DEEL II: ACTOREN VAN JUSTITIE
HOOFDSTUK 1: DE RECHTER
DE STRUCTUUR VAN DE GERECHTELIJKE ORGANISATIE
ALGEMEEN
De rechterlijke functie is toevertrouwd a/d rechterlijke macht in de organieke betekenis v/h woord
(zoals bedoeld in art. 40 Gec.Gw.)
Ook functionele betekenis: “het spreken van recht” of “de rechtspraak”. Deze rechterlijke functie
wordt niet enkel uitgeoefend door de rechterlijke macht in de organieke betekenis v/h woord maar
ook door rechterlijke instanties die niet onder de rechterlijke macht worden begrepen zoals:
Administratieve rechtscolleges = specifiek opgericht voor het beslechten van geschillen die
betrekking hebben op bestuurshandelingen gesteld door administratieve overheden
o Het meest bekende administratief rechtscollege in ons land is de afdeling
bestuursrechtspraak v/d RvS. Dit rechtscollege, waarvan het bestaan inmiddels
grondwettelijk is bevestigd (art. 160 Gec.Gw.), onderscheidt zich v/d andere administratieve
rechtscolleges door het feit dat het een algemene, onbepaalde bevoegdheid heeft tot het
vernietigen van bestuurshandelingen.
o De andere administratieve rechtscolleges hebben slechts specifieke bevoegdheden.
Voorbeelden zijn de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen en de Raad voor betwistingen
inzake studievoortgangsbeslissingen.
Tuchrechtscolleges = tuchtrecht handhaven. Tuchtrecht bepaalt de (disciplinaire) gedragsregels
binnen vrijwillige gemeenschappen die moeten worden gevolgd in het belang van deze
gemeenschap
Grondwettelijk Hof = kennisnemen van beroepen tot vernietiging en prejudiciële vragen over
de grondwettigheid van formele wetten => eige instantie die zich hierover mag uitspreken.
Internationale rechtscolleges (bv. EHRM, HvJEU)
COMPLEXE STRUCTUUR GERECHTELIJKE ORGANISATIE
Verklaring: 4 elementen
(1) Territoriale spreiding v/d bestaande rechtscolleges. De bedoeling hiervan is de gerechtelijke
dienst zo dicht mogelijk bij de rechtzoekende te brengen.
(2) Inhoudelijke werkverdeling tussen de diverse rechtscolleges. Gelet op de diversiteit v/d
geschillen beoogt men hiermee een mogelijkheid te beiden tot specialisatie in hoofde v/d
rechter.
(3) De regel v/d dubbele aanleg. In principe kan elk vonnis dat in eerste aanleg wordt
uitgesproken, aangevochten worden in hoger beroep. Bij het HvC is de regel v/d dubbele
aanleg geen algemeen rechtsbeginsel!
1
, (4) Elk vonnis in laatste aanleg gewezen, is vatbaar voor cassatiecontrole.
KRACHTLIJNEN VAN DE GERECHTELIJKE HERVORMING VAN 2014
Onder voormalig MvJ Turtelboom (regering Di Rupo 2011-2014)
Hervorming arrondissement Brussel: binnen dit arrondissement waarborgen dat iedere
rechtzoekende in zijn eigen taal kan worden bediend. Een eenvormiger en gerichter
vervolgingsbeleid, dat rekening hield met de verschillen tussen het criminele patroon van Brussel-
Hoofdstad en Halle-Vilvoorde.
De rechtbank van eerste aanleg, de arbeidsrechtbank, de ondernemingsrechtbank en de
arrondissementsrechtbank werden ontdubbeld: opgesplitst in een Nederlandstalige en
Franstalige rechtbank
Politierechtbanken enkel voor Brussel ontdubbeld
Het gerechtelijke landschap werd grondig hertekend bij de wet van 1 december 2013 tot hervorming
v/d gerechtelijke arrondissementen en tot wijziging v/h Gerechtelijk Wetboek met het oog op een
grotere mobiliteit v/d leden v/d rechterlijke orde.
187 gerechtelijke kantons 162 in 2020: per gerechtelijk kanton was er een vredegerecht
12 gerechtelijke arrondissementen: deze vallen (in principe) samen met de grenzen v/d
provincies: een politierechtbank en een rechtbank van eerste aanleg (in principe, want
uitzonderingen voor Brussel, Bergen en Eupen)
5 rechtsgebieden of ressorten: een HvB, arbeidshof, arbeidsrechtbank en een
ondernemingsrechtbank (in principe, want uitzonderingen voor Brussel, Bergen en Eupen)
Met de schaalvergroting beoogde de wetgever 2 doelstellingen te realiseren:
(1) Doorgedreven specialisatie: alle afdelingen verzorgen een ‘basisdienstverlening’ terwijl de
‘gespecialiseerde zaken’ exclusief worden toevertrouwd aan één afdeling voor het hele
arrondissement.
(2) Mobiliteit v/d magistraten en het gerechtspersoneel: vlotte circulatie binnen een
rechtsgebied of arrondissement waardoor ingespeeld kan worden op incidentele of
structurele behoeftewijzigingen inzake menselijk potentieel.
Zowel horizontale als verticale mobiliteit van magistraten en gerechtspersoneel maakt dat zij beter
en efficiënter zullen kunnen worden ingezet in functie van werklast en specialisatie.
- Horizontale: magistraten worden subsidiair benoemd in andere kantons of arrondissementen
van het rechtsgebied. Het is geen overplaatsing dus vereist hun instemming niet.
- Verticale: mits toestemming v/d betrokken magistraat is zijn mobiliteit ook mogelijk naar een
instantie waarin de betrokkene niet is benoemd.
Verzelfstandigd beheer: beoogt de overdracht v/h beheer over budget en personeel v/d rechterlijke
macht naar de rechterlijke orde. Wetgever beoogt hiermee een snelle, toegankelijk en moderne
justitie mogelijk te maken.
Beheer zal gebeuren door 2 colleges: “college v/d hoven en rechtbanken” (zittende
magistratuur) en “het college v/h OM” (staande magistratuur)
2
, Opgelet: art. 180-185/13 GerW nog niet gerealiseerd!
Invoering familie- en jeugdrechtbank door de wet van 30 juli 2013: door oprichting v/e nieuwe
sectie binnen de rechtbank van eerste aanleg voor een efficiëntere rechtsbedeling in familiale
geschillen.
Ging gepaard met een verschuiving v/d bevoegdheid over familiaal contentieux v/d
vrederechter naar de rechtbank van eerste aanleg. Beroepsrechter: HvB
Hertekening v/d gerechtelijke kantons: betere werklastverdeling en rationalisering v/d
vredegerechten
Nabijheid = klantvriendelijke, digitaal toegankelijke, servicegerichte en begrijpbare
dienstverlening a/d burger
‘Sous l’arbre’ = een vrederechter met overeenkomstige toepassing v/d regels betreffende de
territoriale bevoegdheid, zittingen houdt in een voormalige, opgeheven zittingsplaats v/h
kanton of in een opgeheven kanton
o Art. 66, §3 GerW: incidenten over de vraag of een zitting op de zetel dan wel op de
zittingsplaats ‘sous l’arbre’ dient plaats te vinden
DE RECHTSCOLLEGES
HOF VAN CASSATIE (ART. 128 – 136TER GERW)
Er is één Hof van Cassatie voor België, die zetelt te Brussel (art. 147, 1ste lid Gec.Gw. en art. 6 v/h
bijvoegsel bij het Gerechtelijk Wetboek)
Bestaat uit 3 kamers, elk gesplitst in 2 secties (Nederlandstalig en Franstalig): kamer voor burgerlijke
zaken, voor correctionele zaken en voor sociale zaken
Elke sectie zetelt met 5 magistraten (art. 128, 3de lid GerW). Een bijzondere samenstelling is
voorzien in art. 131 GerW >< 9 of 11 raadheren (art. 131)
In de door de wet bepaalde gevallen worden de arresten gewezen door 3 raadsheren. Wanneer de
beslissing voor de hand ligt of niet noopt tot beantwoording van rechtsvragen in het belang v/d
eenheid v/d rechtspraak of v/d rechtsontwikkeling (art. 128, 4de lid en 1105bis, § 1 GerW). De
beperkte kamer moet steeds eenparig beslissen.
Openbaar Ministerie: onder het gezag v/d MvJ uitgeoefend door de procureur-generaal bij het HvC.
Die procureur-generaal wordt bijgestaan door de eerste advocaat-generaal en door de advoaten-
generaal (art. 142 GerW)
Arrest Manzano Diaz: de actuele werkwijze v/h HvC, waarbij de raadsheer-verslaggever zijn
ontwerparrest enkel overmaakt a/h parket bij het HvC alvorens dit zijn advies verleent, het EVRM
niet schendt.
HOF VAN BEROEP (ART. 101 – 113TER GERW)
In ieder v/d 5 rechtsgebieden is er een hof van beroep. Ze bestaan uit één eerste voorzitter,
kamervoorzitters, raadsheren en plaatsvervangende raadsheren (art 101, §2 GerW j° art. 102 GerW)
3
HOOFDSTUK 1: DE RECHTER
DE STRUCTUUR VAN DE GERECHTELIJKE ORGANISATIE
ALGEMEEN
De rechterlijke functie is toevertrouwd a/d rechterlijke macht in de organieke betekenis v/h woord
(zoals bedoeld in art. 40 Gec.Gw.)
Ook functionele betekenis: “het spreken van recht” of “de rechtspraak”. Deze rechterlijke functie
wordt niet enkel uitgeoefend door de rechterlijke macht in de organieke betekenis v/h woord maar
ook door rechterlijke instanties die niet onder de rechterlijke macht worden begrepen zoals:
Administratieve rechtscolleges = specifiek opgericht voor het beslechten van geschillen die
betrekking hebben op bestuurshandelingen gesteld door administratieve overheden
o Het meest bekende administratief rechtscollege in ons land is de afdeling
bestuursrechtspraak v/d RvS. Dit rechtscollege, waarvan het bestaan inmiddels
grondwettelijk is bevestigd (art. 160 Gec.Gw.), onderscheidt zich v/d andere administratieve
rechtscolleges door het feit dat het een algemene, onbepaalde bevoegdheid heeft tot het
vernietigen van bestuurshandelingen.
o De andere administratieve rechtscolleges hebben slechts specifieke bevoegdheden.
Voorbeelden zijn de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen en de Raad voor betwistingen
inzake studievoortgangsbeslissingen.
Tuchrechtscolleges = tuchtrecht handhaven. Tuchtrecht bepaalt de (disciplinaire) gedragsregels
binnen vrijwillige gemeenschappen die moeten worden gevolgd in het belang van deze
gemeenschap
Grondwettelijk Hof = kennisnemen van beroepen tot vernietiging en prejudiciële vragen over
de grondwettigheid van formele wetten => eige instantie die zich hierover mag uitspreken.
Internationale rechtscolleges (bv. EHRM, HvJEU)
COMPLEXE STRUCTUUR GERECHTELIJKE ORGANISATIE
Verklaring: 4 elementen
(1) Territoriale spreiding v/d bestaande rechtscolleges. De bedoeling hiervan is de gerechtelijke
dienst zo dicht mogelijk bij de rechtzoekende te brengen.
(2) Inhoudelijke werkverdeling tussen de diverse rechtscolleges. Gelet op de diversiteit v/d
geschillen beoogt men hiermee een mogelijkheid te beiden tot specialisatie in hoofde v/d
rechter.
(3) De regel v/d dubbele aanleg. In principe kan elk vonnis dat in eerste aanleg wordt
uitgesproken, aangevochten worden in hoger beroep. Bij het HvC is de regel v/d dubbele
aanleg geen algemeen rechtsbeginsel!
1
, (4) Elk vonnis in laatste aanleg gewezen, is vatbaar voor cassatiecontrole.
KRACHTLIJNEN VAN DE GERECHTELIJKE HERVORMING VAN 2014
Onder voormalig MvJ Turtelboom (regering Di Rupo 2011-2014)
Hervorming arrondissement Brussel: binnen dit arrondissement waarborgen dat iedere
rechtzoekende in zijn eigen taal kan worden bediend. Een eenvormiger en gerichter
vervolgingsbeleid, dat rekening hield met de verschillen tussen het criminele patroon van Brussel-
Hoofdstad en Halle-Vilvoorde.
De rechtbank van eerste aanleg, de arbeidsrechtbank, de ondernemingsrechtbank en de
arrondissementsrechtbank werden ontdubbeld: opgesplitst in een Nederlandstalige en
Franstalige rechtbank
Politierechtbanken enkel voor Brussel ontdubbeld
Het gerechtelijke landschap werd grondig hertekend bij de wet van 1 december 2013 tot hervorming
v/d gerechtelijke arrondissementen en tot wijziging v/h Gerechtelijk Wetboek met het oog op een
grotere mobiliteit v/d leden v/d rechterlijke orde.
187 gerechtelijke kantons 162 in 2020: per gerechtelijk kanton was er een vredegerecht
12 gerechtelijke arrondissementen: deze vallen (in principe) samen met de grenzen v/d
provincies: een politierechtbank en een rechtbank van eerste aanleg (in principe, want
uitzonderingen voor Brussel, Bergen en Eupen)
5 rechtsgebieden of ressorten: een HvB, arbeidshof, arbeidsrechtbank en een
ondernemingsrechtbank (in principe, want uitzonderingen voor Brussel, Bergen en Eupen)
Met de schaalvergroting beoogde de wetgever 2 doelstellingen te realiseren:
(1) Doorgedreven specialisatie: alle afdelingen verzorgen een ‘basisdienstverlening’ terwijl de
‘gespecialiseerde zaken’ exclusief worden toevertrouwd aan één afdeling voor het hele
arrondissement.
(2) Mobiliteit v/d magistraten en het gerechtspersoneel: vlotte circulatie binnen een
rechtsgebied of arrondissement waardoor ingespeeld kan worden op incidentele of
structurele behoeftewijzigingen inzake menselijk potentieel.
Zowel horizontale als verticale mobiliteit van magistraten en gerechtspersoneel maakt dat zij beter
en efficiënter zullen kunnen worden ingezet in functie van werklast en specialisatie.
- Horizontale: magistraten worden subsidiair benoemd in andere kantons of arrondissementen
van het rechtsgebied. Het is geen overplaatsing dus vereist hun instemming niet.
- Verticale: mits toestemming v/d betrokken magistraat is zijn mobiliteit ook mogelijk naar een
instantie waarin de betrokkene niet is benoemd.
Verzelfstandigd beheer: beoogt de overdracht v/h beheer over budget en personeel v/d rechterlijke
macht naar de rechterlijke orde. Wetgever beoogt hiermee een snelle, toegankelijk en moderne
justitie mogelijk te maken.
Beheer zal gebeuren door 2 colleges: “college v/d hoven en rechtbanken” (zittende
magistratuur) en “het college v/h OM” (staande magistratuur)
2
, Opgelet: art. 180-185/13 GerW nog niet gerealiseerd!
Invoering familie- en jeugdrechtbank door de wet van 30 juli 2013: door oprichting v/e nieuwe
sectie binnen de rechtbank van eerste aanleg voor een efficiëntere rechtsbedeling in familiale
geschillen.
Ging gepaard met een verschuiving v/d bevoegdheid over familiaal contentieux v/d
vrederechter naar de rechtbank van eerste aanleg. Beroepsrechter: HvB
Hertekening v/d gerechtelijke kantons: betere werklastverdeling en rationalisering v/d
vredegerechten
Nabijheid = klantvriendelijke, digitaal toegankelijke, servicegerichte en begrijpbare
dienstverlening a/d burger
‘Sous l’arbre’ = een vrederechter met overeenkomstige toepassing v/d regels betreffende de
territoriale bevoegdheid, zittingen houdt in een voormalige, opgeheven zittingsplaats v/h
kanton of in een opgeheven kanton
o Art. 66, §3 GerW: incidenten over de vraag of een zitting op de zetel dan wel op de
zittingsplaats ‘sous l’arbre’ dient plaats te vinden
DE RECHTSCOLLEGES
HOF VAN CASSATIE (ART. 128 – 136TER GERW)
Er is één Hof van Cassatie voor België, die zetelt te Brussel (art. 147, 1ste lid Gec.Gw. en art. 6 v/h
bijvoegsel bij het Gerechtelijk Wetboek)
Bestaat uit 3 kamers, elk gesplitst in 2 secties (Nederlandstalig en Franstalig): kamer voor burgerlijke
zaken, voor correctionele zaken en voor sociale zaken
Elke sectie zetelt met 5 magistraten (art. 128, 3de lid GerW). Een bijzondere samenstelling is
voorzien in art. 131 GerW >< 9 of 11 raadheren (art. 131)
In de door de wet bepaalde gevallen worden de arresten gewezen door 3 raadsheren. Wanneer de
beslissing voor de hand ligt of niet noopt tot beantwoording van rechtsvragen in het belang v/d
eenheid v/d rechtspraak of v/d rechtsontwikkeling (art. 128, 4de lid en 1105bis, § 1 GerW). De
beperkte kamer moet steeds eenparig beslissen.
Openbaar Ministerie: onder het gezag v/d MvJ uitgeoefend door de procureur-generaal bij het HvC.
Die procureur-generaal wordt bijgestaan door de eerste advocaat-generaal en door de advoaten-
generaal (art. 142 GerW)
Arrest Manzano Diaz: de actuele werkwijze v/h HvC, waarbij de raadsheer-verslaggever zijn
ontwerparrest enkel overmaakt a/h parket bij het HvC alvorens dit zijn advies verleent, het EVRM
niet schendt.
HOF VAN BEROEP (ART. 101 – 113TER GERW)
In ieder v/d 5 rechtsgebieden is er een hof van beroep. Ze bestaan uit één eerste voorzitter,
kamervoorzitters, raadsheren en plaatsvervangende raadsheren (art 101, §2 GerW j° art. 102 GerW)
3
