Hoofdstuk 1: Orthopedagogie en maatschappij
1. Kritische kijk op hulpverlening
Hoe komt het dat de hulpverlening vandaag is wat ze is? Staan we achter deze ‘zorg’ voor de zwakkeren?
2 vragen stellen
2. Maatschappij, mensbeelden en zorg
2.1. De vreemde ander
Wat afwijkend lijkt bij de ander doet ons vragen stellen over onszelf.
Waarom iemand zwak toekrijgt, wordt deels bepaald door cultuur, religie, politiek,
samenlevingsvorm en/ of norm.
Doorheen geschiedenis altijd al zwakkeren geweest
o “De beschaving van een samenleving laat zich meten aan de zorg die ze aan de zwaksten
besteedt” – Ghandi
2.2. Maatschappij en beeldvorming
Hoe komt het dat wij op een bepaalde manier naar mensen kijken?
Eigen ervaringen
Maatschappelijke factoren (evolueren doorheen geschiedenis/ dagelijks leven)
o Politiek evoluties
Bv; Pater Familias had staatsplicht om te doden
o Sociaal factoren
Bv; Opkomst van steden (mensen met psychische ziekten sneller
opvielen en de sl ‘verstoorden’)
o Cultureel factoren
Bv; Opkomst en groei van de katholieke kerk (caritas-gedachte)
o Economische factoren
Bv; Opkomst van de industriële revolutie (armen verantwoordelijk voor
hun eigen problemen)
o Wetenschappelijke ontwikkelingen
Bv; De uitvinding van de IQ-test
Overgeleverde tijdsgebonden waarden
o Bv: medelijden met zwakkeren
o De benaming zegt veel over kijk op zwakkeren (onvolwaardig, wildemannen,
achterlijken, sukkelaars, …
Feit
Doorheen de geschiedenis altijd al zwakkeren in de sl geweest
Wat is eigen aan zwakkeren? Wat is NIET eigen aan zwakkeren?
Hun handicap, huidskleur, maatschappelijke De manier hoe wij reageren, welke plek die ze in
status, leeftijd, ... onze sl krijgen, uitsluiting, …
Nooit warm onthaald geweest (wel een evolutie naar meer menswaardig)
, 2.3. Mensbeeld en zorg
= een bepaalde algemeen aanvaarde manier van kijken naar mensen
Wordt beïnvloed door maatschappelijke factoren
Bepaalt de invulling & organisatie van de zorg
Bepaalt ons handelen bv. t.a.v. bepaalde groepen in de sl
Mensbeeld Onvolwaardig Ongelukkig Defect Gelijkwaardig
Kwetsbare Onvolwaardigen, Lijdende mensen: Zieken, patiënten, ! Streven ernaar maar
n in de sl bezetenen, sukkelaars, mensen met zijn er nog niet, mensen
zijn… abnormalen, worden ongelukkigen, … defecten/ stoornissen, op 1ste plaats, benaderen
niet gezien als mensen … vanuit gelijkwaardigheid
Status Geen bestaansrecht, God heeft de Inspelen op mensen Nadruk op burgerschap,
als dieren behandeld mens gemaakt, met een defect om ze recht om deel te nemen
of gezien als oorzaak we moeten tot hoger niveau te aan het dagelijks
van problemen. Horen medelijden brengen, mens = maatschappelijk leven.
niet thuis in onze hebben, patiënt, arts = Aanpassingen maken en
dagelijkse sl liefdadigheid en autoriteit ondersteuning.
bevoogding tonen Behouden en ontplooien
van identiteit.
Zorg Weinig/ geen: gedood, Caritatieve zorg: Medische zorg: Emanciperende zorg:
opsluiting zoals uit liefdadigheid revalidatie, gericht op QOL, soiale
dieren, prostitutie, maar geen behandelen en inclusie, …
slavernij, verbanning, structurele hulp, herstellen, technische
bedreigen, alles is afh van de hulp aparte scholen,
mishandeling, … goedheid, … instituten, …
Motief Angst voor Caritas, iedereen Veranderd Rechten van de mens,
besmetting, wil zijn hemel wereldbeeld, mens anti-discriminatie, focus
onwetendheid. verdienen. centraal i.p.v. God. op participatie i.p.v.
Beperkt en eenvoudig Statisch wereld- Ontluikende medische stoornis
wereldbeeld, geen en godsbeeld, wetenschap
kennis geen kennis
Noodzakkelijk als hulpverlener!
Een reflectieve houding t.o.v. eigen kijk op zwakkeren in de sl
Een kritische kijk op maatschappelijke factoren die de positie van deze zwakkeren mee bepalen
Kennis over de historiek die de hulpverlening en onze kijk op zwakkeren in de sl mee gekleurd heeft
3. Verleden = heden
,3.1. Prehistorie: tijd van nomaden en jagers (... tot -3500 v Chr.)
Mensbeeld 1
(Over)leven in de prehistorie
Nomadisch bestaan Natuurlijke selectie
o Hongersnood, koude, o “Survival of the fittest”
wilde dieren, geen huizen, … (Charles Darwin)
Zwakkeren en zieken werden achtergelaten/ gedood Overleven enkel bij gratie van
o Gevaar voor aanvallende dieren de sterksten (omdat zij het wilden)
Ontstaan nederzettingen Organiseren met nieuwe
o Zelf voedsel produceren beroepen en
gezagsfuncties
o Stamhoofd beslist
Afwezige zorg in de prehistorie over leven en dood
o Medicijnman
Weinig tot geen zorg (probeerden wel te zoeken naar oplossingen)
Magisch/ mystiek denkkader
o Het onverklaarbare proberen te begrijpen (vuur, verhaal er rond maken)
o Rotsschilderingen als bezweringsrituelen
Trepanatie/ schedelboring (bewust gat in het hoofd)
o Oudste chirurgische ingreep
o Reden:
Ritueel voor geestenuitdrijving? (mensen met psychische klachten)
Initiatierites?
Hoofdpijn aanpakken?
Van de prehistorie naar vandaag
Natuurlijke selectie in gebieden van oorlog en ondervoeding (zwakkeren overleven enkel
bij gratie van de sterken)
Armoede in België: levensduur daalt als armoedegraad stijgt (survival of the fittest)
Vluchtelingproblematiek
3.2. Oudheid: tijd van de Grieken, Romeinen en goden (-3500 v; Chr. tot 500 na Christus)
Mensbeeld 1
Leven en eliminatie in de oudheid
Natuurlijke selectie
Zwakkeren stieveren sneller
o Kinderen o Oorlog
o Ziekte o Hongersnood
Nieuw: maatschappelijk selectie (mens kiest of andere mochten/ konden leven)
, Demografische motieven Politieke motieven
o Opkomst stadstaten (Sparta, Athene, o Ombrengen van ‘zwakkeren’
Rome,...) was wettelijk bepaald
o Slechte landbouwgronden Uit geschriften van grote redenaars: Plato,
voedselschaartse tot gevolg Aristoteles, …
vernietiging van oogsten door Pleidooi voor
oorlog elimineren
minderwaardigen
o Selectie = noodzaak (niet alle Verbod om
monden konden gevuld worden) minderwaardige
Verplichte geboortebeperking kinderen op te voeden
Ongewenste pasgeboren Bv: Cicero = romeins redenaar, politicus, advocaat
en filosoof
doden/ te vondeling leggen “Eliminatie misvormde baby’s” ingeschreven in
(Taygetusgebergte) wet van 12 tafelen (grondwet)
Veroordeelden worden Bv: Seneca = Romeins schrijver en filosoof
verbannen naar kolonies (op ‘… Onheilspellende misgeboortes, ruimen we uit
de weg, kinderen die zwak/ monsterlijk worden
Economische motieven geboren, verdrinken we”
o Erfecht! Rijke families willen hun o Te vondeling leggen (gebergte)
familie-erfgoed behouden o Afw. kinderen gedood bij
o Dochter financieel niet aantrekkelijk geboorte
o 1 wettelijke zoon = ideaal
o Toegestaan: Elimineren van kinderen o Pater Familias (Romeins Rijk)
met een afwijking/ overtollige Eigenaar van zijn
kinderen kinderen
Eugenetische motieven Wettelijke macht over
o Eu = goed, Genetikos = kinderen (≠ Grieken)
geboren Staatsplicht = kinderen
o Een sterke sl vereist raszuivere en Religieuze motieven
gezonde burgers o Later Christendom =
o Streven naar raszuivere staatsgodsdienst
erfegenamen Neemt het
o Kalokagathia/ Grieks staatsideaal! beslissingsrecht van
= perefcte schoonheid en goedheid Pater Familias over
= streven naar een lichamelijk God is schepper van
schoon, moreel, sterk en edel mens alles (ook zwakkeren)
o “Mens sana in corpore sano” = Gehandicapten niet
gezonde geest in een gezond meer doden
Bedenkelijke zorg in de oudheid
Lot van zwakkeren in de oudheid: (niet alle afwijkingen te zien bij geboorte)
o Minderwaardig
o Handicap = straf van God
o Geen burgerrechten
o Doof = stom
Slavernij (ook blinden) man
Prostitutie (ook blinden) vrouw
o Dwerggroei
Lichtpuntjes -> in
van zorg narde(hip,
oudheid:
op dure feesten, kregen plek
in de sl en werden goed behandeld)
o Bedelstraf
1. Kritische kijk op hulpverlening
Hoe komt het dat de hulpverlening vandaag is wat ze is? Staan we achter deze ‘zorg’ voor de zwakkeren?
2 vragen stellen
2. Maatschappij, mensbeelden en zorg
2.1. De vreemde ander
Wat afwijkend lijkt bij de ander doet ons vragen stellen over onszelf.
Waarom iemand zwak toekrijgt, wordt deels bepaald door cultuur, religie, politiek,
samenlevingsvorm en/ of norm.
Doorheen geschiedenis altijd al zwakkeren geweest
o “De beschaving van een samenleving laat zich meten aan de zorg die ze aan de zwaksten
besteedt” – Ghandi
2.2. Maatschappij en beeldvorming
Hoe komt het dat wij op een bepaalde manier naar mensen kijken?
Eigen ervaringen
Maatschappelijke factoren (evolueren doorheen geschiedenis/ dagelijks leven)
o Politiek evoluties
Bv; Pater Familias had staatsplicht om te doden
o Sociaal factoren
Bv; Opkomst van steden (mensen met psychische ziekten sneller
opvielen en de sl ‘verstoorden’)
o Cultureel factoren
Bv; Opkomst en groei van de katholieke kerk (caritas-gedachte)
o Economische factoren
Bv; Opkomst van de industriële revolutie (armen verantwoordelijk voor
hun eigen problemen)
o Wetenschappelijke ontwikkelingen
Bv; De uitvinding van de IQ-test
Overgeleverde tijdsgebonden waarden
o Bv: medelijden met zwakkeren
o De benaming zegt veel over kijk op zwakkeren (onvolwaardig, wildemannen,
achterlijken, sukkelaars, …
Feit
Doorheen de geschiedenis altijd al zwakkeren in de sl geweest
Wat is eigen aan zwakkeren? Wat is NIET eigen aan zwakkeren?
Hun handicap, huidskleur, maatschappelijke De manier hoe wij reageren, welke plek die ze in
status, leeftijd, ... onze sl krijgen, uitsluiting, …
Nooit warm onthaald geweest (wel een evolutie naar meer menswaardig)
, 2.3. Mensbeeld en zorg
= een bepaalde algemeen aanvaarde manier van kijken naar mensen
Wordt beïnvloed door maatschappelijke factoren
Bepaalt de invulling & organisatie van de zorg
Bepaalt ons handelen bv. t.a.v. bepaalde groepen in de sl
Mensbeeld Onvolwaardig Ongelukkig Defect Gelijkwaardig
Kwetsbare Onvolwaardigen, Lijdende mensen: Zieken, patiënten, ! Streven ernaar maar
n in de sl bezetenen, sukkelaars, mensen met zijn er nog niet, mensen
zijn… abnormalen, worden ongelukkigen, … defecten/ stoornissen, op 1ste plaats, benaderen
niet gezien als mensen … vanuit gelijkwaardigheid
Status Geen bestaansrecht, God heeft de Inspelen op mensen Nadruk op burgerschap,
als dieren behandeld mens gemaakt, met een defect om ze recht om deel te nemen
of gezien als oorzaak we moeten tot hoger niveau te aan het dagelijks
van problemen. Horen medelijden brengen, mens = maatschappelijk leven.
niet thuis in onze hebben, patiënt, arts = Aanpassingen maken en
dagelijkse sl liefdadigheid en autoriteit ondersteuning.
bevoogding tonen Behouden en ontplooien
van identiteit.
Zorg Weinig/ geen: gedood, Caritatieve zorg: Medische zorg: Emanciperende zorg:
opsluiting zoals uit liefdadigheid revalidatie, gericht op QOL, soiale
dieren, prostitutie, maar geen behandelen en inclusie, …
slavernij, verbanning, structurele hulp, herstellen, technische
bedreigen, alles is afh van de hulp aparte scholen,
mishandeling, … goedheid, … instituten, …
Motief Angst voor Caritas, iedereen Veranderd Rechten van de mens,
besmetting, wil zijn hemel wereldbeeld, mens anti-discriminatie, focus
onwetendheid. verdienen. centraal i.p.v. God. op participatie i.p.v.
Beperkt en eenvoudig Statisch wereld- Ontluikende medische stoornis
wereldbeeld, geen en godsbeeld, wetenschap
kennis geen kennis
Noodzakkelijk als hulpverlener!
Een reflectieve houding t.o.v. eigen kijk op zwakkeren in de sl
Een kritische kijk op maatschappelijke factoren die de positie van deze zwakkeren mee bepalen
Kennis over de historiek die de hulpverlening en onze kijk op zwakkeren in de sl mee gekleurd heeft
3. Verleden = heden
,3.1. Prehistorie: tijd van nomaden en jagers (... tot -3500 v Chr.)
Mensbeeld 1
(Over)leven in de prehistorie
Nomadisch bestaan Natuurlijke selectie
o Hongersnood, koude, o “Survival of the fittest”
wilde dieren, geen huizen, … (Charles Darwin)
Zwakkeren en zieken werden achtergelaten/ gedood Overleven enkel bij gratie van
o Gevaar voor aanvallende dieren de sterksten (omdat zij het wilden)
Ontstaan nederzettingen Organiseren met nieuwe
o Zelf voedsel produceren beroepen en
gezagsfuncties
o Stamhoofd beslist
Afwezige zorg in de prehistorie over leven en dood
o Medicijnman
Weinig tot geen zorg (probeerden wel te zoeken naar oplossingen)
Magisch/ mystiek denkkader
o Het onverklaarbare proberen te begrijpen (vuur, verhaal er rond maken)
o Rotsschilderingen als bezweringsrituelen
Trepanatie/ schedelboring (bewust gat in het hoofd)
o Oudste chirurgische ingreep
o Reden:
Ritueel voor geestenuitdrijving? (mensen met psychische klachten)
Initiatierites?
Hoofdpijn aanpakken?
Van de prehistorie naar vandaag
Natuurlijke selectie in gebieden van oorlog en ondervoeding (zwakkeren overleven enkel
bij gratie van de sterken)
Armoede in België: levensduur daalt als armoedegraad stijgt (survival of the fittest)
Vluchtelingproblematiek
3.2. Oudheid: tijd van de Grieken, Romeinen en goden (-3500 v; Chr. tot 500 na Christus)
Mensbeeld 1
Leven en eliminatie in de oudheid
Natuurlijke selectie
Zwakkeren stieveren sneller
o Kinderen o Oorlog
o Ziekte o Hongersnood
Nieuw: maatschappelijk selectie (mens kiest of andere mochten/ konden leven)
, Demografische motieven Politieke motieven
o Opkomst stadstaten (Sparta, Athene, o Ombrengen van ‘zwakkeren’
Rome,...) was wettelijk bepaald
o Slechte landbouwgronden Uit geschriften van grote redenaars: Plato,
voedselschaartse tot gevolg Aristoteles, …
vernietiging van oogsten door Pleidooi voor
oorlog elimineren
minderwaardigen
o Selectie = noodzaak (niet alle Verbod om
monden konden gevuld worden) minderwaardige
Verplichte geboortebeperking kinderen op te voeden
Ongewenste pasgeboren Bv: Cicero = romeins redenaar, politicus, advocaat
en filosoof
doden/ te vondeling leggen “Eliminatie misvormde baby’s” ingeschreven in
(Taygetusgebergte) wet van 12 tafelen (grondwet)
Veroordeelden worden Bv: Seneca = Romeins schrijver en filosoof
verbannen naar kolonies (op ‘… Onheilspellende misgeboortes, ruimen we uit
de weg, kinderen die zwak/ monsterlijk worden
Economische motieven geboren, verdrinken we”
o Erfecht! Rijke families willen hun o Te vondeling leggen (gebergte)
familie-erfgoed behouden o Afw. kinderen gedood bij
o Dochter financieel niet aantrekkelijk geboorte
o 1 wettelijke zoon = ideaal
o Toegestaan: Elimineren van kinderen o Pater Familias (Romeins Rijk)
met een afwijking/ overtollige Eigenaar van zijn
kinderen kinderen
Eugenetische motieven Wettelijke macht over
o Eu = goed, Genetikos = kinderen (≠ Grieken)
geboren Staatsplicht = kinderen
o Een sterke sl vereist raszuivere en Religieuze motieven
gezonde burgers o Later Christendom =
o Streven naar raszuivere staatsgodsdienst
erfegenamen Neemt het
o Kalokagathia/ Grieks staatsideaal! beslissingsrecht van
= perefcte schoonheid en goedheid Pater Familias over
= streven naar een lichamelijk God is schepper van
schoon, moreel, sterk en edel mens alles (ook zwakkeren)
o “Mens sana in corpore sano” = Gehandicapten niet
gezonde geest in een gezond meer doden
Bedenkelijke zorg in de oudheid
Lot van zwakkeren in de oudheid: (niet alle afwijkingen te zien bij geboorte)
o Minderwaardig
o Handicap = straf van God
o Geen burgerrechten
o Doof = stom
Slavernij (ook blinden) man
Prostitutie (ook blinden) vrouw
o Dwerggroei
Lichtpuntjes -> in
van zorg narde(hip,
oudheid:
op dure feesten, kregen plek
in de sl en werden goed behandeld)
o Bedelstraf
