Samenvatting Materieel Strafrecht
Aantekeningen hoorcolleges en voorgeschreven artikelen
Hoorcollege 1: opzet en voorbedachte raad
subjectieve bestanddelen: opzet en schuld
Gradaties van opzet:
1. Wettelijke opzet vormen:
a. opzettelijk
b. oogmerk → gedraging op zich is niet strafbaar, pas als je het met een
bepaald oogmerk doet.
c. wetende dat, wist, wetenschap → bijv. heling is slechts strafbaar als je wist
dat het een gestolen goed is.
d. ingeblikt → bijv. opruien, mishandelen (kan niet anders dan dat je het
opzettelijk doet)
2. Soorten opzet:
a. dolus directus: zuiver of vol opzet
- willens en wetens handelen
- nadruk op de wil: wil is primair gericht op het gevolg
- bijv. A schiet B dood: A weet dat met het schieten op B, B om het
leven zal worden gebracht, en dat is ook het gevolg dat hij primair
beoogt.
b. HOEF JE NIET TE WETEN: dolus indirectus: noodzakelijkheids- of
zekerheidsbewustzijn
- het gevolg is niet primair beoogd, maar wel het noodzakelijke gevolg
van zijn handelen
- bijv, Thomas van Bremerhaven: zijn boot laten ontploffen om
verzekeringsgeld te krijgen, maar er zaten mensen op het schip ten
tijde van ontploffing, dus hun dood is het noodzakelijke gevolg.
c. dolus eventualis: voorwaardelijk opzet of kansopzet
- het bewust aanvaarden van de aanmerkelijke kans
- ondergrens van opzet
→ volstaat als bewijs van ‘opzettelijk’, ‘wetende dat’ en ingeblikt opzet
→ onvoldoende voor bewijs ‘oogmerk’
- plaatsbepaling
→ cicero-arrest: willens en wetens blootstellen aan het niet
ondenkbaar mogelijke gevolg
- bijv. Hoornse taart
→ A stuurt B een vergiftigde taart. Hij realiseert zich dat de huisgenoot
C hoogstwaarschijnlijk ook van de taart zal eten, maar wijzigt zijn plan
niet. C eet van de taart en sterft.
- HIV ro 3.6!!!!!!
Voorwaardelijke opzet:
1. aanmerkelijke kans
- afhankelijk van de omstandigheden van het geval
→ aard van de gedraging en omstandigheden waaronder deze is verricht
- niet afhankelijk van de aard van het gevolg (dus hoe erg het gevolg is, is niet
van belang, dood is in die zin niet erger dan mishandeling)
, → kans die naar algemene ervaringsregels aanmerkelijk is te achten
→ reële niet onwaarschijnlijke mogelijkheid
dus kwantitatieve benadering (berekent op statistieken, kansen, geen
algemene regel bijv bij bepaald % is het aannemelijke kans)
2. bewust
- wetenschap van de aanmerkelijke kans
→ aanwezig bij de verdachte; of
→ bij hem aanwezig verondersteld (criteriumfiguur)
3. aanvaarden
- enkele wetenschap is onvoldoende
- vaststelling aanvaarding
- verklaring van de verdachte
- getuigenverklaringen
- feitelijke omstandigheden van het geval
→ aard van de gedraging en omstandigheden waaronder deze is
verricht
→ uiterlijke verschijningsvorm, behoudens contra-indicaties (vgl. HR
Porsche)
Voorbedachte raad:
1. geen opzetgradatie
- strafverzwarende omstandigheid, van een minder zwaar gronddelict
- opzet en voorbedachte raad kunnen allebei of apart
- bijv. moord (art. 289 sr) of zware mishandeling met voorbedachte raad (art.
303 sr)
2. ontwikkeling van voorbedachte raad
- memorie van toelichting 1886: ‘een tijdstip van kalm overleg, van bedaard
nadenken; het tegenovergestelde van ogenblikkelijke gemoedsopwelling’
- kwaliteit van het opzet, maar geen bijzondere, slechte motieven
- dus niet beperkt tot bepaalde gradaties van opzet, kan ook
samengaan met voorwaardelijk opzet
- rechtspraak tot 2012: strenge lijn
- nadruk geleidelijk verschoven van daadwerkelijk nadenken of zich
rekenschap geven (door verdachte) naar had hij tijd en gelegenheid
daartoe (om erover na te denken)
- tijdsverloop hoefde niet lang te zijn
- kon ook tijdens de gewelddadige handelingen
- invulling erg ruim, rechtsgrond voor strafverzwaring niet altijd evident
arrest VOORBEDACHTE RAAD II ro. 2.3
- Dat er geen sprake is van een ogenblikkelijke gemoedsopwelling, zegt NIET dat er
sprake is van voorbedachte raad.
- Voorbedachte raad veronderstelt materieel gezien daadwerkelijk beraad, maar een
behoorlijk tijdsverloop dat gelegenheid voor beraad biedt is bewijsrechtelijk gezien
een belangrijke aanwijzing voor beraad. Contra-indicaties kunnen dit weerleggen.
- Als er sprake is van een duidelijk vooropgezet plan en onmiskenbare
voorbereidingshandelingen ter uitvoering daarvan, wijst ook op voorbedachte raad.
Samenvattend → voorbedachte raad:
, 1. verdachte moet zich gedurende enige tijd hebben kunnen beraden op het te nemen
of genomen besluit én hij moet niet hebben gehandeld in een ogenblikkelijke
gemoedsopwelling
→ objectieve aanwijzing voorbedachte raad = voldoende tijd om zich te
beraden
2. contra-indicaties, o.a.
- omstandigheden dat wordt gehandeld in hevige drift
- slechts sprake van een korte tijdspanne tussen besluit en uitvoering
- gelegenheid tot beraad pas eerst tijdens de uitvoering van het besluit ontstaat
Hoorcollege 2: culpa en roekeloosheid
Plaatsbepaling culpoze delict
1. uitzondering
a. modderman: stelt dat schuld een uitzondering is,dus dat er sterke grenzen
moeten zijn, zodat niet gemakkelijk aangenomen kan worden dat er sprake is
van culpa → ‘eene uitzondering binnen enge grenzen te beperken’
b. centraal staat de onvoorzichtigheid, de nalatigheid, het gebrek aan voorzorg,
in één woord schuld waarin het feit zijnen oorsprong heeft.
2. schuld als bestanddeel = culpa
a. normatief oordeel (verwijt)
b. verschil met opzet: je gebruikt je vermogens niet, waar je ze wel had moeten
gebruiken, bij opzet gebruik je je vermogens wel, je handelt opzettelijk.
c. schuld bevat ook een psychische component → bewuste schuld (je bewust
zijn van de gevolgen, maar hopen dat de gevolgen niet intreden door zijn
handelen) VS onbewuste schuld (niet bewust van de gevolgen, maar had zich
wel bewust moeten zijn)
3. roekeloosheid (ook een gradatie van schuld)
a. wettelijke strafverzwaringsgrond → meest zware vorm van culpa
Definitie van culpa:
- invulling is hoofdzakelijk overgelaten aan rechtspraktijk (en niet door de wetgever)
- schuld = verwijtbare aanmerkelijke onvoorzichtigheid
1. algemeen: aanmerkelijke onvoorzichtigheid
- objectieve zijde van culpa
- de dader had anders moeten handelen = normatief (vermijdbaarheid)
2. onvoorzichtigheid
→ is het gedrag onvoorzichtig?
- in strijd met normen/zorgplichten/voorschriften/etc.
- is het gedrag wederrechtelijk
- let op: in geval van rechtvaardigingsgrond geen sprake van
onvoorzichtigheid
3. aanmerkelijk
→ is het gedrag ook aanmerkelijk onvoorzichtig?
- criteriumfiguur: had een normaal redelijk denkend mens het beter gedaan
(culpa lata)
- hierbij kan gekeken worden naar: hoeveelheid normen, ernst normen,
garantenstellung (= bepaalde mensen in de samenleving hebben een
Aantekeningen hoorcolleges en voorgeschreven artikelen
Hoorcollege 1: opzet en voorbedachte raad
subjectieve bestanddelen: opzet en schuld
Gradaties van opzet:
1. Wettelijke opzet vormen:
a. opzettelijk
b. oogmerk → gedraging op zich is niet strafbaar, pas als je het met een
bepaald oogmerk doet.
c. wetende dat, wist, wetenschap → bijv. heling is slechts strafbaar als je wist
dat het een gestolen goed is.
d. ingeblikt → bijv. opruien, mishandelen (kan niet anders dan dat je het
opzettelijk doet)
2. Soorten opzet:
a. dolus directus: zuiver of vol opzet
- willens en wetens handelen
- nadruk op de wil: wil is primair gericht op het gevolg
- bijv. A schiet B dood: A weet dat met het schieten op B, B om het
leven zal worden gebracht, en dat is ook het gevolg dat hij primair
beoogt.
b. HOEF JE NIET TE WETEN: dolus indirectus: noodzakelijkheids- of
zekerheidsbewustzijn
- het gevolg is niet primair beoogd, maar wel het noodzakelijke gevolg
van zijn handelen
- bijv, Thomas van Bremerhaven: zijn boot laten ontploffen om
verzekeringsgeld te krijgen, maar er zaten mensen op het schip ten
tijde van ontploffing, dus hun dood is het noodzakelijke gevolg.
c. dolus eventualis: voorwaardelijk opzet of kansopzet
- het bewust aanvaarden van de aanmerkelijke kans
- ondergrens van opzet
→ volstaat als bewijs van ‘opzettelijk’, ‘wetende dat’ en ingeblikt opzet
→ onvoldoende voor bewijs ‘oogmerk’
- plaatsbepaling
→ cicero-arrest: willens en wetens blootstellen aan het niet
ondenkbaar mogelijke gevolg
- bijv. Hoornse taart
→ A stuurt B een vergiftigde taart. Hij realiseert zich dat de huisgenoot
C hoogstwaarschijnlijk ook van de taart zal eten, maar wijzigt zijn plan
niet. C eet van de taart en sterft.
- HIV ro 3.6!!!!!!
Voorwaardelijke opzet:
1. aanmerkelijke kans
- afhankelijk van de omstandigheden van het geval
→ aard van de gedraging en omstandigheden waaronder deze is verricht
- niet afhankelijk van de aard van het gevolg (dus hoe erg het gevolg is, is niet
van belang, dood is in die zin niet erger dan mishandeling)
, → kans die naar algemene ervaringsregels aanmerkelijk is te achten
→ reële niet onwaarschijnlijke mogelijkheid
dus kwantitatieve benadering (berekent op statistieken, kansen, geen
algemene regel bijv bij bepaald % is het aannemelijke kans)
2. bewust
- wetenschap van de aanmerkelijke kans
→ aanwezig bij de verdachte; of
→ bij hem aanwezig verondersteld (criteriumfiguur)
3. aanvaarden
- enkele wetenschap is onvoldoende
- vaststelling aanvaarding
- verklaring van de verdachte
- getuigenverklaringen
- feitelijke omstandigheden van het geval
→ aard van de gedraging en omstandigheden waaronder deze is
verricht
→ uiterlijke verschijningsvorm, behoudens contra-indicaties (vgl. HR
Porsche)
Voorbedachte raad:
1. geen opzetgradatie
- strafverzwarende omstandigheid, van een minder zwaar gronddelict
- opzet en voorbedachte raad kunnen allebei of apart
- bijv. moord (art. 289 sr) of zware mishandeling met voorbedachte raad (art.
303 sr)
2. ontwikkeling van voorbedachte raad
- memorie van toelichting 1886: ‘een tijdstip van kalm overleg, van bedaard
nadenken; het tegenovergestelde van ogenblikkelijke gemoedsopwelling’
- kwaliteit van het opzet, maar geen bijzondere, slechte motieven
- dus niet beperkt tot bepaalde gradaties van opzet, kan ook
samengaan met voorwaardelijk opzet
- rechtspraak tot 2012: strenge lijn
- nadruk geleidelijk verschoven van daadwerkelijk nadenken of zich
rekenschap geven (door verdachte) naar had hij tijd en gelegenheid
daartoe (om erover na te denken)
- tijdsverloop hoefde niet lang te zijn
- kon ook tijdens de gewelddadige handelingen
- invulling erg ruim, rechtsgrond voor strafverzwaring niet altijd evident
arrest VOORBEDACHTE RAAD II ro. 2.3
- Dat er geen sprake is van een ogenblikkelijke gemoedsopwelling, zegt NIET dat er
sprake is van voorbedachte raad.
- Voorbedachte raad veronderstelt materieel gezien daadwerkelijk beraad, maar een
behoorlijk tijdsverloop dat gelegenheid voor beraad biedt is bewijsrechtelijk gezien
een belangrijke aanwijzing voor beraad. Contra-indicaties kunnen dit weerleggen.
- Als er sprake is van een duidelijk vooropgezet plan en onmiskenbare
voorbereidingshandelingen ter uitvoering daarvan, wijst ook op voorbedachte raad.
Samenvattend → voorbedachte raad:
, 1. verdachte moet zich gedurende enige tijd hebben kunnen beraden op het te nemen
of genomen besluit én hij moet niet hebben gehandeld in een ogenblikkelijke
gemoedsopwelling
→ objectieve aanwijzing voorbedachte raad = voldoende tijd om zich te
beraden
2. contra-indicaties, o.a.
- omstandigheden dat wordt gehandeld in hevige drift
- slechts sprake van een korte tijdspanne tussen besluit en uitvoering
- gelegenheid tot beraad pas eerst tijdens de uitvoering van het besluit ontstaat
Hoorcollege 2: culpa en roekeloosheid
Plaatsbepaling culpoze delict
1. uitzondering
a. modderman: stelt dat schuld een uitzondering is,dus dat er sterke grenzen
moeten zijn, zodat niet gemakkelijk aangenomen kan worden dat er sprake is
van culpa → ‘eene uitzondering binnen enge grenzen te beperken’
b. centraal staat de onvoorzichtigheid, de nalatigheid, het gebrek aan voorzorg,
in één woord schuld waarin het feit zijnen oorsprong heeft.
2. schuld als bestanddeel = culpa
a. normatief oordeel (verwijt)
b. verschil met opzet: je gebruikt je vermogens niet, waar je ze wel had moeten
gebruiken, bij opzet gebruik je je vermogens wel, je handelt opzettelijk.
c. schuld bevat ook een psychische component → bewuste schuld (je bewust
zijn van de gevolgen, maar hopen dat de gevolgen niet intreden door zijn
handelen) VS onbewuste schuld (niet bewust van de gevolgen, maar had zich
wel bewust moeten zijn)
3. roekeloosheid (ook een gradatie van schuld)
a. wettelijke strafverzwaringsgrond → meest zware vorm van culpa
Definitie van culpa:
- invulling is hoofdzakelijk overgelaten aan rechtspraktijk (en niet door de wetgever)
- schuld = verwijtbare aanmerkelijke onvoorzichtigheid
1. algemeen: aanmerkelijke onvoorzichtigheid
- objectieve zijde van culpa
- de dader had anders moeten handelen = normatief (vermijdbaarheid)
2. onvoorzichtigheid
→ is het gedrag onvoorzichtig?
- in strijd met normen/zorgplichten/voorschriften/etc.
- is het gedrag wederrechtelijk
- let op: in geval van rechtvaardigingsgrond geen sprake van
onvoorzichtigheid
3. aanmerkelijk
→ is het gedrag ook aanmerkelijk onvoorzichtig?
- criteriumfiguur: had een normaal redelijk denkend mens het beter gedaan
(culpa lata)
- hierbij kan gekeken worden naar: hoeveelheid normen, ernst normen,
garantenstellung (= bepaalde mensen in de samenleving hebben een
