Toegepaste ethiek - hoorcollege 1 (2023 - 2024) Emma De Ridder
Toegepaste ethiek - M. Claeys
Les 1 - Inleiding
Inleiding
1. Filosofie
2. Ethiek
3. Toegepaste ethiek
Filosofie, ethiek en toegepaste ethiek
Filosofie volgens Mary Midgley (1919 - 2018)
- Vergeleek filosofie met loodgieterij
- Onzichtbaarheid en noodzakelijkheid
- Probleemoplossend karakter
- Preventief onderhoud
- Basis van functionaliteit
- Mary Midgley’s metafoor van filosofie als loodgieterij maakt duidelijk dat
filosofie niet slechts een abstracte, academische bezigheid is, maar een
praktische discipline die essentieel is voor het welzijn van individuen en
samenlevingen. Ze benadrukt de rol van filosofie in het kritisch evalueren
en verbeteren van onze diepste aannames en overtuigingen, waardoor we
een beter begrip krijgen van onszelf en de wereld om ons heen.
- Vooronderstellingen (die normaal verborgen zijn) expliciet maken en onderzoeken
- Bv. over wereldbeeld, mensbeeld, normen en waarden…
Definitie filosofie
- Filosofie betekent letterlijk ‘liefde voor de wijsheid’ (wijsbegeerte)
- Westerse filosofie gaat meer dan 2500 jaar terug (tot het oude Griekenland)
Filosofie volgens Thales van Milete
- De eerste westerse filosoof (624 - 546 v.C.)
- Bekend om 2 dingen:
1. Alles is water
- Dit betekent dat hij dacht dat water de oorsprong en essentie van alle
materie en verschijnselen in de wereld was. Deze opvatting maakt hem tot
een van de eerste natuurfilosofen die probeerden een enkelvoudige,
natuurlijke verklaring te geven voor de diversiteit van de wereld, in plaats
van terug te vallen op mythologische of goddelijke verklaringen.
2. De anekdote van de put
- Er is een beroemde anekdote over Thales die illustreert hoe filosofen vaak
worden gezien als mensen die zich zozeer verdiepen in abstracte ideeën
dat ze het praktische leven uit het oog verliezen. Volgens de legende was
Thales 's nachts naar de sterren aan het kijken, verdiept in astronomische
observaties, toen hij in een put viel. Een meisje zou hem hebben
uitgelachen en gezegd hebben dat hij zich zorgen maakte over wat er in de
hemel was, maar niet oplette waar hij zelf liep op aarde. Deze anekdote
wordt vaak gebruikt om het stereotype van de verstrooide filosoof te
illustreren.
1
,Toegepaste ethiek - hoorcollege 1 (2023 - 2024) Emma De Ridder
Filosofie - een ultra korte opfrissing
- Waarover gaat filosofie?
- Kort antwoord: over alles
- Langer antwoord (m.b.v. Plato):
- Over het ware (metafysica, kennisleer, logica)
- Over het schone (esthetica, kunstfilosofie)
- Over het goede (ethiek en moraalfilosofie)
- Hoe werkt filosofie?
- Kort antwoord: op allerlei manieren
- Langer antwoord:
- Van rationeel en wetenschappelijk tot literair en zelfs poëtisch
- Banden met zowel exacte als humane wetenschappen
- Academische filosofie en publieksfilosofie
- (Argumenteren over) fundamentele vragen zonder zekere antwoorden
Wat is ethiek?
- "Ethiek (Grieks: èthos, gewoonte of zedelijke handeling) of moraalwetenschap is een tak
van de filosofie die zich bezighoudt met de kritische bezinning over het juiste handelen. In
algemene zin probeert ethiek de criteria vast te stellen om te kunnen beoordelen of een
handeling als goed of fout kan worden gekwalificeerd.”
- Voorbeeld: een slachthuis
- Doel: aanmaak van vleesproducten
- Snel, (kosten)efficiënt, hygiënisch
- Goede arbeidsomstandigheden voor de werknemers
- Zo pijnloos mogelijke slachting
- Maar: is het doden van dieren voor vleesconsumptie wel juist? Is dit wel
moreel toelaatbaar?
- Instrumentele versus morele beslissingen:
- Instrumentele beslissingen: beslissingen over de manier waarop je iets doet (‘the
right way’). Beslissingen die in functie staan van een bepaald doel en het zo
gemakkelijk mogelijk bereiken daarvan.
- Morele beslissingen: beslissingen over de vraag of je doel zelf wel moreel
geoorloofd is. Beslissingen over goed en fout (‘a wrong thing’). Hangen samen met
fundamentele waarden.
- Vgl. met casus slachthuis, maar toepasbaar op elk ontwerpopdracht!
- Moraal: de waarden die we huldigen en waar we naar handelen
- Waarden: idealen die binnen een groep leven, zoals vrijheid, gelijkheid, etc.
- Normen: de regels die het handelen binnen een groep mensen regelen om die waarden te
behartigen; niet altijd moreel (denk aan verkeersregels of beleefdheidsregels)
- Ethiek (of moraalwetenschap): het nadenken over waarden, normen
- Is het wel nodig?
- Kan de studie van ethiek ons wel leren om moreel te handelen?
Wat is toegepaste ethiek?
- Toegepaste ethiek behandelt ethische vragen die samenhangen met specifieke domeinen
van de werkelijkheid:
- Medische ethiek
- Media-ethiek
- Bedrijfsethiek
- Milieu-ethiek
- …
2
, Toegepaste ethiek - hoorcollege 2 (2023 - 2024) Emma De Ridder
Toegepaste ethiek - M. Claeys
Les 2 - Enkele bedreigingen voor de ethiek
Redenen waarom we niet aan ethiek zouden moeten doen, die ons cynisch kunnen maken
“dooddoeners” voor de ethiek. Geïnspireerd op Simon Blackburn, Goed leven. Een
tegendraadse beschouwing over ethiek.
Enkele bedreigingen voor de ethiek:
1. De dood van God
2. Relativisme
3. Egoïsme
4. Determinisme
1. DE DOOD VAN GOD
De dood van God
- “God is dood! En wij hebben hem gedood!” (Friedrich Nietzsche, 1844-1900)
- Nietzsche gebruikte deze zin om de verschuiving in het westerse denken te
beschrijven, waarbij traditionele religieuze overtuigingen steeds minder relevant
werden in het gezicht van wetenschappelijke vooruitgang en culturele
veranderingen.
- In de parabel is de persoon met de lamp op zoek naar God, maar kan Hem
nergens vinden. Uiteindelijk concludeert hij dat God dood is en dat "wij" Hem
hebben gedood. Dit kan worden geïnterpreteerd als een commentaar op de
secularisatie van de samenleving, waarin traditionele religieuze overtuigingen en
het geloof in God steeds meer vervagen, vervangen door wetenschap, rationaliteit
en menselijke vooruitgang. De 'dood van God' symboliseert dan het verlies van
traditionele geloofssystemen en de opkomst van seculiere waarden en
overtuigingen.
- Secularisering: invloed van religie vermindert naarmate samenlevingen moderner worden
- Impact op de moraal?
- Het heeft een grote impact op de moraal: de religie schreef voor wat we mochten
doen in ons leven. Op dit moment beginnen mensen na te denken of ze zich wel
goed moeten gedragen, want niemand (buiten het geloof) heeft die regels
voorgeschreven. Dus als je niet geloofd, kan je je gedragen als een egoïstisch
persoon.
“Als God dood is, dan is alles toegestaan” (Fjodor Dostojevski, 1821-1881)
- “Er is toch geen uiteindelijke oordeler, die beslist of we goed geleefd hebben of niet, dus
we kunnen alles doen en laten wat we willen”
- Eens of oneens?
Invloed van religie op moraal
- De invloed van de religie op de moraal kan onmogelijk onderschat worden (zowel verleden
als heden)
- Zowel positief als negatief
+ Als middel om morele regels aan te leren en te funderen (Religie heeft heel veel
mensen een leidraad, een houvast, een regelmaat… gegeven om te leven.)
3
Toegepaste ethiek - M. Claeys
Les 1 - Inleiding
Inleiding
1. Filosofie
2. Ethiek
3. Toegepaste ethiek
Filosofie, ethiek en toegepaste ethiek
Filosofie volgens Mary Midgley (1919 - 2018)
- Vergeleek filosofie met loodgieterij
- Onzichtbaarheid en noodzakelijkheid
- Probleemoplossend karakter
- Preventief onderhoud
- Basis van functionaliteit
- Mary Midgley’s metafoor van filosofie als loodgieterij maakt duidelijk dat
filosofie niet slechts een abstracte, academische bezigheid is, maar een
praktische discipline die essentieel is voor het welzijn van individuen en
samenlevingen. Ze benadrukt de rol van filosofie in het kritisch evalueren
en verbeteren van onze diepste aannames en overtuigingen, waardoor we
een beter begrip krijgen van onszelf en de wereld om ons heen.
- Vooronderstellingen (die normaal verborgen zijn) expliciet maken en onderzoeken
- Bv. over wereldbeeld, mensbeeld, normen en waarden…
Definitie filosofie
- Filosofie betekent letterlijk ‘liefde voor de wijsheid’ (wijsbegeerte)
- Westerse filosofie gaat meer dan 2500 jaar terug (tot het oude Griekenland)
Filosofie volgens Thales van Milete
- De eerste westerse filosoof (624 - 546 v.C.)
- Bekend om 2 dingen:
1. Alles is water
- Dit betekent dat hij dacht dat water de oorsprong en essentie van alle
materie en verschijnselen in de wereld was. Deze opvatting maakt hem tot
een van de eerste natuurfilosofen die probeerden een enkelvoudige,
natuurlijke verklaring te geven voor de diversiteit van de wereld, in plaats
van terug te vallen op mythologische of goddelijke verklaringen.
2. De anekdote van de put
- Er is een beroemde anekdote over Thales die illustreert hoe filosofen vaak
worden gezien als mensen die zich zozeer verdiepen in abstracte ideeën
dat ze het praktische leven uit het oog verliezen. Volgens de legende was
Thales 's nachts naar de sterren aan het kijken, verdiept in astronomische
observaties, toen hij in een put viel. Een meisje zou hem hebben
uitgelachen en gezegd hebben dat hij zich zorgen maakte over wat er in de
hemel was, maar niet oplette waar hij zelf liep op aarde. Deze anekdote
wordt vaak gebruikt om het stereotype van de verstrooide filosoof te
illustreren.
1
,Toegepaste ethiek - hoorcollege 1 (2023 - 2024) Emma De Ridder
Filosofie - een ultra korte opfrissing
- Waarover gaat filosofie?
- Kort antwoord: over alles
- Langer antwoord (m.b.v. Plato):
- Over het ware (metafysica, kennisleer, logica)
- Over het schone (esthetica, kunstfilosofie)
- Over het goede (ethiek en moraalfilosofie)
- Hoe werkt filosofie?
- Kort antwoord: op allerlei manieren
- Langer antwoord:
- Van rationeel en wetenschappelijk tot literair en zelfs poëtisch
- Banden met zowel exacte als humane wetenschappen
- Academische filosofie en publieksfilosofie
- (Argumenteren over) fundamentele vragen zonder zekere antwoorden
Wat is ethiek?
- "Ethiek (Grieks: èthos, gewoonte of zedelijke handeling) of moraalwetenschap is een tak
van de filosofie die zich bezighoudt met de kritische bezinning over het juiste handelen. In
algemene zin probeert ethiek de criteria vast te stellen om te kunnen beoordelen of een
handeling als goed of fout kan worden gekwalificeerd.”
- Voorbeeld: een slachthuis
- Doel: aanmaak van vleesproducten
- Snel, (kosten)efficiënt, hygiënisch
- Goede arbeidsomstandigheden voor de werknemers
- Zo pijnloos mogelijke slachting
- Maar: is het doden van dieren voor vleesconsumptie wel juist? Is dit wel
moreel toelaatbaar?
- Instrumentele versus morele beslissingen:
- Instrumentele beslissingen: beslissingen over de manier waarop je iets doet (‘the
right way’). Beslissingen die in functie staan van een bepaald doel en het zo
gemakkelijk mogelijk bereiken daarvan.
- Morele beslissingen: beslissingen over de vraag of je doel zelf wel moreel
geoorloofd is. Beslissingen over goed en fout (‘a wrong thing’). Hangen samen met
fundamentele waarden.
- Vgl. met casus slachthuis, maar toepasbaar op elk ontwerpopdracht!
- Moraal: de waarden die we huldigen en waar we naar handelen
- Waarden: idealen die binnen een groep leven, zoals vrijheid, gelijkheid, etc.
- Normen: de regels die het handelen binnen een groep mensen regelen om die waarden te
behartigen; niet altijd moreel (denk aan verkeersregels of beleefdheidsregels)
- Ethiek (of moraalwetenschap): het nadenken over waarden, normen
- Is het wel nodig?
- Kan de studie van ethiek ons wel leren om moreel te handelen?
Wat is toegepaste ethiek?
- Toegepaste ethiek behandelt ethische vragen die samenhangen met specifieke domeinen
van de werkelijkheid:
- Medische ethiek
- Media-ethiek
- Bedrijfsethiek
- Milieu-ethiek
- …
2
, Toegepaste ethiek - hoorcollege 2 (2023 - 2024) Emma De Ridder
Toegepaste ethiek - M. Claeys
Les 2 - Enkele bedreigingen voor de ethiek
Redenen waarom we niet aan ethiek zouden moeten doen, die ons cynisch kunnen maken
“dooddoeners” voor de ethiek. Geïnspireerd op Simon Blackburn, Goed leven. Een
tegendraadse beschouwing over ethiek.
Enkele bedreigingen voor de ethiek:
1. De dood van God
2. Relativisme
3. Egoïsme
4. Determinisme
1. DE DOOD VAN GOD
De dood van God
- “God is dood! En wij hebben hem gedood!” (Friedrich Nietzsche, 1844-1900)
- Nietzsche gebruikte deze zin om de verschuiving in het westerse denken te
beschrijven, waarbij traditionele religieuze overtuigingen steeds minder relevant
werden in het gezicht van wetenschappelijke vooruitgang en culturele
veranderingen.
- In de parabel is de persoon met de lamp op zoek naar God, maar kan Hem
nergens vinden. Uiteindelijk concludeert hij dat God dood is en dat "wij" Hem
hebben gedood. Dit kan worden geïnterpreteerd als een commentaar op de
secularisatie van de samenleving, waarin traditionele religieuze overtuigingen en
het geloof in God steeds meer vervagen, vervangen door wetenschap, rationaliteit
en menselijke vooruitgang. De 'dood van God' symboliseert dan het verlies van
traditionele geloofssystemen en de opkomst van seculiere waarden en
overtuigingen.
- Secularisering: invloed van religie vermindert naarmate samenlevingen moderner worden
- Impact op de moraal?
- Het heeft een grote impact op de moraal: de religie schreef voor wat we mochten
doen in ons leven. Op dit moment beginnen mensen na te denken of ze zich wel
goed moeten gedragen, want niemand (buiten het geloof) heeft die regels
voorgeschreven. Dus als je niet geloofd, kan je je gedragen als een egoïstisch
persoon.
“Als God dood is, dan is alles toegestaan” (Fjodor Dostojevski, 1821-1881)
- “Er is toch geen uiteindelijke oordeler, die beslist of we goed geleefd hebben of niet, dus
we kunnen alles doen en laten wat we willen”
- Eens of oneens?
Invloed van religie op moraal
- De invloed van de religie op de moraal kan onmogelijk onderschat worden (zowel verleden
als heden)
- Zowel positief als negatief
+ Als middel om morele regels aan te leren en te funderen (Religie heeft heel veel
mensen een leidraad, een houvast, een regelmaat… gegeven om te leven.)
3
