Sociale kaart
Hoofdstuk 1: begrippenkader
Welzijn
Welzijn en welvaart zijn sterk verbonden met elkaar
Door toenemende welvaart moet er ook aandacht zijn voor de ruimere
omstandigheden van personen en gezinnen
De sociale grondrechten maken deel uit van de Belgische grondwet:
o Het recht op arbeid en de vrije keuze van beroepsarbeid (…), het
recht op billijke arbeidsvoorwaarden en een billijke beloning en het
recht op informatie, overleg en collectief onderhandelen
o Het recht op sociale zekerheid, bescherming van de gezondheid en
sociale, geneeskundige en juridische bijstand
o Het recht op een behoorlijke huisvesting
o Het recht op bescherming van een gezond leefmilieu
o Het recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing
Definitie van welzijn volgens Baert: “een voortdurend na te streven
toestand waarbij elkeen maatschappelijk de kansen krijgt en te baat
neemt, om erbij te horen en zich te ontplooien. Erbij horen wil zeggen dat
mensen een volwaardige rol en verantwoordelijkheid in de samenleving
kunnen opnemen. De bedoelde ontplooiing betreft de verschillende
facetten van iemands bestaan: de lichamelijke conditie, de psychische
gezondheid, de relatie met anderen, de deelneming aan de samenleving,
het materiaal menswaardig levenspeil, de zingeving aan het leven” we
gaan dus verder met deze visie
3 niveaus van welzijn:
o Het individuele niveau: een persoon bevindt zich in een toestand
van welzijn als de materiële en niet-materiële omstandigheden van
zijn of haar bestaan optimaal zijn (voldoende voeding, goede
huisvesting, goede gezondheid, een positief gevoel,…)
o De relaties met de omgeving: een persoon bevindt zich in een
toestand van welzijn als hij of zij goede primaire relaties heeft
(relatie met partner, familie, vrienden, buren, collega’s,…)
o De verhouding tot de maatschappij: een persoon bevindt zich in
een toestand van welzijn als hij of zij bovendien ook kan participeren
aan de samenleving, kan deelnemen aan het maatschappelijke
leven (via cultuur, politiek,…)
1
,Hoofdstuk 2: het welzijnsbeleid in Vlaanderen
Definitie welzijnszorg:
“Welzijnszorg is het antwoord van de omgeving op de noodsituatie van een
individu”
Welzijnszorg: een korte historiek
Welzijnszorg is ontstaan vanuit de armenzorg
Met de oprichting van de OCMW’s verliet de overheid de
‘bijstandgedachte’ definitief en erkende ze het recht op maatschappelijke
dienstverlening
Verzorgingsstaat
In een verzorgingsstaat kiest de staat ervoor om te streven naar zoveel
mogelijk welzijn voor alle burgers
Middelen en instrumenten van het sociaal beleid
De overheid heeft een aantal inkomsten (= middelen) enerzijds en
verschillende manieren (= instrumenten) ter beschikking om een sociaal
beleid te voeren
Binnen de welvaartstaat is de overheid de centrale herverdeler (= de
overheid zowel inkomsten van de individuen en ondernemingen afneemt
en deze terug verdeelt)
Het afnemen van inkomsten gebeurt bij individuen via ‘belastingen’ en
bij ondernemingen via ‘sociale bijdragen’. Het herverdelen van deze
middelen gebeurt via uitkeringen en sociale goederen en diensten
Het sociaal beleid kan op 2 manieren ingedeeld worden:
o Een sectorale indeling deelt het sociaal beleid in volgens
verschillende activiteitsdomeinen van het maatschappelijke leven
(inkomenswaarborg, arbeidsvoorwaarden, gezondheidszorg,
onderwijs,…)
o Een categoriale indeling deelt het sociaal beleid in volgens
verschillende doelgroepen (jeugdbeleid, bejaardenbeleid,
gehandicaptenbeleid, gezinsbeleid, armoedebeleid,…)
De overheid beschikt over 5 instrumenten om dit sociaal beleid te voeren:
o De regelgeving: wetten en besluiten (de overheid kan dingen
verbieden en voorwaarden stellen)
o Uitkeringen: het betreft sociale zekerheidsuitkeringen (bv.
kinderbijslag, pensioenen,..)
o Sociale goederen en diensten: onderwijs en gezondheidszorg,
verkeersveiligheid,…
o Subsidies: bv. bouwpremies, studietoelagen, mantelzorgpremie,…
o Belastingverminderingen: I.f.v. de gezinssituatie, voor
vervanginkomers, lage inkomens, pensioensparen,…
2
,De sociale organisatie van de welvaart
De overheid zorgt voor een wettelijk kader en de financiering van het
sociaal beleid, de uitvoering gebeurt door de social-profitorganisaties.
Dit zijn organisaties die zich situeren tussen de overheid en de vrije markt
o Deze organisaties hebben een breed terrein van activiteiten, en
hoewel deze activiteiten niet op winst gericht zijn, komen ze vaak en
steeds meer in de economische sfeer (denk aan ZH, kinderopvang,
rusthuizen, beschutten werkplaatsen, ziekenfondsen,…)
Dit leidde tot het begrip ‘social-profit’
Kenmerken:
Zeer omvangrijk naar aantal tewerkgestelden als naar
omzet
Produceert goederen en diensten die aan de reële
behoeften van de maatschappij beantwoorden, op deze
manier dragen ze bij tot de welvaart
De uitgaven van de sector nemen toe: t.g.v.
factoren aan vraagzijde en anderzijds t.g.v. een aantal
kostenfactoren (o.a. stijging van de loonkost)
Van verzorgingsstaat naar actieve welvaartstaat
De crisis van de verzorgingsstaat
Door economische crisis en de devaluatie van de dollar was er in de jaren
60 een tijdelijk fenomeen van economische groei, maar dat ging
onvermijdelijk ooit opnieuw op haar grenzen botsen
Er is ook kritiek op de werking van de verzorgingsstaat zelf:
o Ondoelmatigheid van de sociale uitgaven
o Onaangepast aan nieuwe sociale problemen
o Tekort aan duurzaamheid
Naar een actieve welvaartstaat
Verzorgingsstaat verwijst naar een sociaal politiek concept, een
herverdelings-mechanisme
Het begrip welvaart verwijst naar de economische basis van de
samenleving
Actief verwijst naar een actieve overheid, maar zeker ook naar actieve
burgers
Het activeringsbeleid zien we opduiken in de meeste Westerse landen
Enerzijds wordt activering opgevat als het streven naar den ontwikkeling
van een nieuw type solidariteit
Anderzijds zien we een defensieve reactie op de actuele
maatschappelijke problemen
3
, Het Vlaamse welzijnsbeleid in vogelvlucht
Sectoren van het welzijnsbeleid
Typisch voor de welzijnssector is de grote verscheidenheid
Binnen het beleid spreekt men van een aantal ‘sectoren’
Sectoren die hierbij aansluiten zijn bejaardenzorg, gezinsbeleid, zorg voor
etnisch-culturele minderheden, zorg voor personen met een beperking,
integrale jeugdzorg, algemeen welzijnswerk,…
Federale overheid is verantwoordelijk voor sommige sectoren en dat
maakt het complex
Binnen de sectoren zijn organisaties die werkzaam zijn erkend door de
Vlaamse gemeenschap
o Zij kunnen dan gesubsidieerd worden voor activiteiten
Indeling van het welzijnswerk
Categoriale zorgvoorzieningen:
o Zijn gericht op een specifieke doelgroep
Bv. Kind & Gezin, de ouderenzorg, jeugdzorg, de zorg voor
personen met een beperking, het onthaal van nieuwkomers,
het forensisch welzijnswerk,…
Algemene zorgvoorzieningen:
o Richten zich op algemene zorgproblematiek en richten zich niet op
één specifieke doelgroep
Bv. OCMW, CAW, de initiatieven inzake armoedebestrijding,…
Het welzijnsbeleid: een antwoord op een welzijnsbehoefte
In het proces van ‘werken aan welzijn’ zijn verschillende partners
betrokken, in eerste instantie zijn er de welzijnsvragers en daarnaast de
mantelzorgers, de zelfhulpgroepen, het georganiseerde vrijwilligerswerk
en de professionele welzijnswerkers
Binnen het welzijnswerk staat de welzijnsbehoefte van de hulpvrager
centraal
o Op deze manier kan je komen tot een andere (veelgebruikte)
indeling, namelijk o.b.v.:
Het niveau van hulpverlening waarop het antwoord op de
welzijnsbehoefte van de hulpvrager zich situeert
Deze indeling leidt dan tot het onderscheid tussen: zelfzorg,
mantelzorg en georganiseerd welzijnswerk
De zelfzorg: de hulpvrager tracht zelf een oplossing te zoeken voor zijn
welzijnsvragen
o Bv. werkloze gaat zelf op zoek naar werk
Het is een opvallende trend, dat leidt momenteel tot zorginitiatieven, dit
zijn initiatieven waarbij mensen zich op verschillende manieren
organiseren (denk aan patiëntenverenigingen,…) om elkaar te
ondersteunen en informeren
De mantelzorg: de onmiddellijke omgeving gaat hulp verlenen aan de
hulpvrager
o Geen professionele zorgverleners, maar geven zorg omdat zij
een persoonlijke band hebben
Bv. bejaarde moeder woont in bij het gezin van haar dochter
Het georganiseerde welzijnswerk: het gaat om een formeel
georganiseerde dienstverlening waarbij beroepshulpverleners een
antwoord bieden op ondersteunings- en welzijnsvragen
4
Hoofdstuk 1: begrippenkader
Welzijn
Welzijn en welvaart zijn sterk verbonden met elkaar
Door toenemende welvaart moet er ook aandacht zijn voor de ruimere
omstandigheden van personen en gezinnen
De sociale grondrechten maken deel uit van de Belgische grondwet:
o Het recht op arbeid en de vrije keuze van beroepsarbeid (…), het
recht op billijke arbeidsvoorwaarden en een billijke beloning en het
recht op informatie, overleg en collectief onderhandelen
o Het recht op sociale zekerheid, bescherming van de gezondheid en
sociale, geneeskundige en juridische bijstand
o Het recht op een behoorlijke huisvesting
o Het recht op bescherming van een gezond leefmilieu
o Het recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing
Definitie van welzijn volgens Baert: “een voortdurend na te streven
toestand waarbij elkeen maatschappelijk de kansen krijgt en te baat
neemt, om erbij te horen en zich te ontplooien. Erbij horen wil zeggen dat
mensen een volwaardige rol en verantwoordelijkheid in de samenleving
kunnen opnemen. De bedoelde ontplooiing betreft de verschillende
facetten van iemands bestaan: de lichamelijke conditie, de psychische
gezondheid, de relatie met anderen, de deelneming aan de samenleving,
het materiaal menswaardig levenspeil, de zingeving aan het leven” we
gaan dus verder met deze visie
3 niveaus van welzijn:
o Het individuele niveau: een persoon bevindt zich in een toestand
van welzijn als de materiële en niet-materiële omstandigheden van
zijn of haar bestaan optimaal zijn (voldoende voeding, goede
huisvesting, goede gezondheid, een positief gevoel,…)
o De relaties met de omgeving: een persoon bevindt zich in een
toestand van welzijn als hij of zij goede primaire relaties heeft
(relatie met partner, familie, vrienden, buren, collega’s,…)
o De verhouding tot de maatschappij: een persoon bevindt zich in
een toestand van welzijn als hij of zij bovendien ook kan participeren
aan de samenleving, kan deelnemen aan het maatschappelijke
leven (via cultuur, politiek,…)
1
,Hoofdstuk 2: het welzijnsbeleid in Vlaanderen
Definitie welzijnszorg:
“Welzijnszorg is het antwoord van de omgeving op de noodsituatie van een
individu”
Welzijnszorg: een korte historiek
Welzijnszorg is ontstaan vanuit de armenzorg
Met de oprichting van de OCMW’s verliet de overheid de
‘bijstandgedachte’ definitief en erkende ze het recht op maatschappelijke
dienstverlening
Verzorgingsstaat
In een verzorgingsstaat kiest de staat ervoor om te streven naar zoveel
mogelijk welzijn voor alle burgers
Middelen en instrumenten van het sociaal beleid
De overheid heeft een aantal inkomsten (= middelen) enerzijds en
verschillende manieren (= instrumenten) ter beschikking om een sociaal
beleid te voeren
Binnen de welvaartstaat is de overheid de centrale herverdeler (= de
overheid zowel inkomsten van de individuen en ondernemingen afneemt
en deze terug verdeelt)
Het afnemen van inkomsten gebeurt bij individuen via ‘belastingen’ en
bij ondernemingen via ‘sociale bijdragen’. Het herverdelen van deze
middelen gebeurt via uitkeringen en sociale goederen en diensten
Het sociaal beleid kan op 2 manieren ingedeeld worden:
o Een sectorale indeling deelt het sociaal beleid in volgens
verschillende activiteitsdomeinen van het maatschappelijke leven
(inkomenswaarborg, arbeidsvoorwaarden, gezondheidszorg,
onderwijs,…)
o Een categoriale indeling deelt het sociaal beleid in volgens
verschillende doelgroepen (jeugdbeleid, bejaardenbeleid,
gehandicaptenbeleid, gezinsbeleid, armoedebeleid,…)
De overheid beschikt over 5 instrumenten om dit sociaal beleid te voeren:
o De regelgeving: wetten en besluiten (de overheid kan dingen
verbieden en voorwaarden stellen)
o Uitkeringen: het betreft sociale zekerheidsuitkeringen (bv.
kinderbijslag, pensioenen,..)
o Sociale goederen en diensten: onderwijs en gezondheidszorg,
verkeersveiligheid,…
o Subsidies: bv. bouwpremies, studietoelagen, mantelzorgpremie,…
o Belastingverminderingen: I.f.v. de gezinssituatie, voor
vervanginkomers, lage inkomens, pensioensparen,…
2
,De sociale organisatie van de welvaart
De overheid zorgt voor een wettelijk kader en de financiering van het
sociaal beleid, de uitvoering gebeurt door de social-profitorganisaties.
Dit zijn organisaties die zich situeren tussen de overheid en de vrije markt
o Deze organisaties hebben een breed terrein van activiteiten, en
hoewel deze activiteiten niet op winst gericht zijn, komen ze vaak en
steeds meer in de economische sfeer (denk aan ZH, kinderopvang,
rusthuizen, beschutten werkplaatsen, ziekenfondsen,…)
Dit leidde tot het begrip ‘social-profit’
Kenmerken:
Zeer omvangrijk naar aantal tewerkgestelden als naar
omzet
Produceert goederen en diensten die aan de reële
behoeften van de maatschappij beantwoorden, op deze
manier dragen ze bij tot de welvaart
De uitgaven van de sector nemen toe: t.g.v.
factoren aan vraagzijde en anderzijds t.g.v. een aantal
kostenfactoren (o.a. stijging van de loonkost)
Van verzorgingsstaat naar actieve welvaartstaat
De crisis van de verzorgingsstaat
Door economische crisis en de devaluatie van de dollar was er in de jaren
60 een tijdelijk fenomeen van economische groei, maar dat ging
onvermijdelijk ooit opnieuw op haar grenzen botsen
Er is ook kritiek op de werking van de verzorgingsstaat zelf:
o Ondoelmatigheid van de sociale uitgaven
o Onaangepast aan nieuwe sociale problemen
o Tekort aan duurzaamheid
Naar een actieve welvaartstaat
Verzorgingsstaat verwijst naar een sociaal politiek concept, een
herverdelings-mechanisme
Het begrip welvaart verwijst naar de economische basis van de
samenleving
Actief verwijst naar een actieve overheid, maar zeker ook naar actieve
burgers
Het activeringsbeleid zien we opduiken in de meeste Westerse landen
Enerzijds wordt activering opgevat als het streven naar den ontwikkeling
van een nieuw type solidariteit
Anderzijds zien we een defensieve reactie op de actuele
maatschappelijke problemen
3
, Het Vlaamse welzijnsbeleid in vogelvlucht
Sectoren van het welzijnsbeleid
Typisch voor de welzijnssector is de grote verscheidenheid
Binnen het beleid spreekt men van een aantal ‘sectoren’
Sectoren die hierbij aansluiten zijn bejaardenzorg, gezinsbeleid, zorg voor
etnisch-culturele minderheden, zorg voor personen met een beperking,
integrale jeugdzorg, algemeen welzijnswerk,…
Federale overheid is verantwoordelijk voor sommige sectoren en dat
maakt het complex
Binnen de sectoren zijn organisaties die werkzaam zijn erkend door de
Vlaamse gemeenschap
o Zij kunnen dan gesubsidieerd worden voor activiteiten
Indeling van het welzijnswerk
Categoriale zorgvoorzieningen:
o Zijn gericht op een specifieke doelgroep
Bv. Kind & Gezin, de ouderenzorg, jeugdzorg, de zorg voor
personen met een beperking, het onthaal van nieuwkomers,
het forensisch welzijnswerk,…
Algemene zorgvoorzieningen:
o Richten zich op algemene zorgproblematiek en richten zich niet op
één specifieke doelgroep
Bv. OCMW, CAW, de initiatieven inzake armoedebestrijding,…
Het welzijnsbeleid: een antwoord op een welzijnsbehoefte
In het proces van ‘werken aan welzijn’ zijn verschillende partners
betrokken, in eerste instantie zijn er de welzijnsvragers en daarnaast de
mantelzorgers, de zelfhulpgroepen, het georganiseerde vrijwilligerswerk
en de professionele welzijnswerkers
Binnen het welzijnswerk staat de welzijnsbehoefte van de hulpvrager
centraal
o Op deze manier kan je komen tot een andere (veelgebruikte)
indeling, namelijk o.b.v.:
Het niveau van hulpverlening waarop het antwoord op de
welzijnsbehoefte van de hulpvrager zich situeert
Deze indeling leidt dan tot het onderscheid tussen: zelfzorg,
mantelzorg en georganiseerd welzijnswerk
De zelfzorg: de hulpvrager tracht zelf een oplossing te zoeken voor zijn
welzijnsvragen
o Bv. werkloze gaat zelf op zoek naar werk
Het is een opvallende trend, dat leidt momenteel tot zorginitiatieven, dit
zijn initiatieven waarbij mensen zich op verschillende manieren
organiseren (denk aan patiëntenverenigingen,…) om elkaar te
ondersteunen en informeren
De mantelzorg: de onmiddellijke omgeving gaat hulp verlenen aan de
hulpvrager
o Geen professionele zorgverleners, maar geven zorg omdat zij
een persoonlijke band hebben
Bv. bejaarde moeder woont in bij het gezin van haar dochter
Het georganiseerde welzijnswerk: het gaat om een formeel
georganiseerde dienstverlening waarbij beroepshulpverleners een
antwoord bieden op ondersteunings- en welzijnsvragen
4
