College 8
Forensische zorg- en behandelmethoden bij jeugdigen
Prevalentie psychiatrische stoornissen: in de algemene populatie is dit tussen 9-21%. Onder gedetineerde
jongeren heeft tenminste 90% psychiatrische stoornissen, waarvan 75% gedragsstoornis, 55%
middelenmisbruikstoornis, 34% psychotische symptomen, 8% ADHD, 9% angststoornis en 6%
stemmingsstoornis. Met uitzondering van de angststoornis ligt deze prevalentie veel hoger dan bij de
algemene populatie. Risicofactoren voor psychiatrische stoornissen en voor delictgedrag overlappen sterk;
factoren zijn jongere zelf (genetisch), gezin (opvoedstijl, gebrek aan steun door ouders) en wijdere omgeving
(negatieve beïnvloeding door school of vriendengroep, wonen in achterstandsbuurt).
Klinisch forensische zorg voor jeugdigen
Dit kan klinisch of ambulant. De zwaarste klinische maatregel is de JJI/PIJ-maatregel (tot 23 jaar;
voorwaardelijk of onvoorwaardelijk; drie jaar met maximum van zeven jaar). De onvoorwaardelijke PIJ-
maatregel wordt gegeven bij ernstige psychopathologie, beperkte ontwikkelmogelijkheden in ambulante
setting en afwezigheid van een steunend netwerk. Dit geeft een groot risico op recidive. Het
recidivepercentage na twee jaar is circa 60%. De kern van behandeling is verblijven op de
leef-/behandelgroep met pedagogische medewerkers aangestuurd door een gedragswetenschapper
(eventueel i.c.m. individuele behandeling). Het doel is het aanleren van algemene basisvaardigheden (i.p.v.
het afleren van delictgedrag of de behandeling van psychische problemen).
Vormen: andere zorgvormen zijn als volgt:
- Orthopsychiatrische dagklinische GGZ-behandeling en jeugdzorginstellingen.
- Poliklinische behandeling en GBM (jeugdreclassering); hier heb je 52% recidive.
- Straffen gericht op leren zoals HALT (excuses, schadevergoeding) en taakstraf (RvdK, max 480 uur).
- (Voorlopige) ondertoezichtstelling (VOTS) als de ontwikkeling van een jeugdige bedreigd wordt en
ouders alleen de bedreiging niet kunnen opheffen of uithuisplaatsing (UHP) in (gesloten)
jeugdzorginstelling. Ouders verzetten zich soms net zo hard tegen de gezinsvervorming.
Video: de jongeren willen boven jou staan, door zelf ook kennis op te doen. Dit roept een strijd op tussen
behandelaar en cliënt. Je moet erg oppassen dat je hierdoor niet in een machtsstrijd terecht komt. Je moet
juist meebewegen met de cliënt. Als je de machtsstrijd aangaat, verlies je altijd.
Uitdagingen in residentiële setting: er moet een balans zijn tussen te veel structuur (consequentie is rigide
leefklimaat) en te veel flexibiliteit (consequentie is onveilig chaotisch leefklimaat). Daarbij moet er
aangesloten worden bij individuele behoeftes van jongeren (als gevolg van individuele psychiatrische
comorbiditeit die veelvuldig voorkomt). Ook moet je beseffen dat de persoonlijkheidsontwikkeling van
jongeren bedreigd wordt door onveiligheid en onvoldoende steun en structuur in gezinnen van herkomst.
Het gevolg hiervan is namelijk hechtingsproblematiek en trauma, leidend tot denkfouten (bijvoorbeeld te
groot wantrouwen) en/of egocentrisme. Onvoldoende herkenning van dit patroon leidt tot escalerende
interacties tussen groepsleiding en jongere en daarmee tot vermeerderen van vijandigheid, agressie en
machteloosheid. Je moet voortdurend achter het gedrag kijken, terwijl je voortdurend uitgedaagd wordt.
1
, Resultaten van metastudies: er zijn aanwijzingen dat ambulante interventies effectiever zijn dan
residentiële (klinische) interventies; als je ambulant werkt, moet hierbij het netwerk betrokken worden. Bij
jongeren ligt vaak het probleem in dit netwerk. De focus moet liggen op het herstellen van verstoorde
waarneming en interpretaties in sociaal verkeer en hanteren van denkstrategieën om impulsen beter te
sturen; samen met de focus op het herstellen van verstoorde interacties tussen kind, ouders en systeem.
- Ambulant effectief: gezins- en/of systeemgerichte interventies waarbij de behandelaars structuur
biedende vaardigheidstrainingen en (cognitief)gedragstherapeutische technieken gebruiken, bv:
• Cognitieve gedragstherapie: waarnemen en interpreteren van informatie in het sociale verkeer,
hanteren van denkstrategieën om impulsen beter te sturen. Hoe is de kijk op de wereld, wat
zijn de gedachten die verstoord zijn?
• Parent managementtraining: interacties tussen ouders en kind; heel veel kinderen worden
afgewezen door ouders.
• Functionele gezinstherapie: interacties tussen ouders onderling en ouder en kind.
• Multisysteemtherapie: interacties tussen ouders onderling, ouder en kind en bredere sociale
context.
- Residentieel effectief: gedrags- en systeem therapeutische interventies werken. Een grote risicofactor
is blootstelling aan leeftijdgenoten met antisociaal gedrag.
Verbinding:
- Kalm brein houden: denk hierbij aan de verschillende soorten breinen. Deze jongeren zitten heel vaak
in hun zoogdieren of reptielenbrein, waardoor ze vechten, vluchten en agressie laten zien. Dit vraagt
van de behandelaar wel in het mensenbrein te blijven. Bij jongeren en volwassenen in de forensische
zorg is de amygdala voortdurend actief, alsof er altijd gevaar is. Als jongeren echt in het reptielen
brein zitten kunnen ze dissociëren; helemaal uit het contact zijn.
- Eerst connectie, dan correctie.
- Geen machtsstrijd aangaan: zie hierboven.
- Gedrag niet persoonlijk opvatten: je kan verwachten dat jongeren hun boosheid richting jou uiten.
- Sukkelmethode: bv. in het filmpje “oh ik heb je niet helemaal begrepen, leg eens uit”. Vraag altijd om
uitleg in plaats van ergens tegenin te gaan.
2
Forensische zorg- en behandelmethoden bij jeugdigen
Prevalentie psychiatrische stoornissen: in de algemene populatie is dit tussen 9-21%. Onder gedetineerde
jongeren heeft tenminste 90% psychiatrische stoornissen, waarvan 75% gedragsstoornis, 55%
middelenmisbruikstoornis, 34% psychotische symptomen, 8% ADHD, 9% angststoornis en 6%
stemmingsstoornis. Met uitzondering van de angststoornis ligt deze prevalentie veel hoger dan bij de
algemene populatie. Risicofactoren voor psychiatrische stoornissen en voor delictgedrag overlappen sterk;
factoren zijn jongere zelf (genetisch), gezin (opvoedstijl, gebrek aan steun door ouders) en wijdere omgeving
(negatieve beïnvloeding door school of vriendengroep, wonen in achterstandsbuurt).
Klinisch forensische zorg voor jeugdigen
Dit kan klinisch of ambulant. De zwaarste klinische maatregel is de JJI/PIJ-maatregel (tot 23 jaar;
voorwaardelijk of onvoorwaardelijk; drie jaar met maximum van zeven jaar). De onvoorwaardelijke PIJ-
maatregel wordt gegeven bij ernstige psychopathologie, beperkte ontwikkelmogelijkheden in ambulante
setting en afwezigheid van een steunend netwerk. Dit geeft een groot risico op recidive. Het
recidivepercentage na twee jaar is circa 60%. De kern van behandeling is verblijven op de
leef-/behandelgroep met pedagogische medewerkers aangestuurd door een gedragswetenschapper
(eventueel i.c.m. individuele behandeling). Het doel is het aanleren van algemene basisvaardigheden (i.p.v.
het afleren van delictgedrag of de behandeling van psychische problemen).
Vormen: andere zorgvormen zijn als volgt:
- Orthopsychiatrische dagklinische GGZ-behandeling en jeugdzorginstellingen.
- Poliklinische behandeling en GBM (jeugdreclassering); hier heb je 52% recidive.
- Straffen gericht op leren zoals HALT (excuses, schadevergoeding) en taakstraf (RvdK, max 480 uur).
- (Voorlopige) ondertoezichtstelling (VOTS) als de ontwikkeling van een jeugdige bedreigd wordt en
ouders alleen de bedreiging niet kunnen opheffen of uithuisplaatsing (UHP) in (gesloten)
jeugdzorginstelling. Ouders verzetten zich soms net zo hard tegen de gezinsvervorming.
Video: de jongeren willen boven jou staan, door zelf ook kennis op te doen. Dit roept een strijd op tussen
behandelaar en cliënt. Je moet erg oppassen dat je hierdoor niet in een machtsstrijd terecht komt. Je moet
juist meebewegen met de cliënt. Als je de machtsstrijd aangaat, verlies je altijd.
Uitdagingen in residentiële setting: er moet een balans zijn tussen te veel structuur (consequentie is rigide
leefklimaat) en te veel flexibiliteit (consequentie is onveilig chaotisch leefklimaat). Daarbij moet er
aangesloten worden bij individuele behoeftes van jongeren (als gevolg van individuele psychiatrische
comorbiditeit die veelvuldig voorkomt). Ook moet je beseffen dat de persoonlijkheidsontwikkeling van
jongeren bedreigd wordt door onveiligheid en onvoldoende steun en structuur in gezinnen van herkomst.
Het gevolg hiervan is namelijk hechtingsproblematiek en trauma, leidend tot denkfouten (bijvoorbeeld te
groot wantrouwen) en/of egocentrisme. Onvoldoende herkenning van dit patroon leidt tot escalerende
interacties tussen groepsleiding en jongere en daarmee tot vermeerderen van vijandigheid, agressie en
machteloosheid. Je moet voortdurend achter het gedrag kijken, terwijl je voortdurend uitgedaagd wordt.
1
, Resultaten van metastudies: er zijn aanwijzingen dat ambulante interventies effectiever zijn dan
residentiële (klinische) interventies; als je ambulant werkt, moet hierbij het netwerk betrokken worden. Bij
jongeren ligt vaak het probleem in dit netwerk. De focus moet liggen op het herstellen van verstoorde
waarneming en interpretaties in sociaal verkeer en hanteren van denkstrategieën om impulsen beter te
sturen; samen met de focus op het herstellen van verstoorde interacties tussen kind, ouders en systeem.
- Ambulant effectief: gezins- en/of systeemgerichte interventies waarbij de behandelaars structuur
biedende vaardigheidstrainingen en (cognitief)gedragstherapeutische technieken gebruiken, bv:
• Cognitieve gedragstherapie: waarnemen en interpreteren van informatie in het sociale verkeer,
hanteren van denkstrategieën om impulsen beter te sturen. Hoe is de kijk op de wereld, wat
zijn de gedachten die verstoord zijn?
• Parent managementtraining: interacties tussen ouders en kind; heel veel kinderen worden
afgewezen door ouders.
• Functionele gezinstherapie: interacties tussen ouders onderling en ouder en kind.
• Multisysteemtherapie: interacties tussen ouders onderling, ouder en kind en bredere sociale
context.
- Residentieel effectief: gedrags- en systeem therapeutische interventies werken. Een grote risicofactor
is blootstelling aan leeftijdgenoten met antisociaal gedrag.
Verbinding:
- Kalm brein houden: denk hierbij aan de verschillende soorten breinen. Deze jongeren zitten heel vaak
in hun zoogdieren of reptielenbrein, waardoor ze vechten, vluchten en agressie laten zien. Dit vraagt
van de behandelaar wel in het mensenbrein te blijven. Bij jongeren en volwassenen in de forensische
zorg is de amygdala voortdurend actief, alsof er altijd gevaar is. Als jongeren echt in het reptielen
brein zitten kunnen ze dissociëren; helemaal uit het contact zijn.
- Eerst connectie, dan correctie.
- Geen machtsstrijd aangaan: zie hierboven.
- Gedrag niet persoonlijk opvatten: je kan verwachten dat jongeren hun boosheid richting jou uiten.
- Sukkelmethode: bv. in het filmpje “oh ik heb je niet helemaal begrepen, leg eens uit”. Vraag altijd om
uitleg in plaats van ergens tegenin te gaan.
2
