Cultuurgeschiedenis 2 –
mondeling
Inhoud
Handboek Anbeek (1990) Geschiedenis van de Nederlandse literatuur tussen 1885 en 1985.
Hoofdstuk 1 t/m 8..................................................................................................................................2
Q&A Geschiedenis van de Nederlandse literatuur..............................................................................3
Handboek Vaessens (2013) Geschiedenis van de moderne Nederlandse literatuur. Hoofdstuk 1 t/m 8. 4
Q&A Geschiedenis van de moderne Nederlandse literatuur..............................................................6
Betje Wolff & Aagje Deken (1782) De historie van mejuffrouw Sara Burgerhart....................................6
Q&A Sara Burgerhart..........................................................................................................................8
J. A. Schasz (1788) Reize door het aapenland.........................................................................................9
Q&A Reize door het Aapenland........................................................................................................12
Hildebrand (1839) Camera Obscura......................................................................................................13
Q&A Camera Obscura.......................................................................................................................14
Multatuli (1859) Max Havelaar. Of de koffieveilingen der Nederlandsche handelsmaatschappy.........14
Q&A Max Havelaar...........................................................................................................................15
A. Drost (1832) Herminghard van den Eikenterpen..............................................................................16
Q&A Hermingard van den Eikenterpen.............................................................................................17
S. Streuvels (1926) Het leven en de dood in den ast.............................................................................17
Q&A Het leven en de dood in de ast.................................................................................................18
Jacques Perk (1882) Gedichten.............................................................................................................19
Q&A Gedichten.................................................................................................................................19
Lodewijk van Deyssel (1887) Een liefde................................................................................................20
Q&A Een liefde..................................................................................................................................20
Herman Gorter (1889) Mei. Een gedicht...............................................................................................21
Q&A Mei...........................................................................................................................................21
Jan Hendrik Leopold (1915) Cheops.....................................................................................................22
Q&A Cheops.....................................................................................................................................23
Louis Couperus (1889) Eline Vere.........................................................................................................23
Q&A Eline Vere.................................................................................................................................24
Arthur van Schendel (1933; 1935; 1937) Drie Hollandse romans.........................................................25
Q&A Drie Hollandse romans.............................................................................................................26
Martinus Nijhoff (1934) Nieuwe gedichten..........................................................................................26
Q&A Nieuwe gedichten....................................................................................................................27
Nescio (1911; 1915; 1918) Dichtertje, De uitvreter, Titaantjes.............................................................27
1
, Q&A Dichtertje, De uitvreter, Titaantjes...........................................................................................28
F. Bordewijk (1931; 1933; 1934) Blokken, Knorrende beesten, Bint.....................................................29
Q&A Blokken, Knorrende beesten, Bint............................................................................................31
Marsman (1923; 1940) Verzen, Tempel en kruis...................................................................................31
Q&A Verzen, Tempel en Kruis...........................................................................................................34
Bloemlezing poëzie 1780-1916.............................................................................................................34
Q&A Bloemlezing poëzie 1780-1916................................................................................................34
Stromingen in de literatuur..................................................................................................................36
Verlichting (1685 – 1815)..................................................................................................................36
Romantiek – begin 19e eeuw............................................................................................................36
Biedermeier – begin 19e eeuw..........................................................................................................37
Realisme (1830 – 1880)....................................................................................................................37
Naturalisme – eind 19e eeuw............................................................................................................38
Decadentisme – eind 19e eeuw........................................................................................................38
Symbolisme – eind 19e eeuw/begin 20e eeuw..................................................................................38
Tachtigers – rond 1880......................................................................................................................39
Sensitivisme – rond 1890..................................................................................................................39
Historische avant-garde stromingen.....................................................................................................39
Futurisme – 1909 Italië.....................................................................................................................39
Dadaïsme – 1916 Zwitserland...........................................................................................................39
Constructivisme – 1920 Nederland...................................................................................................39
Surrealisme – 1923 Frankrijk............................................................................................................40
Expressionisme – 1923 Duitsland.....................................................................................................40
Nieuwe Zakelijkheid – 1930 Nederland............................................................................................40
Handboek Anbeek (1990) Geschiedenis van
de Nederlandse literatuur tussen 1885 en
1985. Hoofdstuk 1 t/m 8
Hoofdstuk 1: Inleiding
- Doel van het werk: Het boek biedt een overzicht van de Nederlandse literatuur in de periode 1885-
1985, waarbij de nadruk ligt op veranderingen in stijl, inhoud en culturele context.
- Benadering: Literatuur wordt niet alleen bekeken als artistiek product, maar ook als sociaal en
historisch fenomeen. Er wordt aandacht besteed aan auteurs, lezers en de institutionele context
(uitgeverijen, literaire kritiek).
Hoofdstuk 2: De Tachtigers
- Kenmerken: Reactie tegen de moralistische en belerende literatuur van de 19e eeuw.
- Belangrijke figuren: Willem Kloos, Lodewijk van Deyssel, Frederik van Eeden.
- Stroming: De Nieuwe Gids-beweging benadrukte esthetiek, persoonlijke expressie ("de
allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie") en vormbewustzijn.
2
,- Invloed: Grondleggers van modernistische literatuur in Nederland.
Hoofdstuk 3: Symbolisme en Naturalisme
- Symbolisme: Geïnspireerd door internationale stromingen, zoals Baudelaire. Symbolisten streefden
naar het uitdrukken van het onzegbare via suggestieve beelden.
- Naturalisme: Wetenschappelijke benadering van de literatuur; menselijk gedrag als product van
erfelijkheid, milieu en omstandigheden.
- Belangrijke werken: Louis Couperus’ Eline Vere (symbolisme/naturalisme).
Hoofdstuk 4: Interbellum (1918-1940)
- Nieuwe stromingen: Forum (tijdschrift) bekritiseerde vormexperimenten van Tachtigers en
vooroorlogse avant-garde, en legde nadruk op authenticiteit en engagement.
- Belangrijke schrijvers: Menno ter Braak, Edgar du Perron.
- Modernisme: Ontwikkeling van psychologisch diepgaande romans en experimentele vormen.
- Invloed: Voorbereiding op existentiële thema’s van na de oorlog.
Hoofdstuk 5: Tweede Wereldoorlog en naoorlogse literatuur
- Oorlogsimpact: De oorlog bracht thematiek van schuld, trauma en morele kwesties naar de
literatuur.
- Generatie van vijftigers: Reactie tegen traditionele naoorlogse literatuur. Dichters zoals Lucebert,
Hugo Claus en Gerrit Kouwenaar benadrukten vrijheid van vorm en inhoud.
- Existentialisme: Invloed van filosofen zoals Sartre en Camus.
Hoofdstuk 6: De Vijftigers en Zestigers
- Vijftigers: Doorbraak van experimentele poëzie; verzet tegen conventionele literaire normen.
- Zestigers: Beweging van realisme en minimalisme in proza, beïnvloed door popcultuur en
maatschappelijke veranderingen.
- Schrijvers: Jan Cremer (Ik, Jan Cremer), Remco Campert.
Hoofdstuk 7: Postmodernisme (jaren 70 en 80)
- Kenmerken: Ironie, intertekstualiteit, en het vervagen van grenzen tussen hoge en lage cultuur.
- Schrijvers: Harry Mulisch, Cees Nooteboom, en anderen die speelden met narratieve structuren en
thematiek.
- Maatschappelijke verschuivingen: Feminisme en multiculturalisme als invloed op de literatuur.
Hoofdstuk 8: Continuïteit en verandering
- Reflectie: Discussie over de verbinding tussen literatuur en maatschappij door de tijd heen.
- Aandachtspunten: Blijvende rol van de auteur als observator en commentator; uitdagingen van de
marktwerking in literaire productie.
Q&A Geschiedenis van de Nederlandse literatuur
Wat bedoelen de Tachtigers met ‘de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste
emotie?
De Tachtigers stelden dat literatuur vooral persoonlijk en emotioneel moest zijn, zonder zich
te richten op maatschappelijke of religieuze normen. Poëzie moest gevoelsgeladen en
vormbewust zijn, en niet dienen als belerende of moralistische boodschap.
Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen symbolisme en naturalisme?
Symbolisme richt zich op het uitdrukken van abstracte ideeën en het onzegbare via symbolen
en suggestieve taal.
3
, Naturalisme heeft een wetenschappelijke insteek en beschrijft de mens als bepaald door
erfelijkheid en milieu. Het toont vaak rauwe, ongeromantiseerde realiteit.
Hoe verschilde het modernisme in het interbellum van de literatuur van de Tachtigers?
Het modernisme was introspectiever en complexer in zijn literaire vormen. Waar de
Tachtigers vooral emotionele expressie benadrukten, richtten modernisten zich op de
fragmentatie van het bewustzijn en de subjectieve ervaring.
Hoe beïnvloedde de Tweede Wereldoorlog de Nederlandse literatuur?
De oorlog bracht thema’s als schuld, trauma en morele vraagstukken in de literatuur. Werken
behandelen existentiële vragen en de ambiguïteit van goed en kwaad.
Wat kenmerkte de poëzie van de Vijftigers?
De Vijftigers schreven experimentele poëzie. Ze verwierpen traditionele vormen en
gebruikten vrije versvormen, beeldspraak en associatieve taal om vrijheid van expressie te
benadrukken.
Hoe onderscheidde de literatuur van de Zestigers zich van die van de Vijftigers?
De Zestigers keerden zich af van de complexe beeldspraak van de Vijftigers en kozen voor
directheid en eenvoud. Ze gebruikten vaak alledaagse taal en schreven over thema’s die
aansloten bij popcultuur en maatschappelijke veranderingen.
Wat zijn kenmerken van het postmodernisme in de Nederlandse literatuur?
Postmodernisme kenmerkt zich door een speelse omgang met intertekstualiteit, het
doorbreken van narratieve conventies en het vervagen van grenzen tussen fictie en realiteit.
Welke ontwikkelingen in uitgeverijen en het lezerspubliek hebben invloed gehad op de literatuur
van 1885-1985?
In het begin van deze periode werd literatuur voornamelijk gelezen door de elite, maar door
industrialisatie en scholing groeide het lezerspubliek. In de naoorlogse periode werd de
boekproductie commerciëler, wat leidde tot een bredere verspreiding, maar soms ook tot
een spanningsveld tussen artistieke kwaliteit en verkoopbaarheid.
Handboek Vaessens (2013) Geschiedenis
van de moderne Nederlandse literatuur.
Hoofdstuk 1 t/m 8
Hoofdstuk 1: Wat is moderne literatuur?
- Definitie van moderniteit: Moderne literatuur ontstaat in de context van moderniteit, gekenmerkt
door secularisatie, industrialisatie en individualisering.
- Modernistische literatuur: Breekt met traditionele vertelvormen en benadrukt subjectiviteit,
fragmentatie en experiment.
- Functie van literatuur: Literatuur wordt een autonome kunstvorm, met nadruk op esthetiek en
innovatie in plaats van moralistische of educatieve doelen.
Hoofdstuk 2: Literatuur als institutie
- Literair veld: Gebaseerd op Pierre Bourdieu’s theorie. Literatuur bestaat binnen een "veld" waarin
actoren zoals schrijvers, uitgevers en critici opereren.
4
mondeling
Inhoud
Handboek Anbeek (1990) Geschiedenis van de Nederlandse literatuur tussen 1885 en 1985.
Hoofdstuk 1 t/m 8..................................................................................................................................2
Q&A Geschiedenis van de Nederlandse literatuur..............................................................................3
Handboek Vaessens (2013) Geschiedenis van de moderne Nederlandse literatuur. Hoofdstuk 1 t/m 8. 4
Q&A Geschiedenis van de moderne Nederlandse literatuur..............................................................6
Betje Wolff & Aagje Deken (1782) De historie van mejuffrouw Sara Burgerhart....................................6
Q&A Sara Burgerhart..........................................................................................................................8
J. A. Schasz (1788) Reize door het aapenland.........................................................................................9
Q&A Reize door het Aapenland........................................................................................................12
Hildebrand (1839) Camera Obscura......................................................................................................13
Q&A Camera Obscura.......................................................................................................................14
Multatuli (1859) Max Havelaar. Of de koffieveilingen der Nederlandsche handelsmaatschappy.........14
Q&A Max Havelaar...........................................................................................................................15
A. Drost (1832) Herminghard van den Eikenterpen..............................................................................16
Q&A Hermingard van den Eikenterpen.............................................................................................17
S. Streuvels (1926) Het leven en de dood in den ast.............................................................................17
Q&A Het leven en de dood in de ast.................................................................................................18
Jacques Perk (1882) Gedichten.............................................................................................................19
Q&A Gedichten.................................................................................................................................19
Lodewijk van Deyssel (1887) Een liefde................................................................................................20
Q&A Een liefde..................................................................................................................................20
Herman Gorter (1889) Mei. Een gedicht...............................................................................................21
Q&A Mei...........................................................................................................................................21
Jan Hendrik Leopold (1915) Cheops.....................................................................................................22
Q&A Cheops.....................................................................................................................................23
Louis Couperus (1889) Eline Vere.........................................................................................................23
Q&A Eline Vere.................................................................................................................................24
Arthur van Schendel (1933; 1935; 1937) Drie Hollandse romans.........................................................25
Q&A Drie Hollandse romans.............................................................................................................26
Martinus Nijhoff (1934) Nieuwe gedichten..........................................................................................26
Q&A Nieuwe gedichten....................................................................................................................27
Nescio (1911; 1915; 1918) Dichtertje, De uitvreter, Titaantjes.............................................................27
1
, Q&A Dichtertje, De uitvreter, Titaantjes...........................................................................................28
F. Bordewijk (1931; 1933; 1934) Blokken, Knorrende beesten, Bint.....................................................29
Q&A Blokken, Knorrende beesten, Bint............................................................................................31
Marsman (1923; 1940) Verzen, Tempel en kruis...................................................................................31
Q&A Verzen, Tempel en Kruis...........................................................................................................34
Bloemlezing poëzie 1780-1916.............................................................................................................34
Q&A Bloemlezing poëzie 1780-1916................................................................................................34
Stromingen in de literatuur..................................................................................................................36
Verlichting (1685 – 1815)..................................................................................................................36
Romantiek – begin 19e eeuw............................................................................................................36
Biedermeier – begin 19e eeuw..........................................................................................................37
Realisme (1830 – 1880)....................................................................................................................37
Naturalisme – eind 19e eeuw............................................................................................................38
Decadentisme – eind 19e eeuw........................................................................................................38
Symbolisme – eind 19e eeuw/begin 20e eeuw..................................................................................38
Tachtigers – rond 1880......................................................................................................................39
Sensitivisme – rond 1890..................................................................................................................39
Historische avant-garde stromingen.....................................................................................................39
Futurisme – 1909 Italië.....................................................................................................................39
Dadaïsme – 1916 Zwitserland...........................................................................................................39
Constructivisme – 1920 Nederland...................................................................................................39
Surrealisme – 1923 Frankrijk............................................................................................................40
Expressionisme – 1923 Duitsland.....................................................................................................40
Nieuwe Zakelijkheid – 1930 Nederland............................................................................................40
Handboek Anbeek (1990) Geschiedenis van
de Nederlandse literatuur tussen 1885 en
1985. Hoofdstuk 1 t/m 8
Hoofdstuk 1: Inleiding
- Doel van het werk: Het boek biedt een overzicht van de Nederlandse literatuur in de periode 1885-
1985, waarbij de nadruk ligt op veranderingen in stijl, inhoud en culturele context.
- Benadering: Literatuur wordt niet alleen bekeken als artistiek product, maar ook als sociaal en
historisch fenomeen. Er wordt aandacht besteed aan auteurs, lezers en de institutionele context
(uitgeverijen, literaire kritiek).
Hoofdstuk 2: De Tachtigers
- Kenmerken: Reactie tegen de moralistische en belerende literatuur van de 19e eeuw.
- Belangrijke figuren: Willem Kloos, Lodewijk van Deyssel, Frederik van Eeden.
- Stroming: De Nieuwe Gids-beweging benadrukte esthetiek, persoonlijke expressie ("de
allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie") en vormbewustzijn.
2
,- Invloed: Grondleggers van modernistische literatuur in Nederland.
Hoofdstuk 3: Symbolisme en Naturalisme
- Symbolisme: Geïnspireerd door internationale stromingen, zoals Baudelaire. Symbolisten streefden
naar het uitdrukken van het onzegbare via suggestieve beelden.
- Naturalisme: Wetenschappelijke benadering van de literatuur; menselijk gedrag als product van
erfelijkheid, milieu en omstandigheden.
- Belangrijke werken: Louis Couperus’ Eline Vere (symbolisme/naturalisme).
Hoofdstuk 4: Interbellum (1918-1940)
- Nieuwe stromingen: Forum (tijdschrift) bekritiseerde vormexperimenten van Tachtigers en
vooroorlogse avant-garde, en legde nadruk op authenticiteit en engagement.
- Belangrijke schrijvers: Menno ter Braak, Edgar du Perron.
- Modernisme: Ontwikkeling van psychologisch diepgaande romans en experimentele vormen.
- Invloed: Voorbereiding op existentiële thema’s van na de oorlog.
Hoofdstuk 5: Tweede Wereldoorlog en naoorlogse literatuur
- Oorlogsimpact: De oorlog bracht thematiek van schuld, trauma en morele kwesties naar de
literatuur.
- Generatie van vijftigers: Reactie tegen traditionele naoorlogse literatuur. Dichters zoals Lucebert,
Hugo Claus en Gerrit Kouwenaar benadrukten vrijheid van vorm en inhoud.
- Existentialisme: Invloed van filosofen zoals Sartre en Camus.
Hoofdstuk 6: De Vijftigers en Zestigers
- Vijftigers: Doorbraak van experimentele poëzie; verzet tegen conventionele literaire normen.
- Zestigers: Beweging van realisme en minimalisme in proza, beïnvloed door popcultuur en
maatschappelijke veranderingen.
- Schrijvers: Jan Cremer (Ik, Jan Cremer), Remco Campert.
Hoofdstuk 7: Postmodernisme (jaren 70 en 80)
- Kenmerken: Ironie, intertekstualiteit, en het vervagen van grenzen tussen hoge en lage cultuur.
- Schrijvers: Harry Mulisch, Cees Nooteboom, en anderen die speelden met narratieve structuren en
thematiek.
- Maatschappelijke verschuivingen: Feminisme en multiculturalisme als invloed op de literatuur.
Hoofdstuk 8: Continuïteit en verandering
- Reflectie: Discussie over de verbinding tussen literatuur en maatschappij door de tijd heen.
- Aandachtspunten: Blijvende rol van de auteur als observator en commentator; uitdagingen van de
marktwerking in literaire productie.
Q&A Geschiedenis van de Nederlandse literatuur
Wat bedoelen de Tachtigers met ‘de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste
emotie?
De Tachtigers stelden dat literatuur vooral persoonlijk en emotioneel moest zijn, zonder zich
te richten op maatschappelijke of religieuze normen. Poëzie moest gevoelsgeladen en
vormbewust zijn, en niet dienen als belerende of moralistische boodschap.
Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen symbolisme en naturalisme?
Symbolisme richt zich op het uitdrukken van abstracte ideeën en het onzegbare via symbolen
en suggestieve taal.
3
, Naturalisme heeft een wetenschappelijke insteek en beschrijft de mens als bepaald door
erfelijkheid en milieu. Het toont vaak rauwe, ongeromantiseerde realiteit.
Hoe verschilde het modernisme in het interbellum van de literatuur van de Tachtigers?
Het modernisme was introspectiever en complexer in zijn literaire vormen. Waar de
Tachtigers vooral emotionele expressie benadrukten, richtten modernisten zich op de
fragmentatie van het bewustzijn en de subjectieve ervaring.
Hoe beïnvloedde de Tweede Wereldoorlog de Nederlandse literatuur?
De oorlog bracht thema’s als schuld, trauma en morele vraagstukken in de literatuur. Werken
behandelen existentiële vragen en de ambiguïteit van goed en kwaad.
Wat kenmerkte de poëzie van de Vijftigers?
De Vijftigers schreven experimentele poëzie. Ze verwierpen traditionele vormen en
gebruikten vrije versvormen, beeldspraak en associatieve taal om vrijheid van expressie te
benadrukken.
Hoe onderscheidde de literatuur van de Zestigers zich van die van de Vijftigers?
De Zestigers keerden zich af van de complexe beeldspraak van de Vijftigers en kozen voor
directheid en eenvoud. Ze gebruikten vaak alledaagse taal en schreven over thema’s die
aansloten bij popcultuur en maatschappelijke veranderingen.
Wat zijn kenmerken van het postmodernisme in de Nederlandse literatuur?
Postmodernisme kenmerkt zich door een speelse omgang met intertekstualiteit, het
doorbreken van narratieve conventies en het vervagen van grenzen tussen fictie en realiteit.
Welke ontwikkelingen in uitgeverijen en het lezerspubliek hebben invloed gehad op de literatuur
van 1885-1985?
In het begin van deze periode werd literatuur voornamelijk gelezen door de elite, maar door
industrialisatie en scholing groeide het lezerspubliek. In de naoorlogse periode werd de
boekproductie commerciëler, wat leidde tot een bredere verspreiding, maar soms ook tot
een spanningsveld tussen artistieke kwaliteit en verkoopbaarheid.
Handboek Vaessens (2013) Geschiedenis
van de moderne Nederlandse literatuur.
Hoofdstuk 1 t/m 8
Hoofdstuk 1: Wat is moderne literatuur?
- Definitie van moderniteit: Moderne literatuur ontstaat in de context van moderniteit, gekenmerkt
door secularisatie, industrialisatie en individualisering.
- Modernistische literatuur: Breekt met traditionele vertelvormen en benadrukt subjectiviteit,
fragmentatie en experiment.
- Functie van literatuur: Literatuur wordt een autonome kunstvorm, met nadruk op esthetiek en
innovatie in plaats van moralistische of educatieve doelen.
Hoofdstuk 2: Literatuur als institutie
- Literair veld: Gebaseerd op Pierre Bourdieu’s theorie. Literatuur bestaat binnen een "veld" waarin
actoren zoals schrijvers, uitgevers en critici opereren.
4
