Samenvatting Natuuronderwijs inzichtelijk - Kennis over de wereld

Natuur Onderwijs Inzichtelijk
Januari 2024

Voor de toets moeten de onderstaande gedeeltes worden geleerd:

- Hoofdstuk 1: Planten
o Paragraaf 1.3: De voortplantingen van bloemplanten
- Hoofdstuk 3: Eigen lichaam en gezond gedrag
o Paragraaf 3.6: Voortplanting
- Hoofdstuk 5: Natuurkundige verschijnselen
o Paragraaf 5.4: Geluid
o Paragraaf 5.5: Licht en kleur




Hoofdstuk 1: Planten
Paragraaf 1.4: De voorplanting van bloemplanten
Inzichten (overgenomen uit het boek):
- Een plant kan zich ongeslachtelijk voortplanten door zicht te vermenigvuldigen via delen van
de ouderplant, zoals bollen, knollen of uitlopers. De nakomelingen hebben dan dezelfde
erfelijke eigenschappen als de ouderplant.
- Planten kunnen zich ook geslachtelijk voortplanten door middel van bestuiving en
bevruchting. Daardoor ontstaat er variatie binnen één plantensoort en is er kans op
nakomelingen die beter zijn aangepast aan veranderde omgevingsfactoren.
- Bestuiving is het proces waarbij het mannelijke stuifmeel van bloemplanten wordt
overgebracht op de vrouwelijke stamper van een soortgenoot. Er zijn soorten die door
insecten bestoven worden en er zijn soorten die door de wind bestoven worden.
- Er vindt bevruchting plaats als een mannelijke geslachtscel uit een stuifmeelkorrel naar een
vrouwelijke geslachtscel in een zaadbeginsel toe is gegroeid en daarmee versmelt. Uit het
zaadbeginsel met de bevruchte vrouwelijke geslachtscel ontwikkelt zich een zaad.
Tegelijkertijd groeit het omringende vruchtbeginsel uit tot een vrucht.
- Bloemplanten laten een grote diversiteit aan mechanismen zien om hun zaad te verspreiden.
Hun vruchten spelen hierbij een belangrijke rol.



1.3.1. Geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting
Ongeslachtelijke voortplanting  een deel van de plant kan uitgroeien tot een nieuwe plant.
Hierdoor beschikken nakomelingen over hetzelfde erfelijk
materiaal en daarmee over dezelfde eigenschappen als de
ouderplant.

 Voor land- en tuinbouw eenvoudige manier om
gewassen met bepaalde eigenschappen te telen
en te vermeerderen.

,Geslachtelijke voortplanting  er vindt een versmelting plaats van een mannelijke
geslachtscel (in het stuifmeel) met een vrouwelijke
geslachtscel. Om te kunnen versmelten, moeten de
geslachtscellen eerst bij elkaar komen. Doordat bloemen en
planten zichzelf niet kunnen verplaatsen is dit complex. Het
voordeel van deze manier van voortplanten is dat er variatie
ontstaat binnen één soort, waardoor de nakomelingen beter
kunnen zijn aangepast aan veranderde omgevingsfactoren.

 Wordt gebruikt om gericht bepaalde
eigenschappen van planten te combineren om zo
betere rassen te kweken.

1.3.2. Bollen, knollen en uitlopers
Bollen (bijvoorbeeld uien, tulpen, narcissen en sneeuwklokjes):

- Bolgewassen slaan hun reservevoedsel op in gespecialiseerde bladeren onder de grond
(bolrokken). Tussen deze bolrokken bevinden zich knoppen. De eindknop groeit in het
voorjaar uit tot een plant. Hij verbruikt daarmee het reservevoedsel uit de bolrokken,
waardoor de rokken verschrompelen. Als de plant is gegroeid, is de plant in staat zelf voedsel
te maken door middel van fotosynthese.
 Fotosynthese: plant neemt water op met zijn wortels, bladeren onttrekken
co2 uit de lucht, bladeren halen energie uit zonlicht. De plant gebruikt de
energie om H2o (water) en co2 om te zetten in suikers en zuurstof (o2). De
plant geeft de zuurstof af aan de lucht en groeit door de suikers.
- Aan het einde van het voorjaar wordt voedsel in nieuwe bolrokken opgeslagen. Er ontstaat
een nieuwe bol binnen de oude. De oude bolrok vormt het beschermende bolvlies aan de
buitenkant van de bol.
- De zijknoppen krijgen ondertussen ook voedsel, waardoor nieuwe bollen (klisters) kunnen
ontwikkelen.

Knollen:

- Planten kunnen ook stengelknollen vormen waarin reservevoedsel wordt opgeslagen. In het
voorjaar kunnen deze knollen dan uitgroeien tot een nieuwe plant.
- Voorbeeld: aardappel groeit uit tot een nieuwe stengel en wortels (denk aan die wortels die
uit aardappels steken  dit worden uitlopers genoemd).
- De eindknop groeit in het begin van het voorjaar uit tot een plant (dankzij het reservevoedsel
dat in de knol is opgeslagen).
- Planten als radijs of winterwortel kunnen reservevoedsel opslaan in wortelknollen.
Wortelknollen vormen (in tegenstelling tot stengelknollen) geen knoppen die kunnen
uitlopen.

Uitlopers:

- In het voorjaar lopen de knoppen van kruidachtige planten uit en vormen uitlopers. Aan de
knoppen van deze uitlopers kunnen nieuwe wortels en stengels groeien. Aan het einde van
de zomer kunnen deze planten zonder moederplant verder groeien.
- Uitlopers onder de grond, zoals bij de aardappel, worden wortelstokken genoemd.

, Afleggen  zelf een stuk stengel naar de grond buigen en met grond
bedekken. Onder de grond vormt de stengel nieuwe wortels,
waardoor een nieuw plantje kan uitgroeien.
Ongeslachtelijk vermeerderen  het nemen van stekken van een stengel, wortel of blad. Van de
planten die wortelstokken vormen, kan je een stukje afsnijden en in
de grond stoppen.
Klonen  op een kunstmatige manier voortplanten waarbij een identieke
genetische kopie van een organisme wordt geproduceerd uit één
ouder.


1.3.3. De bouw en functie van bloemen
De stamper is het vrouwelijke geslachtsorgaan van een bloem en
vormt vrouwelijke geslachtscellen (de eicellen) in de
zaadbeginsels. Meeldraden zijn mannelijke geslachtsorganen van
een bloem. De helmknoppen produceren de stuifmeelkorrels,
die de mannelijke geslachtsorganen bevatten.

1. Vrouwelijke geslachtscellen zijn bevrucht
2. Er groeien zaadbeginsels uit tot zaden van een plant
3. Het vruchtbeginsel groeit mee en vormt een beschermende
vrucht om het zaad

Veel bloemen hebben kroonbladeren en kelkbladeren, die op de
bloembodem groeit (blaadjes aan de bloem). De kroon- en
kelderbladeren noem je samen het bloemdek.

Lipbloemigen (voorbeeld: witte dovenetel):

1. De ‘onderlip’ van de witte dovenetel vormt een opstapje voor
een insect.
2. Een insect rust op de onderlip en probeert bij de nectar in de bloem te kopen
3. Helmknoppen van de plant drukken het stuifmeel op het achterlijf van het insect.
4. Stuifmeel wordt verspreid.



Een paardenbloem is een lintbloem. Het lijkt één bloem te zijn, maar deze
bloem is een bloeiwijze die uit verschillende lintbloemen bestaat. Als je één
geel blaadje van deze bloem trekt, zie je dat het een bloem is met een
stamper en meeldraden.




Tweeslachtig  stampers en meeldraden zie je in de bloem zitten.
Eenslachtig  aparte mannelijke en vrouwelijke bloemen (voorbeeld: hazelaar, els of
berk), maar hangen wel aan dezelfde plant. Aan één tak hangen bloemen met
een stamper en bloemen met lange sliertjes die stuifmeel bevatten (katjes).
Tweehuizig  Mannelijke en vrouwelijke bloemen komen op aparte planten voor (wilg,
hulst).