HOOFDSTUK 1 : EEN MODEL VOOR KLASHOUDEN
1. Klashouden : eerste situering
1.1 Inleiding
▪ Klashouden of klasmanagement
o Belangrijk voorwaarde voor positief leerklimaat → voor startende lkn is dit een struikelblok
▪ Gevolgen van falend klashouden:
o Leerprestaties vd lln
o Mate van betrokkenheid, weerstand, ongewenst (soms agressief) gedrag op school …
o Zelfeffectiviteit (iemands geloof in zijn/haar eigen kunnen om succesvol te zijn in bepaalde situaties) van lkr gaat achteruit
▪ Deze voorspelt de vroegtijdige uitstroom uit het onderwijs en burn-out bij lkr
▪ Ontwikkeling van kennis en vaardigheden m.b.t. klashouden = een dynamisch proces dat continue
verfijnd wordt doorheen de loopbaan van elke lkr
▪ Je kan groeien in je klashouden, het is niet iets vaststaand
1.2 Klashouden : what’s in a name ?
▪ Klasmanagement, maar klashouden
o Management afkomstig uit economische wereld
o Manager maakt alle beslissingen
▪ In opleiding: leerling centraal en ‘managen’ van een klas benadrukt onvoldoende de autonomie van
de groep in dit complex proces → term klashouden beter, sluit aan bij brede visie
▪ Wat is klashouden? → lkr verwijzen vaak naar ‘orde- en tuchthandhaving’ bv regels, straffen, discipline maar
dat is een klassieke opvatting van klashouden die vertrekt vanuit een disciplinaire invalshoek
▪ Recentere definities → bredere interpretatie van het begrip
DEFINITIE klashouden =
▪ Geheel aan proactieve en reactieve maatregelen die een lk stelt met als doel een veilig, stimulerend
en gestructureerd leer- en leefklimaat in het leven te roepen en te handhaven. Klashouden vraagt
een zeker meesterschap van de leraar, dat hij inzet om de verbondenheid met de groep, met elk kind
uit de groep en de verbondenheid tussen kinderen onderling, te stimuleren.
1.3 Klashouden : een systemische benadering
▪ Heel wat materiaal biedt concrete oplossingen voor concrete problemen
o Bv: hoe pestgedrag in je klas aanpakken? Hoe omgaan met ongewenst gedrag in de klas? …
▪ Maar beperkt zicht tot proactieve of reactieve handelingen, houden geen rekening met specifiteit
van de context en de actoren die in deze situatie een rol spelen
▪ Weinig kaders die klashouden vanuit een bredere en complexere samenhang van elementen
benaderen → daardoor foute opvatting over klashouden → zien als ‘tips and tricks’, recepten
▪ Klashouden = breder, het beïnvloedt de volledige onderwijssituatie
▪ Klashouden benaderen als systematisch geheel, als totaalaanpak
o Waarin verschillende actoren, processen en contextvariabelen in een samenhang worden gepresenteerd
o Nood aan meesterschap, kan door stevige kennis over verschillende ingrediënten van
klasmanagement te hebben, niet door een recept.
,2. Het model voor klashouden
▪ Thematisch model (zoals differentiatiemodel)
▪ Verschillende variabelen die rol spelen bij
klashouden worden gevisualiseerd
▪ Staat ons toe de samenhang duidelijk te
maken en de complexiteit van het thema
‘klashouden’ samen te vatten
2.1 De klasgroep staat centraal
▪ Centrale actor: de klasgroep, waar de lkr mee in interactie treedt en waarop verschillende actoren uit de
context een invloed op hebben
▪ Lln komt door gepast klashouden in een veilig, stimulerende en gestructureerde leeromgeving tot leren
▪ Klasgroep = complex systeem dat in constante interactie staat met de kenmerken vd leerkracht en met
een veelvoud aan leerlingkenmerken- en relaties
▪ Grote diversiteit tussen klasgroepen
o Diversiteit tussen individuele lln die deel uitmaken vd klasgroep
o Manier waarop lln met elkaar in interactie treden, speelt ook een rol
▪ Werk- en leefklimaat in klasgroep hangt af van kenmerken van individuele lln & van de verbondenheid
en dynamiek binnen de klasgroep
2.1.1 Kenmerken van de leerling
▪ Kenmerken van de individuele lln binnen klasgroep → bepalen in sterke mate het functioneren van
de klasgroep zelf
▪ Bv: verschillen in SES, gezinsvormen, ontwikkeling, religie, thuistaal, voorkennis, interesse, opvoeding..
▪ Bronnen van diversiteit staan niet los van elkaar maar vaak in relatie met elkaar
▪ Onmogelijk voor alle bronnen van diversiteit een specifieke aanpak te ontwikkelen
o Daarom: focus op motivatie als belangrijkste indicator van versch. tussen lln
o Motivatie is vaak het probleem bij lln
o Motivatie = een betekenisvolle voorspeller voor betere leerprestaties
o Motivatie hangt samen met alle andere diversiteitsvariabelen
▪ Als lk geen invloed op thuissituatie van lln maar je kan wel motivatie verhogen & zo rekening houden
met impact van individuele verschillen op manier die voor alle lln werkt
o Daarom beginsituatie kennen vd lln en hun basisbehoeften kennen heel belangrijk!!
,2.1.2 Kenmerken van de klas
▪ Ook kenmerken van de klas als groep bepalen leer- en leefklimaat in een klas
▪ = Unieke combinatie van leerlingen & manier waarop ze in interactie treden → maken de klasgroep
▪ Klasgroep gevoelig aan veranderingen → komst/vertrek van 1 lln kan de dynamiek in klasgroep veranderen
▪ Als we gedrag van individuele lln willen begrijpen → moeten we lln zien in relatie tot de klasgroep
o Dit omdat klasgroep een invloed heeft op gedrag van een individuele lln
▪ Als leerkracht niet evident om tegenwicht te bieden wanneer waarden die groep voorleeft niet
overeenkomen met waarden die lkr wil uitdragen (bv: agressie, naleven afspraken, respect …)
▪ Lkr moet zich bewust zijn dat in deze ontwikkelingsfase het gedrag van leerkracht minder ‘cool’ is
dan gedrag dat hun klasgenoten stellen.
▪ Als lkr tegenwicht bieden tegen deze negatieve groepsidentiteit :
o Als lk schoolidentiteit positief beïnvloeden omdat schoolidentiteit sterk bepaald wordt
door welbevinden, verbondenheid en competentie (goed presteren) → door voldoen aan
basisbehoeften → stel je kind in staat om tot geïntegreerde identiteit te komen →
daardoor beter in staat eigen keuzes te maken
▪ Als lkr soms meesterschap aan kant leggen i.f.v. relatie met klasgroep om veilig, stimulerend en
gestructureerd leer- en leefklimaat te creëren
2.2 De leraar in de klasgroep
2.2.1 Klashouden doet beroep op alle competenties van de leraar
▪ Lkr heeft prominente rol in model
▪ Meesterschap van de lkr bepaalt in welke mate een veilig, stimulerend en gestructureerd leer- en
leefklimaat gerealiseerd kan worden
o Meesterschap komt terug in de 5 rollen vh
model → elke bol stelt een rol voor die de lkr
moet innemen om een positief leer- en
leefklimaat te creëren in de klas en op school
▪ Groot aantal actoren, processen, variabelen hebben invloed op leer- en leefklimaat & op klashouden
o Niet enkel organisatievaardigheden vd lk hebben een invloed
▪ Goed klashouden = resultaat van complexe interactie didactische, pedagogische, communicatieve, inhoudelijke
en organisatorische vaardigheden → rollen: didacticus, opvoeder, inhoudelijk expert, teamspeler en organisator
▪ Hoe sterker leerkracht in deze rollen staat → hoe sterker rollen met elkaar vervlochten → hoe
sterker het klashouden zal zijn → hoe groter de impact op het leren zal zijn
▪ vervlochtenheid van de rollen wordt in het model voorgesteld door in elkaar lopende cirkels rond de rollen
➢ Beperkte compensatie tussen rollen mogelijk
bv. lkr die organisatorisch niet zo sterk is maar die klas toch goed in de hand heeft door zijn sterke inhoudelijke
bagage, zijn motiverende en activerende didactische aanpak en sterke verbondenheid met de groep.
➢ Lkr die sterk uitvalt voor één van de rollen en dit niet compenseert in een andere rol → gebrekkig klashouden
bv. lkr inhoudelijk zwak -> valt onmiddellijk door de mand en verliest hierdoor zijn aanzien tov de groep
, ▪ Tabel → kenmerken van leraren & hun invloed op leren
o Kenmerken kan je koppelen aan rollen van de lkr
▪ Klashouden deel van alle zaken in leer- en leefomgeving die gericht zijn op leren
▪ Uit meta-analyse → verschillen in grootte van effect wat betreft de kenmerken vd lkr
o Bv: leraarbeheersing vd domeinkennis (= inhoudelijk expert) heeft kleiner effect (0,09)
dan de kenmerken die meer aansluiten bij de rol van leraar als opvoeder (relatie ll-lkr,
verwachtingen lkr, en lln niet etiketteren) die 0,72, 0,43 en 0,61 zijn.
o Grootste effect → helderheid onderwijs lkr (0,75) → zowel vaardigheden didacticus,
organisator = van groot belang
5 ROLLEN UITGEDIEPT
== > LERAAR ALS OPVOEDER
▪ Mate waarin lkr slaagt zijn rol als opvoeder op te nemen & een kwaliteitsvolle relatie met zijn
leerlingen aangaat → grote invloed op klashouden & op leer- en leefklimaat
▪ Positieve relatie tussen lk en lln → groot effect op leerprestaties van lln
▪ Relatie tussen leraar en zijn lln = basis klashouden
▪ Leraar als opvoeder → groot effect op andere rollen
▪ Hoe sterken verschillende rollen met elkaar vervlochten, hoe effectiever klashouden
o Rollen hebben een invloed op elkaar
- leraar als opvoeder – de leraar als didacticus
▪ Relatie lkr-lln heeft groot effect op manier waarop lln het leerklimaat beleven
▪ Instructieklimaat heeft grote impact op leerprestaties vd lln
▪ Verband tussen manier waarop lln relatie met hun lk beleven en hun attitude tov de lessen van die lk
& in sommige gevallen zelfs met het vak van die lkr
▪ Lln die negatieve relatie met lkr hebben → vaker negatieve attitude t.o.v. vak dat deze lkr geeft
- de leraar als opvoeder – de leraar als organisator
▪ Goede relatie met lln = lln zijn eerder geneigd om regels, routines en ordemaatregelen te accepteren
- de leraar als opvoeder – de leraar als teamspeler
▪ Mate waarin de lk erin slaagt te communiceren vanuit de basishoudingen
▪ Lk die ‘team’ vormt met klas → kan in dit zijn rol als coach (opvoeder) makkelijker kunnen opnemen
▪ Samenspel tussen deze 2 rollen bij realiseren van stimulerend leer- en leefklimaat
1. Klashouden : eerste situering
1.1 Inleiding
▪ Klashouden of klasmanagement
o Belangrijk voorwaarde voor positief leerklimaat → voor startende lkn is dit een struikelblok
▪ Gevolgen van falend klashouden:
o Leerprestaties vd lln
o Mate van betrokkenheid, weerstand, ongewenst (soms agressief) gedrag op school …
o Zelfeffectiviteit (iemands geloof in zijn/haar eigen kunnen om succesvol te zijn in bepaalde situaties) van lkr gaat achteruit
▪ Deze voorspelt de vroegtijdige uitstroom uit het onderwijs en burn-out bij lkr
▪ Ontwikkeling van kennis en vaardigheden m.b.t. klashouden = een dynamisch proces dat continue
verfijnd wordt doorheen de loopbaan van elke lkr
▪ Je kan groeien in je klashouden, het is niet iets vaststaand
1.2 Klashouden : what’s in a name ?
▪ Klasmanagement, maar klashouden
o Management afkomstig uit economische wereld
o Manager maakt alle beslissingen
▪ In opleiding: leerling centraal en ‘managen’ van een klas benadrukt onvoldoende de autonomie van
de groep in dit complex proces → term klashouden beter, sluit aan bij brede visie
▪ Wat is klashouden? → lkr verwijzen vaak naar ‘orde- en tuchthandhaving’ bv regels, straffen, discipline maar
dat is een klassieke opvatting van klashouden die vertrekt vanuit een disciplinaire invalshoek
▪ Recentere definities → bredere interpretatie van het begrip
DEFINITIE klashouden =
▪ Geheel aan proactieve en reactieve maatregelen die een lk stelt met als doel een veilig, stimulerend
en gestructureerd leer- en leefklimaat in het leven te roepen en te handhaven. Klashouden vraagt
een zeker meesterschap van de leraar, dat hij inzet om de verbondenheid met de groep, met elk kind
uit de groep en de verbondenheid tussen kinderen onderling, te stimuleren.
1.3 Klashouden : een systemische benadering
▪ Heel wat materiaal biedt concrete oplossingen voor concrete problemen
o Bv: hoe pestgedrag in je klas aanpakken? Hoe omgaan met ongewenst gedrag in de klas? …
▪ Maar beperkt zicht tot proactieve of reactieve handelingen, houden geen rekening met specifiteit
van de context en de actoren die in deze situatie een rol spelen
▪ Weinig kaders die klashouden vanuit een bredere en complexere samenhang van elementen
benaderen → daardoor foute opvatting over klashouden → zien als ‘tips and tricks’, recepten
▪ Klashouden = breder, het beïnvloedt de volledige onderwijssituatie
▪ Klashouden benaderen als systematisch geheel, als totaalaanpak
o Waarin verschillende actoren, processen en contextvariabelen in een samenhang worden gepresenteerd
o Nood aan meesterschap, kan door stevige kennis over verschillende ingrediënten van
klasmanagement te hebben, niet door een recept.
,2. Het model voor klashouden
▪ Thematisch model (zoals differentiatiemodel)
▪ Verschillende variabelen die rol spelen bij
klashouden worden gevisualiseerd
▪ Staat ons toe de samenhang duidelijk te
maken en de complexiteit van het thema
‘klashouden’ samen te vatten
2.1 De klasgroep staat centraal
▪ Centrale actor: de klasgroep, waar de lkr mee in interactie treedt en waarop verschillende actoren uit de
context een invloed op hebben
▪ Lln komt door gepast klashouden in een veilig, stimulerende en gestructureerde leeromgeving tot leren
▪ Klasgroep = complex systeem dat in constante interactie staat met de kenmerken vd leerkracht en met
een veelvoud aan leerlingkenmerken- en relaties
▪ Grote diversiteit tussen klasgroepen
o Diversiteit tussen individuele lln die deel uitmaken vd klasgroep
o Manier waarop lln met elkaar in interactie treden, speelt ook een rol
▪ Werk- en leefklimaat in klasgroep hangt af van kenmerken van individuele lln & van de verbondenheid
en dynamiek binnen de klasgroep
2.1.1 Kenmerken van de leerling
▪ Kenmerken van de individuele lln binnen klasgroep → bepalen in sterke mate het functioneren van
de klasgroep zelf
▪ Bv: verschillen in SES, gezinsvormen, ontwikkeling, religie, thuistaal, voorkennis, interesse, opvoeding..
▪ Bronnen van diversiteit staan niet los van elkaar maar vaak in relatie met elkaar
▪ Onmogelijk voor alle bronnen van diversiteit een specifieke aanpak te ontwikkelen
o Daarom: focus op motivatie als belangrijkste indicator van versch. tussen lln
o Motivatie is vaak het probleem bij lln
o Motivatie = een betekenisvolle voorspeller voor betere leerprestaties
o Motivatie hangt samen met alle andere diversiteitsvariabelen
▪ Als lk geen invloed op thuissituatie van lln maar je kan wel motivatie verhogen & zo rekening houden
met impact van individuele verschillen op manier die voor alle lln werkt
o Daarom beginsituatie kennen vd lln en hun basisbehoeften kennen heel belangrijk!!
,2.1.2 Kenmerken van de klas
▪ Ook kenmerken van de klas als groep bepalen leer- en leefklimaat in een klas
▪ = Unieke combinatie van leerlingen & manier waarop ze in interactie treden → maken de klasgroep
▪ Klasgroep gevoelig aan veranderingen → komst/vertrek van 1 lln kan de dynamiek in klasgroep veranderen
▪ Als we gedrag van individuele lln willen begrijpen → moeten we lln zien in relatie tot de klasgroep
o Dit omdat klasgroep een invloed heeft op gedrag van een individuele lln
▪ Als leerkracht niet evident om tegenwicht te bieden wanneer waarden die groep voorleeft niet
overeenkomen met waarden die lkr wil uitdragen (bv: agressie, naleven afspraken, respect …)
▪ Lkr moet zich bewust zijn dat in deze ontwikkelingsfase het gedrag van leerkracht minder ‘cool’ is
dan gedrag dat hun klasgenoten stellen.
▪ Als lkr tegenwicht bieden tegen deze negatieve groepsidentiteit :
o Als lk schoolidentiteit positief beïnvloeden omdat schoolidentiteit sterk bepaald wordt
door welbevinden, verbondenheid en competentie (goed presteren) → door voldoen aan
basisbehoeften → stel je kind in staat om tot geïntegreerde identiteit te komen →
daardoor beter in staat eigen keuzes te maken
▪ Als lkr soms meesterschap aan kant leggen i.f.v. relatie met klasgroep om veilig, stimulerend en
gestructureerd leer- en leefklimaat te creëren
2.2 De leraar in de klasgroep
2.2.1 Klashouden doet beroep op alle competenties van de leraar
▪ Lkr heeft prominente rol in model
▪ Meesterschap van de lkr bepaalt in welke mate een veilig, stimulerend en gestructureerd leer- en
leefklimaat gerealiseerd kan worden
o Meesterschap komt terug in de 5 rollen vh
model → elke bol stelt een rol voor die de lkr
moet innemen om een positief leer- en
leefklimaat te creëren in de klas en op school
▪ Groot aantal actoren, processen, variabelen hebben invloed op leer- en leefklimaat & op klashouden
o Niet enkel organisatievaardigheden vd lk hebben een invloed
▪ Goed klashouden = resultaat van complexe interactie didactische, pedagogische, communicatieve, inhoudelijke
en organisatorische vaardigheden → rollen: didacticus, opvoeder, inhoudelijk expert, teamspeler en organisator
▪ Hoe sterker leerkracht in deze rollen staat → hoe sterker rollen met elkaar vervlochten → hoe
sterker het klashouden zal zijn → hoe groter de impact op het leren zal zijn
▪ vervlochtenheid van de rollen wordt in het model voorgesteld door in elkaar lopende cirkels rond de rollen
➢ Beperkte compensatie tussen rollen mogelijk
bv. lkr die organisatorisch niet zo sterk is maar die klas toch goed in de hand heeft door zijn sterke inhoudelijke
bagage, zijn motiverende en activerende didactische aanpak en sterke verbondenheid met de groep.
➢ Lkr die sterk uitvalt voor één van de rollen en dit niet compenseert in een andere rol → gebrekkig klashouden
bv. lkr inhoudelijk zwak -> valt onmiddellijk door de mand en verliest hierdoor zijn aanzien tov de groep
, ▪ Tabel → kenmerken van leraren & hun invloed op leren
o Kenmerken kan je koppelen aan rollen van de lkr
▪ Klashouden deel van alle zaken in leer- en leefomgeving die gericht zijn op leren
▪ Uit meta-analyse → verschillen in grootte van effect wat betreft de kenmerken vd lkr
o Bv: leraarbeheersing vd domeinkennis (= inhoudelijk expert) heeft kleiner effect (0,09)
dan de kenmerken die meer aansluiten bij de rol van leraar als opvoeder (relatie ll-lkr,
verwachtingen lkr, en lln niet etiketteren) die 0,72, 0,43 en 0,61 zijn.
o Grootste effect → helderheid onderwijs lkr (0,75) → zowel vaardigheden didacticus,
organisator = van groot belang
5 ROLLEN UITGEDIEPT
== > LERAAR ALS OPVOEDER
▪ Mate waarin lkr slaagt zijn rol als opvoeder op te nemen & een kwaliteitsvolle relatie met zijn
leerlingen aangaat → grote invloed op klashouden & op leer- en leefklimaat
▪ Positieve relatie tussen lk en lln → groot effect op leerprestaties van lln
▪ Relatie tussen leraar en zijn lln = basis klashouden
▪ Leraar als opvoeder → groot effect op andere rollen
▪ Hoe sterken verschillende rollen met elkaar vervlochten, hoe effectiever klashouden
o Rollen hebben een invloed op elkaar
- leraar als opvoeder – de leraar als didacticus
▪ Relatie lkr-lln heeft groot effect op manier waarop lln het leerklimaat beleven
▪ Instructieklimaat heeft grote impact op leerprestaties vd lln
▪ Verband tussen manier waarop lln relatie met hun lk beleven en hun attitude tov de lessen van die lk
& in sommige gevallen zelfs met het vak van die lkr
▪ Lln die negatieve relatie met lkr hebben → vaker negatieve attitude t.o.v. vak dat deze lkr geeft
- de leraar als opvoeder – de leraar als organisator
▪ Goede relatie met lln = lln zijn eerder geneigd om regels, routines en ordemaatregelen te accepteren
- de leraar als opvoeder – de leraar als teamspeler
▪ Mate waarin de lk erin slaagt te communiceren vanuit de basishoudingen
▪ Lk die ‘team’ vormt met klas → kan in dit zijn rol als coach (opvoeder) makkelijker kunnen opnemen
▪ Samenspel tussen deze 2 rollen bij realiseren van stimulerend leer- en leefklimaat
