1. Op ontdekkingstocht door een bekend gebied
1.1. Een beeld van een titel
Wat is sociologie?
Sociologie =* Studie van de samenleving
Ontstaan:
• E.J. Sieyès (rond 1780-1785)
o Qu’est-ce le tiers état?
o Doel: inrichting van nieuwe samenleving ten tijde van de Franse Revolutie, want hij vond
het niet oké dat de laagste groep van de bevolking (3e stand) die het hardst werken het
minst te zeggen hebben.
o Normatieve wetenschap: Hoe kan de samenleving het beste worden ingericht? Hoe ziet
‘het goede leven’ eruit in zo’n nieuwe samenleving? Hoe zou het leven moeten zijn?
• August Comte (1830)
o Defineert sociologie als empirische/objectieve wetenschap.
Het samenlevingsspel
Sociologie wordt voorgesteld als een speelveld (samenleving) met spelers (sommige binnen de
samenleving en buiten de samenlving (bv. Gevangen)). In dat speelveld zijn er spelregels (rechtsregels,
sociale regels, gedragsregels…). De spelers hebben ook verschillende positites (student, dochter,
vriendin…), die posities evolueren in aantal, soort en tijd. Bij die posities horen verwachtingen (sociale rol)
en waarderingen (sociale status). Op dat speelveld wordt er met elkaar gecommuniceerd, er vind een
interactie plaats. Het doel is om te winnen en hier moeten de spelers voor zorgen (vreedzaam
samenleven). In de tribune zit ook de socioloog.
De socioloog neemt een neutrale positie in (staat dus niet volledig buiten de samenleving). De
wetenschapper moet zich bewust zijn van zijn eigen positionaliteit (= identiteit, sociale positie), omdat dit
een mogelijke impact heeft op de neutraliteit van zijn onderzoek.
Belangrijk dat je je bewust bent van eventuele vooroordelen, blinde vlekken,…
Positionaliteit is verwant, maar niet gelijk aan intersectionaliteit.
Intersectionaliteit =* Individuen worden niet allen beïnvloed door één enkele identiteitscategorie, maar
door een complexe combinatie van verschillende identiteiten en sociale factoren. Deze interacties kunnen
unieke vormen van discriminatie en ongelijkheid veroorzaken.
1.2. Het dagelijks leven door de sociologische lens
Sociologische lens
Je gebruikt een lens/werkinstrument om de sociale werkelijkheid te kunnen bekijken, je wil de
achterliggende werkelijkheid (Sociale structuur…) zien.
• Bedoeld om de allerlei regelmatigheden end e achterliggende werkelijkheid achter onze eerste
waarnemingen te ‘lezen’.
• Het is niet louter imaginair; de socioloog heeft ook praktische werkinstrumenten, zoals surveys,
observaties…
• Deze beelden moeten ook nog geïnterpreteerd worden: de socioloog beschikt over kennis en
ervaring om dat te doen. Hij bezit de nodige sociologische verbeelding.
,Sociologische verbeelding
Sociologische verbeelding (Mills) =* Begrijpen wat je door die lens ziet, het vermogen om te brijpen dat
iemand persoonlijke situatie in verband staat met maatschappelijke krachten en de ruimere historische
context. Jouw eigen verhaal is op ontelbare wijzen beïnvloed door sociale structuren en mensen die voor
jou kwamen.
Componenten sociologische verbeelding:
• Kennis geschiedenis à Hoe is de samenleving tot stand gekomen?
• Kennis biografie à Wie zijn de mensen in de samen leving?
• Kennis sociale structuur à Hoe werkt de samenleving via instituties?
Voorwaarden om de sociologische verbeelding te kunnen toepassen:
• Men moet in staat zijn om van perspectief te wisselen door afstand te nemen van de actuele
toestand en een alternatief standpunt in te nemen.
è Men moet de schijnbare vanzelfsprekendheden van het dagelijks leven overstijgen. De dagelijkse
werkelijkheid moet in haar ruimere historische en sociale context worden geplaatst.
è Niet eenvoudig, want routines handelen (gedrag) en denken (common sence).
1.2.1. Selectieve waarneming
Common sense is positief voor het dagelijks leven, maar leidt tegelijk tot een vertekend beeld van de
werkelijkheid.
• Reden: we nemen de werkelijkheid selectief waar vanuit onze eigen positie in de wereld.
• Deze positie heeft een aantal kenmerken die de selectiviteit van onze waarneming verklaren.
o Fysieke en sociale beperkingen (Bv. Mensen uit de middenklasse)
o Belangen (Bv. Ene krant is triest om de zwarte piet kwestie, andere zijn er blij om)
o Kennis en informatie (Bv. Seksueel misbruik in de kerk)
o Voorkeur en afkeer (Bv. LGBTQ)
1.2.2. Referentiekader
Referentiekader/sociale bril =* Selectieve waarneming Begint niet altijd weer opnieuw. Vanuit onze
eerdere ervaringen bouwen we een raamwerk op dat onze latere waarnemingen zal beïnvloeden.
Kenmerken referentiekader:
• Eén geheel
o Al onze waarnemingen gebeuren vanuit hetzelfde referentiekader.
• Stabiel, maar niet onveranderlijk.
• Zoveel referentiekader als er individuen zijn.
• Gedeelde referentiekaders wanneer grote groepen individuen in ongeveer dezelfde sociale
omstandigheden opgroeien of werken.
• Verscheidenheid aan referentiekader waardoor we ook verschillend reageren op en anders
verslag uitbrengen over dezelfde gebeurtenissen.
• Er ontstaat een verschil tussen de zakelijke werkelijkheid en de beleefde werkelijkheid.
Thomas Theorama
Thomas theorema =* Het maakt niet uit wat er gebeurd in de werkelijkheid, het maakt wel uit hoe wij die
werkelijkheid zien. We gaan ons gedragen naar hoe wij die werkelijkheid zien.
,Toepassingen Thomas theorema:
• Self-fulfilling prophecy (= Wat je verwacht, wordt het ook, of het nu positief of negatief is.)
o Bv. Pygmalion effect
à Man maakt vrouw van een fantastische vrouw, en Afrodite maakte van dit standbeeld
een levende vrouw.
Idee: als je gelooft in iets, kan het;
Toepassing onderwijs: Geloof in goede leerlingen zorgt ervoor dat de leerlingen beter
gaan presteren want geloof zorgt voor meer in vestering.
o Bv. Golem effect
à Omgekeerde, als je gelooft dat een leerling slechter presteert, zal die ook slechter
presteren.
• Self destroying prophecy
• Stereotypen: min of meer gefixeerde en vereenvoudigde voorstellingen over (de leden van)
andere groepen die in een bepaalde groep gangbaar zijn, zonder dat ze op feiten zijn gebaseerd)
o Positief (hulpmiddel in de sociale omgang)
o Neutraal (onschuldige simplificatie)
o Negatief (ontmenselijking)
1.2.3. Toepassingen van de sociologische verbeelding
Twee beperkingen van de sociologische verbeelding:
• Geen monopolie
o Een sociologische verklaring is niet exclusief
• Houdbaarheid
o Een sociologische verklaring is niet eeuwig, doorheen de tijd veranderen de inzichten en
theorieën.
Bv. Sporten gekoppeld aan sociale klasse (paardrijden = hoge klasse, want paard is duur en enkel hoge
klasse kan dat betalen)
1.2.4. Over voetbal (…!!)
• Professionalisering en massificatie (betaalbaar, talrijke amateurploegen, passieve
voetbalbeleving)
à distantiëring aan de uiteinden van het sociale spectrum
o Gemarginaliseerde jonge mannen uit de Engelse arbeidersklasse: hooliganisme
o Elitaire kringen en Engelse public schools: afstand wegens te weinig distinctiewaarde
(cfr. Bourdieu)
§ Voor Bourdieu is de sociale strijd een classificatiestrijd; hij heeft veel aandacht
voor de culturele dimensie (>< Marx). Centraal staat het begrip ‘distinctie’.
§ Mensen met een bepaalde positie zetten, grotendeels onbewust, hun cultureel
en economisch kapitaal om in symbolisch kapitaal (eer, prestige, status).
§ Mensen ontwikkelen een specifieke, onderscheiden levensstijl waarmee ze hun
plaats op het sociale speelveld aanduiden en daarmee ook de plaats van
anderen op dit veld. De strijd draait dus om de sociale verdeling van eer. Het
resultaat is een ongelijke verdeling van symbolische macht. Mensen kunnen hun
symbolisch kapitaal inzetten om hun dagelijks leven en levenskansen te
verbeteren.
> Franssprekenden (middenklasse en elite) in de 19e eeuw in België
onderscheidden zich van het gewone Nederlandssprekende volk. Zij hadden
door hun taalkennis meer jobkansen en een groter netwerk
, 1.3. Een stap verder
Common sense =* Losjes samenhangende kennis o.b.v. feiten, waarnemingen, ervaringen, inzichten en
“received wisdom” met als doel zin geven aan situaties waarmee we worden geconfronteerd. Het dient
voor praktische, onmiddellijke antwoorden.
Sociologie =* Situeert verklaringen en wetmatigheden in sociale factoren. Het bouwt voort op
systematische/empirische waarnemingen en heeft als doel het ‘waarom’ achterhalen en algemene
wetmatigheden ontwikkelen.
1.3.1. Echtscheidingen
• Anders kijken en interpreteren dan volgens de voor de hand liggende common sense: de essentie
van sociologie en de sociologische verbeelding.
Common sense Sociologie
• Factoren op persoonlijk vlak • Variaties in de samenleving
Bv. Uit elkaar groeien • Emancipatie in het westen
à Financiële on afhankelijkheid
à Wegvallen sociale druk van familie,
kerk, dorp…
à Verdwijnen maatschappelijk taboe
• Wetswijzigingen
1.3.2. Zelfdoding
Common sense Sociologie
• Kwestie van persoonlijke, psychologische Durkheim deed onderzoek en stelde vast dat dat
factoren. in alle samenlevingen voorkomt, het is een
gemeenschappelijke sociale factor. De oorzaken
liggen niet in individuele psychpathologie, maar in
sociale cohesie (integratie) en regulatie (regels die
in de SL). Enkel als het aantal sterk toeneemt
moet er dieper op in worden gegaan.
(Zie afbeelding: verschillende mogelijkheden
pieken zelfdoding)
1.1. Een beeld van een titel
Wat is sociologie?
Sociologie =* Studie van de samenleving
Ontstaan:
• E.J. Sieyès (rond 1780-1785)
o Qu’est-ce le tiers état?
o Doel: inrichting van nieuwe samenleving ten tijde van de Franse Revolutie, want hij vond
het niet oké dat de laagste groep van de bevolking (3e stand) die het hardst werken het
minst te zeggen hebben.
o Normatieve wetenschap: Hoe kan de samenleving het beste worden ingericht? Hoe ziet
‘het goede leven’ eruit in zo’n nieuwe samenleving? Hoe zou het leven moeten zijn?
• August Comte (1830)
o Defineert sociologie als empirische/objectieve wetenschap.
Het samenlevingsspel
Sociologie wordt voorgesteld als een speelveld (samenleving) met spelers (sommige binnen de
samenleving en buiten de samenlving (bv. Gevangen)). In dat speelveld zijn er spelregels (rechtsregels,
sociale regels, gedragsregels…). De spelers hebben ook verschillende positites (student, dochter,
vriendin…), die posities evolueren in aantal, soort en tijd. Bij die posities horen verwachtingen (sociale rol)
en waarderingen (sociale status). Op dat speelveld wordt er met elkaar gecommuniceerd, er vind een
interactie plaats. Het doel is om te winnen en hier moeten de spelers voor zorgen (vreedzaam
samenleven). In de tribune zit ook de socioloog.
De socioloog neemt een neutrale positie in (staat dus niet volledig buiten de samenleving). De
wetenschapper moet zich bewust zijn van zijn eigen positionaliteit (= identiteit, sociale positie), omdat dit
een mogelijke impact heeft op de neutraliteit van zijn onderzoek.
Belangrijk dat je je bewust bent van eventuele vooroordelen, blinde vlekken,…
Positionaliteit is verwant, maar niet gelijk aan intersectionaliteit.
Intersectionaliteit =* Individuen worden niet allen beïnvloed door één enkele identiteitscategorie, maar
door een complexe combinatie van verschillende identiteiten en sociale factoren. Deze interacties kunnen
unieke vormen van discriminatie en ongelijkheid veroorzaken.
1.2. Het dagelijks leven door de sociologische lens
Sociologische lens
Je gebruikt een lens/werkinstrument om de sociale werkelijkheid te kunnen bekijken, je wil de
achterliggende werkelijkheid (Sociale structuur…) zien.
• Bedoeld om de allerlei regelmatigheden end e achterliggende werkelijkheid achter onze eerste
waarnemingen te ‘lezen’.
• Het is niet louter imaginair; de socioloog heeft ook praktische werkinstrumenten, zoals surveys,
observaties…
• Deze beelden moeten ook nog geïnterpreteerd worden: de socioloog beschikt over kennis en
ervaring om dat te doen. Hij bezit de nodige sociologische verbeelding.
,Sociologische verbeelding
Sociologische verbeelding (Mills) =* Begrijpen wat je door die lens ziet, het vermogen om te brijpen dat
iemand persoonlijke situatie in verband staat met maatschappelijke krachten en de ruimere historische
context. Jouw eigen verhaal is op ontelbare wijzen beïnvloed door sociale structuren en mensen die voor
jou kwamen.
Componenten sociologische verbeelding:
• Kennis geschiedenis à Hoe is de samenleving tot stand gekomen?
• Kennis biografie à Wie zijn de mensen in de samen leving?
• Kennis sociale structuur à Hoe werkt de samenleving via instituties?
Voorwaarden om de sociologische verbeelding te kunnen toepassen:
• Men moet in staat zijn om van perspectief te wisselen door afstand te nemen van de actuele
toestand en een alternatief standpunt in te nemen.
è Men moet de schijnbare vanzelfsprekendheden van het dagelijks leven overstijgen. De dagelijkse
werkelijkheid moet in haar ruimere historische en sociale context worden geplaatst.
è Niet eenvoudig, want routines handelen (gedrag) en denken (common sence).
1.2.1. Selectieve waarneming
Common sense is positief voor het dagelijks leven, maar leidt tegelijk tot een vertekend beeld van de
werkelijkheid.
• Reden: we nemen de werkelijkheid selectief waar vanuit onze eigen positie in de wereld.
• Deze positie heeft een aantal kenmerken die de selectiviteit van onze waarneming verklaren.
o Fysieke en sociale beperkingen (Bv. Mensen uit de middenklasse)
o Belangen (Bv. Ene krant is triest om de zwarte piet kwestie, andere zijn er blij om)
o Kennis en informatie (Bv. Seksueel misbruik in de kerk)
o Voorkeur en afkeer (Bv. LGBTQ)
1.2.2. Referentiekader
Referentiekader/sociale bril =* Selectieve waarneming Begint niet altijd weer opnieuw. Vanuit onze
eerdere ervaringen bouwen we een raamwerk op dat onze latere waarnemingen zal beïnvloeden.
Kenmerken referentiekader:
• Eén geheel
o Al onze waarnemingen gebeuren vanuit hetzelfde referentiekader.
• Stabiel, maar niet onveranderlijk.
• Zoveel referentiekader als er individuen zijn.
• Gedeelde referentiekaders wanneer grote groepen individuen in ongeveer dezelfde sociale
omstandigheden opgroeien of werken.
• Verscheidenheid aan referentiekader waardoor we ook verschillend reageren op en anders
verslag uitbrengen over dezelfde gebeurtenissen.
• Er ontstaat een verschil tussen de zakelijke werkelijkheid en de beleefde werkelijkheid.
Thomas Theorama
Thomas theorema =* Het maakt niet uit wat er gebeurd in de werkelijkheid, het maakt wel uit hoe wij die
werkelijkheid zien. We gaan ons gedragen naar hoe wij die werkelijkheid zien.
,Toepassingen Thomas theorema:
• Self-fulfilling prophecy (= Wat je verwacht, wordt het ook, of het nu positief of negatief is.)
o Bv. Pygmalion effect
à Man maakt vrouw van een fantastische vrouw, en Afrodite maakte van dit standbeeld
een levende vrouw.
Idee: als je gelooft in iets, kan het;
Toepassing onderwijs: Geloof in goede leerlingen zorgt ervoor dat de leerlingen beter
gaan presteren want geloof zorgt voor meer in vestering.
o Bv. Golem effect
à Omgekeerde, als je gelooft dat een leerling slechter presteert, zal die ook slechter
presteren.
• Self destroying prophecy
• Stereotypen: min of meer gefixeerde en vereenvoudigde voorstellingen over (de leden van)
andere groepen die in een bepaalde groep gangbaar zijn, zonder dat ze op feiten zijn gebaseerd)
o Positief (hulpmiddel in de sociale omgang)
o Neutraal (onschuldige simplificatie)
o Negatief (ontmenselijking)
1.2.3. Toepassingen van de sociologische verbeelding
Twee beperkingen van de sociologische verbeelding:
• Geen monopolie
o Een sociologische verklaring is niet exclusief
• Houdbaarheid
o Een sociologische verklaring is niet eeuwig, doorheen de tijd veranderen de inzichten en
theorieën.
Bv. Sporten gekoppeld aan sociale klasse (paardrijden = hoge klasse, want paard is duur en enkel hoge
klasse kan dat betalen)
1.2.4. Over voetbal (…!!)
• Professionalisering en massificatie (betaalbaar, talrijke amateurploegen, passieve
voetbalbeleving)
à distantiëring aan de uiteinden van het sociale spectrum
o Gemarginaliseerde jonge mannen uit de Engelse arbeidersklasse: hooliganisme
o Elitaire kringen en Engelse public schools: afstand wegens te weinig distinctiewaarde
(cfr. Bourdieu)
§ Voor Bourdieu is de sociale strijd een classificatiestrijd; hij heeft veel aandacht
voor de culturele dimensie (>< Marx). Centraal staat het begrip ‘distinctie’.
§ Mensen met een bepaalde positie zetten, grotendeels onbewust, hun cultureel
en economisch kapitaal om in symbolisch kapitaal (eer, prestige, status).
§ Mensen ontwikkelen een specifieke, onderscheiden levensstijl waarmee ze hun
plaats op het sociale speelveld aanduiden en daarmee ook de plaats van
anderen op dit veld. De strijd draait dus om de sociale verdeling van eer. Het
resultaat is een ongelijke verdeling van symbolische macht. Mensen kunnen hun
symbolisch kapitaal inzetten om hun dagelijks leven en levenskansen te
verbeteren.
> Franssprekenden (middenklasse en elite) in de 19e eeuw in België
onderscheidden zich van het gewone Nederlandssprekende volk. Zij hadden
door hun taalkennis meer jobkansen en een groter netwerk
, 1.3. Een stap verder
Common sense =* Losjes samenhangende kennis o.b.v. feiten, waarnemingen, ervaringen, inzichten en
“received wisdom” met als doel zin geven aan situaties waarmee we worden geconfronteerd. Het dient
voor praktische, onmiddellijke antwoorden.
Sociologie =* Situeert verklaringen en wetmatigheden in sociale factoren. Het bouwt voort op
systematische/empirische waarnemingen en heeft als doel het ‘waarom’ achterhalen en algemene
wetmatigheden ontwikkelen.
1.3.1. Echtscheidingen
• Anders kijken en interpreteren dan volgens de voor de hand liggende common sense: de essentie
van sociologie en de sociologische verbeelding.
Common sense Sociologie
• Factoren op persoonlijk vlak • Variaties in de samenleving
Bv. Uit elkaar groeien • Emancipatie in het westen
à Financiële on afhankelijkheid
à Wegvallen sociale druk van familie,
kerk, dorp…
à Verdwijnen maatschappelijk taboe
• Wetswijzigingen
1.3.2. Zelfdoding
Common sense Sociologie
• Kwestie van persoonlijke, psychologische Durkheim deed onderzoek en stelde vast dat dat
factoren. in alle samenlevingen voorkomt, het is een
gemeenschappelijke sociale factor. De oorzaken
liggen niet in individuele psychpathologie, maar in
sociale cohesie (integratie) en regulatie (regels die
in de SL). Enkel als het aantal sterk toeneemt
moet er dieper op in worden gegaan.
(Zie afbeelding: verschillende mogelijkheden
pieken zelfdoding)
