METHODISCH HANDELEN 2 - SAMENVATTING EXAMEN 2024
Leerdoelen
• De student identificeert, verklaart en/of selecteert de noodzakelijke gedragsveranderingstechnieken voor
het realiseren van specifieke behandeldoelen, en geeft suggesties voor de vertaling ervan in concrete
therapie-activiteiten.
• De student beschrijft de noodzakelijke en optionele elementen van een behandelplan en licht ze toe.
• De student beschrijft de kenmerken van stoornis- en cliëntgerichte behandeldoelen, en de criteria voor
het bepalen, logisch ordenen en (SMART) formuleren ervan.
• De student formuleert SMART behandeldoelen.
• De student beschrijft en licht toe hoe een therapiesessie standaard verloopt, inclusief de opvolging van
thuisopdrachten.
• De student identificeert mogelijkheden en criteria voor bijsturing dan wel beëindiging van een
logopedische of audiologische behandeling.
• De student formuleert kritische kanttekeningen bij de evidentiepiramide die binnen EBP gangbaar is om
therapiemethoden kwalitatief te ordenen.
Afrondsessie
50/50 praktijk/theorie.
Praktische vragen in verlengde van oefencolleges: SMART-doelen correct formuleren, tonen dat je
gedragsveranderingstechnieken begrijpt en hoe ze in elkaar zitten, met een voorbeeld illustreren.
Doelen slides HC zijn leidend.
Term verklaren.
Meer kleine vragen. Puntenverdeling duidelijk vermeld.
Bekrachtigers:
Manipuleerbare bekrachtiger (iets knutselen, iets bouwen, lego, dingen die uit elkaar moeten worden gehaald) =
meestal ook activiteit.
Natuurlijke bekrachtiging: spontane bekrachtiging (in de natuurlijke eigen leefomgeving).
Intrinsieke bekrachtiging: het plezier dat ontstaat door het uitvoeren van het gedrag zelf.
Als therapeut kan je de natuurlijke bekrachtiging ook niet manipuleren.
Als een ouder trots is = vorm van natuurlijke bekrachtiging.
Methodisch Handelen 2 1
,HDST 9 - GEDRAGSVERANDERINGSTECHNIEKEN VOOR VAARDIGHEDEN - GVT
= DOOR OPERANT LEREN
Uitleggen hoe GVT voor het wijzigen van vaardigheden afgeleid zijn uit/toepassingen zijn van operant leren
Omdat GVT gebaseerd zijn od principes van operante conditionering. Deze theorie legt uit hoe gedrag wordt
beïnvloed door de gevolgen ervan. Operante technieken richten zich op het versterken of verminderen van
gedrag dmv bekrachtiging of bestraffing. Deze werkwijze w id logopedie vaak toegepast bij het trainen van
vaardigheden: aanleren, versterken, afleren of wijzigen v gedrag om tot het doelgedrag te komen.
Je kunt de GVT situeren ih gedragsanalyseschema en ze uitleggen vanuit dat schema
= gedragsanalyseschema
-> voor GVT willen we ‘gedrag’ veranderen = 2 manieren:
-> input: ‘uitlokkende prikkel of situatie’ = discriminatieve prikkel
-> output: ‘verwachte positieve gevolgen’
en ‘reële negatieve gevolgen’
-> kaders ‘betekenis’ + ‘emotie’ vallen hier weg:
bekrachtiging = aangenaam gevolg: gedragstoename
+s+ = positieve bekrachtiging (aangename prikkel treedt op)
-s- = negatieve bekrachtiging (onaangename prikkel gaat weg)
°s- = negatieve bekrachtiging (onaangename prikkel blijft uit)
bestraffing = onaangenaam gevolg: gedragsafname
+s- = positieve bestraffing (onaangename prikkel treedt op)
-s+ = negatieve bestraffing (aangename prikkel gaat weg)
°s+ = negatieve bestraffing (aangename prikkel blijft uit)
Tips gedragsanalyse invullen:
- Check je prikkel / situatie -> indien voorheen neutrale prikkel: dit kan nooit pesten/pijn zijn
- Sequentieel / Referentieel -> benoem + beargumenteer (zonder argument, geen punten)
- 4 manieren van leren -> via welke manier is dit tot stand gekomen
(leren uit eigen ervaring - modeleren - informatief leren - imaginair leren)
- Voorzie elke cel vd juiste titel (verwachte positieve gevolgen - reële negatieve gevolgen)
- emotie & fysiologische reactie ≠ betekenis
- wees zo volledig en duidelijk mogelijk
Methodisch Handelen 2 2
, Bespreek elke techniek of procedure + geef vbn
WERKEN OP UITLOKKENDE PRIKKELS:
1. perceptietraining: - trainen v waarneming - bv. verschil horen tsn lispelen en correct /s/ uitspreken
hangen samen
- herkennen v prikkels - bv. waarop moet je letten bij dt-regels
-> wanneer: - onvoldoende klankdiscriminatie (foute articulatie)
- auditieve en visuele overgeneralisatie / generalisatie (G is dezelfde klank als g)
2. verstrekken v informatie: duidelijk uitleg geven
-> zo gevarieerd mogelijk: visueel, auditief, tactiel, zelf laten opzoeken thuis, …
3. vermijden: tijdelijk wegnemen - bv. moeilijke woorden, persoon of situatie vermijden, tijdsdruk wegnemen
4. prompting: hulp aanbieden dmv prompt of cue - bv. 1e letter voorzeggen, moeilijke woorden fluoriceren
= kan enkel indien het doelgedrag al beetje gekend is
soorten -> fysiek: aanraking - bv. hand kind begeleiden bij pengreep EX: tabel: welk soort prompt?
stimuluscontrole
-> verbaal: gesproken of geschreven woorden
-> picturaal: accentueren bv. fluo - afbeeldingen
-> gestueel: gebaren, gelaatsuitdrukkingen
-> auditief: geluid, signaal
5. fading: geleidelijk afbouwen vd prompts
(EX) hoe -> gradueel: bv. eerst in fluo - dan schuin gedrukt - dan nt meer
-> tijdsinterval verlengen: bv. eerst vlak voor woord, dan begin zin, dan begin tekst, dan nt meer
6. modeling: gewenste gedrag voordoen zodat cliënt dit kan nabootsen zonder instructies te geven
richtlijnen: (EX)
-> aandacht: afleiding wegnemen, gerichte aandacht bekrachtigen, ifv leefwereld cliënt
-> gedrag moet goed waarneembaar zijn: bv. overdrijven: /mmmmmmmama/
-> coping model: eerst stuntelen (hoe moet het ook weer - denkwijze verwoorden) dan juist doen
-> voordeel: - neemt drempel weg (vr iedereen moeilijk: toon controleerbare factoren)
- problem solving tonen
- toont dat voorbeeldgedrag tot succeservaring leidt
= werkt beter bij de start van aanleren
-> mastery model: perfect voorbeeld geven (nadeel: werkt soms ontmoedigend ‘ik ga dat nooit kunnen’)
= werkt beter als gedrag al gekend is: perfectioneren v doelgedrag
-> peer models: personen inschakelen die hetzelfde hebben meegemaakt, zelfde leefwereld, leeftijd
-> voordeel: we nemen makkelijker zaken aan v mensen met wie we verwantschap voelen
-> voorzie fading bij modeling
7. instructieleren: aanleren v strategieën - duidelijk stappenplan
richtlijnen: EX
-> aangepast taalgebruik: vakjargon vermijden - moeilijk om iets ‘simpel’ uit te leggen: leg uit aan 8-jarige
-> helder: ondubbelzinnig, duidelijk
-> bondig: behapbaar, kort of in stukken aanbieden
-> expressief: niet monotoon, niet ratelen
-> pauzes: onderbrekingen inlassen om het geleerde te laten doorsijpelen
-> ezelsbruggetjes: trucjes aanbieden (ik ga onmiddellijk slapen met 2 dekens en 2 lakens)
-> feedback geven: bekrachtiging (laten reproduceren: leg jij het nu eens uit aan mama?)
Methodisch Handelen 2 3
, WERKEN OP GEDRAG:
1. positieve bekrachtiging: +S+ gedragsgevolg toevoegen dat doelgedrag doet toenemen
positief effect: aandacht, motivatie, engagement, blijheid, tevredenheid, frequentie doelgedrag, prestatie
-> soorten: - consumeerbare: snoepjes, koekjes, frisdrank, …
EX - materiële: speelgoed, stickers, grabbelton, …
- zintuiglijke: naar muziek luisteren, theater
- activiteiten of activity reinforcement: samen voetballen, taart bakken, wandeling maken
- manipuleerbare: toren bouwen met blokken, knutselen, schilderen, …
- possesional reinforcers: tijdelijk item of voorrecht krijgen (bv. Ipad - auto lenen - zitplaats - bedtijd)
- sociale: compliment geven, glimlach, schouderklopje, … (aandacht)
(non-verbaal gedrag kan ook negatief dus bestraffend zijn, bv. fronsen, zuchten, …)
2. negatieve bekrachtiging: gevoel van opluchting EX: geef vbn v neg. bekrachtiging
- einde aan onaangename toestand maken -S- = ontsnappingsconditionering | bv. kamer opruimen dr gezeur mama
- verwachte onprettige gevolg blijft uit °S- = vermijdingsconditionering | bv. kamer opruimen voorkomen gezeur
- coping of aanpakgedrag: ontsnappingsgedrag om lastige situatie te ontmijnen of verbeteren
bv. dmv assertieve houding bij conflict ipv brutale reactie te geven
bv. hoorapparaat gebruiken om te genieten vd voordelige effecten oh gehoorverlies
3. bestraffing: EX
-> aversieve activiteit +S- : vervelende karweien (best combineren met overcorrectie, response cost om iets te leren)
-> overcorrectie: +S- ongewenste gedrag corrigeren (herstel) + positieve oefening (= extra handelingen)
= doeltreffende methode voor kinderen, pubers, verstandelijke beperking, deliquenten, …
-> goed, want gewenst gedrag w wel geleerd
bv. jongen sloopt in woede zijn kamer - moet kamer opruimen (herstel) + de keuken opruimen (pos. oef.)
-> negatieve oefening: +S- negative practice: doe het nog eens? gedrag verliest dan effect
bv. kind zegt de hele sessie kaka om reactie uit te lokken, logo zegt het dan overvloedig zelf: nt meer leuk
-> fysieke bestraffing = +S- pijn, ongemak, koude, hitte, … (niet van toepassing voor logo)
-> berisping of reprimande: +S- negatieve verbale prikkel samen met bijpassende gelaatsuitdrukking. bv mag nt!
-> time-out: -S+ korte, tijdelijke afzondering na ongewenst gedrag - in saaie, niet beangstigende omgeving
-> exclusieve time-out: fysieke afzondering
bv. in de hoek staan, uit de les gezet en in de gang op stoel zitten
-> niet-exclusieve time-out: niet fysiek in afzondering, wel beperking in deelname aan activiteit
bv. grapjas id klas: mag vinger nt meer opsteken om ah woord te komen
bv. man in instelling toont slecht gedrag, armbandje vr privileges w ingetrokken
mag vrij rondlopen, maar tijdelijk specifieke activiteiten nt doen
-> response cost: -S+ boete: voorwerp of privilege - vaak in tokensysteem (inleveren bij ongewenst gedrag)
altijd een ‘redelijke’ boete afspreken, max. 50% vd ‘winst’ om motivatie te behouden
bv. verlies van speeltijd indien slecht gedrag id klas | vermindering v zakgeld | verkeersboete
Methodisch Handelen 2 4
Leerdoelen
• De student identificeert, verklaart en/of selecteert de noodzakelijke gedragsveranderingstechnieken voor
het realiseren van specifieke behandeldoelen, en geeft suggesties voor de vertaling ervan in concrete
therapie-activiteiten.
• De student beschrijft de noodzakelijke en optionele elementen van een behandelplan en licht ze toe.
• De student beschrijft de kenmerken van stoornis- en cliëntgerichte behandeldoelen, en de criteria voor
het bepalen, logisch ordenen en (SMART) formuleren ervan.
• De student formuleert SMART behandeldoelen.
• De student beschrijft en licht toe hoe een therapiesessie standaard verloopt, inclusief de opvolging van
thuisopdrachten.
• De student identificeert mogelijkheden en criteria voor bijsturing dan wel beëindiging van een
logopedische of audiologische behandeling.
• De student formuleert kritische kanttekeningen bij de evidentiepiramide die binnen EBP gangbaar is om
therapiemethoden kwalitatief te ordenen.
Afrondsessie
50/50 praktijk/theorie.
Praktische vragen in verlengde van oefencolleges: SMART-doelen correct formuleren, tonen dat je
gedragsveranderingstechnieken begrijpt en hoe ze in elkaar zitten, met een voorbeeld illustreren.
Doelen slides HC zijn leidend.
Term verklaren.
Meer kleine vragen. Puntenverdeling duidelijk vermeld.
Bekrachtigers:
Manipuleerbare bekrachtiger (iets knutselen, iets bouwen, lego, dingen die uit elkaar moeten worden gehaald) =
meestal ook activiteit.
Natuurlijke bekrachtiging: spontane bekrachtiging (in de natuurlijke eigen leefomgeving).
Intrinsieke bekrachtiging: het plezier dat ontstaat door het uitvoeren van het gedrag zelf.
Als therapeut kan je de natuurlijke bekrachtiging ook niet manipuleren.
Als een ouder trots is = vorm van natuurlijke bekrachtiging.
Methodisch Handelen 2 1
,HDST 9 - GEDRAGSVERANDERINGSTECHNIEKEN VOOR VAARDIGHEDEN - GVT
= DOOR OPERANT LEREN
Uitleggen hoe GVT voor het wijzigen van vaardigheden afgeleid zijn uit/toepassingen zijn van operant leren
Omdat GVT gebaseerd zijn od principes van operante conditionering. Deze theorie legt uit hoe gedrag wordt
beïnvloed door de gevolgen ervan. Operante technieken richten zich op het versterken of verminderen van
gedrag dmv bekrachtiging of bestraffing. Deze werkwijze w id logopedie vaak toegepast bij het trainen van
vaardigheden: aanleren, versterken, afleren of wijzigen v gedrag om tot het doelgedrag te komen.
Je kunt de GVT situeren ih gedragsanalyseschema en ze uitleggen vanuit dat schema
= gedragsanalyseschema
-> voor GVT willen we ‘gedrag’ veranderen = 2 manieren:
-> input: ‘uitlokkende prikkel of situatie’ = discriminatieve prikkel
-> output: ‘verwachte positieve gevolgen’
en ‘reële negatieve gevolgen’
-> kaders ‘betekenis’ + ‘emotie’ vallen hier weg:
bekrachtiging = aangenaam gevolg: gedragstoename
+s+ = positieve bekrachtiging (aangename prikkel treedt op)
-s- = negatieve bekrachtiging (onaangename prikkel gaat weg)
°s- = negatieve bekrachtiging (onaangename prikkel blijft uit)
bestraffing = onaangenaam gevolg: gedragsafname
+s- = positieve bestraffing (onaangename prikkel treedt op)
-s+ = negatieve bestraffing (aangename prikkel gaat weg)
°s+ = negatieve bestraffing (aangename prikkel blijft uit)
Tips gedragsanalyse invullen:
- Check je prikkel / situatie -> indien voorheen neutrale prikkel: dit kan nooit pesten/pijn zijn
- Sequentieel / Referentieel -> benoem + beargumenteer (zonder argument, geen punten)
- 4 manieren van leren -> via welke manier is dit tot stand gekomen
(leren uit eigen ervaring - modeleren - informatief leren - imaginair leren)
- Voorzie elke cel vd juiste titel (verwachte positieve gevolgen - reële negatieve gevolgen)
- emotie & fysiologische reactie ≠ betekenis
- wees zo volledig en duidelijk mogelijk
Methodisch Handelen 2 2
, Bespreek elke techniek of procedure + geef vbn
WERKEN OP UITLOKKENDE PRIKKELS:
1. perceptietraining: - trainen v waarneming - bv. verschil horen tsn lispelen en correct /s/ uitspreken
hangen samen
- herkennen v prikkels - bv. waarop moet je letten bij dt-regels
-> wanneer: - onvoldoende klankdiscriminatie (foute articulatie)
- auditieve en visuele overgeneralisatie / generalisatie (G is dezelfde klank als g)
2. verstrekken v informatie: duidelijk uitleg geven
-> zo gevarieerd mogelijk: visueel, auditief, tactiel, zelf laten opzoeken thuis, …
3. vermijden: tijdelijk wegnemen - bv. moeilijke woorden, persoon of situatie vermijden, tijdsdruk wegnemen
4. prompting: hulp aanbieden dmv prompt of cue - bv. 1e letter voorzeggen, moeilijke woorden fluoriceren
= kan enkel indien het doelgedrag al beetje gekend is
soorten -> fysiek: aanraking - bv. hand kind begeleiden bij pengreep EX: tabel: welk soort prompt?
stimuluscontrole
-> verbaal: gesproken of geschreven woorden
-> picturaal: accentueren bv. fluo - afbeeldingen
-> gestueel: gebaren, gelaatsuitdrukkingen
-> auditief: geluid, signaal
5. fading: geleidelijk afbouwen vd prompts
(EX) hoe -> gradueel: bv. eerst in fluo - dan schuin gedrukt - dan nt meer
-> tijdsinterval verlengen: bv. eerst vlak voor woord, dan begin zin, dan begin tekst, dan nt meer
6. modeling: gewenste gedrag voordoen zodat cliënt dit kan nabootsen zonder instructies te geven
richtlijnen: (EX)
-> aandacht: afleiding wegnemen, gerichte aandacht bekrachtigen, ifv leefwereld cliënt
-> gedrag moet goed waarneembaar zijn: bv. overdrijven: /mmmmmmmama/
-> coping model: eerst stuntelen (hoe moet het ook weer - denkwijze verwoorden) dan juist doen
-> voordeel: - neemt drempel weg (vr iedereen moeilijk: toon controleerbare factoren)
- problem solving tonen
- toont dat voorbeeldgedrag tot succeservaring leidt
= werkt beter bij de start van aanleren
-> mastery model: perfect voorbeeld geven (nadeel: werkt soms ontmoedigend ‘ik ga dat nooit kunnen’)
= werkt beter als gedrag al gekend is: perfectioneren v doelgedrag
-> peer models: personen inschakelen die hetzelfde hebben meegemaakt, zelfde leefwereld, leeftijd
-> voordeel: we nemen makkelijker zaken aan v mensen met wie we verwantschap voelen
-> voorzie fading bij modeling
7. instructieleren: aanleren v strategieën - duidelijk stappenplan
richtlijnen: EX
-> aangepast taalgebruik: vakjargon vermijden - moeilijk om iets ‘simpel’ uit te leggen: leg uit aan 8-jarige
-> helder: ondubbelzinnig, duidelijk
-> bondig: behapbaar, kort of in stukken aanbieden
-> expressief: niet monotoon, niet ratelen
-> pauzes: onderbrekingen inlassen om het geleerde te laten doorsijpelen
-> ezelsbruggetjes: trucjes aanbieden (ik ga onmiddellijk slapen met 2 dekens en 2 lakens)
-> feedback geven: bekrachtiging (laten reproduceren: leg jij het nu eens uit aan mama?)
Methodisch Handelen 2 3
, WERKEN OP GEDRAG:
1. positieve bekrachtiging: +S+ gedragsgevolg toevoegen dat doelgedrag doet toenemen
positief effect: aandacht, motivatie, engagement, blijheid, tevredenheid, frequentie doelgedrag, prestatie
-> soorten: - consumeerbare: snoepjes, koekjes, frisdrank, …
EX - materiële: speelgoed, stickers, grabbelton, …
- zintuiglijke: naar muziek luisteren, theater
- activiteiten of activity reinforcement: samen voetballen, taart bakken, wandeling maken
- manipuleerbare: toren bouwen met blokken, knutselen, schilderen, …
- possesional reinforcers: tijdelijk item of voorrecht krijgen (bv. Ipad - auto lenen - zitplaats - bedtijd)
- sociale: compliment geven, glimlach, schouderklopje, … (aandacht)
(non-verbaal gedrag kan ook negatief dus bestraffend zijn, bv. fronsen, zuchten, …)
2. negatieve bekrachtiging: gevoel van opluchting EX: geef vbn v neg. bekrachtiging
- einde aan onaangename toestand maken -S- = ontsnappingsconditionering | bv. kamer opruimen dr gezeur mama
- verwachte onprettige gevolg blijft uit °S- = vermijdingsconditionering | bv. kamer opruimen voorkomen gezeur
- coping of aanpakgedrag: ontsnappingsgedrag om lastige situatie te ontmijnen of verbeteren
bv. dmv assertieve houding bij conflict ipv brutale reactie te geven
bv. hoorapparaat gebruiken om te genieten vd voordelige effecten oh gehoorverlies
3. bestraffing: EX
-> aversieve activiteit +S- : vervelende karweien (best combineren met overcorrectie, response cost om iets te leren)
-> overcorrectie: +S- ongewenste gedrag corrigeren (herstel) + positieve oefening (= extra handelingen)
= doeltreffende methode voor kinderen, pubers, verstandelijke beperking, deliquenten, …
-> goed, want gewenst gedrag w wel geleerd
bv. jongen sloopt in woede zijn kamer - moet kamer opruimen (herstel) + de keuken opruimen (pos. oef.)
-> negatieve oefening: +S- negative practice: doe het nog eens? gedrag verliest dan effect
bv. kind zegt de hele sessie kaka om reactie uit te lokken, logo zegt het dan overvloedig zelf: nt meer leuk
-> fysieke bestraffing = +S- pijn, ongemak, koude, hitte, … (niet van toepassing voor logo)
-> berisping of reprimande: +S- negatieve verbale prikkel samen met bijpassende gelaatsuitdrukking. bv mag nt!
-> time-out: -S+ korte, tijdelijke afzondering na ongewenst gedrag - in saaie, niet beangstigende omgeving
-> exclusieve time-out: fysieke afzondering
bv. in de hoek staan, uit de les gezet en in de gang op stoel zitten
-> niet-exclusieve time-out: niet fysiek in afzondering, wel beperking in deelname aan activiteit
bv. grapjas id klas: mag vinger nt meer opsteken om ah woord te komen
bv. man in instelling toont slecht gedrag, armbandje vr privileges w ingetrokken
mag vrij rondlopen, maar tijdelijk specifieke activiteiten nt doen
-> response cost: -S+ boete: voorwerp of privilege - vaak in tokensysteem (inleveren bij ongewenst gedrag)
altijd een ‘redelijke’ boete afspreken, max. 50% vd ‘winst’ om motivatie te behouden
bv. verlies van speeltijd indien slecht gedrag id klas | vermindering v zakgeld | verkeersboete
Methodisch Handelen 2 4
