Psychopathologie 2024-2025
1 INTRODUCTIE EN CLASSIFICATIE
1.1 WAT IS ONTWIKKELINGSPSYCHOPATHOLOGIE?
Psychopathologie:
- Logie (logos) : het denken/de leer over
- Psycho: psychisch
- Patho (pathos): lijden
Wetenschap of studie van het psychisch lijden en psychische stoornissen
Ontwikkelingspsychopathologie = studie van ontstaan en beloop van psychische
stoornissen (met aandacht voor protectieve en risicofactoren)
Men gaat er in de ontw.psychopathologie niet van uit dat vroegere
ervaringen voor de volle 100% iemands functioneren bepalen.
Psychisch lijden:
- = vanuit het psychische veroorzaakt en/of zich in het psychische uitdrukt
(waarnemen en perceptie, nadenken en geheugen, zelfbeleving, …)
Psychische stoornis is dynamisch je hebt er soms vast van, vaak niet, soms
heel hard
Oorzaak van psychopathologie bij een kind ligt niet persee in het verleden.
1.2 CRITERIA VOOR DE PSYCHISCHE STOORNISSEN
1. Uitzonderlijk: afwijking van statistisch gemiddelde
o Goed voor het iq, niet voor gedrag
o Geen cut-off: wanneer is beweeglijk gedrag problematisch?
Vb: vrouw vanuit therapie bij docent is gevlucht uit Iran. Ze
vond het bij haar familie moeilijk om zich aan te passen terwijl
haar zussen dit wel makkelijk konden. Zij deed liever andere
dingen dan de dingen die ze moest doen en haar zussen ook
deden. Hierdoor werd ze wat uit het nest gestoten en als
hysterisch gezien.
2. Afwijking van de norm? van de religieuze of maatschappelijk norm
3. Onmogelijkheid om zich te conformeren aan de maatschappij
o Niet kunnen/willen participeren aan de SL
4. Foute perceptie/interpretatie van de realiteit
o Hallucinaties
5. Het subjectief ervaren van ongemak, van lijden
o Bij zichzelf: het ervaren van onvrijheid
Medicaliseren van lijden = lijden wordt opgelost door
medicatie
o Bij de ander
Vb: iemand met een alcoholprobleem geeft vaak schade &
lijden bij de omgeving
6. Ongepast/contraproductief gedrag (vb. sociale angst)
o Bij kinderen bijkomend criterium: gaat dit gedrag het kind zijn
ontwikkeling belemmeren of zijn ontwikkelingstaken niet kunnen
voltooien
7. Vanuit een juridisch standpunt niet kan (vb. pedofilie)
1
,Psychopathologie 2024-2025
1.3 PSYCHOPATHIE EN PSYCHIATRIE
De psychische stoornis… van etiketten naar beschrijvingen
- Van etiketten als abnormaal,… naar beschrijvingen als personen met
psychische kwetsbaarheid,…
Wat is psychopathologie?
- = de leer van het psychisch lijden, algemene kenmerken van psychische
stoornissen en verschillende verklaringsmodellen
Wat is psychiatrie?
- = -iatrein (genezen), het handelen en omgaan met de mens met
psychische problemen, toegepaste wetenschap, medisch model als
verklaringsmodel
Verschil tussen de 2:
- Psychopathologie = kennis verzameld over algemene kenmerken van
psychische stoornissen
- Bij psychiatrie wordt met name gekeken naar (de effecten van)
hulpverlening aan mensen met psychische stoornissen
1.4 ONTWIKKELINGSBENADERINGEN
Ontwikkelingsbenadering rode draad
- Geen deteministische visie, maar een wisselwerking tussen ervaringen in
het verleden (=manier van waarnemen, interpreteren en handelen) en
huidige ervaringen (= anders ervaren correctie of hernieuwde kijk op
vorige ervaringen)
- Ontwikkeling van het kind wordt beïnvloed door:
o Factoren uit de omgeving van het kind
Gezin, leeftijdsgenoten, school, media, culturele en
maatschappelijke normen (zie ook bio-ecologische
systeemtheorie ven Bronfenbrenner)
o Factoren eigen aan het kind
Leeftijd, sekse, intelligentie, zelfbeeld, copingsvaardigheden,
fysieke mogelijkheden of beperkingen, …
o Factoren in het verleden en huidige toestand
Unieke combinatie van factoren => unieke verschijningsvorm van
een psychische stoornis
In theorie en praktijk moeilijk om met alle verschillende factoren rekening
te houden gevaar van eenvoudig redeneren
Binnen ontwikkelingspsychopathologie ligt er minder focus op de stoornis als
kenmerk van een persoon, maar eerder op een ontwikkeling die is vastgelopen
of scheefgegroeid.
VERONDERSTELLINGEN BINNEN DE ONTWIKKELINGSBENADERING
Gedrags(mogelijkheden) veranderen, worden complexer
2
,Psychopathologie 2024-2025
Verandering in één van de psychische functies, heeft invloed op de andere
functies en verandert zo de hele persoon
Het actuele gedrag van een kind of jongere wordt beïnvloed door vroegere
ervaringen en door kenmerken en eisen van de huidige situatie
ONTWIKKELINGSLEEFTIJD VAN KINDEREN
Als beoordeeld moet worden of gedrag van een kind adequaat is, moet daarbij de
(ontwikkelings)leeftijd van het kind betrokken worden. Gedrag dat op jonge
leeftijd adequaat is, kan op latere leeftijd op een stoornis wijzen. + context
waarin het gedrag zich uit is belangrijk.
REKENING HOUDEN MET CULTUUR
Je weet pas wat een afwijkende ontwikkeling is als je weet wat de normale,
gemiddelde ontwikkeling is, en aks je rekening houdt met achterliggende
culturele opvattingen
VOLDOENDE ZICHT OP NORMALE ONTWIKKELING
- Wanneer wordt bedwateren problematisch?
- Wat is de kritische (sensitieve) periode voor taalverwerving?
- Hoe uit zich een veilige hechting?
- Wat betekent ‘sensitieve responsiviteit van de opvoeder’?
- Welke angsten komen vaak voor bij peuters en kleuters en hoe is dit te
verklaren?
Om uitspraken te kunnen doen over afwijkende ontwikkeling
1.5 CLASSIFICATIE
Classificeren = een object, persoon of situatie herkennen, benoemen en indelen
in een categorie
Een diep menselijke behoefte om ordening te brengen in alle inkomende stimuli
Goed classificatiesysteem: basis van wetenschap
- Onderscheid maken tussen verschijnselen
- Overeenkomsten
- Nieuwe verschijnselen kunnen worden ingedeeld
- Maakt dat categorieën goed van elkaar onderscheiden zijn op basis van
duidelijke criteria
Op het eerste zicht heel erg verschillend lijkende verschijnselen kunnen
toch tot eenzelfde categorie behoren
Nodig om een gemeenschappelijke taal te creëren
Nadeel classificatie = je wordt bekeken als je tot een categorie behoort en de
kenmerken worden je ook toegeëigend
Overeenkomsten overschatten, verschillen onderschatten
1.5.1 CLASSIFICATIE VAN AFWIJKENDE EMOTIES, GEDACHTEN EN
GEDRAG
Schept orde in ‘chaos’
- Psychopathologie is een wetenschap en daarbinnen nood aan een
ordening.
- Mbv een classificatiesysteem worden op basis van patronen van
afwijkend gedrag psychische stoornissen herkend, ingedeeld en van
elkaar onderscheiden
3
, Psychopathologie 2024-2025
Maakt communicatie mogelijk tussen verschillende hulpverleners
Door ordening kan je ook onderzoek doen en dat maakt beslissingen en
voorspellingen mogelijk rond
- Oorzaken
- Verloop
- Behandeling
Didactiek
1.5.2 CLASSIFICEREN, CATEGORISEREN IS NIET VRIJBLIJVEND
Aan een bepaalde categorie worden vaak onbewust bepaalde eigenschappen
toegekend die op zich niet inherent zijn aan de personen van die categorie.
Bovendien gaat men onbewust ook vaak verklaringen zoeken voor die
eigenschappen. Verklaringen die niet feitelijk getoetst worden maar een eigen
leven gaan leiden.
Classificeren en categoriseren => risico op stigmatisering
- Stigmatisering = negatief label krijgen en hierdoor eventueel
minderwaardig door behandelt worden
1.5.3 DIFFERENTIAALDIAGNOSE EN COMORBIDITEIT
Differentiaaldiagnose
- = het proces waarbij men bij het vermoeden van een bepaalde stoornis
bij een kind nagaat of dezelfde symptomen ook kunnen veroorzaakt
worden door een andere psychische stoornis. Deze andere stoornis
dient dan uitgesloten te worden.
- = de symptomen bekijken en andere stoornissen uitsluiten.
Belangrijk dat je zeker bent van je zaak
Comorbiditeit
- = het gelijktijdig optreden van meerdere stoornissen. In klinische
praktijk: eerder regel dan uitzondering, zeker bij kinderen.
Kunnen meerdere stoornissen zijn, maar ook psychische stoornissen met
somatische problemen
Een slecht classificatiesysteem zorgt ervoor dat er veel labels kunnen geplakt
worden.
Classificatiesysteem = systematische beschrijvingen van gedrag op basis van
door wetenschappers onderscheiden en gegroepeerde gedragskenmerken, met
als doel gedrag in te delen
VERSCHIL TUSSEN DIAGNOSTIEK EN CLASSIFICATIE
4
1 INTRODUCTIE EN CLASSIFICATIE
1.1 WAT IS ONTWIKKELINGSPSYCHOPATHOLOGIE?
Psychopathologie:
- Logie (logos) : het denken/de leer over
- Psycho: psychisch
- Patho (pathos): lijden
Wetenschap of studie van het psychisch lijden en psychische stoornissen
Ontwikkelingspsychopathologie = studie van ontstaan en beloop van psychische
stoornissen (met aandacht voor protectieve en risicofactoren)
Men gaat er in de ontw.psychopathologie niet van uit dat vroegere
ervaringen voor de volle 100% iemands functioneren bepalen.
Psychisch lijden:
- = vanuit het psychische veroorzaakt en/of zich in het psychische uitdrukt
(waarnemen en perceptie, nadenken en geheugen, zelfbeleving, …)
Psychische stoornis is dynamisch je hebt er soms vast van, vaak niet, soms
heel hard
Oorzaak van psychopathologie bij een kind ligt niet persee in het verleden.
1.2 CRITERIA VOOR DE PSYCHISCHE STOORNISSEN
1. Uitzonderlijk: afwijking van statistisch gemiddelde
o Goed voor het iq, niet voor gedrag
o Geen cut-off: wanneer is beweeglijk gedrag problematisch?
Vb: vrouw vanuit therapie bij docent is gevlucht uit Iran. Ze
vond het bij haar familie moeilijk om zich aan te passen terwijl
haar zussen dit wel makkelijk konden. Zij deed liever andere
dingen dan de dingen die ze moest doen en haar zussen ook
deden. Hierdoor werd ze wat uit het nest gestoten en als
hysterisch gezien.
2. Afwijking van de norm? van de religieuze of maatschappelijk norm
3. Onmogelijkheid om zich te conformeren aan de maatschappij
o Niet kunnen/willen participeren aan de SL
4. Foute perceptie/interpretatie van de realiteit
o Hallucinaties
5. Het subjectief ervaren van ongemak, van lijden
o Bij zichzelf: het ervaren van onvrijheid
Medicaliseren van lijden = lijden wordt opgelost door
medicatie
o Bij de ander
Vb: iemand met een alcoholprobleem geeft vaak schade &
lijden bij de omgeving
6. Ongepast/contraproductief gedrag (vb. sociale angst)
o Bij kinderen bijkomend criterium: gaat dit gedrag het kind zijn
ontwikkeling belemmeren of zijn ontwikkelingstaken niet kunnen
voltooien
7. Vanuit een juridisch standpunt niet kan (vb. pedofilie)
1
,Psychopathologie 2024-2025
1.3 PSYCHOPATHIE EN PSYCHIATRIE
De psychische stoornis… van etiketten naar beschrijvingen
- Van etiketten als abnormaal,… naar beschrijvingen als personen met
psychische kwetsbaarheid,…
Wat is psychopathologie?
- = de leer van het psychisch lijden, algemene kenmerken van psychische
stoornissen en verschillende verklaringsmodellen
Wat is psychiatrie?
- = -iatrein (genezen), het handelen en omgaan met de mens met
psychische problemen, toegepaste wetenschap, medisch model als
verklaringsmodel
Verschil tussen de 2:
- Psychopathologie = kennis verzameld over algemene kenmerken van
psychische stoornissen
- Bij psychiatrie wordt met name gekeken naar (de effecten van)
hulpverlening aan mensen met psychische stoornissen
1.4 ONTWIKKELINGSBENADERINGEN
Ontwikkelingsbenadering rode draad
- Geen deteministische visie, maar een wisselwerking tussen ervaringen in
het verleden (=manier van waarnemen, interpreteren en handelen) en
huidige ervaringen (= anders ervaren correctie of hernieuwde kijk op
vorige ervaringen)
- Ontwikkeling van het kind wordt beïnvloed door:
o Factoren uit de omgeving van het kind
Gezin, leeftijdsgenoten, school, media, culturele en
maatschappelijke normen (zie ook bio-ecologische
systeemtheorie ven Bronfenbrenner)
o Factoren eigen aan het kind
Leeftijd, sekse, intelligentie, zelfbeeld, copingsvaardigheden,
fysieke mogelijkheden of beperkingen, …
o Factoren in het verleden en huidige toestand
Unieke combinatie van factoren => unieke verschijningsvorm van
een psychische stoornis
In theorie en praktijk moeilijk om met alle verschillende factoren rekening
te houden gevaar van eenvoudig redeneren
Binnen ontwikkelingspsychopathologie ligt er minder focus op de stoornis als
kenmerk van een persoon, maar eerder op een ontwikkeling die is vastgelopen
of scheefgegroeid.
VERONDERSTELLINGEN BINNEN DE ONTWIKKELINGSBENADERING
Gedrags(mogelijkheden) veranderen, worden complexer
2
,Psychopathologie 2024-2025
Verandering in één van de psychische functies, heeft invloed op de andere
functies en verandert zo de hele persoon
Het actuele gedrag van een kind of jongere wordt beïnvloed door vroegere
ervaringen en door kenmerken en eisen van de huidige situatie
ONTWIKKELINGSLEEFTIJD VAN KINDEREN
Als beoordeeld moet worden of gedrag van een kind adequaat is, moet daarbij de
(ontwikkelings)leeftijd van het kind betrokken worden. Gedrag dat op jonge
leeftijd adequaat is, kan op latere leeftijd op een stoornis wijzen. + context
waarin het gedrag zich uit is belangrijk.
REKENING HOUDEN MET CULTUUR
Je weet pas wat een afwijkende ontwikkeling is als je weet wat de normale,
gemiddelde ontwikkeling is, en aks je rekening houdt met achterliggende
culturele opvattingen
VOLDOENDE ZICHT OP NORMALE ONTWIKKELING
- Wanneer wordt bedwateren problematisch?
- Wat is de kritische (sensitieve) periode voor taalverwerving?
- Hoe uit zich een veilige hechting?
- Wat betekent ‘sensitieve responsiviteit van de opvoeder’?
- Welke angsten komen vaak voor bij peuters en kleuters en hoe is dit te
verklaren?
Om uitspraken te kunnen doen over afwijkende ontwikkeling
1.5 CLASSIFICATIE
Classificeren = een object, persoon of situatie herkennen, benoemen en indelen
in een categorie
Een diep menselijke behoefte om ordening te brengen in alle inkomende stimuli
Goed classificatiesysteem: basis van wetenschap
- Onderscheid maken tussen verschijnselen
- Overeenkomsten
- Nieuwe verschijnselen kunnen worden ingedeeld
- Maakt dat categorieën goed van elkaar onderscheiden zijn op basis van
duidelijke criteria
Op het eerste zicht heel erg verschillend lijkende verschijnselen kunnen
toch tot eenzelfde categorie behoren
Nodig om een gemeenschappelijke taal te creëren
Nadeel classificatie = je wordt bekeken als je tot een categorie behoort en de
kenmerken worden je ook toegeëigend
Overeenkomsten overschatten, verschillen onderschatten
1.5.1 CLASSIFICATIE VAN AFWIJKENDE EMOTIES, GEDACHTEN EN
GEDRAG
Schept orde in ‘chaos’
- Psychopathologie is een wetenschap en daarbinnen nood aan een
ordening.
- Mbv een classificatiesysteem worden op basis van patronen van
afwijkend gedrag psychische stoornissen herkend, ingedeeld en van
elkaar onderscheiden
3
, Psychopathologie 2024-2025
Maakt communicatie mogelijk tussen verschillende hulpverleners
Door ordening kan je ook onderzoek doen en dat maakt beslissingen en
voorspellingen mogelijk rond
- Oorzaken
- Verloop
- Behandeling
Didactiek
1.5.2 CLASSIFICEREN, CATEGORISEREN IS NIET VRIJBLIJVEND
Aan een bepaalde categorie worden vaak onbewust bepaalde eigenschappen
toegekend die op zich niet inherent zijn aan de personen van die categorie.
Bovendien gaat men onbewust ook vaak verklaringen zoeken voor die
eigenschappen. Verklaringen die niet feitelijk getoetst worden maar een eigen
leven gaan leiden.
Classificeren en categoriseren => risico op stigmatisering
- Stigmatisering = negatief label krijgen en hierdoor eventueel
minderwaardig door behandelt worden
1.5.3 DIFFERENTIAALDIAGNOSE EN COMORBIDITEIT
Differentiaaldiagnose
- = het proces waarbij men bij het vermoeden van een bepaalde stoornis
bij een kind nagaat of dezelfde symptomen ook kunnen veroorzaakt
worden door een andere psychische stoornis. Deze andere stoornis
dient dan uitgesloten te worden.
- = de symptomen bekijken en andere stoornissen uitsluiten.
Belangrijk dat je zeker bent van je zaak
Comorbiditeit
- = het gelijktijdig optreden van meerdere stoornissen. In klinische
praktijk: eerder regel dan uitzondering, zeker bij kinderen.
Kunnen meerdere stoornissen zijn, maar ook psychische stoornissen met
somatische problemen
Een slecht classificatiesysteem zorgt ervoor dat er veel labels kunnen geplakt
worden.
Classificatiesysteem = systematische beschrijvingen van gedrag op basis van
door wetenschappers onderscheiden en gegroepeerde gedragskenmerken, met
als doel gedrag in te delen
VERSCHIL TUSSEN DIAGNOSTIEK EN CLASSIFICATIE
4
