkheden op gezondheidsgebied. Omdat het identificeren van ongelijkheden
op gezondheidsgebied een normatief oordeel impliceert, kan de wetenschap alleen niet bepalen welke
ongelijkheden ook onrechtvaardig zijn, noch welk deel van een waargenomen ongelijkheid onrechtvaardig of
oneerlijk is.
1.4 wat is public health?
De student kan public health definiëren
Public health = De wetenschap en kunst van het voorkomen van ziekten, het verlengen van het leven en het
bevorderen van de gezondheid door de georganiseerde inspanningen en geïnformeerde keuzes van de
samenleving, organisaties, publieke en private gemeenschappen en individuen.
-> in publieke gezondheidszorg gaat het om een hele brede aanpak, waarbij allerlei verschillende partijen
betrokken zijn, om zoveel mogelijk gezondheidswinst te realiseren en ziekte te voorkomen.
De student kan de verschillen tussen public health, curatieve gezondheidszorg en langdurige zorg
uitleggen.
Wat is publieke gezondheidszorg niet?
Richt zich niet op individuele personen met
gezondheidsproblemen, zoals curatieve en
langdurige zorg, maar op gehele
bevolkingsgroepen. Gezonde mensen ook in
doelgroep, want doel is ook om te
voorkomen. Maatregelen zijn collectief,
gericht op de gehele bevolking of specifieke groepen -> bijvoorbeeld vrouwen, ouderen, mensen met
migratieachtergrond. Maatregelen niet gericht op specifieke individuen.
, De student kan publieke gezondheidszorgmaatregelen indelen naar kerngebied
(gezondheidsbescherming, gezondheidsbevordering, (primaire, secundaire en tertiaire) preventie).
Drie kerngebieden voor indeling publieke gezondheidsmaatregelen
• Gezondheidsbescherming = bevolking(sgroepen) beschermen tegen blootstelling aan risicofactoren. -
> drinkwaterzuivering, milieuzones (minder blootstelling fijnstof in de stad), Arbo regels voor minder
blootstelling aan gevaarlijke stoffen of hard geluid.
• Gezondheidsbevordering = Gezond gedrag stimuleren, aanmoedigen en vergemakkelijken. Ongezond
gedrag ontmoedigen. ->
o belangrijk deel van stimuleren gezond gedrag is voorlichting over bijvoorbeeld schadelijke
gevolgen van roken.
o Makkelijk maken aan mensen om gezonde keuzes te maken door middel van bijvoorbeeld
gezonde keuzes voor eten op kantoren.
o Specifieke vorm: nudging = mensen aanzetten tot vertonen van gezond gedrag door het leuk
en makkelijk te maken (spel of compeitie)
• Preventie
o Primaire preventie: wegnemen/verminderen oorzaken, minder vatbaar maken
Doel: het voorkómen van ziekten en aandoeningen
o Secundaire preventie: opsporen in vroeg stadium
Doel: vroege behandeling en voorkomen dat ziekte verergert
o Tertiaire preventie: beperken van gevolgen van reeds vastgestelde ziekte
Doel: verergering en comorbiditeit voorkomen
Drie kerngebieden staan niet los van elkaar, maar zijn met elkaar verbonden. Bijvoorbeeld diabetes challenge
(meer bewegen), behalve als vorm van tertiaire preventie ook als gezondheidsbevordering kunnen zien.
De kerntaken van de publieke gezondheidszorg benoemen;
Wettelijke taken van de Wet publieke gezondheid
• Collectieve en selectieve preventie in brede zin
• Toegang tot zorg
• Infectieziekte bestrijding
• Medische milieukunde
• Jeugdgezondheidszorg
• Ouderenzorg
• Onderzoek
• Gezondheidsbescherming
• Gezondheidsbeleid
Gemeente zijn verplicht -> tot het in stand houden van een gemeentelijke gezondheidsdienst (GGD).
Deskundigen van verschillende aard in dienst te hebben (o.a. arts maatschappij & gezondheid)
Doel is om één GGD te hebben per veiligheidsregio (definitie opzoeken). De GGD-directeur is ook directeur
GHOR en hiermee de enige adviseur over publieke gezondheidsrisico’s binnen de rampenbestrijding in één
regio.
, Beschrijven hoe preventie in het zorgstelsel ligt verankerd
Indeling preventie
Primaire preventie etc. oude indeling van preventie. -> niet goed aan te sturen
Universele preventie etc. nieuwe indeling van preventie -> voor
iedereen, publieke taak.
• Selectieve preventie = bepaalde groepen, bv ontbijt op school ->
meer gemeentelijke taak
• Geindiceerde preventie = zorgverzekeringswet, want gaat over
individu. Zorg van huisarts, ziekenhuizen etc.
• Zorggerelateerde preventie = iemand is al ziek en wil erger voor
komen -> ouderenzorg, ziekenhuizen, gemeenten
Groen = zorgverzekeraar
Blauw = publiek geld.
Preventie in het zorgstelsel
Follow the money, iedereen met een goed idee kan zo kijken via wet de geldstroom verkregen moet worden.
De rol van de gemeente in relatie tot de kaderwetten van de zorg uitleggen.
Term ‘sociaal domein’ gebruikt voor alle sectoren die te maken hebben met de sociale kant van het
gemeentelijke beleid: zorg, welzijn, onderwijs, gezondheidszorg, opvoeding, inburgering en sociale activering
Elke wet in het sociale domein heeft als randvoorwaarden: veilig, doeltreffend, doelmatig en cliëntgericht zijn
Doel: herstel klinisch, functioneel, persoonlijk, en/of maatschappelijk
Jeugdwet
Is gericht op het voorkomen van en hulp leveren bij opgroei- en opvoedproblemen en psychische problemen
en uitvoering van kinderbescherming en jeugdreclassering
Regelt de organisatie van de jeugdhulp
• Toegang wordt verkregen via een aanvraag bij de gemeente -> probleem: gigantische tekorten, lange
wachtlijsten.
• Procedure is in eerste instantie een keukentafel-gesprek
• Indien daarna nodig kan een individuele voorziening, zoals gespecialiseerde jeugdhulp, worden
toegewezen.
-> niet preventieve gezondheidszorg, staat in wet publieke gezondheidszorg.
Wijkteams
Het wijkteam zit midden in de wijk en zoekt bewoners met meervoudige problematiek actief op, maar
bewoners kunnen ook zelf naar wijkteam stappen en professionals kunnen naar het team verwijzen, ook de
1e lijns gezondheidszorg.
Samen met de bewoner brengt het wijkteam problematiek op verschillende levensgebieden in kaart, en
samen met de bewoners wordt vervolgens een integraal zorg- en ondersteuningsarrangement vastgesteld.
Om het wijkteam heen zit het wijknetwerk. In het wijknetwerk zitten alle organisaties in een wijk die zich
