Samenvatting Governance M3
Public management
Openbaar bestuur: Organisatievormen in het openbaar bestuur
Er kan onderscheid worden gemaakt tussen verschillende organisatievormen. Hieronder zullen ze
allemaal beschreven worden.
De bureaucratische organisatievorm (Max Weber)
een organisatievorm waarvan de structuur zich kenmerkt door a) een hiërarchische opbouw, b) een
vergaande uitsplitsing van taken en c) werving op basis van deskundigheid. Bureaucratie als
organisatievorm is een neutraal begrip. Er zijn een paar verwante begrippen die meer negatief zijn:
Formalisatie: de mate waarin regels, procedures, instructies en communicatie op schrift zijn gesteld.
Voor Max Weber was dit een van de kernprincipes van de bureaucratie. Dit systeem is eerlijk,
voorspelbaar en controleerbaar. Deze waarden zijn vandaag de dag nog dominant in veel
overheidsbureaucratieën.
Sterk hieraan verbonden is zijn de administratieve lasten: de kosten om te voldoen aan informatie-
en verantwoordingsverplichtingen die voortkomen uit wet- en regelgeving. Het gaat om het
verzamelen, bewerken en beschikbaar stellen van informatie. Als de formalisatie hoger is, zijn de
administratieve lasten doorgaans ook hoger.
Als laatste spreken we van ‘’red tape’’ of bureaucratisme. Dit is als de formele regels onnodige
administratieve lasten opleveren. Vaak wordt het woord Kafka of Kafkaans gebruikt wanneer een
systeem tegenstrijdig en onbegrijpelijk wordt (gebaseerd op roman van Kafka). Het is wel heel lastig
om te bepalen wanneer en in hoeverre iets ‘’onnodig’’ is, en voor wie. De uitdrukking paarse
krokodil (Reclame Ohra) is met bureaucratisme synoniem geworden, er is hier zelfs een wet aan
verbonden.
De professionele organisatievorm
Deze heeft wel een positief imago. Deze verrichten relatief ingewikkeld werk dat gespecialiseerde
kennis en vaardigheden vereist. Ze worden bevolkt door professionals die een specialistische
opleiding hebben genoten en een grote mate van zelfstandigheid. Kenmerkend zijn de langdurige
scholing en intensieve training. Het werk is te ingewikkeld om door managers gecontroleerd te
worden of door de staf gestandaardiseerd te worden.
Een professionele organisatie heeft een aantal kenmerken die overeen komen met de
bureaucratische vorm: vergaande uitsplitsing van taken, hiërarchische opbouw en positiebekleding
op basis van deskundigheid. We spreken daarom wel van een professionele bureaucratie.
Er zijn ook een aantal spanningen tussen de twee vormen. Bij de bureaucratie is gezag verbonden
met status en positie en bij de professionele vorm met kennis en kunde.
Professionele paradox: de beste professional is niet automatisch de beste manager, maar een
manager van een professionele organisatie moet in de ogen van de professionals wel geloofwaardig
op de inhoud zijn, om met gezag leiding te kunnen geven.
Een ander probleem is de clientgerichtheid. Door hun vrijheid van handelen kunnen professionals het
zich soms veroorloven de behoefte van hun cliënten te negeren.
1
, Bureaucratische organisatie Professionele organisatie
Centraal of decentraal? Centralisatie: structuur die sterk is Decentralisatie: structuur die
Waarom? gericht op bureaucratische sterk is gericht op professionele
beheersing en controle. autonomie en vrijheid.
Soort cultuur? Cultuur waarin regels, richtlijnen Cultuur waarin formele positie en
en procedures belangrijk zijn. hiërarchie niet zo belangrijk zijn.
Wijze van coördinatie? Coördinatie door standaardisatie Coördinatie door standaardisatie
van werkprocessen. van kennis en vaardigheden.
Basis van het gezag? Gezag berustend op status, Gezag berustend op prestaties en
positie en hiërarchie. vaktechnische deskundigheid.
Naar wie gaat de loyaliteit? Loyaliteit aan de top. Loyaliteit aan de professie.
Projectmatige organisatievorm
organisaties beogen voor een in de tijd begrensde en scherp omschreven taak, een structuur op maat
te leveren. Projectgroepen werken onder leiding van een projectleider aan een specifieke taak. Vaak
is er ook een stuurgroep, die de leiding heeft over de diverse deelprojecten.
De structuur is flexibel, er is weinig formalisatie en hiërarchie. Leden worden gerekruteerd uit de
permanente organisatie op grond van hun specifieke bijdrage. Rang en hiërarchische positie zijn
minder belangrijk dan deskundigheid en motivatie. Er ligt een grote nadruk op informele
communicatielijnen. De cultuur benadrukt betrokkenheid en toewijding.
Voordelen Nadelen
De veranderlijkheid van de Flexibel Onzekerheid over wie de baas
projectorganisatie is
Bevoegdheden op een zo laag Korte lijnen, motiverend Permanente buitenstaander
mogelijk niveau voelen in eigen organisatie
De tijdelijkheid van het project Afwisseling, Bezorgdheid over na het
project
De inzet van experts en goede Nodig om het probleem op te De permanente afdelingen
mensen in het project lossen. willen hun beste niet te lang
kwijt
De kosten Kan beperkt blijven vanwege (kan ik niks over vinden?)
tijdelijkheid
Typische overheidsfuncties
Secretaris: vergelijkbaar met een directeur in een onderneming, gaat vooral over de inzet en
bemensing van ambtenarenapparaat. Elk directoraat heeft een secretaris. Er is ook een
overkoepelende Secretaris-Generaal. In de gemeente heet dit ook wel directeur of directeur-
secretaris
Directeur: er zijn ook per portefeuille directeuren. Deze gaan over de inhoud en worden omringd
door vak ambtenaren. De terminologie wisselt per overheidsinstantie.
Beleids- en bestuursondersteuning
staffuncties ter ondersteuning van het bestuur en het beleid. In grotere Ministeries kunnen deze
ook de functie van directeur hebben. Er wordt steeds meer de neutrale term ‘’adviseur’’ of
‘’procesmanager’’ gebruikt.
Artikel: Stromingen in overheidsmanagement
De managementbenaderingen die voor het bedrijfsleven gebruikelijk zijn, kunnen vaak ook worden
2
Public management
Openbaar bestuur: Organisatievormen in het openbaar bestuur
Er kan onderscheid worden gemaakt tussen verschillende organisatievormen. Hieronder zullen ze
allemaal beschreven worden.
De bureaucratische organisatievorm (Max Weber)
een organisatievorm waarvan de structuur zich kenmerkt door a) een hiërarchische opbouw, b) een
vergaande uitsplitsing van taken en c) werving op basis van deskundigheid. Bureaucratie als
organisatievorm is een neutraal begrip. Er zijn een paar verwante begrippen die meer negatief zijn:
Formalisatie: de mate waarin regels, procedures, instructies en communicatie op schrift zijn gesteld.
Voor Max Weber was dit een van de kernprincipes van de bureaucratie. Dit systeem is eerlijk,
voorspelbaar en controleerbaar. Deze waarden zijn vandaag de dag nog dominant in veel
overheidsbureaucratieën.
Sterk hieraan verbonden is zijn de administratieve lasten: de kosten om te voldoen aan informatie-
en verantwoordingsverplichtingen die voortkomen uit wet- en regelgeving. Het gaat om het
verzamelen, bewerken en beschikbaar stellen van informatie. Als de formalisatie hoger is, zijn de
administratieve lasten doorgaans ook hoger.
Als laatste spreken we van ‘’red tape’’ of bureaucratisme. Dit is als de formele regels onnodige
administratieve lasten opleveren. Vaak wordt het woord Kafka of Kafkaans gebruikt wanneer een
systeem tegenstrijdig en onbegrijpelijk wordt (gebaseerd op roman van Kafka). Het is wel heel lastig
om te bepalen wanneer en in hoeverre iets ‘’onnodig’’ is, en voor wie. De uitdrukking paarse
krokodil (Reclame Ohra) is met bureaucratisme synoniem geworden, er is hier zelfs een wet aan
verbonden.
De professionele organisatievorm
Deze heeft wel een positief imago. Deze verrichten relatief ingewikkeld werk dat gespecialiseerde
kennis en vaardigheden vereist. Ze worden bevolkt door professionals die een specialistische
opleiding hebben genoten en een grote mate van zelfstandigheid. Kenmerkend zijn de langdurige
scholing en intensieve training. Het werk is te ingewikkeld om door managers gecontroleerd te
worden of door de staf gestandaardiseerd te worden.
Een professionele organisatie heeft een aantal kenmerken die overeen komen met de
bureaucratische vorm: vergaande uitsplitsing van taken, hiërarchische opbouw en positiebekleding
op basis van deskundigheid. We spreken daarom wel van een professionele bureaucratie.
Er zijn ook een aantal spanningen tussen de twee vormen. Bij de bureaucratie is gezag verbonden
met status en positie en bij de professionele vorm met kennis en kunde.
Professionele paradox: de beste professional is niet automatisch de beste manager, maar een
manager van een professionele organisatie moet in de ogen van de professionals wel geloofwaardig
op de inhoud zijn, om met gezag leiding te kunnen geven.
Een ander probleem is de clientgerichtheid. Door hun vrijheid van handelen kunnen professionals het
zich soms veroorloven de behoefte van hun cliënten te negeren.
1
, Bureaucratische organisatie Professionele organisatie
Centraal of decentraal? Centralisatie: structuur die sterk is Decentralisatie: structuur die
Waarom? gericht op bureaucratische sterk is gericht op professionele
beheersing en controle. autonomie en vrijheid.
Soort cultuur? Cultuur waarin regels, richtlijnen Cultuur waarin formele positie en
en procedures belangrijk zijn. hiërarchie niet zo belangrijk zijn.
Wijze van coördinatie? Coördinatie door standaardisatie Coördinatie door standaardisatie
van werkprocessen. van kennis en vaardigheden.
Basis van het gezag? Gezag berustend op status, Gezag berustend op prestaties en
positie en hiërarchie. vaktechnische deskundigheid.
Naar wie gaat de loyaliteit? Loyaliteit aan de top. Loyaliteit aan de professie.
Projectmatige organisatievorm
organisaties beogen voor een in de tijd begrensde en scherp omschreven taak, een structuur op maat
te leveren. Projectgroepen werken onder leiding van een projectleider aan een specifieke taak. Vaak
is er ook een stuurgroep, die de leiding heeft over de diverse deelprojecten.
De structuur is flexibel, er is weinig formalisatie en hiërarchie. Leden worden gerekruteerd uit de
permanente organisatie op grond van hun specifieke bijdrage. Rang en hiërarchische positie zijn
minder belangrijk dan deskundigheid en motivatie. Er ligt een grote nadruk op informele
communicatielijnen. De cultuur benadrukt betrokkenheid en toewijding.
Voordelen Nadelen
De veranderlijkheid van de Flexibel Onzekerheid over wie de baas
projectorganisatie is
Bevoegdheden op een zo laag Korte lijnen, motiverend Permanente buitenstaander
mogelijk niveau voelen in eigen organisatie
De tijdelijkheid van het project Afwisseling, Bezorgdheid over na het
project
De inzet van experts en goede Nodig om het probleem op te De permanente afdelingen
mensen in het project lossen. willen hun beste niet te lang
kwijt
De kosten Kan beperkt blijven vanwege (kan ik niks over vinden?)
tijdelijkheid
Typische overheidsfuncties
Secretaris: vergelijkbaar met een directeur in een onderneming, gaat vooral over de inzet en
bemensing van ambtenarenapparaat. Elk directoraat heeft een secretaris. Er is ook een
overkoepelende Secretaris-Generaal. In de gemeente heet dit ook wel directeur of directeur-
secretaris
Directeur: er zijn ook per portefeuille directeuren. Deze gaan over de inhoud en worden omringd
door vak ambtenaren. De terminologie wisselt per overheidsinstantie.
Beleids- en bestuursondersteuning
staffuncties ter ondersteuning van het bestuur en het beleid. In grotere Ministeries kunnen deze
ook de functie van directeur hebben. Er wordt steeds meer de neutrale term ‘’adviseur’’ of
‘’procesmanager’’ gebruikt.
Artikel: Stromingen in overheidsmanagement
De managementbenaderingen die voor het bedrijfsleven gebruikelijk zijn, kunnen vaak ook worden
2
