ETHIEK
LES 1: WAARDEN EN GRONDHOUDING
MORAAL EN ETHIEK
Moraal = het geheel van normen, waarden en deugden die het gedrag van een persoon mee sturen
Via opvoeding worden onze normen, waarden en deugden eigen
Ethiek = reflectie op moraal, zoekt antwoorden op de vraag hoe te handelen
Vraag naar fundering op moraal
Waarden = datgene waar we waarden aan hechten, fundamentele richtsnoer
Normen = manier waarop waarden gerealiseerd worden
Deugden = uiting van dagelijkse omgang met elkaar
Via karaktereigenschappen en kwaliteiten
Moreel probleem = verschillende handelingsalternatieven, welke is de beste?
Moreel dilemma = kiezen tussen twee mogelijkheden of waarden
Als je het ene kiest, kan je het andere niet kiezen
Morele nood = het is niet oké, maar niemand ziet het
Ethiek en moraal is dus NIET hetzelfde!!
1.2. HET VERHAAL VAN DE ALLIGATOR-RIVIER
zie verhaal op dia 8 les 1
Mogelijke antwoorden/ reflective
- Dat het best moeilijk is om tot een consensus te komen
- Dat sympathie en afkeer een rol speelt in ons oordeel
- Dat sympathie en afkeer ook samenhangen met eigen ervaringen en eigen kwetsuren
- Dat we verlangen/verwachten dat anderen ook voelen zoals wij
Oordeel hangt af van eigen perspectief, gevoelens en ideologie
Moreel gedrag bij apen? Frans de Waal’s “fairness-study”
- Empathie als herkenning van pijn en verdriet en troostgedrag – zorg zonder direct voordeel
- pro-sociaal gedrag gericht op rechtvaardigheid
1
,1.3. MORELE SUPERIORITEIT VS. RECHTVAARDIGHEID EN EMPATHIE
Claim van morele superioriteit
- Onze waarden en gedrag zijn moreel superieur
Wrang gevoel want we weten dat er elders veel mensenrechten worden geschonden
- Hoe kan je kwaad vergelijken en brengt dit op?
Vergelijken van geweld kan andere daden legitimeren
- Als de ander niet als medemens wordt gezien erkennen we hun lijden niet
Twee fundamentele elementen voor ons ethisch vermogen
1. Een (aangeboren?) gevoel van gerechtigheid
2. Vermogen om ons te herkennen en inleven
1.4. ETHISCHE STELSELS IN MT1, DEONTOLOGIE IN MT2
- Waarheid, eigen waarden en normen zijn relatief aan tijd, persoon en cultuur
Mens is de maat
- Deugd als het midden tussen twee uitersten (Plato en Aristoteles)
- Geweten (Bentham)
- Absolute fundering van het Goede (Plato en Socrates)
Belangrijkste kenmerken en verschillen van ethische stelsels
- Ethische stelsels zijn pogingen om modellen en principes voor het goede handelen te begrijpen, op te
stellen en te funderen
- Ethische stelsels kunnen descriptief (hoe we moreel handelen) zijn, prescriptief (hoe we behoren te
handelen) of allebei
- Ethische stelsels leggen de nadruk op ratio (rationaliteit/ inzicht/ wijsheid), op gevoel (sympathie/
empathie /intuïtie) of op allebei
- Ethische stelsels verwijzen naar (interne) motieven (intentie/geweten) of naar (externe) gevolgen
- Ethische stelsels doen beroep op algemene principes, op waarden en normen of op deugden
- Ethische stelsels zijn eerder absoluut (één waarheid) of eerder relatief (afhankelijk van tijd, cultuur,
plaats, groep,…)
2
, 1.5. KERNWAARDEN EN GRONDHOUDING
1.5.1. INLEIDING
- Grondhouding = basis waarmee we in het leven staan
- Basale grondhouding = relatie met elke medemens
- Presentie = “er zijn voor”, aandachtig aanwezig zijn
Zie gentle teaching, mindfullness
1.5.2. KERNWAARDEN
- Als brug tussen absoluut en relatief
Geven zin en betekenis aan het leven
- Onbaatzuchtig en transcendent, wat wil zeggen dat ze ten dienste staan van allen, niet van jou alleen
- Transcedent = waarden die het individu overstijgen
Komen vanuit een innerlijke bron en zijn gericht op algemeen welzijn
- Eulogy-waarden = wat ons ten diepste motiveert en raakt
- Résumé-virtues = karaktereigenschappen die gelinkt zijn aan individuele acties
Vb. CV
MORELE VOEDINGSBODEM EN ZINVOLLE ARBEID
Morele voedingsbodem (cfr. Eulogie-waarden)
- Kernwaarden - diepste laag van je overtuigingen (cfr. les 1 eulogie-waarden)
- Hangt samen met zin van je leven
- Datgene wat er echt toe doet voor jou
Wanneer wijk ik af van de regels?
- “Eigenlijk kan het niet, maar…”
- Discretionaire ruimte
1.5.3. EEN TRANSPERSOONLIJK MENSBEELD
Metafoor: “elk van ons is een golf in de oceaan, die niet beseft dat hij oceaan is, we zijn hier constant naar
opzoek”
- IK (met hoofdletter) als oceaan = Zijn-Bewustzijn
- ik (met kleine letter) als ‘afgescheiden’ golf = ego-identificatie
- Leven of zijn = zoektocht van golf naar oceaan – zoektocht naar geluk, vrede, liefde, vrijheid
Afgescheiden zelf (ego) wordt in stand gehouden door twee ‘bewegingen’ en is de bron van lijden
1. Angst
2. Verlangen
Inzicht dat we niet afgescheiden zijn van de oceaan , gevolg van het gewaar worden
- Als iets niet wordt verstoord = vrede
- Als men geen tekort heeft = geluk
- Als iets geen grenzen heeft = vrijheid
3
LES 1: WAARDEN EN GRONDHOUDING
MORAAL EN ETHIEK
Moraal = het geheel van normen, waarden en deugden die het gedrag van een persoon mee sturen
Via opvoeding worden onze normen, waarden en deugden eigen
Ethiek = reflectie op moraal, zoekt antwoorden op de vraag hoe te handelen
Vraag naar fundering op moraal
Waarden = datgene waar we waarden aan hechten, fundamentele richtsnoer
Normen = manier waarop waarden gerealiseerd worden
Deugden = uiting van dagelijkse omgang met elkaar
Via karaktereigenschappen en kwaliteiten
Moreel probleem = verschillende handelingsalternatieven, welke is de beste?
Moreel dilemma = kiezen tussen twee mogelijkheden of waarden
Als je het ene kiest, kan je het andere niet kiezen
Morele nood = het is niet oké, maar niemand ziet het
Ethiek en moraal is dus NIET hetzelfde!!
1.2. HET VERHAAL VAN DE ALLIGATOR-RIVIER
zie verhaal op dia 8 les 1
Mogelijke antwoorden/ reflective
- Dat het best moeilijk is om tot een consensus te komen
- Dat sympathie en afkeer een rol speelt in ons oordeel
- Dat sympathie en afkeer ook samenhangen met eigen ervaringen en eigen kwetsuren
- Dat we verlangen/verwachten dat anderen ook voelen zoals wij
Oordeel hangt af van eigen perspectief, gevoelens en ideologie
Moreel gedrag bij apen? Frans de Waal’s “fairness-study”
- Empathie als herkenning van pijn en verdriet en troostgedrag – zorg zonder direct voordeel
- pro-sociaal gedrag gericht op rechtvaardigheid
1
,1.3. MORELE SUPERIORITEIT VS. RECHTVAARDIGHEID EN EMPATHIE
Claim van morele superioriteit
- Onze waarden en gedrag zijn moreel superieur
Wrang gevoel want we weten dat er elders veel mensenrechten worden geschonden
- Hoe kan je kwaad vergelijken en brengt dit op?
Vergelijken van geweld kan andere daden legitimeren
- Als de ander niet als medemens wordt gezien erkennen we hun lijden niet
Twee fundamentele elementen voor ons ethisch vermogen
1. Een (aangeboren?) gevoel van gerechtigheid
2. Vermogen om ons te herkennen en inleven
1.4. ETHISCHE STELSELS IN MT1, DEONTOLOGIE IN MT2
- Waarheid, eigen waarden en normen zijn relatief aan tijd, persoon en cultuur
Mens is de maat
- Deugd als het midden tussen twee uitersten (Plato en Aristoteles)
- Geweten (Bentham)
- Absolute fundering van het Goede (Plato en Socrates)
Belangrijkste kenmerken en verschillen van ethische stelsels
- Ethische stelsels zijn pogingen om modellen en principes voor het goede handelen te begrijpen, op te
stellen en te funderen
- Ethische stelsels kunnen descriptief (hoe we moreel handelen) zijn, prescriptief (hoe we behoren te
handelen) of allebei
- Ethische stelsels leggen de nadruk op ratio (rationaliteit/ inzicht/ wijsheid), op gevoel (sympathie/
empathie /intuïtie) of op allebei
- Ethische stelsels verwijzen naar (interne) motieven (intentie/geweten) of naar (externe) gevolgen
- Ethische stelsels doen beroep op algemene principes, op waarden en normen of op deugden
- Ethische stelsels zijn eerder absoluut (één waarheid) of eerder relatief (afhankelijk van tijd, cultuur,
plaats, groep,…)
2
, 1.5. KERNWAARDEN EN GRONDHOUDING
1.5.1. INLEIDING
- Grondhouding = basis waarmee we in het leven staan
- Basale grondhouding = relatie met elke medemens
- Presentie = “er zijn voor”, aandachtig aanwezig zijn
Zie gentle teaching, mindfullness
1.5.2. KERNWAARDEN
- Als brug tussen absoluut en relatief
Geven zin en betekenis aan het leven
- Onbaatzuchtig en transcendent, wat wil zeggen dat ze ten dienste staan van allen, niet van jou alleen
- Transcedent = waarden die het individu overstijgen
Komen vanuit een innerlijke bron en zijn gericht op algemeen welzijn
- Eulogy-waarden = wat ons ten diepste motiveert en raakt
- Résumé-virtues = karaktereigenschappen die gelinkt zijn aan individuele acties
Vb. CV
MORELE VOEDINGSBODEM EN ZINVOLLE ARBEID
Morele voedingsbodem (cfr. Eulogie-waarden)
- Kernwaarden - diepste laag van je overtuigingen (cfr. les 1 eulogie-waarden)
- Hangt samen met zin van je leven
- Datgene wat er echt toe doet voor jou
Wanneer wijk ik af van de regels?
- “Eigenlijk kan het niet, maar…”
- Discretionaire ruimte
1.5.3. EEN TRANSPERSOONLIJK MENSBEELD
Metafoor: “elk van ons is een golf in de oceaan, die niet beseft dat hij oceaan is, we zijn hier constant naar
opzoek”
- IK (met hoofdletter) als oceaan = Zijn-Bewustzijn
- ik (met kleine letter) als ‘afgescheiden’ golf = ego-identificatie
- Leven of zijn = zoektocht van golf naar oceaan – zoektocht naar geluk, vrede, liefde, vrijheid
Afgescheiden zelf (ego) wordt in stand gehouden door twee ‘bewegingen’ en is de bron van lijden
1. Angst
2. Verlangen
Inzicht dat we niet afgescheiden zijn van de oceaan , gevolg van het gewaar worden
- Als iets niet wordt verstoord = vrede
- Als men geen tekort heeft = geluk
- Als iets geen grenzen heeft = vrijheid
3
