Samenvatting SL ondervoeding en voedselverzorgingsproces week 1-8

Samenvatting ondervoeding &
voedselverzorgingsproces (wk 1-8)
Week 1: Ondervoeding
Leerdoelen:
 Je kunt de prevalentie en ernst van ondervoeding in verschillende settings
in Nederland en wereldwijd verklaren.
 Je kunt de verschillende vormen van ondervoeding en de
pathofysiologische processen die hierbij horen verklaren.
 Je kunt verklaren welke groepen risico lopen op het krijgen van
ondervoeding.


Prevalentie ondervoeding:
 Naar schatting is in het verpleeghuis 15-20% van de patiënten ondervoed
 In de thuiszorg is dat 30-40% (Bij deze groep komt ondervoeding het
vaakst voor!)
 Bij zelfstandig wonende ouderen van 75+ (zonder thuiszorg) gaat het om
zo’n 20%
 In het ziekenhuis is 14-15% van de patiënten bij opname ondervoed
 In het ziekenhuis (ouderen) 38%
Het percentage van de gemiddelde prevalentie van ondervoeding is 15-20%


Soorten ondervoeding:
Er zijn verschillende vormen van ondervoeding, iemand die te weinig eet, maar
ook mensen die te eenzijdig eten en daardoor belangrijke voedingsstoffen
missen. Ondervoeding is een ernstig en onderschat probleem. De verschillende
vormen van ondervoeding zijn:
 Ondervoeding, ziekte gerelateerd zonder inflammatie;
 Ondervoeding, ziekte gerelateerd met inflammatie;
 Ondervoeding zonder ziekte.


Inflammatie: Inflammatie, ook wel ontsteking genoemd, is een reactie van het
immuunsysteem op schadelijke prikkels zoals infecties, verwondingen, of
toxische stoffen. Het is een natuurlijke en essentiële verdedigingsmechanisme
van het lichaam dat bedoeld is om schadelijke stoffen te verwijderen en het
herstelproces in gang te zetten.
Ondervoeding kan als gevolg hebben dat herstel minder snel gaat, er een
verminderde spierkracht ontstaat en dat er een grotere kans op complicaties
ontstaat door een verzwakt immuunsysteem, zoals infecties en een verminderde
wondgenezing.
Voorbeelden ziektes met inflammatie:
 COPD
 Kanker
 AIDS
 Reuma
 Longontsteking
 Ziekte van Chron
1

,  Diabetes
 Astma
Verschillende oorzaken van ondervoeding:
 Somatische factoren;
 Functionele factoren;
 Psychische factoren;
 Sociale factoren.


Somatische factoren: Somatische factoren zijn lichamelijke factoren die
invloed hebben op het welzijn van de cliënt. Voorbeelden van somatische
factoren zijn: verminderde smaak en/of reuk, verminderde eetlust,
gebitsklachten, kauw- en slikproblemen, een ontregeling van het honger- en
verzadigingsgevoel, een verstoorde vertering en opname in het maagdarmkanaal
en pijn.
Functionele factoren: Iemand kan minder functioneren in het leven.
Voorbeelden zijn: een verminderde mobiliteit, verminderde of geen mogelijkheid
om boodschappen te doen en eten te bereiden en vermoeidheid.
Psychische factoren: Iemand heeft psychische klachten zoals: angst, verdriet,
depressie en verminderde cognitie.
Sociale factoren: Sociale factoren kunnen ook een rol spelen, voorbeelden zijn:
eenzaamheid, geen groot sociaal netwerk om bijvoorbeeld boodschappen door
iemand te laten doen en armoede.


Ondervoeding onder alle leeftijden:
Kinderen: De voeding is vaak niet gevarieerd genoeg door bijvoorbeeld het eten
van weinig groente. Het belemmerd de groei en ontwikkeling van o.a. de
hersenen. Er zijn ook kinderen die moeite hebben met eten door bijvoorbeeld:
ARFID of autisme.
Volwassenen: Volwassenen hebben ook vaak onvolledige voeding. Volwassenen
komen vaak ‘ondervoed’ het ziekenhuis in. Juist voor de genezing van operaties
zijn de juiste voedingsstoffen hard nodig. Veel mensen denken vaak: “die
persoon is zwaar genoeg, dus het is niet erg als diegene een keer wat minder
eet”, maar dat is wel erg, die persoon kan dan namelijk belangrijke
voedingsstoffen gaan missen.
Ouderen: Gaan minder eten, zeker thuiswonenden. Het is van belang om te
adviseren bij ouderen. De combinatie van beweging is van groot belang om
spierverlies te voorkomen. Ouderen hebben vaak minder trek dus pakken
bijvoorbeeld: “even snel een boterham.” Veel ouderen zijn vaak eenzaam en
vergeten om te eten. Ook speelt vaak een verminderde mobiliteit en bijvoorbeeld
gebitsklachten of kauw- en slikproblemen mee.


Risicogroepen ondervoeding:
 Ouderen: Combinatie van factoren zoals een verminderde eetlust, kauw-
en slikproblemen, chronische ziekten, en sociale isolatie. Fysieke
beperkingen of mobiliteitsproblemen kunnen het bereiden van maaltijden
ook bemoeilijken. Emotionele gebeurtenissen zoals het overlijden van een
partner kan ook een rol spelen.


2

,  Chronisch zieken: Mensen met chronische ziekten zoals kanker, COPD, of
hartfalen hebben vaak een verhoogde energiebehoeften en kunnen moeite
hebben om voldoende voedingsstoffen binnen te krijgen. Medicatie kan
ook de eetlust verminderen of de opname van voedingsstoffen
beïnvloeden.
 Herstellende patiënten: Mensen die herstellen van operaties of ernstige
ziekten verliezen vaak gewicht door verhoogde energiebehoefte en verlies
van eetlust.
 Mensen met malabsorptiestoornissen: Aandoeningen zoals coeliakie,
de ziekte van Crohn, of het prikkelbare darmsyndroom kunnen de opname
van voedingsstoffen in de darmen verstoren.
 Psychiatrische patiënten: Mensen met eetstoornissen zoals anorexia
nervosa zijn bijzonder vatbaar voor ondervoeding. Daarnaast kunnen
depressie, schizofrenie, en andere mentale gezondheidsproblemen leiden
tot een verminderde voedselinname.
 Mensen met een lage SES: Een beperkte financiële draagkracht kan
leiden tot slechte voedselkeuzes, wat kan resulteren in ondervoeding.
Sociale isolatie en gebrek aan toegang tot gezond voedsel zijn ook
belangrijke factoren.
 Verslaafden (alcohol, drugs): Mensen die verslaafd zijn aan alcohol of
drugs negeren vaak hun voeding of hebben door de effecten van de
middelen een verminderde eetlust. Bovendien kunnen alcohol en drugs de
opname van voedingsstoffen verstoren.
 Kinderen: Kinderen zijn vaak nog lastig in het eten van bepaalde
voedingsproducten waardoor ze eenzijdig eten, denk bijvoorbeeld aan het
niet eten van groentes. Ook zijn er kinderen met bijvoorbeeld ARFID of
autisme wat het binnenkrijgen van bepaalde voedingsstoffen lastiger
maakt.
 Ontwikkelingslanden: Gebrek aan toegang tot voldoende en gevarieerd
voedsel, slechte sanitaire voorzieningen en ziekten zoals diarree dragen bij
aan ondervoeding in ontwikkelingslanden.


Ziektebeelden die in verband staan met ondervoeding:
Sarcopenie: Sarcopenie is een aandoening die wordt gekenmerkt door
progressief verlies van spiermassa, spierkracht en spierfunctie. Het is een
veelvoorkomend probleem bij oudere volwassenen. Sarcopenie kan mede
veroorzaakt worden door ondervoeding.
Cachexie: Cachexie is een ernstig medisch syndroom dat wordt gekenmerkt
door extreme gewichts- en spiermassa-verlies, wat vaak gepaard gaat met
zwakte, vermoeidheid en verlies van de eetlust. Het komt voor bij mensen met
ernstige chronische ziekten zoals kanker, hartfalen, COPD, nierfalen en sommige
infectieziekten zoals AIDS. Bij cachexie kan het basaalmetabolisme soms stijgen,
omdat het lichaam probeert terug te vechten tegen bepaalde ziektes waardoor
het lichaam om meer energie gaat vragen.
Refeeding syndroom: Het refeeding-syndroom is een potentieel gevaarlijke
medische complicatie die kan optreden wanneer iemand die ernstig ondervoed
is, na een periode van vasten of uithongering, weer begint te eten. Het syndroom
ontstaat door een snelle inname van voedsel, wat leidt tot een plotselinge
verschuiving in het metabolisme en de elektrolytenbalans in het lichaam.
Tips om het refeeding syndroom te voorkomen zijn:
 30 minuten voor het eten vitamine B1 (thiamine) supplementeren (100
gram).

3

,  De elektrolyten meten en tijdens de opstart van de voeding constant
monitoren.


Het refeeding-syndroom treedt op bij mensen die langdurig ondervoed zijn of een
ernstig tekort aan voedingsstoffen hebben gehad. De risicogroepen zijn onder
andere:
 Mensen met ernstige
eetstoornissen;
 Chronische
alcoholisten;
 Patiënten met
medische
aandoeningen;
 Kwetsbare ouderen.




Hypothermie: Verlagen van de lichaamstemperatuur. Als iemand voor een
langere tijd niet eet/drinkt (vast), gaat het lichaam beginnen met het afstoten
van niet functionele processen in het lichaam, een van die processen is
hypothermie. Het afstoten van functionele processen in het lichaam wordt ook
wel adapteren genoemd.


Lab gegevens bij ondervoeding:
Lab gegevens die vaak worden gecontroleerd bij ondervoeding zijn CRP en
albumine.
CRP: Het meet de ontstekingswaardes in het bloed. De CRP waarde moet onder
de 10 mg/l zijn.
Albumine: Vorm van een bepaald eiwit in het lichaam. Een goede maatstaaf
voor acute ondervoeding. Een lage albumine waarde betekent ondervoeding. De
albumine waarde moet tussen de 35-55 g/l zijn.
Pre albumine: Veranderd snel en is daardoor beter geschikt om acute
veranderingen in de voedingstoestand te meten. Normaalwaarden is: 0,2-0,4 g/l

Wat gebeurt er na 24 uur vasten? Vetzuren worden aangesproken en in de
lever omgezet tot ketonlichamen.



Week 2: Screening op ondervoeding
Leerdoelen:
 Je kunt het juiste screenings- en/of meetinstrument toepassen in
verschillende situaties met gebruikmaking van technologie.
 Je kunt de uitkomsten van een screening interpreteren en vervolgstappen
formuleren.


Screenings instrumenten:
Screeningsinstrumenten worden gebruikt om snel en eenvoudig te bepalen of
iemand een risico loopt op ondervoeding. Ze zijn bedoeld als eerste stap in het
4