Antropologische thema’s uit de hedendaagse filosofie
LES 1. 23/09/2024: INTRODUCTIE
FILOSOFIE AAN KU LEUVEN
Viervoudig nut van filosofie:
1. Verheldering wetenschappelijke concepten
2. Kritische evaluatie wetenschappelijke aannames en methoden
- Inductie = redeneerwijze waarbij men algemene conclusies afleidt uit concrete gevallen
o Vaak wanneer iets vaak gebeurt
o Centraal vraagstuk in filosofie of dit vaak gebeurt
3. Formulering nieuwe concepten en theorieën
4. Bevordering dialoog tss verschillende wetenschappen onderling en maatschappij
WAT IS FILOSOFIE?
- Verschillende betekenissen (Van Dale)
o Mening of denkwijze (concreet)
o Levens- of wereldbeschouwing
o Studie algemene beginselen (abstract)
- Griekse philosophia (ethymologie)
o Gr. Philein: houden van, verlangen naar
o Gr. Sophia: wijsheid, inzicht
à filosofie als (radicaal) kritische reflectie: oordeel willen vormen over iets ander
- Plato: gevoel van verwondering: verwondering is begin van filosofie
- Aristoteles: verwondering gewekt
è gingen geleidelijk verder en stelden vragen over grotere kwesties,
zoals gestalten vd maan, posities zon en sterren
(filosofie heeft terreinverlies geleden aan wetenschap)
à verwondering als begin én beginsel vd filosofie
- G.W.F. Hegel
o “de uil van Minerva begint haar vlucht pas bij het aanbreken van de avondschemering”
o Minerva
§ Romeinse godin van de wijsheid Uil gebruikt als beeld vd filosofie
à symbool voor streven en verlangens
§ Uil als gezelschapsdier
o Uil van Athene (Attische munt) = dagroofvogel Beeld klopt niet met aanbreken van de avond
o Athene
§ Griekse godin van de wijsheid
o Steenuil (Athene Noctua)
1
,3 ASPECTEN OM FILOSOFIE TE DEFINIËREN
1. Attitude
- Kritisch denken: zintuigen & cognitieve vermogens in twijfel trekken
o Bv eigen zintuigen
o Müller-Lyer illusie: lijnen even lang, ookal lijkt het anders
o René Descartes: waar kan ik zeker over zijn?
o Zintuigen niet betrouwbaar
§ Vb. stok in water lijkt door optische illusie gebroken maar is niet zo
o Kunnen we wel ergens zeker van zijn?
- Kritiek = niet einddoel filosofie
o Gaat niet om de kritiek
o Gaat wel om de theorieën over de antwoorden op de vragen
- Ook wetenschap = kritisch: Richard Feynman
o Twijfelen aan traditie is goed, is wetenschappelijk
2. Methodologie
Zijn er methoden die enkel/niet gebruikt w door filosofen, en niet door wetenschappers?
- Probleem = filosofie gebruikt waaier v methoden: geen enkele specifieke voor filosofie, of w dan niet door iedereen
gebruikt, wel nooit op labowerk beroepen
- Intuïties
o Vanzelfsprekend vs. Spontaan
o Vanzelfsprekend
o Kennis die op een onmiddellijke manier verkregen w
o Descartes spreekt over heldere en welonderscheiden ideeën
èGeen redelijk mens zou deze betwijfelen
o Bv ik denk dus ik ben: zodra en zolang je denkt
o Spontaan
o Een nieuwe, eerder negatieve betekenis
o Gezond verstand
o Fauteilfilosofen
= filosofen: enkel gebruik maken eigen intuïties en niet empirisch onderzoek
o w uitgelachen
o veel intuïties zijn variabel: afh cultuur en binnen persoon context tot context en tijdstip
- Conceptuele analyse
o Belangrijke begrippen ontleden in meer eenvoudige begrippen
è stilstaan bij wat concept onderscheidt ve ander concept
o Doel = precies bepalen waarover we spreken als we spreken over tijd, liefde, vrijheid, geluk…
o Vb. ziek zijn
o Noodzakelijke en voldoende voorwaarde
o Noodzakelijke: als we dat begrip hebben, dan is dat een voorwaarde die er noodzakelijk aan kleeft
o Voldoende: als aan al die voorwaarden voldaan zijn, dit zeker een voorwaarde moet zijn
o Aan welke voorwaarde moet iemand voldoen om ziek te zijn?
o Ziekteoordeel = oordeel over schadelijkheid toestand waarin iem zich bevindt:
§ Brengt schade toe aan persoon en omgeving
§ Schade = noodzakelijke, belangrijke voorwaarde, maar geen voldoende
o Sprake ve afwijking, in lichaam of geest
§ Afwijking = statistische invulling volstaat niet: vb heel klein deel bevolking maar blauwe
ogen is niet gelijk aan ziekte
è geen duidelijke definitie: sommige filosofen willen onderwerp opgeven
2
, -Gedachte-experimenten
o Brain in a vat
o Trolley problem
o Ethisch probleem
o Wat goed en kwaad is om te doen
o Ontsporen trein: 1 of 5 mensen omver/dood
3. Domein
- Abstract en eigenaardige vragen
o Afstand van dagelijkse leven
o Bv. ‘vertellen de wetenschappen ons hoe de wereld is?’
o Bv. ‘zijn wij meer dan onze hersenen?’
o Bv. ‘heeft de natuur een doel?’
o Thomas Nagel, wat betekent het allemaal?
o Logisch: mensen zich dingen niet afvragen in dagelijks leven en wel in filosofie
FILOSOFIE EN VOORUITGANG?
- Ook in wetenschappen niet evident
o Thomas Kuhn: incommensurabiliteit
- Soms ook (oorspronkelijk) vanuit filosofie
- Isaac Newton – Philosophiae Naturalis Principia Methematica
- John Dalton – A New System of Chemical Philosophy
4 DEELDOMEINEN
1. Metafysica: zijnsleer: Wat betekent het dat iets bestaat?
2. Logica: redeneerkunde: Wat zijn geldige redeneringen?
3. Epistemologie: kennisleer: Wat is (wetenschappelijke) kennis?
4. Ethiek: zedenleer: Wat is goed of juist handelen?
HISTORISCHE EVOLUTIE
- Oudheid: filosofie vs. mythologie
- Middeleeuwen: filosofie vs. Religie
- Moderniteit: filosofie vs wetenschap
TWEE BEWERINGEN SINDS MODERNITEIT
1. Oude filosofische problemen oplossen via nieuwe wetenschappelijke methoden
- Bv. vraag naar ‘oerstof’ vd werkelijkheid
2. Ontstaan nieuwe filosofische problemen
Wetenschappers vaak enkel oog voor de 1e bewerking
- Gevaar: sciëntisme
o Enkel de wetenschap die ons de ware aard werkelijkheid kan doen inzien
o Standpunt wetenschappers
Bertrand Russel, problemen van de Filosofie
BESLUIT
- Geen definitief of finaal antwoord
- Filosofie heeft zich sinds ontstaan meerdere keren moeten heruitvinden
- Weinig resultaten als ‘blijvende’ antwoorden
- Kracht vanuit het blijvende vragen
3
, LES 2. 30/09/2024: MECHANISERING EN DOELGERICHTHEID
1. MECHANISERING VAN HET WERELDBEELD
DENKEN DOORHEEN DE GESCHIEDENIS
Antieke oudheid-ME
Wetenschappelijke revolutie
Moderniteit
Bertrand Russell
- Voorafgaan aan wet revolutie
- Op kleine 100 jaar tijd enorme voortuitgang in wetenschappelijk denken: door Galileir, Newton
WETENSCHAPPELIJKE REVOLUTIE
- Wiskundige methode
o Fysici (Galilei, Newton)
o Filosofen (Descartes, Spinoza, Leibniz)
§ Wereld vervatten met je denken
o Filosofen samen met wetenschappers grote van van inzetten op wiskunde:
gebruik maken van ons rationeel verstand
- Mechanische oorzaken
o Galilei’s traagheidswet:
§ Ieder lichaam, aan zichzelf overgelaten, blijft in rust of beweegt verder + constante snelheid
(tenzij er andere kracht op inwerkt)
§ Enkel fysische principes verklaren, niet de bedoeling ofzo verklaren
o Antieke/ME filosofen:
§ Lichaam die uit zichzelf bewegen zijn bezield
4
LES 1. 23/09/2024: INTRODUCTIE
FILOSOFIE AAN KU LEUVEN
Viervoudig nut van filosofie:
1. Verheldering wetenschappelijke concepten
2. Kritische evaluatie wetenschappelijke aannames en methoden
- Inductie = redeneerwijze waarbij men algemene conclusies afleidt uit concrete gevallen
o Vaak wanneer iets vaak gebeurt
o Centraal vraagstuk in filosofie of dit vaak gebeurt
3. Formulering nieuwe concepten en theorieën
4. Bevordering dialoog tss verschillende wetenschappen onderling en maatschappij
WAT IS FILOSOFIE?
- Verschillende betekenissen (Van Dale)
o Mening of denkwijze (concreet)
o Levens- of wereldbeschouwing
o Studie algemene beginselen (abstract)
- Griekse philosophia (ethymologie)
o Gr. Philein: houden van, verlangen naar
o Gr. Sophia: wijsheid, inzicht
à filosofie als (radicaal) kritische reflectie: oordeel willen vormen over iets ander
- Plato: gevoel van verwondering: verwondering is begin van filosofie
- Aristoteles: verwondering gewekt
è gingen geleidelijk verder en stelden vragen over grotere kwesties,
zoals gestalten vd maan, posities zon en sterren
(filosofie heeft terreinverlies geleden aan wetenschap)
à verwondering als begin én beginsel vd filosofie
- G.W.F. Hegel
o “de uil van Minerva begint haar vlucht pas bij het aanbreken van de avondschemering”
o Minerva
§ Romeinse godin van de wijsheid Uil gebruikt als beeld vd filosofie
à symbool voor streven en verlangens
§ Uil als gezelschapsdier
o Uil van Athene (Attische munt) = dagroofvogel Beeld klopt niet met aanbreken van de avond
o Athene
§ Griekse godin van de wijsheid
o Steenuil (Athene Noctua)
1
,3 ASPECTEN OM FILOSOFIE TE DEFINIËREN
1. Attitude
- Kritisch denken: zintuigen & cognitieve vermogens in twijfel trekken
o Bv eigen zintuigen
o Müller-Lyer illusie: lijnen even lang, ookal lijkt het anders
o René Descartes: waar kan ik zeker over zijn?
o Zintuigen niet betrouwbaar
§ Vb. stok in water lijkt door optische illusie gebroken maar is niet zo
o Kunnen we wel ergens zeker van zijn?
- Kritiek = niet einddoel filosofie
o Gaat niet om de kritiek
o Gaat wel om de theorieën over de antwoorden op de vragen
- Ook wetenschap = kritisch: Richard Feynman
o Twijfelen aan traditie is goed, is wetenschappelijk
2. Methodologie
Zijn er methoden die enkel/niet gebruikt w door filosofen, en niet door wetenschappers?
- Probleem = filosofie gebruikt waaier v methoden: geen enkele specifieke voor filosofie, of w dan niet door iedereen
gebruikt, wel nooit op labowerk beroepen
- Intuïties
o Vanzelfsprekend vs. Spontaan
o Vanzelfsprekend
o Kennis die op een onmiddellijke manier verkregen w
o Descartes spreekt over heldere en welonderscheiden ideeën
èGeen redelijk mens zou deze betwijfelen
o Bv ik denk dus ik ben: zodra en zolang je denkt
o Spontaan
o Een nieuwe, eerder negatieve betekenis
o Gezond verstand
o Fauteilfilosofen
= filosofen: enkel gebruik maken eigen intuïties en niet empirisch onderzoek
o w uitgelachen
o veel intuïties zijn variabel: afh cultuur en binnen persoon context tot context en tijdstip
- Conceptuele analyse
o Belangrijke begrippen ontleden in meer eenvoudige begrippen
è stilstaan bij wat concept onderscheidt ve ander concept
o Doel = precies bepalen waarover we spreken als we spreken over tijd, liefde, vrijheid, geluk…
o Vb. ziek zijn
o Noodzakelijke en voldoende voorwaarde
o Noodzakelijke: als we dat begrip hebben, dan is dat een voorwaarde die er noodzakelijk aan kleeft
o Voldoende: als aan al die voorwaarden voldaan zijn, dit zeker een voorwaarde moet zijn
o Aan welke voorwaarde moet iemand voldoen om ziek te zijn?
o Ziekteoordeel = oordeel over schadelijkheid toestand waarin iem zich bevindt:
§ Brengt schade toe aan persoon en omgeving
§ Schade = noodzakelijke, belangrijke voorwaarde, maar geen voldoende
o Sprake ve afwijking, in lichaam of geest
§ Afwijking = statistische invulling volstaat niet: vb heel klein deel bevolking maar blauwe
ogen is niet gelijk aan ziekte
è geen duidelijke definitie: sommige filosofen willen onderwerp opgeven
2
, -Gedachte-experimenten
o Brain in a vat
o Trolley problem
o Ethisch probleem
o Wat goed en kwaad is om te doen
o Ontsporen trein: 1 of 5 mensen omver/dood
3. Domein
- Abstract en eigenaardige vragen
o Afstand van dagelijkse leven
o Bv. ‘vertellen de wetenschappen ons hoe de wereld is?’
o Bv. ‘zijn wij meer dan onze hersenen?’
o Bv. ‘heeft de natuur een doel?’
o Thomas Nagel, wat betekent het allemaal?
o Logisch: mensen zich dingen niet afvragen in dagelijks leven en wel in filosofie
FILOSOFIE EN VOORUITGANG?
- Ook in wetenschappen niet evident
o Thomas Kuhn: incommensurabiliteit
- Soms ook (oorspronkelijk) vanuit filosofie
- Isaac Newton – Philosophiae Naturalis Principia Methematica
- John Dalton – A New System of Chemical Philosophy
4 DEELDOMEINEN
1. Metafysica: zijnsleer: Wat betekent het dat iets bestaat?
2. Logica: redeneerkunde: Wat zijn geldige redeneringen?
3. Epistemologie: kennisleer: Wat is (wetenschappelijke) kennis?
4. Ethiek: zedenleer: Wat is goed of juist handelen?
HISTORISCHE EVOLUTIE
- Oudheid: filosofie vs. mythologie
- Middeleeuwen: filosofie vs. Religie
- Moderniteit: filosofie vs wetenschap
TWEE BEWERINGEN SINDS MODERNITEIT
1. Oude filosofische problemen oplossen via nieuwe wetenschappelijke methoden
- Bv. vraag naar ‘oerstof’ vd werkelijkheid
2. Ontstaan nieuwe filosofische problemen
Wetenschappers vaak enkel oog voor de 1e bewerking
- Gevaar: sciëntisme
o Enkel de wetenschap die ons de ware aard werkelijkheid kan doen inzien
o Standpunt wetenschappers
Bertrand Russel, problemen van de Filosofie
BESLUIT
- Geen definitief of finaal antwoord
- Filosofie heeft zich sinds ontstaan meerdere keren moeten heruitvinden
- Weinig resultaten als ‘blijvende’ antwoorden
- Kracht vanuit het blijvende vragen
3
, LES 2. 30/09/2024: MECHANISERING EN DOELGERICHTHEID
1. MECHANISERING VAN HET WERELDBEELD
DENKEN DOORHEEN DE GESCHIEDENIS
Antieke oudheid-ME
Wetenschappelijke revolutie
Moderniteit
Bertrand Russell
- Voorafgaan aan wet revolutie
- Op kleine 100 jaar tijd enorme voortuitgang in wetenschappelijk denken: door Galileir, Newton
WETENSCHAPPELIJKE REVOLUTIE
- Wiskundige methode
o Fysici (Galilei, Newton)
o Filosofen (Descartes, Spinoza, Leibniz)
§ Wereld vervatten met je denken
o Filosofen samen met wetenschappers grote van van inzetten op wiskunde:
gebruik maken van ons rationeel verstand
- Mechanische oorzaken
o Galilei’s traagheidswet:
§ Ieder lichaam, aan zichzelf overgelaten, blijft in rust of beweegt verder + constante snelheid
(tenzij er andere kracht op inwerkt)
§ Enkel fysische principes verklaren, niet de bedoeling ofzo verklaren
o Antieke/ME filosofen:
§ Lichaam die uit zichzelf bewegen zijn bezield
4
