Herkennen van psychische (on)gezondheid
Week 1
Psychopathologie: het deelgebied van de psychiatrie en de klinische psychologie dat zich
bezighoudt met diverse vormen van afwijkende emoties, gedachten en gedrag, oorzaken daarvan
en behandelmethodes. Afwijkend gedrag: wanneer noemen we gedrag afwijkend?
Criteria voor afwijkend gedrag:
1. Uitzonderlijk: niet alledaags, wat niet iedereen heeft of kan, uitzonderlijk gedrag is niet
genoeg voor de stempel afwijkend gedrag. Uitzonderlijk gedrag wordt vaak gezien als
afwijkend of abnormaal, dingen zien die er niet zijn en dingen horen die er niet zijn, wordt
in onze westerse cultuur bijna altijd als afwijkend gedrag beschouwd. In andere culturen
beschouwen mensen stemmen horen en andere vormen van hallucinatie onder bepaalde
omstandigheden echter niet als uitzonderlijk.
2. Sociaal afwijkend: gedrag dat afwijkt van de normen en waarden en sociale gedragscodes.
Een psycholoog kan volgens de westerse maatstaven iets sociaal afwijkend vinden, maar als
deze zich zou verplaatsen naar de cultuur van de patiënt blijkt dat het gedrag in die cultuur
heel normaal is. Als de beslissing over normaal of afwijkend wordt gebaseerd op sociale
normen, kan de neiging ontstaan om mensen die niet aan deze normen voldoen te
bestempelen als “psychisch ziek”, in plaats van te accepteren dat het gedrag op zichzelf
normaal kan zijn.
3. Foute perceptie of interpretatie van de realiteit: dingen horen, ruiken, zien die er niet
zijn. Dingen zintuigelijk ervaren die er eigenlijk niet zijn. Normaliter vormen onze zintuigen
en cognitieve processen een accurate mentale representatie van onze omgeving soms gaan
mensen echter wel een hallucineren dan is de werkelijkheid ineens vertekend.
4. Aanzienlijk emotioneel lijden van de persoon: persoonlijk lijden als gevolg van
problematische emoties zoals angst of depressie kan afwijkend zijn. Soms zijn angst en
depressie juist normale reacties op dingen, bijvoorbeeld als je beroofd wordt of als een
dierbare overlijdt, in dat geval zou gebrek aan deze emoties juist afwijkend zijn. Heftige
emoties zijn dus niet afwijkend tenzij ze na lange tijd na een gebeurtenis nog in hevigheid
aanwezig zijn. De meeste mensen passen zich in de tijd na een heftige gebeurtenis namelijk
aan en de heftigheid van de emoties verminderd dan. Voor anderen blijven de emoties
echter zo heftig dat ze niet meer kunnen functioneren, dat is afwijkend.
5. Ongepast of contraproductief gedrag: gedrag dat geen bevrediging maar onprettige
gevoelens oproept vinden we over het algemeen afwijkend. Gedrag dat ons beperkt
bepaalde rollen te vervullen of ons weerhoudt om deel te nemen aan de samenleving wordt
ook gezien als afwijkend gedrag, denk daarbij bijvoorbeeld aan alcoholisme. Voorbeelden
van contraproductief gedrag is bijvoorbeeld het meermaals checken van sloten omdat je
anders een enorme spanning voelt als je het niet doet (dwanghandelingen) het gedrag is
niet productief of nuttig voor de persoon maar belemmert het functioneren juist.
6. Gevaar: gedrag dat gevaar oplevert voor de betrokkene zelf of voor anderen. Aanslagen,
zelfmoordpoging, zelfbeschadiging etc.
Volgende vragen zijn belangrijk bij de invalshoeken en modellen uit het boek:
Wat is het afwijkende in het gedrag en welke karakter heeft het gedrag?
Welke oorzaken voor het afwijkende gedrag onderscheiden we?
Hoe gaan we om met een persoon die afwijkend gedrag vertoont en hoe behandelen we
hem/haar?
Draagt de cultuur waarin de persoon leeft bij aan het afwijkende gedrag? En zo ja, hoe?
1
, Culturele aspecten van afwijkend gedrag
Concepten van gezondheid en ziekte kunnen in verschillende culturen een andere inhoud en
betekenis hebben.
Indianen maken bijvoorbeeld onderscheid tussen ziekten. Ten eerste zijn er ziekten die
in hun ogen het gevolg zijn van invloeden van buiten de cultuur, ze noemen alcoholismen
bijvoorbeeld de ziekte van de witte man. Er is ook onderscheid in ziektes die
bijvoorbeeld door een verstoorde relaties met het stamleven komen. Als er sprake is van
indiaanse ziekten wordt de hulp geroepen van traditionele genezers en sjamanen, bij niet
indiaanse ziektes wordt een beroep gedaan op de geneeskunde van de witte man.
In de westerse wereld uit angst zich bijvoorbeeld over zorg over het bijvoorbeeld niet
kunnen betalen van de huur
In Afrikaanse landen is dit eerder in de zorg over voort kunnen planten, deze angst uit
zich dan vervolgens in dromen en klachten over hekserij.
Aboriginals zijn vaak bang voor tovenarij, als de jonge vrouwen van deze groep op een
gegeven moment in een trance raken en daar niet snel genoeg uit raken, worden ze naar
een heilige plek gestuurd.
Gedrag is dus in elke cultuur anders, en dat wij iets beschouwen als uitzonderlijk gedrag,
betekent niet dat we deze maatstaven moeten doortrekken naar andere culturen, daarnaast zijn
sommige ziekteverschijnselen ondanks culturele verschillen wel vergelijkbaar.
Classificeren
Waarom is classificeren van belang?
1. Classificeren vormt de basis van wetenschap, als patronen van afwijkend gedrag niet
gedefinieerd en geordend zijn kunnen wetenschappers hun onderzoeksresultaten niet met
elkaar bespreken. Onze kennis over dit soort stoornissen kan dan niet toenemen, als een
arts iemand naar het ziekenhuis stuurt met vermoedens van een hartinfarct weten ze in het
ziekenhuis waar ze naar moeten kijken omdat die aandoeningen geclassificeerd zijn.
2. Classificatiesystemen vormen de grond voor belangrijke beslissingen. Sommige
stoornissen kun je beter met de ene therapie behandelen en andere stoornissen weer met
de andere. Bij sommige stoornissen kan een bepaald medicijn weer beter zijn dan bij
anderen.
3. Classificeren helpt om het verloop van een ziekte te voorspellen schizofrenie bijvoorbeeld
volgt bijvoorbeeld een min of meer vast patroon waardoor het zich onderscheidt van een
psychose.
4. Classificeren helpen vergelijkbare populaties met gelijksoortige patronen van emoties en
gedrag om elkaar te onderscheiden. Door een bepaalde groep te classificeren als
bijvoorbeeld depressief of psychotisch kunnen onderzoekers opzoek gaan naar
gemeenschappelijke factoren die nieuw licht kunnen werpen op de oorzaken van een
depressie op psychose.
DSM-V
De DSM-V omvat 20 algemene categorieën van psychische stoornissen.
Het is een categorisch classificatiemodel, waarbij professionals een oordeel geven of een
stoornis al dan niet aanwezig is op basis van aanwezig diagnostische kenmerken en
symptomen van een afwijkend gedrag, emoties en gedachten.
Hierbij worden geen verklaringen gegeven.
2
Week 1
Psychopathologie: het deelgebied van de psychiatrie en de klinische psychologie dat zich
bezighoudt met diverse vormen van afwijkende emoties, gedachten en gedrag, oorzaken daarvan
en behandelmethodes. Afwijkend gedrag: wanneer noemen we gedrag afwijkend?
Criteria voor afwijkend gedrag:
1. Uitzonderlijk: niet alledaags, wat niet iedereen heeft of kan, uitzonderlijk gedrag is niet
genoeg voor de stempel afwijkend gedrag. Uitzonderlijk gedrag wordt vaak gezien als
afwijkend of abnormaal, dingen zien die er niet zijn en dingen horen die er niet zijn, wordt
in onze westerse cultuur bijna altijd als afwijkend gedrag beschouwd. In andere culturen
beschouwen mensen stemmen horen en andere vormen van hallucinatie onder bepaalde
omstandigheden echter niet als uitzonderlijk.
2. Sociaal afwijkend: gedrag dat afwijkt van de normen en waarden en sociale gedragscodes.
Een psycholoog kan volgens de westerse maatstaven iets sociaal afwijkend vinden, maar als
deze zich zou verplaatsen naar de cultuur van de patiënt blijkt dat het gedrag in die cultuur
heel normaal is. Als de beslissing over normaal of afwijkend wordt gebaseerd op sociale
normen, kan de neiging ontstaan om mensen die niet aan deze normen voldoen te
bestempelen als “psychisch ziek”, in plaats van te accepteren dat het gedrag op zichzelf
normaal kan zijn.
3. Foute perceptie of interpretatie van de realiteit: dingen horen, ruiken, zien die er niet
zijn. Dingen zintuigelijk ervaren die er eigenlijk niet zijn. Normaliter vormen onze zintuigen
en cognitieve processen een accurate mentale representatie van onze omgeving soms gaan
mensen echter wel een hallucineren dan is de werkelijkheid ineens vertekend.
4. Aanzienlijk emotioneel lijden van de persoon: persoonlijk lijden als gevolg van
problematische emoties zoals angst of depressie kan afwijkend zijn. Soms zijn angst en
depressie juist normale reacties op dingen, bijvoorbeeld als je beroofd wordt of als een
dierbare overlijdt, in dat geval zou gebrek aan deze emoties juist afwijkend zijn. Heftige
emoties zijn dus niet afwijkend tenzij ze na lange tijd na een gebeurtenis nog in hevigheid
aanwezig zijn. De meeste mensen passen zich in de tijd na een heftige gebeurtenis namelijk
aan en de heftigheid van de emoties verminderd dan. Voor anderen blijven de emoties
echter zo heftig dat ze niet meer kunnen functioneren, dat is afwijkend.
5. Ongepast of contraproductief gedrag: gedrag dat geen bevrediging maar onprettige
gevoelens oproept vinden we over het algemeen afwijkend. Gedrag dat ons beperkt
bepaalde rollen te vervullen of ons weerhoudt om deel te nemen aan de samenleving wordt
ook gezien als afwijkend gedrag, denk daarbij bijvoorbeeld aan alcoholisme. Voorbeelden
van contraproductief gedrag is bijvoorbeeld het meermaals checken van sloten omdat je
anders een enorme spanning voelt als je het niet doet (dwanghandelingen) het gedrag is
niet productief of nuttig voor de persoon maar belemmert het functioneren juist.
6. Gevaar: gedrag dat gevaar oplevert voor de betrokkene zelf of voor anderen. Aanslagen,
zelfmoordpoging, zelfbeschadiging etc.
Volgende vragen zijn belangrijk bij de invalshoeken en modellen uit het boek:
Wat is het afwijkende in het gedrag en welke karakter heeft het gedrag?
Welke oorzaken voor het afwijkende gedrag onderscheiden we?
Hoe gaan we om met een persoon die afwijkend gedrag vertoont en hoe behandelen we
hem/haar?
Draagt de cultuur waarin de persoon leeft bij aan het afwijkende gedrag? En zo ja, hoe?
1
, Culturele aspecten van afwijkend gedrag
Concepten van gezondheid en ziekte kunnen in verschillende culturen een andere inhoud en
betekenis hebben.
Indianen maken bijvoorbeeld onderscheid tussen ziekten. Ten eerste zijn er ziekten die
in hun ogen het gevolg zijn van invloeden van buiten de cultuur, ze noemen alcoholismen
bijvoorbeeld de ziekte van de witte man. Er is ook onderscheid in ziektes die
bijvoorbeeld door een verstoorde relaties met het stamleven komen. Als er sprake is van
indiaanse ziekten wordt de hulp geroepen van traditionele genezers en sjamanen, bij niet
indiaanse ziektes wordt een beroep gedaan op de geneeskunde van de witte man.
In de westerse wereld uit angst zich bijvoorbeeld over zorg over het bijvoorbeeld niet
kunnen betalen van de huur
In Afrikaanse landen is dit eerder in de zorg over voort kunnen planten, deze angst uit
zich dan vervolgens in dromen en klachten over hekserij.
Aboriginals zijn vaak bang voor tovenarij, als de jonge vrouwen van deze groep op een
gegeven moment in een trance raken en daar niet snel genoeg uit raken, worden ze naar
een heilige plek gestuurd.
Gedrag is dus in elke cultuur anders, en dat wij iets beschouwen als uitzonderlijk gedrag,
betekent niet dat we deze maatstaven moeten doortrekken naar andere culturen, daarnaast zijn
sommige ziekteverschijnselen ondanks culturele verschillen wel vergelijkbaar.
Classificeren
Waarom is classificeren van belang?
1. Classificeren vormt de basis van wetenschap, als patronen van afwijkend gedrag niet
gedefinieerd en geordend zijn kunnen wetenschappers hun onderzoeksresultaten niet met
elkaar bespreken. Onze kennis over dit soort stoornissen kan dan niet toenemen, als een
arts iemand naar het ziekenhuis stuurt met vermoedens van een hartinfarct weten ze in het
ziekenhuis waar ze naar moeten kijken omdat die aandoeningen geclassificeerd zijn.
2. Classificatiesystemen vormen de grond voor belangrijke beslissingen. Sommige
stoornissen kun je beter met de ene therapie behandelen en andere stoornissen weer met
de andere. Bij sommige stoornissen kan een bepaald medicijn weer beter zijn dan bij
anderen.
3. Classificeren helpt om het verloop van een ziekte te voorspellen schizofrenie bijvoorbeeld
volgt bijvoorbeeld een min of meer vast patroon waardoor het zich onderscheidt van een
psychose.
4. Classificeren helpen vergelijkbare populaties met gelijksoortige patronen van emoties en
gedrag om elkaar te onderscheiden. Door een bepaalde groep te classificeren als
bijvoorbeeld depressief of psychotisch kunnen onderzoekers opzoek gaan naar
gemeenschappelijke factoren die nieuw licht kunnen werpen op de oorzaken van een
depressie op psychose.
DSM-V
De DSM-V omvat 20 algemene categorieën van psychische stoornissen.
Het is een categorisch classificatiemodel, waarbij professionals een oordeel geven of een
stoornis al dan niet aanwezig is op basis van aanwezig diagnostische kenmerken en
symptomen van een afwijkend gedrag, emoties en gedachten.
Hierbij worden geen verklaringen gegeven.
2
