Wat is filosofie :
Ambrose Bierce filosofie : een stelsel van vele wegen die van nergens naar niets leiden
Filosofie is geen wetenschap en geen religie
1. Drie aspecten : attitude, methoden, domein
Veel definities van filosofie en verschillen ook fel van elkaar
Filosofen : houden zich bezig met het in vraag stellen van de vele dingen die andere mensen
vanzelfsprekend vinden
Descartes : gezichtsvermogen bedriegt ons vaak vb. optische illusies
Müller – lyer illusie : meeste mensen zien 2 evenwijdige horizontale lijnen als
verschillend in lengte, terwijl ze even lang zijn. Zelfs als
je het zou meten blijft de illusie overeind.
Descartes : zintuigen bedriegen ons vaker dan we denken, maar zintuigen spelen belangrijke rol in
het verwerven van kennis. Zintuigen zijn onbetrouwbaar => kennis onbetrouwbaar. Volgens
Descartes wordt ons denken voortdurende op een dwaalspoor gezet door God of een kwaadaardige
genie ( malin génie ) onwaarschijnlijk
Kritiek niet het einddoel van filosofie. Filosofische kritiek opent ook de mogelijkheid dat de dingen
anders zouden kunnen zijn. Filosofie tracht vaak ook een positief of constructief project te
formuleren, dat de bekritiseerde elementen vervangt door elementen die beter zijn tegen kritiek.
Kritiek denken een unieke filosofische bezigheid :
Men kan kritisch zijn zonder de onmiddellijk aan filosofie te doen. Bv. Wetenschappers die
wetenschappelijk onderzoek verrichten. Hedendaagse wetenschappers en filosofen hebben heel wat
gemeen : kritisch denken, zoeken de waarheid, …
Filosofen gebruiken een waaier van methoden, maar geen daarvan zijn uniek voor de filosofie.
Filosofen maken graag gebruik van hun eigen intuïties.
Intuïtie : 1 ) verwijst naar kennis die op een onmiddellijke manier wordt verkregen. Descartes :
heldere en welonderscheiden ideeën ( des idées claires et distinctes ), d.w.z. ideeën en intuïties die
geen redelijk mens zou durven te betwijfelen.
vb. je pens donc je suis : vanzelfsprekend dat ik besta zodra en zolang ik denk.
Intuïtie : 2 ) spontane overtuigingen die we in onze eigen geest aantreffen wanneer we over een
bepaald onderwerp beginnen te denken. Vb. Common sense – gezond verstand, overtuigingen zijn
vaak moeilijk te veranderen of op te geven, zelfs in de aanwezigheid van overtuigend
bewijsmateriaal.
Fauteuilfilosofen ( armchair philosphers ) : filosofen die gebruikmaken van intuïties en zelden of nooit
van empirisch onderzoek.
Intuïties erg variabel tussen culturele groepen en personen, maar ook binnen eenzelfde persoon van
tijd tot tijd en van context tot context.
,Probleem intuïtie : geen unieke filosofische methode
Wetenschappers baseren zich vaak op intuïties, dat vervolgens wordt bevestigd, weerlegd of
aangescherpt door experimenteel onderzoek.
Conceptuele analyse : belangrijke begrippen die we gebruiken ontleden in meer eenvoudige
begrippen, zodat we die belangrijk begrippen beter begrijpen en ook beter
kunnen gebruiken.
doel : bepalen waarover we precies spreken als we spreken over tijd, liefde, geluk, …
Luciana Floridi : filosofie = conceptual engineering : het ontrafelen en verbeteren van concepten die
we in het dagelijkse leven misschien soms te achteloos gebruiken, zoals liefde, tijd,
vrijheid.
Ziekte-oordeel : oordeel over schadelijkheid van de toestand waarin iemand zich bevindt, de
toestand brengt op een of andere manier schade toe aan de persoon en diens omgeving. Er is sprake
van aan afwijking ( geest, lichaam ).
Schade is noodzakelijke voorwaarde, maar geen voldoende voorwaarde. Bv. Schadelijke toestand
criminaliteit beschouwen we niet als ziekte.
Conceptuele analyse populair bij filosofen, maar wordt niet door alle filosofen gebruikt en zeker niet
enkel door filosofen. Heel wat stappen in de ontwikkeling van de menselijke kennis zijn het gevolg
van conceptueel werk. Conceptueel werk zit in de kern van alle wetenschappen + filosofie.
=> kunnen deze methode niet gebruiken om filosofie en wetenschap van elkaar te onderscheiden
Gedachte experiment : een instrument van de verbeelding, dat gebruikt wordt om nieuwe info over
een thema te verkrijgen zonder gebruik te maken van nieuwe empirische
data. Vindt plaats in labo van de menselijke geest.
voordelen : - verhelderen een probleem door het te visualiseren
- leveren gegevens op die voor of tegen een bepaalde theorie kunnen worden gebruikt
- financiële, technologische en morele problemen mee omzeilen die zich zouden stellen
bij echte-wereld-experimenten
vb. hersenen in een vat ( brain in a vat ) : experiment dat een septische positie over kennis
ondersteunt .
Experiment vraagt ons in te beelden dat onze hersenen zich eigenlijk op een andere planeet
bevinden waar een of andere dolgedraaide wetenschapper ons brein allerlei signalen geeft, door
computer. Door die signalen krijgt ons brein de indruk dat we een goede grap horen, … De hersenen
in dat vat beschikken niet over een manier om na te gaan of hun gedachten en indrukken echt zijn.
=> wij kunnen niet echt weten of wij al dan niet hersenen in een vat zijn
Bovenstaand experiment kan nooit in de echte wereld worden uitgevoerd, door morele bezwaren en
technologische beperkingen. Niet erg, want we kunnen uit gedachte experiment afleiden dat onze
zekerheden eigenlijk geen echte fundamentele zekerheden zijn.
Gedachten experimenten worden ook toegepast in de wetenschap.
=> wetenschap niet louter een empirische activiteit
=> filosofie niet louter fauteuilwerk
Experimentele filosofie : filosofen die zich hier mee bezighouden beweren dat empirisch-
wetenschappelijke methoden soms kunnen bijdragen aan een oplossing voor traditionele filosofische
problemen.
,Waarin verschilt filosofie van de wetenschappen ?, wat is filosofie ?
De eigenheid van de filosofie heeft niet zozeer te maken met de attitude van de filosofen of met hun
methoden, maar wel met de aard van de vragen en problemen waarmee ze zich bezighouden.
=> uniek kenmerk filosofie : ja en nee, er zijn ook wetenschappers die zich aan de meest
fundamentele vragen in hun discipline hebben gewaagd. Anderzijds ervaren veel wetenschappers
filosofische vragen als futiel, verwarrend en bedreigend.
Filosofen hebben een voorliefde voor moeilijke en zelf onbeantwoordbare vragen. Als zulke vragen
het voorrecht zijn van filosofen, kan er geen sprake zijn vaan vooruitgang in de filosofie. Filosofie zou
dan eerder op kunst lijken dan op wetenschap. Kunst gaat niet cumulatief te werk. Elke nieuwe
stroming in de kunst wordt voorafgegaan door een soort revolutie. Elke stroming is een nieuw begin
– breuk met het verleden. Er wordt niet opgebouwd.
Filosofie boekt ook geen vooruitgang, enkel nieuwe manieren om oude, onoplosbare problemen te
beschrijven of te begrijpen.
Geen vooruitgang in de filosofie, wel in de wetenschappen.
tegenargument : vooruitgang in de wetenschap is niet evident.
Thomas Kuhn : ontwikkeling wetenschappen in horten en stoten, waarbij
wetenschappelijke paradigma’s elkaar opvolgen zonder echt op
elkaar verder te bouwen. Binnen een paradigma kan er wel
vooruitgang zijn, maar tussen paradigma’s minder van zelfsprekend.
tegenargument : wel vooruitgang in de filosofie.
talloze wetenschappen ontstaan uit filosofie vb. psychologie
sommige filosofische vragen in de loop der tijd wel beantwoord
negatieve vooruitgang : geen juiste antwoorden op de vragen, maar weten wel wat
de verkeerde antwoorden zijn.
2. Vier deeldomeinen
Metafysica: bestudeert de aard en de structuur van de wereld
De meeste metafysische vragen gaan over wat het betekent om te bestaan.
vb. bestaat de tijd ?, debat over verhouding tussen lichaam en geest
Debat gaat over de vraag of wij meer zijn dan onze hersenen. Materialisten : nee, alles is opgebouwd
met behulp van materie ( physical stuff ). Dualisten : mentale toestanden zijn opgebouwd uit
geestesspul ( mental stuff ).
Logica zijn van mening dat hun onderzoek een wezenlijk deel moet uitmaken van elke
filosofieopleiding. Omdat de logica ons uitlegt wat het betekent om deugdelijk te redeneren en te
argumenteren. Logica zorgt voor argumentatieve hygiëne.
Slippery slope : Als we vandaag A doen, zal vroeg of laat B volgen. En is B onwenselijk. Dus mogen we
A niet doen. Gebruikt in ethische discussies vb. euthanasie, homohuwelijk, …
Sommige mensen vinden dat het onaanvaardbaar is dat homoseksuelen in het
huwelijk treden, want als we dat toestaan moeten we ook toestaan dat mensen met
honden trouwen. En dat is helemaal onaanvaardbaar.
Epistemologie of kennisleer : buigt zich over de aard, structuur en de mogelijkheid van onze kennis.
Ze willen weten wat kennis precies is en hoe we weten wat we denken te weten.
, vb. brain in a vat : gaat over de vraag of en in welke mate het gerechtvaardigd is te geloven dat wat
we denken te weten waar is.
Moraalfilosofie of ethiek :
Het leven is vervuld van dingen die we zouden moeten doen. Die verzameling van rechten, plichten,
aanbevelingen, geboden en verboden wordt het normatieve universum genoemd. Niet alle items in
dat universum zijn van morele aard. Maar verschil is niet altijd duidelijk.
Politieke filosofie : ethiek
wetenschapsfilosofie : epistemologie, metafysica, ethiek
wetenschapsfilosofie bestaat uit algemene wetenschapsfilosofie en toegepaste wetenschapsfilosofie
algemene wetenschapsfilosofie : houdt zich bezig met fundamentele filosofische kwesties die
verband houden met wetenschap. Hebben een intrinsieke interesse
in wetenschappen.
toegepaste wetenschapsfilosofie : interesse is instrumenteel. Zou de onderzoeksresultaten van
wetenschap X een nieuw licht kunnen werpen op filosofische
problemen buiten wetenschap x ?
3. Een zeer korte geschiedenis over de westerse filosofie
Als we moeten antwoorden op de vraag “Wat is filosofie ?” kunnen we beantwoorden door te
verwijzen naar haar geschiedenis. Hedendaagse filosofen bouwen voort op de begrippen,
argumenten en theorieën van historische figuren die bekendstaan als filosofen.
=> filosoof : iemand die zich bezighoudt met filosofie uit het verleden
Volgens logici is dit geen sterk argument ( begging the question ).
Grillige geschiedenis, verklaart waarom ze zo ongrijpbaar is. Het is de geschiedenis van een discipline
die voortdurend werd uitgedaagd door andere vormen van kennis: mythologie, theologie,
wetenschappen. Om zichzelf in stand te houden moest de filosofie zich steeds opnieuw uitvinden en
herdefiniëren.
Westerse filosofie : ontstaan in oude Griekenland rond 6 de eeuw v.C.
Opkomst ging samen met een bredere maatschappelijke revolutie in het toenmalige Zuid-Europa.
- de grote koninkrijken ruimen baan voor de vorming van zogenoemde stadsstaten die elk hun
eigen rechtspraak en bestuur organiseren.
- wetten uitgevaardigd die voor iedereen gelijk en toegankelijk zijn en die het resultaat zijn van
publieke debatten.
- wetten en waarden worden niet langer van bovenaf opgelegd. Ze worden van hun goddelijke
oorsprong ontdaan en ter discussie gesteld.
- ontwikkeling versterkt door een gevoel van relativiteit, dat voortvloeit uit het feit dat de Grieken
steeds vaker in contact kwamen met vreemde culturen, door hun economische opgang.
- burgers uitgedaagd om na te denken over de aard van de samenleving waarin ze willen wonen.
Thales, Anaximander en anaximens waren de eerste filosofen.
Afkomstig uit Milete, Griekenland ( nu Turkije )
Staan bekend als de natuurfilosofen, omdat ze een grote interesse hadden in datgene wat de kosmos
doet draaien en omdat ze ervan overtuigd waren dat zowel de levende als de levenloze natuur
voorkomt uit een of andere oerstof.
Ambrose Bierce filosofie : een stelsel van vele wegen die van nergens naar niets leiden
Filosofie is geen wetenschap en geen religie
1. Drie aspecten : attitude, methoden, domein
Veel definities van filosofie en verschillen ook fel van elkaar
Filosofen : houden zich bezig met het in vraag stellen van de vele dingen die andere mensen
vanzelfsprekend vinden
Descartes : gezichtsvermogen bedriegt ons vaak vb. optische illusies
Müller – lyer illusie : meeste mensen zien 2 evenwijdige horizontale lijnen als
verschillend in lengte, terwijl ze even lang zijn. Zelfs als
je het zou meten blijft de illusie overeind.
Descartes : zintuigen bedriegen ons vaker dan we denken, maar zintuigen spelen belangrijke rol in
het verwerven van kennis. Zintuigen zijn onbetrouwbaar => kennis onbetrouwbaar. Volgens
Descartes wordt ons denken voortdurende op een dwaalspoor gezet door God of een kwaadaardige
genie ( malin génie ) onwaarschijnlijk
Kritiek niet het einddoel van filosofie. Filosofische kritiek opent ook de mogelijkheid dat de dingen
anders zouden kunnen zijn. Filosofie tracht vaak ook een positief of constructief project te
formuleren, dat de bekritiseerde elementen vervangt door elementen die beter zijn tegen kritiek.
Kritiek denken een unieke filosofische bezigheid :
Men kan kritisch zijn zonder de onmiddellijk aan filosofie te doen. Bv. Wetenschappers die
wetenschappelijk onderzoek verrichten. Hedendaagse wetenschappers en filosofen hebben heel wat
gemeen : kritisch denken, zoeken de waarheid, …
Filosofen gebruiken een waaier van methoden, maar geen daarvan zijn uniek voor de filosofie.
Filosofen maken graag gebruik van hun eigen intuïties.
Intuïtie : 1 ) verwijst naar kennis die op een onmiddellijke manier wordt verkregen. Descartes :
heldere en welonderscheiden ideeën ( des idées claires et distinctes ), d.w.z. ideeën en intuïties die
geen redelijk mens zou durven te betwijfelen.
vb. je pens donc je suis : vanzelfsprekend dat ik besta zodra en zolang ik denk.
Intuïtie : 2 ) spontane overtuigingen die we in onze eigen geest aantreffen wanneer we over een
bepaald onderwerp beginnen te denken. Vb. Common sense – gezond verstand, overtuigingen zijn
vaak moeilijk te veranderen of op te geven, zelfs in de aanwezigheid van overtuigend
bewijsmateriaal.
Fauteuilfilosofen ( armchair philosphers ) : filosofen die gebruikmaken van intuïties en zelden of nooit
van empirisch onderzoek.
Intuïties erg variabel tussen culturele groepen en personen, maar ook binnen eenzelfde persoon van
tijd tot tijd en van context tot context.
,Probleem intuïtie : geen unieke filosofische methode
Wetenschappers baseren zich vaak op intuïties, dat vervolgens wordt bevestigd, weerlegd of
aangescherpt door experimenteel onderzoek.
Conceptuele analyse : belangrijke begrippen die we gebruiken ontleden in meer eenvoudige
begrippen, zodat we die belangrijk begrippen beter begrijpen en ook beter
kunnen gebruiken.
doel : bepalen waarover we precies spreken als we spreken over tijd, liefde, geluk, …
Luciana Floridi : filosofie = conceptual engineering : het ontrafelen en verbeteren van concepten die
we in het dagelijkse leven misschien soms te achteloos gebruiken, zoals liefde, tijd,
vrijheid.
Ziekte-oordeel : oordeel over schadelijkheid van de toestand waarin iemand zich bevindt, de
toestand brengt op een of andere manier schade toe aan de persoon en diens omgeving. Er is sprake
van aan afwijking ( geest, lichaam ).
Schade is noodzakelijke voorwaarde, maar geen voldoende voorwaarde. Bv. Schadelijke toestand
criminaliteit beschouwen we niet als ziekte.
Conceptuele analyse populair bij filosofen, maar wordt niet door alle filosofen gebruikt en zeker niet
enkel door filosofen. Heel wat stappen in de ontwikkeling van de menselijke kennis zijn het gevolg
van conceptueel werk. Conceptueel werk zit in de kern van alle wetenschappen + filosofie.
=> kunnen deze methode niet gebruiken om filosofie en wetenschap van elkaar te onderscheiden
Gedachte experiment : een instrument van de verbeelding, dat gebruikt wordt om nieuwe info over
een thema te verkrijgen zonder gebruik te maken van nieuwe empirische
data. Vindt plaats in labo van de menselijke geest.
voordelen : - verhelderen een probleem door het te visualiseren
- leveren gegevens op die voor of tegen een bepaalde theorie kunnen worden gebruikt
- financiële, technologische en morele problemen mee omzeilen die zich zouden stellen
bij echte-wereld-experimenten
vb. hersenen in een vat ( brain in a vat ) : experiment dat een septische positie over kennis
ondersteunt .
Experiment vraagt ons in te beelden dat onze hersenen zich eigenlijk op een andere planeet
bevinden waar een of andere dolgedraaide wetenschapper ons brein allerlei signalen geeft, door
computer. Door die signalen krijgt ons brein de indruk dat we een goede grap horen, … De hersenen
in dat vat beschikken niet over een manier om na te gaan of hun gedachten en indrukken echt zijn.
=> wij kunnen niet echt weten of wij al dan niet hersenen in een vat zijn
Bovenstaand experiment kan nooit in de echte wereld worden uitgevoerd, door morele bezwaren en
technologische beperkingen. Niet erg, want we kunnen uit gedachte experiment afleiden dat onze
zekerheden eigenlijk geen echte fundamentele zekerheden zijn.
Gedachten experimenten worden ook toegepast in de wetenschap.
=> wetenschap niet louter een empirische activiteit
=> filosofie niet louter fauteuilwerk
Experimentele filosofie : filosofen die zich hier mee bezighouden beweren dat empirisch-
wetenschappelijke methoden soms kunnen bijdragen aan een oplossing voor traditionele filosofische
problemen.
,Waarin verschilt filosofie van de wetenschappen ?, wat is filosofie ?
De eigenheid van de filosofie heeft niet zozeer te maken met de attitude van de filosofen of met hun
methoden, maar wel met de aard van de vragen en problemen waarmee ze zich bezighouden.
=> uniek kenmerk filosofie : ja en nee, er zijn ook wetenschappers die zich aan de meest
fundamentele vragen in hun discipline hebben gewaagd. Anderzijds ervaren veel wetenschappers
filosofische vragen als futiel, verwarrend en bedreigend.
Filosofen hebben een voorliefde voor moeilijke en zelf onbeantwoordbare vragen. Als zulke vragen
het voorrecht zijn van filosofen, kan er geen sprake zijn vaan vooruitgang in de filosofie. Filosofie zou
dan eerder op kunst lijken dan op wetenschap. Kunst gaat niet cumulatief te werk. Elke nieuwe
stroming in de kunst wordt voorafgegaan door een soort revolutie. Elke stroming is een nieuw begin
– breuk met het verleden. Er wordt niet opgebouwd.
Filosofie boekt ook geen vooruitgang, enkel nieuwe manieren om oude, onoplosbare problemen te
beschrijven of te begrijpen.
Geen vooruitgang in de filosofie, wel in de wetenschappen.
tegenargument : vooruitgang in de wetenschap is niet evident.
Thomas Kuhn : ontwikkeling wetenschappen in horten en stoten, waarbij
wetenschappelijke paradigma’s elkaar opvolgen zonder echt op
elkaar verder te bouwen. Binnen een paradigma kan er wel
vooruitgang zijn, maar tussen paradigma’s minder van zelfsprekend.
tegenargument : wel vooruitgang in de filosofie.
talloze wetenschappen ontstaan uit filosofie vb. psychologie
sommige filosofische vragen in de loop der tijd wel beantwoord
negatieve vooruitgang : geen juiste antwoorden op de vragen, maar weten wel wat
de verkeerde antwoorden zijn.
2. Vier deeldomeinen
Metafysica: bestudeert de aard en de structuur van de wereld
De meeste metafysische vragen gaan over wat het betekent om te bestaan.
vb. bestaat de tijd ?, debat over verhouding tussen lichaam en geest
Debat gaat over de vraag of wij meer zijn dan onze hersenen. Materialisten : nee, alles is opgebouwd
met behulp van materie ( physical stuff ). Dualisten : mentale toestanden zijn opgebouwd uit
geestesspul ( mental stuff ).
Logica zijn van mening dat hun onderzoek een wezenlijk deel moet uitmaken van elke
filosofieopleiding. Omdat de logica ons uitlegt wat het betekent om deugdelijk te redeneren en te
argumenteren. Logica zorgt voor argumentatieve hygiëne.
Slippery slope : Als we vandaag A doen, zal vroeg of laat B volgen. En is B onwenselijk. Dus mogen we
A niet doen. Gebruikt in ethische discussies vb. euthanasie, homohuwelijk, …
Sommige mensen vinden dat het onaanvaardbaar is dat homoseksuelen in het
huwelijk treden, want als we dat toestaan moeten we ook toestaan dat mensen met
honden trouwen. En dat is helemaal onaanvaardbaar.
Epistemologie of kennisleer : buigt zich over de aard, structuur en de mogelijkheid van onze kennis.
Ze willen weten wat kennis precies is en hoe we weten wat we denken te weten.
, vb. brain in a vat : gaat over de vraag of en in welke mate het gerechtvaardigd is te geloven dat wat
we denken te weten waar is.
Moraalfilosofie of ethiek :
Het leven is vervuld van dingen die we zouden moeten doen. Die verzameling van rechten, plichten,
aanbevelingen, geboden en verboden wordt het normatieve universum genoemd. Niet alle items in
dat universum zijn van morele aard. Maar verschil is niet altijd duidelijk.
Politieke filosofie : ethiek
wetenschapsfilosofie : epistemologie, metafysica, ethiek
wetenschapsfilosofie bestaat uit algemene wetenschapsfilosofie en toegepaste wetenschapsfilosofie
algemene wetenschapsfilosofie : houdt zich bezig met fundamentele filosofische kwesties die
verband houden met wetenschap. Hebben een intrinsieke interesse
in wetenschappen.
toegepaste wetenschapsfilosofie : interesse is instrumenteel. Zou de onderzoeksresultaten van
wetenschap X een nieuw licht kunnen werpen op filosofische
problemen buiten wetenschap x ?
3. Een zeer korte geschiedenis over de westerse filosofie
Als we moeten antwoorden op de vraag “Wat is filosofie ?” kunnen we beantwoorden door te
verwijzen naar haar geschiedenis. Hedendaagse filosofen bouwen voort op de begrippen,
argumenten en theorieën van historische figuren die bekendstaan als filosofen.
=> filosoof : iemand die zich bezighoudt met filosofie uit het verleden
Volgens logici is dit geen sterk argument ( begging the question ).
Grillige geschiedenis, verklaart waarom ze zo ongrijpbaar is. Het is de geschiedenis van een discipline
die voortdurend werd uitgedaagd door andere vormen van kennis: mythologie, theologie,
wetenschappen. Om zichzelf in stand te houden moest de filosofie zich steeds opnieuw uitvinden en
herdefiniëren.
Westerse filosofie : ontstaan in oude Griekenland rond 6 de eeuw v.C.
Opkomst ging samen met een bredere maatschappelijke revolutie in het toenmalige Zuid-Europa.
- de grote koninkrijken ruimen baan voor de vorming van zogenoemde stadsstaten die elk hun
eigen rechtspraak en bestuur organiseren.
- wetten uitgevaardigd die voor iedereen gelijk en toegankelijk zijn en die het resultaat zijn van
publieke debatten.
- wetten en waarden worden niet langer van bovenaf opgelegd. Ze worden van hun goddelijke
oorsprong ontdaan en ter discussie gesteld.
- ontwikkeling versterkt door een gevoel van relativiteit, dat voortvloeit uit het feit dat de Grieken
steeds vaker in contact kwamen met vreemde culturen, door hun economische opgang.
- burgers uitgedaagd om na te denken over de aard van de samenleving waarin ze willen wonen.
Thales, Anaximander en anaximens waren de eerste filosofen.
Afkomstig uit Milete, Griekenland ( nu Turkije )
Staan bekend als de natuurfilosofen, omdat ze een grote interesse hadden in datgene wat de kosmos
doet draaien en omdat ze ervan overtuigd waren dat zowel de levende als de levenloze natuur
voorkomt uit een of andere oerstof.
