Verschillen omarmen – Nel Jessurun en Roxane Warring
hoofdstuk 1
de systeemoptiek
1.1 van lineair naar circulair
de lineaire kennisleer gaat ervan uit dat mensen of voorwerpen absolute kenmerken van
zichzelf hebben, dit is eenduidig. hierbij spreken we vanuit lineair-causale verbanden, met
een oorzaak en gevolg. de situatie waarin iemand verkeert, is het gevolg van een logische
reeks van opeenvolgende gebeurtenissen.
volgens de analytische theorie bevindt de oorzaak van de meeste klachten zich in de mens
en in een verstoorde ontwikkeling.
de circulaire kennisleer gaat ervan uit dat mensen alleen relatief kunnen waarnemen en dat
betekenisgeving ook relatief is.
de systeemtheorie gaat uit van deze circulaire benadering van situaties en interacties. de
systeemtheorie gaat niet uit van lineaire causaliteit, maar van circulaire causaliteit. dus
abnormaal gedrag is tegelijkertijd oorzaak en gevolg van interactieprocessen.
door de dynamiek van circulariteit als uitgangspunt te nemen bij het hulpverlenen zorgt voor
een goede aansluiting bij de ervaringen van het cliëntsysteem. binnen circulaire causaliteit
en de systeemtheorie is ruimte voor complexiteit van het leven. ook helpen ze bij het
uitwisselen van perspectieven en het zich kunnen inleven in andermans situatie.
1.2 de theoretische basis van de systeemoptiek
- in de natuurwetenschappen is een systeem een verzameling elementen waarin de
onderliggende relaties zodanig met elkaar vervlochten zijn dat deze verzameling als
een samenhangend geheel kan worden beschouwd. in de menswetenschappen is
een systeem een verzameling individuen die met elkaar verbonden zijn, bijvoorbeeld
een gezin, een familie, een klas of een vriendengroep.
de systeemtheorie richt zich op de processen en interacties die zich afspelen rondom een
klacht of probleem door te kijken naar de wisselwerking tussen delen van het systeem.
1.2.1 uitgangspunten van de systeemtheorie
de systeemtheorie is gebaseerd op de volgende uitgangspunten:
1. het geheel is meer en anders dan de som der delen.
2. een deel kan alleen begrepen worden in samenhang met het geheel.
3. een verandering in een deel beïnvloedt elk ander deel en daarmee ook het geheel.
4. het geheel vertoont een sterke neiging tot het handhaven van een intern evenwicht.
1.2.2 systeemoptiek om te verbreden
bij de systemische manier van werken moet je als professional ruimte maken voor een
circulaire en holistische kijk. hierbij wordt verondersteld dat klachten en problemen
voortkomen uit een keten van met elkaar verbonden patronen van gedrag en denken over
dat gedrag. voor het verhelpen of verminderen van klachten moet het hele systeem
betrokken worden bij het zoeken naar oplossingen.
, 1.2.3 de wisselende aard van de waarheid
iedereen is geneigd datgene wat hij kent als waarheid te beschouwen. door systemisch te
kijken en bevragen ontstaat vaak ruimte voor andere waarheden. belangrijk hierbij is
accepteren dat de waarheid niet bestaat en dat waarheid een persoonsgebonden begrip is
waarover geen waardeoordeel hoeft te worden geveld.
als professional moet je dan ook kijken vanuit verschillende perspectieven, om ieders
waarheid scherp te krijgen. verklaringen die voor klachten gegeven worden, zijn meestal
persoonsgericht, stereotiep en abstract.
een op het systeem gerichte benadering heeft meer kansen, omdat die de klacht in de
context kan plaatsen en andere waarheden kan vinden die misschien minder dicht aan de
oppervlakte liggen.
uitdagingen voor een professional:
- het leren leven met verschillende werkelijkheden, die van plaats, tijd en situatie
kunnen afhangen en niet altijd stroken met de eigen hiërarchie van normen en
waarden.
- het accepteren van en het omgaan met verschillende en tegenstrijdige waarheden is
niet iets wat je automatisch blijft doen nadat je het eenmaal geleerd hebt.
- een professional komt nooit tweemaal dezelfde situatie tegen en bevindt hij zich dus
altijd in een leer positie.
1.2.4 de factor in de systeem optiek
als professional krijg je te maken met macht, onmacht, overmacht, overheersing en
onderdrukking. als macht geen rol blijkt te spelen is een relatie is evenwicht. als
machtsongelijkheid evident of geaccepteerd is, spreken we van gezag of autoriteit; er is dan
sprake van hiërarchisch verschil, maar dit is gewenst, naar tevredenheid of gedoogd.
- macht vanuit lineair-causale perspectief → er is hier sprake van een oorzaak en een
gevolg, dus maakt een dader een slachtoffer en overheerst een dominante persoon
een onderdanig persoon.
- circulair en systemisch perspectief → er is alleen sprake van interactie, onderlinge
verbondenheid en verschil in perceptie. er is niet sprake van een slachtoffer en een
dader, maar vooral van een machtsongelijkheid in de interactie, waarbij het niet lukt
om balans te vinden. bij machtsongelijkheid wordt er druk gelegd op het systeem;
enerzijds door de machthebber om het overwicht te handhaven en anderzijds door
de onderdrukte, die een leefbare situatie voor zichzelf dient te creeëren of de
machtsongelijkheid moet opheffen.
machtsongelijkheid kan in allerlei systemen bestaan en op meerdere lagen:
1. macroniveau → racisme, oorlog en genocide.
hoofdstuk 1
de systeemoptiek
1.1 van lineair naar circulair
de lineaire kennisleer gaat ervan uit dat mensen of voorwerpen absolute kenmerken van
zichzelf hebben, dit is eenduidig. hierbij spreken we vanuit lineair-causale verbanden, met
een oorzaak en gevolg. de situatie waarin iemand verkeert, is het gevolg van een logische
reeks van opeenvolgende gebeurtenissen.
volgens de analytische theorie bevindt de oorzaak van de meeste klachten zich in de mens
en in een verstoorde ontwikkeling.
de circulaire kennisleer gaat ervan uit dat mensen alleen relatief kunnen waarnemen en dat
betekenisgeving ook relatief is.
de systeemtheorie gaat uit van deze circulaire benadering van situaties en interacties. de
systeemtheorie gaat niet uit van lineaire causaliteit, maar van circulaire causaliteit. dus
abnormaal gedrag is tegelijkertijd oorzaak en gevolg van interactieprocessen.
door de dynamiek van circulariteit als uitgangspunt te nemen bij het hulpverlenen zorgt voor
een goede aansluiting bij de ervaringen van het cliëntsysteem. binnen circulaire causaliteit
en de systeemtheorie is ruimte voor complexiteit van het leven. ook helpen ze bij het
uitwisselen van perspectieven en het zich kunnen inleven in andermans situatie.
1.2 de theoretische basis van de systeemoptiek
- in de natuurwetenschappen is een systeem een verzameling elementen waarin de
onderliggende relaties zodanig met elkaar vervlochten zijn dat deze verzameling als
een samenhangend geheel kan worden beschouwd. in de menswetenschappen is
een systeem een verzameling individuen die met elkaar verbonden zijn, bijvoorbeeld
een gezin, een familie, een klas of een vriendengroep.
de systeemtheorie richt zich op de processen en interacties die zich afspelen rondom een
klacht of probleem door te kijken naar de wisselwerking tussen delen van het systeem.
1.2.1 uitgangspunten van de systeemtheorie
de systeemtheorie is gebaseerd op de volgende uitgangspunten:
1. het geheel is meer en anders dan de som der delen.
2. een deel kan alleen begrepen worden in samenhang met het geheel.
3. een verandering in een deel beïnvloedt elk ander deel en daarmee ook het geheel.
4. het geheel vertoont een sterke neiging tot het handhaven van een intern evenwicht.
1.2.2 systeemoptiek om te verbreden
bij de systemische manier van werken moet je als professional ruimte maken voor een
circulaire en holistische kijk. hierbij wordt verondersteld dat klachten en problemen
voortkomen uit een keten van met elkaar verbonden patronen van gedrag en denken over
dat gedrag. voor het verhelpen of verminderen van klachten moet het hele systeem
betrokken worden bij het zoeken naar oplossingen.
, 1.2.3 de wisselende aard van de waarheid
iedereen is geneigd datgene wat hij kent als waarheid te beschouwen. door systemisch te
kijken en bevragen ontstaat vaak ruimte voor andere waarheden. belangrijk hierbij is
accepteren dat de waarheid niet bestaat en dat waarheid een persoonsgebonden begrip is
waarover geen waardeoordeel hoeft te worden geveld.
als professional moet je dan ook kijken vanuit verschillende perspectieven, om ieders
waarheid scherp te krijgen. verklaringen die voor klachten gegeven worden, zijn meestal
persoonsgericht, stereotiep en abstract.
een op het systeem gerichte benadering heeft meer kansen, omdat die de klacht in de
context kan plaatsen en andere waarheden kan vinden die misschien minder dicht aan de
oppervlakte liggen.
uitdagingen voor een professional:
- het leren leven met verschillende werkelijkheden, die van plaats, tijd en situatie
kunnen afhangen en niet altijd stroken met de eigen hiërarchie van normen en
waarden.
- het accepteren van en het omgaan met verschillende en tegenstrijdige waarheden is
niet iets wat je automatisch blijft doen nadat je het eenmaal geleerd hebt.
- een professional komt nooit tweemaal dezelfde situatie tegen en bevindt hij zich dus
altijd in een leer positie.
1.2.4 de factor in de systeem optiek
als professional krijg je te maken met macht, onmacht, overmacht, overheersing en
onderdrukking. als macht geen rol blijkt te spelen is een relatie is evenwicht. als
machtsongelijkheid evident of geaccepteerd is, spreken we van gezag of autoriteit; er is dan
sprake van hiërarchisch verschil, maar dit is gewenst, naar tevredenheid of gedoogd.
- macht vanuit lineair-causale perspectief → er is hier sprake van een oorzaak en een
gevolg, dus maakt een dader een slachtoffer en overheerst een dominante persoon
een onderdanig persoon.
- circulair en systemisch perspectief → er is alleen sprake van interactie, onderlinge
verbondenheid en verschil in perceptie. er is niet sprake van een slachtoffer en een
dader, maar vooral van een machtsongelijkheid in de interactie, waarbij het niet lukt
om balans te vinden. bij machtsongelijkheid wordt er druk gelegd op het systeem;
enerzijds door de machthebber om het overwicht te handhaven en anderzijds door
de onderdrukte, die een leefbare situatie voor zichzelf dient te creeëren of de
machtsongelijkheid moet opheffen.
machtsongelijkheid kan in allerlei systemen bestaan en op meerdere lagen:
1. macroniveau → racisme, oorlog en genocide.
