lOMoARcPSD|25605203
RECHTSVERGELIJKING
PROF. DANNY PIETERS
PROF. BERT DEMARSIN
Examen: 2 grote vergelijkende vragen op 8 vd punten
o Gelijkenissen & verschillen onderzoeken
Deel 1 = snel overlopen
o Wat is rechtsvergelijking?
o Waarom rechtsvergelijking?
o Hoe recht vergelijken?
o Hoe landen groeperen (in families)?
Deel 2 = belangrijk!!!
Deel 3 = 1-3 casussen
DEEL 1. RECHTSVERGELIJKING: ALGEMENE PRINCIPES
1. WAT IS RECHTSVERGELIJKING?
1.2 RECHTSVERGELIJKING, BEGRIP EN BUITENLANDRECHTSKUNDE
Rechtsvergelijking = het vergelijken, onderzoeken van verschillen en gelijkenissen tussen
rechtsstelsels of bepaalde onderdelen ervan (rechtstak, normengeheel, instelling of rechtsbegrip)
- Doel: gelijkenissen en verschillen verklaren & evalueren
o = uitleg van waarom verschillen/gelijkenissen er zijn
o “Evalueren” = welk rechtsysteem beter is
▪ Verklaren vanuit andere disciplines
• Verklaring kan historisch, sociologisch, budgetair… zijn
• Reden waarom disciplines verschillend of hetzelfde zijn
o Wetenschappelijke methode vs. wetenschappelijke discipline
▪ Rechtsvergelijking als wetenschappelijke methode
• Zorgt dat je wetenschappelijk verantwoorde wijze recht vergelijkt
(moeten we minstens komen)
▪ Rechtsvergelijking als wetenschappelijke discipline
• = geheel van op wetenschappelijke wijze verzamelde kennis mbt
vergelijking van rechtsstelsels of onderdelen ervan
- Opgelet: ≠ rechtstak op zichzelf
o Verwarrende Engelse & Franse benamingen (“comparative law”, “droit
comparé”: recht ≠ zelf vergelijkend)
▪ Wij vergelijken het recht
1.3 DISCIPLINE OF METHODE?
Rechtsvergelijking ≠ rechtstak, maar = een metajuridische wetenschap of discipline
- Is rechtsvergelijking louter methode of een discipline? Beide
o Rechtsvergelijking als methode
1
, lOMoARcPSD|25605203
▪ Methodologische regels
▪ Kan via verschillende wegen afhankelijk vh doel
▪ Sommigen zeggen rechtsvgl ≠ meer dan methode
• = we geraken vaak niet zo ver als manier om inzicht te verwerven & dat
wetenschappelijk correct doen om dat te kunnen verklaren
• In welke mate kan je door vergelijkend te werken dingen verklaren?
o Rechtsvergelijking als wetenschappelijke discipline
▪ Deze kennis = opgebouwd obv onderzoek volgens de rechtsvergelijkende
methode, maar ook obv andere wetenschappelijke methoden & de kennis
uit andere wetenschapsdisciplines (vb: historisch, economisch of
sociologisch onderzoek)
• Soms andere wetenschappen nodig om te verstaan wat je vindt
▪ Rechtsvgl = het dichtste dat je kan komen bij een laberatoriumsetting (positief
wetenschappelijk onderzoek)
• WANT vergelijkbare samenlevingen met andere regeling dan bij ons
> Hoe lost dat problemen op, beter of slechter? Hoe evolueren deze
maatschappijen?
Vb: ik vind dat het recht in Ierland lijkt op het recht in het VK -> historisch verklaarbaar doordat VK
lange tijd in Ierland de baas was (≠ uit de pure vergelijking te halen)
- Rechtsvergelijkend onderzoek = steeds onvolmaakt
o Bewust zijn vd beperkingen!
o ≠ vrije pas voor slechte kwaliteit
- Rechtsvergelijking bouwt voort op werk van anderen
o = kennis uit vreemde rechtstelsels
o Bewust zijn van:
▪ Methodologische keuzes vd anderen
• Op welke bron gebaseerd?
• = essentie vd methodologie & rechtsvergelijking
• Methodologie = over helder zijn, keuzes die je hebt moeten maken
o Vb: disclaimer kan zijn dat je je onderzoek enkel baseert op
gepubliceerde rechtspraak van voorbije 10j
≠ onderzoek vh volledig Belgisch recht
o Er kan reden zijn voor beperking (vb: beperkt budget): moet gewoon
transparantie over zijn
▪ Beperkingen & soliditeit vd fundamenten waarop men bouwt
• Ene juridische bijdrage ≠ van hetzelfde niveau als andere
• Vb: TPR artikel ≠ zelfde niveau als nieuwsbriefje waarin iets gepubliceerd is
• Vb: dat je over iets geen info terugvindt in de bib = mogelijk ALS transparantie
hieromtrent
1.4 SOORTEN RECHTSVERGELIJKING
Vandaag: rechtsvgl op alle rechtsdomeinen
≠ meer enkel privaatrecht
Niveaus:
1) Inter-nationale rechtsvgl
2
, lOMoARcPSD|25605203
a. = vergelijking van rechtstelsel van landen
b. Vb: Belgisch recht vs. Frans recht; Belgisch familierecht vs. Frans familierecht
2) Inter-international rechtsvgl
a. = vergelijking van internationaal & supranationaal recht
b. Vb: EHRM = tegenhanger voor Amerikaanse landen, DUS rs van Amerikaanse mensenrechtenhof
vgl met EHRM mbt vrijheid van religie
c. Vb: humanitair recht, mensenrechtenrecht, EU-recht vgl met andere supranationale organisaties
3) Intra-nationale rechtsvergelijking
a. = recht van deelstaten vergelijken binnen eenzelfde land
i. In federatie: gefedereerde entiteiten
ii. In eenheidstaat: onderdelen
b. Vb: Franstaling onderwijsrecht vs. Vlaams onderwijsrecht; politiereglementen van
Leuven, Gent en Brugge vergelijkingen op nachtlawaai
4) Particulier-rechtsvergelijking
a. = recht van niet of niet zuiver publiekrechtelijke entiteiten vergelijken
i. = vgl van regelgeving van systemen die komen van particulieren, private organisaties (vb:
tuchtorganisaties, regels vd voetbal-& basketbalbond, statuten bedrijven)
b. Vb: regels mbt fairplay van verschillende sportbonden; sanctiebeleid van verschillende
sportbonden voor sporters die doping genomen hebben; huwelijksrecht katholieke vs. orthodoxe
kerk
5) Zuiver interne rechtsvergelijking
a. = binnen eenzelfde rechtsstelsel begrippen vergelijken
i. In Belgisch recht vergelijken van 2 afgebakende groepen tot bepaald punt
b. Belang: eenduidigheid begrippen
i. ≠ vgl tussen landen
c. Vb: socialezekerheidspositie van bediende & zelfstandige, Ah-regeling tussen ouders voor
kinderen & houders voor dieren
6) Inter-temporele rechtsvergelijking
a. = momentopnames (foto’s) van rechtsordeningen op verschillende punten in de tijd vergelijken
i. = recht op bepaald moment in verleden vgl met recht op ander moment
b. <-> rechtsgeschiedenis: kijken naar film (hoe zijn zaken geëvolueerd?)
7) Combinatie vd voorgaanden
Vraag die opduikt: wat vergelijken we?
- ‘Recht zoals het in de boeken staat’ of ‘levend recht’?
o Belangrijk: zelfde gezichtspunt aanhouden
▪ Vergelijking levend recht in één land met recht in de boeken in ander land
≠ nuttig
• Als je gaat vgl: steeds zelfde uitgangspunt innemen
• Ofwel hele analyse = “recht in de boeken”, ofwel hele analyse = “levend
recht”
3
, lOMoARcPSD|25605203
• Anders: klopt niet meer
▪ “Recht in boeken” vergelijken ≠ probleem: wel transparantie vereist
• = vgl obv deskonderzoek (wat uit juridische documenten te
leren is)
• ≠ alles wat recht is
• Vb: bepaald fenomeen komt op basis hiervan niet
voor
• Vb: niks over terug te vinden in rs of
rl, maar wel wetgeving over
sanctionering ervan
• Terwijl in “levend recht” wel
• Vb: rs dat nie
gepubliceerd is
• Probleem: groot stuk van wat maatschappelijk kan gebeuren
≠ gevat obv dit onderzoek
• Vb: in strafrechtelijke literatuur & uitspraken die je
geraadpleegd hebt geen zaken teruggevonden omtrent
fenomeen
• MAAR bestaat wel in landen: op andere manier
afgehandeld dan strafrechtelijk (vb:
administratief)
• DUS ≠ te besluiten dat fenomeen
niet bestaat, want bestaat wel in
praktijk (= levend recht)
• ≠ te vatten obv analyse vh recht in
de boeken
• Vb: als je niet ging stemmen voor gemeenteraad werd je
vroeger gesanctioneerd volgend recht in de boeken, MAAR in
praktijk werden sancties nooit uitgevoerd (zaken altijd
geseponeerd)
• DUS best ook kijken naar “levend recht”
o Dogmatisch vs. functionele rechtsvergelijking
▪ Dogmatisch = vergelijkt positief recht (zoals in de boeken)
• Vgl van begrippen (rechtsfiguren)
• Vb: vgl dwaling naar Nl., Belgisch & Frans recht
▪ Functioneel = maatschappelijk probleem als uitgangspunt & kijkt hoe ‘levend recht’
daarop antwoord biedt
• Vanuit gedachte dat probleem overal bestaat & overal een juridische
oplossing vereist is
• Vb: NIET naar concept “dwaling” kijken, maar vraag: wat gebeurt er als
mensen zich bij contract vergissen?
• Bij veel jurisdicties ga je bij dwaling uitkomen, maar bij aantal
jurisdicties ook andere oplossingen die zelfde
maatschappelijk probleem oplossen (kan in andere rechtstak
liggen zelfs)
4
, lOMoARcPSD|25605203
Onderscheid ≠ altijd helder & draagt niet altijd bij tot goed begrip
o Micro- vs. macro-rechtsvergelijking
▪ Micro = op niveau van bepaalde regel, figuur, instituut
▪ Macro = hele rechtsystemen of grote onderdelen ervan
▪ = eerder glijdende schaal
• Obv microvgl bouw je macrovgl
• Voeden elkaar ook: vaak vanuit macrovgl dat je microvgl met
bepaald element opbouwt
1.5 RELATIES MET BELENDENDE (MAAR VERSCHILLENDE) RECHTS- &
WETENSCHAPSDOMEINEN
= positionering van rechtsvgl
Rechtsvergelijking = te onderscheiden met bepaalde zaken:
1) Rechtsvergelijking <-> buitenlandrechtskunde (= kennis van buitenlands recht), maar:
o Buitenlands recht = slechts beschrijfbaar via rechtsvergelijkende methode
▪ Puur een buitenlands rechtssysteem beschrijven ≠ rechtsvergelijking
• MAAR je kan dat maar doen door: methodologie van rechtsvgl te
gebruiken
o Rechtsvergelijking veronderstelt kennis van te vergelijken buitenlands recht
▪ Bij rechtsvgl: vaak beginnen met beschrijven vh buitenlands rechtsstelsel
▪ Opmerking: eigen recht wordt voor de vergelijking best ‘buitenlands recht’
2) Rechtsvergelijking <-> juridisch tolken & vertalen (= verwant van rechtsvgl), maar:
o Zelfde opmerkingen als voor buitenlandrechtskunde
o Vereist rechtsvergelijkende kennis, maar ≠ rechtsvgl op zichzelf
▪ Juridische vertaler det vaak impiciet aan rechtsvgl: begrippen omzetten, maar voor
bepaalde omzettingen heb je geen concept in de andere taal
• DUS: rechtsvgl vereist
3) Rechtsvergelijking <-> andere metajuridische disciplines:
o Rechtsfilosofie
▪ = abstracte reflectie over het recht
▪ Doet algemene uitspraken over wat (deel vd) kenmerken zijn van een rechtsysteem
(in algemene theorievorming)
• Voldoende systemen vergeleken om algemene uitspraken te kunnen doen
o Rechtsvgl = manier om algemene karakter van wat je beweert aan te
tonen
o Rechtssociologie
▪ = relatie tussen recht & samenleving
▪ Bekijkt recht als maatschappelijk fenomeen & rol vh recht in de samenleving
• Rechtsvgl = manier om rechtssociologie te verifiëren
o Rechtsgeschiedenis
▪ = discipline die wetenschappelijke methode vh historisch onderzoek volgt
▪ Vaak vanuit rechtsgeschiedenis verklaring gegeven voor gelijkenissen & verschillen vd
5
, lOMoARcPSD|25605203
rechtstelsels
-> Vruchtbare interactie met rechtsvgl = mogelijk
-> Rechtsvgl = methode
-> Ook discipline? ALS je input om verschillen & gelijkenissen te verklaren vd andere
disciplines erbij haalt (rechtsvgl = gevoed door andere disciplines)
-> Omgekeerd: rechtsvgl = voedingsbodem voor metajuridische disciplines
4) Rechtsvergelijking <-> rechtstakken zoals:
o Internationaal privaatrecht
▪ = verwijzingsregels die bepalen welk recht van toepassing is, welke rechter bevoegd is
& hoe privaatrechtelijke regels af te dwingen zijn in internationale context
▪ Gevormd door rechtsvgl & landen die overeenkomen over regels
o Internationaal publiekrecht
▪ = internationale verdragen om problemen op te lossen
▪ Gevormd door rechtsvgl & landen die overeenkomen over regels
-> Maar: rechtsvgl = belangrijk bij toepassing vd rechtstakken
-> WANT: voor elk achterliggend rechtstelsel kennis van nodig adhv rechtsvgl
Opkomst ‘law & economics’:
o ‘Comparative law and economics’ & ‘legal origins’ = 2 voorbeelden vd interactie tussen
rechtsvgl & economische wetenschap:
o ‘Law and economics’ = hanteren van economische wijze van denken op het recht
= benadering die naar recht kijkt vanuit efficiëntiebenadering
= idee dat recht gestuurd wordt door efficiëntie-imperatief & dat inhoud vh
recht mee vorm geeft
Vb: Strafrecht bestuderen & proberen uitmaken welke strafnormen de beste zijn om te
voorkomen dat er nieuwe strafbare feiten worden gepleegd
≠ wat is juist & rechtvaardig?
= wat is het efficiënts?
1) ‘Comparative law and economics’ = (gematigde) toepassing van ‘law and
economics’ denken op de rechtsvgl
a. = juristen
i. Doen vergelijkende “law & economics” vanuit uitgangspunt
dat concurrentie tussen rechtstelsels vanuit
efficiëntieverlangen van mensen zal uitlopen dat meest
effiicënte systeem dominant zal worden
1. Zo: voorspellende uitspraken over hoe recht zal
evolueren
2) ‘Legal origins’ = verschillende economische resultaten verklaren vanuit
verschillen in rechtsstelsels (= rechtsvergelijking)
a. = economen
i. Naar economische verschillen & verschillen in enonomische
resultaten kijken vd gedachte dat die juridisch een verklaring
hebben
b. Vb: waarom heeft men in België meer werklozen dan in ander land?
Verklaren door vgl vd recht economische verschillen (door verschillen
6
, lOMoARcPSD|25605203
in juridisch systeem)
Beide benaderingen = eerder om superioriteit te bewijzen vh Angelsaksische recht
o Gebruik van comparatieve informatie (≠ rechtsvgl)
Deze disciplines bewegen wel rond rechtsvgl
2. WAAROM RECHTSVERGELIJKING?
2.1 ALGEMEEN
Veel rechtsvgl gebruikt in beleid
- Beleid = vaak in andere landen anders of hetzelfde
o = te makkelijk argument dus
Onderscheid: nabije, intermediaire & verwijderde doelstellingen of functies
- Alternatieve benaderingen mogelijk
- Grenslijnen = vloeibaar
Onmiddellijke of nabije doelen = functies die quasi automatisch door rechtsvergelijking nagestreefd
worden
= doelen die bijna automatisch gerealiseerd worden vanaf je aan rechtsvergelijking doet
- Algemene nabije doelen:
o Vreemd recht beter kennen & begrijpen
▪ ALS je je als onderzoeker actief in je domein bezighoudt met hoe in een land een
fenomeen georganiseerd wordt: je leert iets over ander rechtstelsel, vreemd recht
▪ ≠ per se in eerste instantie bedoeling vd studie, maar = onmiddelijke resultaat ervan
o Eigen recht beter kennen & begrijpen
- Specifieke nabije doelen:
o Begrijpen hoe het recht in zijn geheel & zijn onderdelen opgebouwd is
o Taxonomie vd rechtsstelsels & hun onderdelen opstellen
▪ = indelen in rechtsfamilies (vorm van classificatie)
o Ondersteunen vh juridisch vertalen & tolken
Intermediaire doelen = functies die door de rechtsvergelijker zelf vervuld worden & leiden tot een
concrete output
Rechtsvergelijker kan antwoorden bieden op de gestelde vragen/uitdagingen
- Rechtsonderwijs ondersteunen (want veel mensen volgen opleiding in buitenland), in het
bijzonder:
o Beginselenonderwijs in recht
▪ Eigen positief recht wordt gepresenteerd als een keuze tussen of
een toepassing van bredere rechtsbeginselen
o Eigenlijke onderwijs van buitenlands recht & van rechtsvergelijking
▪ Rechtsvergelijking als apart vak
7
, lOMoARcPSD|25605203
o Integreren van rechtsvergelijkende componenten in juridische & andere
metajuridische vakken
o Bijdragen tot rechtswetenschap als wetenschap
- Interpretatie vh eigen recht, in het bijzonder:
o Bij overname (transplant of receptie) van vreemd recht
▪ Legal transplants = concepten overgenomen uit vreemd recht (deel je met andere
landen)
▪ Vb: Frans concept overgenomen in Belgisch recht
o Om leemten in eigen recht op te vullen
-> Vb: zelfrijdende auto’s ≠ in België, maar binnenkort wel: in welk land is dat al geregeld &
kunnen we dat overnemen?
- Interpretatie van internationaal & supranationaal recht, in het bijzonder wanneer:
o Internationaal publiekrecht verwijst naar algemene beginselen of internationale
gewoonte
o Internationaal of supranationaal instrument begrepen dient te worden vanuit recht
vd verdragsluitende staten
▪ Rechtsvgl gebruikt om instrumenten te verkrijgen die internationaal kunnen
werken
▪ Vb: verdrag betreffende belastingsvermijdingsgedrag tussen BE & NE:
verdrag alleen maar kunnen maken & snappen als je vooraf Belgisch &
Nederlands belastingrecht hebt bestudeerd
- Juristen bijstaan bij correcte toepassing vh vreemd recht
o Vb: bij IPR
▪ Belgische rechter moet soms vreemd recht toepassen door conflict van recht
IPR analyse dat bepaalt dat vreemd recht toepasselijk recht is
Past niet enkel Belgisch recht toe!
- Bijdragen tot verdere ontwikkeling vd methodologie vd rechtsvergelijking & tot verdere
uitbouw vd rechtsvergelijking als wetenschappelijke discipline
Verwijderde doelstellingen = functies die rechtsvergelijking nastreeft, maar waarbij de resultaten vd
rechtsvergelijking alleen niet tot een onmiddellijke conclusie leiden
Rechtsvergelijking moet hier verrijkt worden met andere juridische & niet-juridische input om
gestelde doel te bereiken
o Onmiddelijke effecten waarom je het niet per se doet, maar leuk meegenomen
Echt doel vd rechtsvgl: je eigen onderwijs verbeteren
Vaak uiteindelijk zelfs politieke beoordeling
o Uiteindelijke beoordeling over welke optie van beleid toe te passen die uit rechtsvgl
voortkomen komt toe aan politici (interpreteren & kiezen)
Afweging doen (voor- & nadelen)
Soms doet politieke partij moeilijk over dat dat wat oplevert niet in
hun visie past
o Rechtsvgl veel voor beleid gebruikt, maar ”het moest vd
rechtsvergelijking” als argument ≠ de realiteit
- ‘De lege ferenda’-functie: makers van nieuw recht helpen in hun taak
o Onderzoek = nuttig, maar moet gevolgd worden door aanvulling
▪ <-> intermediaire functie: resultaat vd rechtsvergelijking = direct bruikbaar voor doel
o Vb: beleid (parlement, regering…) wil bepaald regelingsgeheel uitwerken over zelfrijdende
8
, lOMoARcPSD|25605203
auto’s: vragen daar rechtsvergelijking over te maken waaruit aantal oplossingen komen
▪ Beleid dat uiteindelijk gekozen wordt voor de nieuwe wetgeving = keuze gemaakt
door politiek (niet rechtsvgerlijker)
- Bijdragen tot ontwikkeling van (inter- & supranationale) coördinatie-instrumenten
o Oplossingen in grensoverschrijdende situaties
o Landen beseffen omdat we in
geglobaliseerde wereld leven dat we IPR
regels nodig heben
▪ Hetzelfde voor verdragen (rechtsvgl
bij het maken van verdragen)
• Vb: klimaatverdrag van Parijs: alle regels vergeleken & in
goed verdrag
• Afwegen vd belangen vd partijen (nl. van ene punt kan
afgeweken worden, maar van ander punt wil men per se niet
afwijken)
o Vb: in NE ben je sociaal verzekerd omdat je inwoner bent, in BE ben je sociaal verzekerd
omdat je zelfstandige bent
▪ Iemand is werknemer in NE, maar woont in BE: niet NE & BE recht harmoniseren,
maar regel vaststellen die zegt dat in zo’n geval het recht toegepast wordt vh land
waar men werkt
- Bijdragen tot ontwikkeling van instrumenten van harmonisatie & eenmaking vh recht
o Voor diverse vormen vn harmonisering
▪ Inhoud vd verschillende rechtsstelsels gelijk maken
o Vb: lampen van auto’s moeten wit zijn in ganse EU
▪ Rechtsvergelijking kan alleen maar zeggen: “deze lampen hebben gele & deze
hebben witte”
Of dat voor iedereen geharmoniseerd moet worden kan rechtsvergelijker niet
zeggen
- Ontwikkeling van gedeelde rechtsbeginselen & ius commune
o Komen tot soort gemeen recht
- Privaatrechtelijke ovk’en voeden
o Nuttig te kijken welke landen het in uw situatie meest gunstige rechtsregime
hebben, want kan overgenomen worden in private ovk’en
- Ondersteuning vd andere vergelijkende wetenschappelijke disciplines (vb: vergelijkende
economie, sociologie,…) & vd andere metajuridische disciplines (vb: rechtsfilosofie,
rechtstheorie, rechtssociologie,…)
3. HOE HET RECHT VERGELIJKEN?
3.1 METHODEN VAN RECHTSVERGELIJKING
Welke regels & procedures moeten er in acht genomen worden om aan een wetenschappelijk
verantwoorde rechtsvergelijking te doen?
Beperking tot: pragmatische/teleologische methode
“Je weet maar of je op de goede weg bent, als je weet waarheen je gaat.”
9
, lOMoARcPSD|25605203
In functie vh doel vd rechtsvergelijking verschilt de methodologische benaderingswijze
o Centraal: wat wil je met rechtsvergelijking bereiken?
Methode die best hangt af van wat je wil doen
Je moet methode afstemmen op wat je wil bereiken (doel vd rechtsvgl) =
doelgerichte methodebenadering
= in functie vh doel
= op andere manier naar data kijken: je vergelijkt data, maar focus verschilt per
benadering
Nadruk: aantal algemene beginselen & praktische vuistregels die in fasen vd rechtsvergelijking in acht
genomen moeten worden (ongeacht doel)
o Rekening houden met beperkingen & keuzes die je moet maken
Vb: je hebt maar mogelijkheid 10 landen te vergelijken (en niet alle landen)
o Moet op zelfde resultaat komen als iemand die dezelfde keuzes maakt mbt dezelfde data
<->
- Functionele methode
o = elke rechtsregel moet probleem in maatschappij oplossen & maakt vergelijkingen
vanuit gedachte “hoe wordt dit probleem, opgelost in andere rechtstelsel?”
o = probleemgeorienteerd
▪ Je stelt rechtsvgl op andere manier op
- Dogmatische/descriptieve methode
o = rechtsvergelijking door begrippen te vergelijken
Fasen vd rechtsvergelijking:
1) Formuleren vd rechtsvergelijkende vraagstelling: doel? welke rechtstelsels vergelijken?
o = wat je wil bereiken
o Nagestreefde doel vd rechtsvergelijking expliciteren: waarom doe je
rechtsvergelijking?
o In functie daarvan de centrale onderzoeksvraag omschrijven (+ subvragen +
evt. questionnaire)
▪ = wat je gaat onderzoeken
▪ Belang: accurate formulering
• Opgelet: niet in deze vragen vooringenomen zijn (gevaar
hemeiscentrisme): niet vooruit lopen op uw resultaat!
o = vreemd rechtstselsel benaderen vanuit eigen
recht waardoor je vooringenomen bent (= je
eigen centraal stellen)
▪ Hierdoor: rechtsvergelijkende benadering
≠ meer juist
Klopt niet noodzakelijk voor de
andere
▪ Vragen formuleren op manier dat die
loskoppelen van eigen stelsel
Kijken naar: niet-juridische
beschrijvingen
▪ Nagaan of doel wel via rechtsvergelijking bereikt kan worden
• Misschien is rechtshistorisch of -sociologisch onderzoek beter
o In principe: alle recht & rechtsstelsels = vergelijkbaar
10
RECHTSVERGELIJKING
PROF. DANNY PIETERS
PROF. BERT DEMARSIN
Examen: 2 grote vergelijkende vragen op 8 vd punten
o Gelijkenissen & verschillen onderzoeken
Deel 1 = snel overlopen
o Wat is rechtsvergelijking?
o Waarom rechtsvergelijking?
o Hoe recht vergelijken?
o Hoe landen groeperen (in families)?
Deel 2 = belangrijk!!!
Deel 3 = 1-3 casussen
DEEL 1. RECHTSVERGELIJKING: ALGEMENE PRINCIPES
1. WAT IS RECHTSVERGELIJKING?
1.2 RECHTSVERGELIJKING, BEGRIP EN BUITENLANDRECHTSKUNDE
Rechtsvergelijking = het vergelijken, onderzoeken van verschillen en gelijkenissen tussen
rechtsstelsels of bepaalde onderdelen ervan (rechtstak, normengeheel, instelling of rechtsbegrip)
- Doel: gelijkenissen en verschillen verklaren & evalueren
o = uitleg van waarom verschillen/gelijkenissen er zijn
o “Evalueren” = welk rechtsysteem beter is
▪ Verklaren vanuit andere disciplines
• Verklaring kan historisch, sociologisch, budgetair… zijn
• Reden waarom disciplines verschillend of hetzelfde zijn
o Wetenschappelijke methode vs. wetenschappelijke discipline
▪ Rechtsvergelijking als wetenschappelijke methode
• Zorgt dat je wetenschappelijk verantwoorde wijze recht vergelijkt
(moeten we minstens komen)
▪ Rechtsvergelijking als wetenschappelijke discipline
• = geheel van op wetenschappelijke wijze verzamelde kennis mbt
vergelijking van rechtsstelsels of onderdelen ervan
- Opgelet: ≠ rechtstak op zichzelf
o Verwarrende Engelse & Franse benamingen (“comparative law”, “droit
comparé”: recht ≠ zelf vergelijkend)
▪ Wij vergelijken het recht
1.3 DISCIPLINE OF METHODE?
Rechtsvergelijking ≠ rechtstak, maar = een metajuridische wetenschap of discipline
- Is rechtsvergelijking louter methode of een discipline? Beide
o Rechtsvergelijking als methode
1
, lOMoARcPSD|25605203
▪ Methodologische regels
▪ Kan via verschillende wegen afhankelijk vh doel
▪ Sommigen zeggen rechtsvgl ≠ meer dan methode
• = we geraken vaak niet zo ver als manier om inzicht te verwerven & dat
wetenschappelijk correct doen om dat te kunnen verklaren
• In welke mate kan je door vergelijkend te werken dingen verklaren?
o Rechtsvergelijking als wetenschappelijke discipline
▪ Deze kennis = opgebouwd obv onderzoek volgens de rechtsvergelijkende
methode, maar ook obv andere wetenschappelijke methoden & de kennis
uit andere wetenschapsdisciplines (vb: historisch, economisch of
sociologisch onderzoek)
• Soms andere wetenschappen nodig om te verstaan wat je vindt
▪ Rechtsvgl = het dichtste dat je kan komen bij een laberatoriumsetting (positief
wetenschappelijk onderzoek)
• WANT vergelijkbare samenlevingen met andere regeling dan bij ons
> Hoe lost dat problemen op, beter of slechter? Hoe evolueren deze
maatschappijen?
Vb: ik vind dat het recht in Ierland lijkt op het recht in het VK -> historisch verklaarbaar doordat VK
lange tijd in Ierland de baas was (≠ uit de pure vergelijking te halen)
- Rechtsvergelijkend onderzoek = steeds onvolmaakt
o Bewust zijn vd beperkingen!
o ≠ vrije pas voor slechte kwaliteit
- Rechtsvergelijking bouwt voort op werk van anderen
o = kennis uit vreemde rechtstelsels
o Bewust zijn van:
▪ Methodologische keuzes vd anderen
• Op welke bron gebaseerd?
• = essentie vd methodologie & rechtsvergelijking
• Methodologie = over helder zijn, keuzes die je hebt moeten maken
o Vb: disclaimer kan zijn dat je je onderzoek enkel baseert op
gepubliceerde rechtspraak van voorbije 10j
≠ onderzoek vh volledig Belgisch recht
o Er kan reden zijn voor beperking (vb: beperkt budget): moet gewoon
transparantie over zijn
▪ Beperkingen & soliditeit vd fundamenten waarop men bouwt
• Ene juridische bijdrage ≠ van hetzelfde niveau als andere
• Vb: TPR artikel ≠ zelfde niveau als nieuwsbriefje waarin iets gepubliceerd is
• Vb: dat je over iets geen info terugvindt in de bib = mogelijk ALS transparantie
hieromtrent
1.4 SOORTEN RECHTSVERGELIJKING
Vandaag: rechtsvgl op alle rechtsdomeinen
≠ meer enkel privaatrecht
Niveaus:
1) Inter-nationale rechtsvgl
2
, lOMoARcPSD|25605203
a. = vergelijking van rechtstelsel van landen
b. Vb: Belgisch recht vs. Frans recht; Belgisch familierecht vs. Frans familierecht
2) Inter-international rechtsvgl
a. = vergelijking van internationaal & supranationaal recht
b. Vb: EHRM = tegenhanger voor Amerikaanse landen, DUS rs van Amerikaanse mensenrechtenhof
vgl met EHRM mbt vrijheid van religie
c. Vb: humanitair recht, mensenrechtenrecht, EU-recht vgl met andere supranationale organisaties
3) Intra-nationale rechtsvergelijking
a. = recht van deelstaten vergelijken binnen eenzelfde land
i. In federatie: gefedereerde entiteiten
ii. In eenheidstaat: onderdelen
b. Vb: Franstaling onderwijsrecht vs. Vlaams onderwijsrecht; politiereglementen van
Leuven, Gent en Brugge vergelijkingen op nachtlawaai
4) Particulier-rechtsvergelijking
a. = recht van niet of niet zuiver publiekrechtelijke entiteiten vergelijken
i. = vgl van regelgeving van systemen die komen van particulieren, private organisaties (vb:
tuchtorganisaties, regels vd voetbal-& basketbalbond, statuten bedrijven)
b. Vb: regels mbt fairplay van verschillende sportbonden; sanctiebeleid van verschillende
sportbonden voor sporters die doping genomen hebben; huwelijksrecht katholieke vs. orthodoxe
kerk
5) Zuiver interne rechtsvergelijking
a. = binnen eenzelfde rechtsstelsel begrippen vergelijken
i. In Belgisch recht vergelijken van 2 afgebakende groepen tot bepaald punt
b. Belang: eenduidigheid begrippen
i. ≠ vgl tussen landen
c. Vb: socialezekerheidspositie van bediende & zelfstandige, Ah-regeling tussen ouders voor
kinderen & houders voor dieren
6) Inter-temporele rechtsvergelijking
a. = momentopnames (foto’s) van rechtsordeningen op verschillende punten in de tijd vergelijken
i. = recht op bepaald moment in verleden vgl met recht op ander moment
b. <-> rechtsgeschiedenis: kijken naar film (hoe zijn zaken geëvolueerd?)
7) Combinatie vd voorgaanden
Vraag die opduikt: wat vergelijken we?
- ‘Recht zoals het in de boeken staat’ of ‘levend recht’?
o Belangrijk: zelfde gezichtspunt aanhouden
▪ Vergelijking levend recht in één land met recht in de boeken in ander land
≠ nuttig
• Als je gaat vgl: steeds zelfde uitgangspunt innemen
• Ofwel hele analyse = “recht in de boeken”, ofwel hele analyse = “levend
recht”
3
, lOMoARcPSD|25605203
• Anders: klopt niet meer
▪ “Recht in boeken” vergelijken ≠ probleem: wel transparantie vereist
• = vgl obv deskonderzoek (wat uit juridische documenten te
leren is)
• ≠ alles wat recht is
• Vb: bepaald fenomeen komt op basis hiervan niet
voor
• Vb: niks over terug te vinden in rs of
rl, maar wel wetgeving over
sanctionering ervan
• Terwijl in “levend recht” wel
• Vb: rs dat nie
gepubliceerd is
• Probleem: groot stuk van wat maatschappelijk kan gebeuren
≠ gevat obv dit onderzoek
• Vb: in strafrechtelijke literatuur & uitspraken die je
geraadpleegd hebt geen zaken teruggevonden omtrent
fenomeen
• MAAR bestaat wel in landen: op andere manier
afgehandeld dan strafrechtelijk (vb:
administratief)
• DUS ≠ te besluiten dat fenomeen
niet bestaat, want bestaat wel in
praktijk (= levend recht)
• ≠ te vatten obv analyse vh recht in
de boeken
• Vb: als je niet ging stemmen voor gemeenteraad werd je
vroeger gesanctioneerd volgend recht in de boeken, MAAR in
praktijk werden sancties nooit uitgevoerd (zaken altijd
geseponeerd)
• DUS best ook kijken naar “levend recht”
o Dogmatisch vs. functionele rechtsvergelijking
▪ Dogmatisch = vergelijkt positief recht (zoals in de boeken)
• Vgl van begrippen (rechtsfiguren)
• Vb: vgl dwaling naar Nl., Belgisch & Frans recht
▪ Functioneel = maatschappelijk probleem als uitgangspunt & kijkt hoe ‘levend recht’
daarop antwoord biedt
• Vanuit gedachte dat probleem overal bestaat & overal een juridische
oplossing vereist is
• Vb: NIET naar concept “dwaling” kijken, maar vraag: wat gebeurt er als
mensen zich bij contract vergissen?
• Bij veel jurisdicties ga je bij dwaling uitkomen, maar bij aantal
jurisdicties ook andere oplossingen die zelfde
maatschappelijk probleem oplossen (kan in andere rechtstak
liggen zelfs)
4
, lOMoARcPSD|25605203
Onderscheid ≠ altijd helder & draagt niet altijd bij tot goed begrip
o Micro- vs. macro-rechtsvergelijking
▪ Micro = op niveau van bepaalde regel, figuur, instituut
▪ Macro = hele rechtsystemen of grote onderdelen ervan
▪ = eerder glijdende schaal
• Obv microvgl bouw je macrovgl
• Voeden elkaar ook: vaak vanuit macrovgl dat je microvgl met
bepaald element opbouwt
1.5 RELATIES MET BELENDENDE (MAAR VERSCHILLENDE) RECHTS- &
WETENSCHAPSDOMEINEN
= positionering van rechtsvgl
Rechtsvergelijking = te onderscheiden met bepaalde zaken:
1) Rechtsvergelijking <-> buitenlandrechtskunde (= kennis van buitenlands recht), maar:
o Buitenlands recht = slechts beschrijfbaar via rechtsvergelijkende methode
▪ Puur een buitenlands rechtssysteem beschrijven ≠ rechtsvergelijking
• MAAR je kan dat maar doen door: methodologie van rechtsvgl te
gebruiken
o Rechtsvergelijking veronderstelt kennis van te vergelijken buitenlands recht
▪ Bij rechtsvgl: vaak beginnen met beschrijven vh buitenlands rechtsstelsel
▪ Opmerking: eigen recht wordt voor de vergelijking best ‘buitenlands recht’
2) Rechtsvergelijking <-> juridisch tolken & vertalen (= verwant van rechtsvgl), maar:
o Zelfde opmerkingen als voor buitenlandrechtskunde
o Vereist rechtsvergelijkende kennis, maar ≠ rechtsvgl op zichzelf
▪ Juridische vertaler det vaak impiciet aan rechtsvgl: begrippen omzetten, maar voor
bepaalde omzettingen heb je geen concept in de andere taal
• DUS: rechtsvgl vereist
3) Rechtsvergelijking <-> andere metajuridische disciplines:
o Rechtsfilosofie
▪ = abstracte reflectie over het recht
▪ Doet algemene uitspraken over wat (deel vd) kenmerken zijn van een rechtsysteem
(in algemene theorievorming)
• Voldoende systemen vergeleken om algemene uitspraken te kunnen doen
o Rechtsvgl = manier om algemene karakter van wat je beweert aan te
tonen
o Rechtssociologie
▪ = relatie tussen recht & samenleving
▪ Bekijkt recht als maatschappelijk fenomeen & rol vh recht in de samenleving
• Rechtsvgl = manier om rechtssociologie te verifiëren
o Rechtsgeschiedenis
▪ = discipline die wetenschappelijke methode vh historisch onderzoek volgt
▪ Vaak vanuit rechtsgeschiedenis verklaring gegeven voor gelijkenissen & verschillen vd
5
, lOMoARcPSD|25605203
rechtstelsels
-> Vruchtbare interactie met rechtsvgl = mogelijk
-> Rechtsvgl = methode
-> Ook discipline? ALS je input om verschillen & gelijkenissen te verklaren vd andere
disciplines erbij haalt (rechtsvgl = gevoed door andere disciplines)
-> Omgekeerd: rechtsvgl = voedingsbodem voor metajuridische disciplines
4) Rechtsvergelijking <-> rechtstakken zoals:
o Internationaal privaatrecht
▪ = verwijzingsregels die bepalen welk recht van toepassing is, welke rechter bevoegd is
& hoe privaatrechtelijke regels af te dwingen zijn in internationale context
▪ Gevormd door rechtsvgl & landen die overeenkomen over regels
o Internationaal publiekrecht
▪ = internationale verdragen om problemen op te lossen
▪ Gevormd door rechtsvgl & landen die overeenkomen over regels
-> Maar: rechtsvgl = belangrijk bij toepassing vd rechtstakken
-> WANT: voor elk achterliggend rechtstelsel kennis van nodig adhv rechtsvgl
Opkomst ‘law & economics’:
o ‘Comparative law and economics’ & ‘legal origins’ = 2 voorbeelden vd interactie tussen
rechtsvgl & economische wetenschap:
o ‘Law and economics’ = hanteren van economische wijze van denken op het recht
= benadering die naar recht kijkt vanuit efficiëntiebenadering
= idee dat recht gestuurd wordt door efficiëntie-imperatief & dat inhoud vh
recht mee vorm geeft
Vb: Strafrecht bestuderen & proberen uitmaken welke strafnormen de beste zijn om te
voorkomen dat er nieuwe strafbare feiten worden gepleegd
≠ wat is juist & rechtvaardig?
= wat is het efficiënts?
1) ‘Comparative law and economics’ = (gematigde) toepassing van ‘law and
economics’ denken op de rechtsvgl
a. = juristen
i. Doen vergelijkende “law & economics” vanuit uitgangspunt
dat concurrentie tussen rechtstelsels vanuit
efficiëntieverlangen van mensen zal uitlopen dat meest
effiicënte systeem dominant zal worden
1. Zo: voorspellende uitspraken over hoe recht zal
evolueren
2) ‘Legal origins’ = verschillende economische resultaten verklaren vanuit
verschillen in rechtsstelsels (= rechtsvergelijking)
a. = economen
i. Naar economische verschillen & verschillen in enonomische
resultaten kijken vd gedachte dat die juridisch een verklaring
hebben
b. Vb: waarom heeft men in België meer werklozen dan in ander land?
Verklaren door vgl vd recht economische verschillen (door verschillen
6
, lOMoARcPSD|25605203
in juridisch systeem)
Beide benaderingen = eerder om superioriteit te bewijzen vh Angelsaksische recht
o Gebruik van comparatieve informatie (≠ rechtsvgl)
Deze disciplines bewegen wel rond rechtsvgl
2. WAAROM RECHTSVERGELIJKING?
2.1 ALGEMEEN
Veel rechtsvgl gebruikt in beleid
- Beleid = vaak in andere landen anders of hetzelfde
o = te makkelijk argument dus
Onderscheid: nabije, intermediaire & verwijderde doelstellingen of functies
- Alternatieve benaderingen mogelijk
- Grenslijnen = vloeibaar
Onmiddellijke of nabije doelen = functies die quasi automatisch door rechtsvergelijking nagestreefd
worden
= doelen die bijna automatisch gerealiseerd worden vanaf je aan rechtsvergelijking doet
- Algemene nabije doelen:
o Vreemd recht beter kennen & begrijpen
▪ ALS je je als onderzoeker actief in je domein bezighoudt met hoe in een land een
fenomeen georganiseerd wordt: je leert iets over ander rechtstelsel, vreemd recht
▪ ≠ per se in eerste instantie bedoeling vd studie, maar = onmiddelijke resultaat ervan
o Eigen recht beter kennen & begrijpen
- Specifieke nabije doelen:
o Begrijpen hoe het recht in zijn geheel & zijn onderdelen opgebouwd is
o Taxonomie vd rechtsstelsels & hun onderdelen opstellen
▪ = indelen in rechtsfamilies (vorm van classificatie)
o Ondersteunen vh juridisch vertalen & tolken
Intermediaire doelen = functies die door de rechtsvergelijker zelf vervuld worden & leiden tot een
concrete output
Rechtsvergelijker kan antwoorden bieden op de gestelde vragen/uitdagingen
- Rechtsonderwijs ondersteunen (want veel mensen volgen opleiding in buitenland), in het
bijzonder:
o Beginselenonderwijs in recht
▪ Eigen positief recht wordt gepresenteerd als een keuze tussen of
een toepassing van bredere rechtsbeginselen
o Eigenlijke onderwijs van buitenlands recht & van rechtsvergelijking
▪ Rechtsvergelijking als apart vak
7
, lOMoARcPSD|25605203
o Integreren van rechtsvergelijkende componenten in juridische & andere
metajuridische vakken
o Bijdragen tot rechtswetenschap als wetenschap
- Interpretatie vh eigen recht, in het bijzonder:
o Bij overname (transplant of receptie) van vreemd recht
▪ Legal transplants = concepten overgenomen uit vreemd recht (deel je met andere
landen)
▪ Vb: Frans concept overgenomen in Belgisch recht
o Om leemten in eigen recht op te vullen
-> Vb: zelfrijdende auto’s ≠ in België, maar binnenkort wel: in welk land is dat al geregeld &
kunnen we dat overnemen?
- Interpretatie van internationaal & supranationaal recht, in het bijzonder wanneer:
o Internationaal publiekrecht verwijst naar algemene beginselen of internationale
gewoonte
o Internationaal of supranationaal instrument begrepen dient te worden vanuit recht
vd verdragsluitende staten
▪ Rechtsvgl gebruikt om instrumenten te verkrijgen die internationaal kunnen
werken
▪ Vb: verdrag betreffende belastingsvermijdingsgedrag tussen BE & NE:
verdrag alleen maar kunnen maken & snappen als je vooraf Belgisch &
Nederlands belastingrecht hebt bestudeerd
- Juristen bijstaan bij correcte toepassing vh vreemd recht
o Vb: bij IPR
▪ Belgische rechter moet soms vreemd recht toepassen door conflict van recht
IPR analyse dat bepaalt dat vreemd recht toepasselijk recht is
Past niet enkel Belgisch recht toe!
- Bijdragen tot verdere ontwikkeling vd methodologie vd rechtsvergelijking & tot verdere
uitbouw vd rechtsvergelijking als wetenschappelijke discipline
Verwijderde doelstellingen = functies die rechtsvergelijking nastreeft, maar waarbij de resultaten vd
rechtsvergelijking alleen niet tot een onmiddellijke conclusie leiden
Rechtsvergelijking moet hier verrijkt worden met andere juridische & niet-juridische input om
gestelde doel te bereiken
o Onmiddelijke effecten waarom je het niet per se doet, maar leuk meegenomen
Echt doel vd rechtsvgl: je eigen onderwijs verbeteren
Vaak uiteindelijk zelfs politieke beoordeling
o Uiteindelijke beoordeling over welke optie van beleid toe te passen die uit rechtsvgl
voortkomen komt toe aan politici (interpreteren & kiezen)
Afweging doen (voor- & nadelen)
Soms doet politieke partij moeilijk over dat dat wat oplevert niet in
hun visie past
o Rechtsvgl veel voor beleid gebruikt, maar ”het moest vd
rechtsvergelijking” als argument ≠ de realiteit
- ‘De lege ferenda’-functie: makers van nieuw recht helpen in hun taak
o Onderzoek = nuttig, maar moet gevolgd worden door aanvulling
▪ <-> intermediaire functie: resultaat vd rechtsvergelijking = direct bruikbaar voor doel
o Vb: beleid (parlement, regering…) wil bepaald regelingsgeheel uitwerken over zelfrijdende
8
, lOMoARcPSD|25605203
auto’s: vragen daar rechtsvergelijking over te maken waaruit aantal oplossingen komen
▪ Beleid dat uiteindelijk gekozen wordt voor de nieuwe wetgeving = keuze gemaakt
door politiek (niet rechtsvgerlijker)
- Bijdragen tot ontwikkeling van (inter- & supranationale) coördinatie-instrumenten
o Oplossingen in grensoverschrijdende situaties
o Landen beseffen omdat we in
geglobaliseerde wereld leven dat we IPR
regels nodig heben
▪ Hetzelfde voor verdragen (rechtsvgl
bij het maken van verdragen)
• Vb: klimaatverdrag van Parijs: alle regels vergeleken & in
goed verdrag
• Afwegen vd belangen vd partijen (nl. van ene punt kan
afgeweken worden, maar van ander punt wil men per se niet
afwijken)
o Vb: in NE ben je sociaal verzekerd omdat je inwoner bent, in BE ben je sociaal verzekerd
omdat je zelfstandige bent
▪ Iemand is werknemer in NE, maar woont in BE: niet NE & BE recht harmoniseren,
maar regel vaststellen die zegt dat in zo’n geval het recht toegepast wordt vh land
waar men werkt
- Bijdragen tot ontwikkeling van instrumenten van harmonisatie & eenmaking vh recht
o Voor diverse vormen vn harmonisering
▪ Inhoud vd verschillende rechtsstelsels gelijk maken
o Vb: lampen van auto’s moeten wit zijn in ganse EU
▪ Rechtsvergelijking kan alleen maar zeggen: “deze lampen hebben gele & deze
hebben witte”
Of dat voor iedereen geharmoniseerd moet worden kan rechtsvergelijker niet
zeggen
- Ontwikkeling van gedeelde rechtsbeginselen & ius commune
o Komen tot soort gemeen recht
- Privaatrechtelijke ovk’en voeden
o Nuttig te kijken welke landen het in uw situatie meest gunstige rechtsregime
hebben, want kan overgenomen worden in private ovk’en
- Ondersteuning vd andere vergelijkende wetenschappelijke disciplines (vb: vergelijkende
economie, sociologie,…) & vd andere metajuridische disciplines (vb: rechtsfilosofie,
rechtstheorie, rechtssociologie,…)
3. HOE HET RECHT VERGELIJKEN?
3.1 METHODEN VAN RECHTSVERGELIJKING
Welke regels & procedures moeten er in acht genomen worden om aan een wetenschappelijk
verantwoorde rechtsvergelijking te doen?
Beperking tot: pragmatische/teleologische methode
“Je weet maar of je op de goede weg bent, als je weet waarheen je gaat.”
9
, lOMoARcPSD|25605203
In functie vh doel vd rechtsvergelijking verschilt de methodologische benaderingswijze
o Centraal: wat wil je met rechtsvergelijking bereiken?
Methode die best hangt af van wat je wil doen
Je moet methode afstemmen op wat je wil bereiken (doel vd rechtsvgl) =
doelgerichte methodebenadering
= in functie vh doel
= op andere manier naar data kijken: je vergelijkt data, maar focus verschilt per
benadering
Nadruk: aantal algemene beginselen & praktische vuistregels die in fasen vd rechtsvergelijking in acht
genomen moeten worden (ongeacht doel)
o Rekening houden met beperkingen & keuzes die je moet maken
Vb: je hebt maar mogelijkheid 10 landen te vergelijken (en niet alle landen)
o Moet op zelfde resultaat komen als iemand die dezelfde keuzes maakt mbt dezelfde data
<->
- Functionele methode
o = elke rechtsregel moet probleem in maatschappij oplossen & maakt vergelijkingen
vanuit gedachte “hoe wordt dit probleem, opgelost in andere rechtstelsel?”
o = probleemgeorienteerd
▪ Je stelt rechtsvgl op andere manier op
- Dogmatische/descriptieve methode
o = rechtsvergelijking door begrippen te vergelijken
Fasen vd rechtsvergelijking:
1) Formuleren vd rechtsvergelijkende vraagstelling: doel? welke rechtstelsels vergelijken?
o = wat je wil bereiken
o Nagestreefde doel vd rechtsvergelijking expliciteren: waarom doe je
rechtsvergelijking?
o In functie daarvan de centrale onderzoeksvraag omschrijven (+ subvragen +
evt. questionnaire)
▪ = wat je gaat onderzoeken
▪ Belang: accurate formulering
• Opgelet: niet in deze vragen vooringenomen zijn (gevaar
hemeiscentrisme): niet vooruit lopen op uw resultaat!
o = vreemd rechtstselsel benaderen vanuit eigen
recht waardoor je vooringenomen bent (= je
eigen centraal stellen)
▪ Hierdoor: rechtsvergelijkende benadering
≠ meer juist
Klopt niet noodzakelijk voor de
andere
▪ Vragen formuleren op manier dat die
loskoppelen van eigen stelsel
Kijken naar: niet-juridische
beschrijvingen
▪ Nagaan of doel wel via rechtsvergelijking bereikt kan worden
• Misschien is rechtshistorisch of -sociologisch onderzoek beter
o In principe: alle recht & rechtsstelsels = vergelijkbaar
10
