Culturele antropologie
Introductieles
Overzicht:
- Toepassingen van culturele antropologie
- Wat is antropologie? waarom cutluur?
- Dimensies van antropologie
- Antropologische benaderingen van cultuur
- Structuur van de cursus
- Definitie van cultuur
- Velden van antropologie
Toepassingen van culturele antropologie
- Wbes of meaning: brandpreventie (antropoloog) ingenieur Benjamin Whorf in 1930
‘empty/full’ olievaten (‘fumes’), betekenissen zijn met elkaar verbonden
- ‘have a break’ van kitkat werkt niet in Japan
Want thee is niet booster maar dec-feb juken in Kyushe wel, kitto katsu ‘you must
overcome’ succes 2014 naar Europa via Matcha
- Habitus: Cummunisme vs Islam (journalist habitus) maar niet in Tajikistan want
publiek/privé, burgeroorlog na val USSR was eerder etnissch
- Technologie en cultuur: gezichtsherkenning niet intrusief in China want ‘overheid is
voor veiligheid’ (Rhizome)
- Sync want voice-command in auto geen succes, participerende observatie van use in
files en inhoud wagen
- Obeservaties voor kinderspeelgoed (Lego)
- Bedrijfsculturen: globalisering dwingt tot culturele flexibiliteit zoals ToyotaProduction
System (teamverantwoordelijkheid) ipv Fordisme lopende band (cogs in the machine)
- Business ethnography: bv Opel in GM: niet Fight US – Germany maar verwachtingen
mbt verandering: onderbreking dus hierarchisch en kort (Rüsselheim), ‘werk want
informatie uitwisseling’ (Detroit), ‘consensus, geen baas’ (Tennessee)
- Tunnelvision (vs lateral): 2008 bankencrisis door competitive, geen
informatieuitwisseling, norm ‘wedden op risico maakt schuld meer liquide’
- Achterhaalde economische concepten: monetaire geeft slechts deel waar van
transacties, nu info-barter voor Big Data (bv Cambridge analytica, google, facebook)
- Nieuwe betekenissystemen: Millennial ouders willen aandacht voor en zelfontplooiing
van hun kids (Primrose kinderopvang: ‘we believe’ ipv ‘studies show’ en experts van
Gen X)
- Is smartphone een attention-span killer? Perspectiefwissel: Virtuele is bron van
vrijheid (dana boyd) want de angstige Gen X ouder houdt kind binnen.
Wat is antropologie
Onderzoeksdomeinen in de culturele antropologie
- Etniciteit
- Lokale en globale economie
- Besluitvorming, conlict, geweld, oorlog
- Verwantschapsystemen, seksualiteit
- Lichaamsymbolie, materiële cultuur
- Kosmologie, religie, populaire cultuur
1
, - Digitale technologie
- Zowal thuis als in de rest van de wereld, de vroegere overzeese gebieden
Studie (logos) van de mens (anthropos)
‘DE’ mens? Modernitiet: lichaam/geest -> positivisme: biologisch, economisch, politiek,
sociaal, psychologisch, … wezen
Er zijn aparte wetenschappelijke disciplines voor elk aspect. Waarom dan een studie van de
mens?
Specialisatie in disciplines problemen:
- Zorgt voor vooruitgang van kennis en technologie, maar opdelen is miskenning van
het geheeld
- Gaat uit van een universele mens die opgedeeld wordt in apsecten, niet van diversiteit
<-> antropologie: culturen
- Maakt de mens tot optelsom van aspecten <-> antropologische synthese: cultuur, mens
in context (ondeelbare mens)
Waarom culturele antropologie?
Studie van de mens in zijn diversiteit en universaliteit
Dus: studie van culturen (vanuit specificiteit + naar patronen)
Na postivisme: cultural turn (1970-) overal (zijn we bewust geweest van onze eigen cultuur?)
- Oorzaak: biologie, feit
- Gevolg: gedrag, theorie
‘Een cultuur’ is het cultureel systeem van een samenleving
- Diversiteit in en tussen samenlevingen -> vele betekenissystemen (samenhangende
gehelen van ideeën, gebruiken en sociaal gedrag) -> is divers
- Sommige universele elementen (het hebben van een taal, verwantschapsregels, sociale
uitwisseling, arbeidsverdeling, besluitvorming) en vele particuliere elementen
o Bron van culturele misverstanden, zie verschillende betekenis van gebaren
- Daarom methode ter studie van betekenis in context: veldwerk met participerende
observatie
Dimensies van antropologie
Verklaring op micro- (relaties tussen mensen) of macro-niveau (de samenleving)
Cultureel/sociaal wijst op 2de dimensie van antropologie
- Sociale systmeen: relaties -> elk met sociale structuur (bv klassen)
- Culturele systemen: ideeën -> elk met culturele structuur (bv prioriteiten)
Effect van ‘samenleving’: sociaal en cultureel (voorbeeld: titanic)
- Sociale (structuur): hogere sociale klasse verblijft op hoger dek – materieel effect
- Culturele (structuur): norm ‘vrouwen en kinderen eerst’ – ideëel effect
= werspiegeld in de statistiek
= 2de dimensie van antropologie
Extremen op een continuum
(antropologisch) materialisme: menselijk gedrag komt fundamenteel voor uit materiële
processen (inclusief biologische, ecologische en socioeconomsiche) en verandert in functie
daarvan.
2
,(antropologisch) idealisme: de basis van menselijke gedrag en verandering ervan is het
denken. Denken is cognitief (via betekenissysteem) en/of subjectief (door waarnemend
bewustzijn).
Tweede continuum (dimensie) van antropologie
Sociale en culturele is materialisme/idealisme weerspiegeld in statistiek
Is echter slechts % in statiestiek want er zijn individuele verschillen = dimensie van rol van de
actor (keuzen, het subject)
Effect van agency (micro-niveau) naast structure (macro-niveau, sociaal en cultureel)
Dimensies van uw ‘antropologie’
Dit zijn ook de dimensies van iemands mensbeeld (jouw persoonlijke ‘antropologie’):
- Speelt bewustzijn, taal of idee volgens jou een hoofdrol, of zijn dat materiële
conncecties in brein en omgeving?
- Is de mens een speelbal van die structuren, of een gebruiker ervan?
Antropologische benadering van cultuur
Twee dimensies bepalden vier visies op cultuur
Materialisme
Deel 4 Deel 1
Structuur actor (agency)
Deel 2 Deel 3
Idealisme
Definitie van cultuur
Een cultuur is…
- Een geheel van praktijken (van dagelijkse gebruikten tot uitzonderlijk praktijken zoals
rituelen en kunst) alsook opvattingen over wat is (assumpties) en over wat moet
(overtuigingen, waarden, normen)
- Die aangeleerd en overgedragen worden en evolueren in adaptatie aan een
veranderende omgeving
- En die min of meer samenhangen (geïntegreerd en dus niet als los zand) en via
symbolen gedeeld worden door de leden van een groep
- Leden die subjecten zijn en hun ervaringen gezamenlijk tot leefwereld maken
- Een geheel ingebed in sociale structuur en sociale processen
Cultuurkenmerk
- Aangeleerd: ‘nurture’ <-> nature, aanleg
- Adaptief: aanpassing aan materiële omstandigheden in interactie met omgeving
- Gedeeld: geïntegreerde structuur rond politiek, economie, verwantschap
- Symbolisch: talig, elk teken verwijst naar andere tekens in een systeem
- Subjectief: perspectief op realiteit, cultuurrelativisme, perspectief van buitenstaander
(etic) en binnenstaander (emic)
- Constructie: identiteit en leefwereld scheppen uit perspectieven en kaders
- Ingebed in sociale structuur
- In sociale processen (bv globalisering)
3
, Derde dimensie van antropologie?
Diachronisch: opeenvolging van gebeurtenissen, bestudeert ontwikkeling van fenomeen
doorheen de tijd
Synchronisch: bestudeerd fenomeen op één punt in de tijd
Vier velden van antropologie
In VS bestuderen antropologen het fenomeen mens in 4 velden:
- Bioloigsche en fyieke antropologie
- Archeologie
- Linguïstische antropologie
- Culturele en sociale antropologie
Deel 1: cultuurmaterialisme
Je bent geen lid van een cultuur, een cultuur is geen groep. We zijn een multiculturele
samenleving.
Overzicht:
- Materiële verklaring van culturele verschillen
- Actor-materialisme (Barth)
- Marvin Harris en drie causale structuren
o Evolutie van 5 eco-politieke systemen
o De neolithicum kwestie
- Materiële of cognitieve verklaring ? case: voedseltaboe’s
- Kritiek op cultuurmaterialisme: ‘De voorspoedige horde’ en leefwereld
- Cultuurmaterialisme is tegengif voor cultuuressentialisme
Materiële verklaring van culturele verschillen
(zie handboek hfdstk 1 en hfdstk 9 p187-191)
Case 1: waarom vrouwenemancipatie in het Westen?
Nieuwe trends worden gedreven door nieuwe ideeën. Het denken is zo geëvolueerd dat we
bewust zijn -> materialisten geloven niet dat ideën evolueren
Maar vrouwen emancipatie mogelijk door urbanisatie: levensonderhoud kost hoger,
kinderaantal lager, goedkope arbeidskrachten voor fabriek, vrouwenemancipatie is een
culturele trend geworden.
Versus rurale agrarische samenleving: grote kroost voor levensonderhoud, taakverdeling op
het erf met vrouw als barend en domestiek
Cultuurmaterialisme: 2 types
Cultuurmaterialisten (CM) beweren dat cultuur louter het product is van materiële noodzaak.
2 types van CM:
- Actor-materialisten: gebruik door praktische rede gemotiveerd (selectie uit ideeën).
Selectie is gemotiveerd door de reden van de actor. Sterk in economie en sociale
psychologie, bv speltheorie, behaviorisme, sociobiologie
- Structuur-materialisten: door materiële realties, sociaal, ecologische, politiek. Sterk in
‘wereldgeschiedenis’ bv worldsystems theorie, historisch materialisme (Marx)
machtsrelaties bepalen cultuur.
4
Introductieles
Overzicht:
- Toepassingen van culturele antropologie
- Wat is antropologie? waarom cutluur?
- Dimensies van antropologie
- Antropologische benaderingen van cultuur
- Structuur van de cursus
- Definitie van cultuur
- Velden van antropologie
Toepassingen van culturele antropologie
- Wbes of meaning: brandpreventie (antropoloog) ingenieur Benjamin Whorf in 1930
‘empty/full’ olievaten (‘fumes’), betekenissen zijn met elkaar verbonden
- ‘have a break’ van kitkat werkt niet in Japan
Want thee is niet booster maar dec-feb juken in Kyushe wel, kitto katsu ‘you must
overcome’ succes 2014 naar Europa via Matcha
- Habitus: Cummunisme vs Islam (journalist habitus) maar niet in Tajikistan want
publiek/privé, burgeroorlog na val USSR was eerder etnissch
- Technologie en cultuur: gezichtsherkenning niet intrusief in China want ‘overheid is
voor veiligheid’ (Rhizome)
- Sync want voice-command in auto geen succes, participerende observatie van use in
files en inhoud wagen
- Obeservaties voor kinderspeelgoed (Lego)
- Bedrijfsculturen: globalisering dwingt tot culturele flexibiliteit zoals ToyotaProduction
System (teamverantwoordelijkheid) ipv Fordisme lopende band (cogs in the machine)
- Business ethnography: bv Opel in GM: niet Fight US – Germany maar verwachtingen
mbt verandering: onderbreking dus hierarchisch en kort (Rüsselheim), ‘werk want
informatie uitwisseling’ (Detroit), ‘consensus, geen baas’ (Tennessee)
- Tunnelvision (vs lateral): 2008 bankencrisis door competitive, geen
informatieuitwisseling, norm ‘wedden op risico maakt schuld meer liquide’
- Achterhaalde economische concepten: monetaire geeft slechts deel waar van
transacties, nu info-barter voor Big Data (bv Cambridge analytica, google, facebook)
- Nieuwe betekenissystemen: Millennial ouders willen aandacht voor en zelfontplooiing
van hun kids (Primrose kinderopvang: ‘we believe’ ipv ‘studies show’ en experts van
Gen X)
- Is smartphone een attention-span killer? Perspectiefwissel: Virtuele is bron van
vrijheid (dana boyd) want de angstige Gen X ouder houdt kind binnen.
Wat is antropologie
Onderzoeksdomeinen in de culturele antropologie
- Etniciteit
- Lokale en globale economie
- Besluitvorming, conlict, geweld, oorlog
- Verwantschapsystemen, seksualiteit
- Lichaamsymbolie, materiële cultuur
- Kosmologie, religie, populaire cultuur
1
, - Digitale technologie
- Zowal thuis als in de rest van de wereld, de vroegere overzeese gebieden
Studie (logos) van de mens (anthropos)
‘DE’ mens? Modernitiet: lichaam/geest -> positivisme: biologisch, economisch, politiek,
sociaal, psychologisch, … wezen
Er zijn aparte wetenschappelijke disciplines voor elk aspect. Waarom dan een studie van de
mens?
Specialisatie in disciplines problemen:
- Zorgt voor vooruitgang van kennis en technologie, maar opdelen is miskenning van
het geheeld
- Gaat uit van een universele mens die opgedeeld wordt in apsecten, niet van diversiteit
<-> antropologie: culturen
- Maakt de mens tot optelsom van aspecten <-> antropologische synthese: cultuur, mens
in context (ondeelbare mens)
Waarom culturele antropologie?
Studie van de mens in zijn diversiteit en universaliteit
Dus: studie van culturen (vanuit specificiteit + naar patronen)
Na postivisme: cultural turn (1970-) overal (zijn we bewust geweest van onze eigen cultuur?)
- Oorzaak: biologie, feit
- Gevolg: gedrag, theorie
‘Een cultuur’ is het cultureel systeem van een samenleving
- Diversiteit in en tussen samenlevingen -> vele betekenissystemen (samenhangende
gehelen van ideeën, gebruiken en sociaal gedrag) -> is divers
- Sommige universele elementen (het hebben van een taal, verwantschapsregels, sociale
uitwisseling, arbeidsverdeling, besluitvorming) en vele particuliere elementen
o Bron van culturele misverstanden, zie verschillende betekenis van gebaren
- Daarom methode ter studie van betekenis in context: veldwerk met participerende
observatie
Dimensies van antropologie
Verklaring op micro- (relaties tussen mensen) of macro-niveau (de samenleving)
Cultureel/sociaal wijst op 2de dimensie van antropologie
- Sociale systmeen: relaties -> elk met sociale structuur (bv klassen)
- Culturele systemen: ideeën -> elk met culturele structuur (bv prioriteiten)
Effect van ‘samenleving’: sociaal en cultureel (voorbeeld: titanic)
- Sociale (structuur): hogere sociale klasse verblijft op hoger dek – materieel effect
- Culturele (structuur): norm ‘vrouwen en kinderen eerst’ – ideëel effect
= werspiegeld in de statistiek
= 2de dimensie van antropologie
Extremen op een continuum
(antropologisch) materialisme: menselijk gedrag komt fundamenteel voor uit materiële
processen (inclusief biologische, ecologische en socioeconomsiche) en verandert in functie
daarvan.
2
,(antropologisch) idealisme: de basis van menselijke gedrag en verandering ervan is het
denken. Denken is cognitief (via betekenissysteem) en/of subjectief (door waarnemend
bewustzijn).
Tweede continuum (dimensie) van antropologie
Sociale en culturele is materialisme/idealisme weerspiegeld in statistiek
Is echter slechts % in statiestiek want er zijn individuele verschillen = dimensie van rol van de
actor (keuzen, het subject)
Effect van agency (micro-niveau) naast structure (macro-niveau, sociaal en cultureel)
Dimensies van uw ‘antropologie’
Dit zijn ook de dimensies van iemands mensbeeld (jouw persoonlijke ‘antropologie’):
- Speelt bewustzijn, taal of idee volgens jou een hoofdrol, of zijn dat materiële
conncecties in brein en omgeving?
- Is de mens een speelbal van die structuren, of een gebruiker ervan?
Antropologische benadering van cultuur
Twee dimensies bepalden vier visies op cultuur
Materialisme
Deel 4 Deel 1
Structuur actor (agency)
Deel 2 Deel 3
Idealisme
Definitie van cultuur
Een cultuur is…
- Een geheel van praktijken (van dagelijkse gebruikten tot uitzonderlijk praktijken zoals
rituelen en kunst) alsook opvattingen over wat is (assumpties) en over wat moet
(overtuigingen, waarden, normen)
- Die aangeleerd en overgedragen worden en evolueren in adaptatie aan een
veranderende omgeving
- En die min of meer samenhangen (geïntegreerd en dus niet als los zand) en via
symbolen gedeeld worden door de leden van een groep
- Leden die subjecten zijn en hun ervaringen gezamenlijk tot leefwereld maken
- Een geheel ingebed in sociale structuur en sociale processen
Cultuurkenmerk
- Aangeleerd: ‘nurture’ <-> nature, aanleg
- Adaptief: aanpassing aan materiële omstandigheden in interactie met omgeving
- Gedeeld: geïntegreerde structuur rond politiek, economie, verwantschap
- Symbolisch: talig, elk teken verwijst naar andere tekens in een systeem
- Subjectief: perspectief op realiteit, cultuurrelativisme, perspectief van buitenstaander
(etic) en binnenstaander (emic)
- Constructie: identiteit en leefwereld scheppen uit perspectieven en kaders
- Ingebed in sociale structuur
- In sociale processen (bv globalisering)
3
, Derde dimensie van antropologie?
Diachronisch: opeenvolging van gebeurtenissen, bestudeert ontwikkeling van fenomeen
doorheen de tijd
Synchronisch: bestudeerd fenomeen op één punt in de tijd
Vier velden van antropologie
In VS bestuderen antropologen het fenomeen mens in 4 velden:
- Bioloigsche en fyieke antropologie
- Archeologie
- Linguïstische antropologie
- Culturele en sociale antropologie
Deel 1: cultuurmaterialisme
Je bent geen lid van een cultuur, een cultuur is geen groep. We zijn een multiculturele
samenleving.
Overzicht:
- Materiële verklaring van culturele verschillen
- Actor-materialisme (Barth)
- Marvin Harris en drie causale structuren
o Evolutie van 5 eco-politieke systemen
o De neolithicum kwestie
- Materiële of cognitieve verklaring ? case: voedseltaboe’s
- Kritiek op cultuurmaterialisme: ‘De voorspoedige horde’ en leefwereld
- Cultuurmaterialisme is tegengif voor cultuuressentialisme
Materiële verklaring van culturele verschillen
(zie handboek hfdstk 1 en hfdstk 9 p187-191)
Case 1: waarom vrouwenemancipatie in het Westen?
Nieuwe trends worden gedreven door nieuwe ideeën. Het denken is zo geëvolueerd dat we
bewust zijn -> materialisten geloven niet dat ideën evolueren
Maar vrouwen emancipatie mogelijk door urbanisatie: levensonderhoud kost hoger,
kinderaantal lager, goedkope arbeidskrachten voor fabriek, vrouwenemancipatie is een
culturele trend geworden.
Versus rurale agrarische samenleving: grote kroost voor levensonderhoud, taakverdeling op
het erf met vrouw als barend en domestiek
Cultuurmaterialisme: 2 types
Cultuurmaterialisten (CM) beweren dat cultuur louter het product is van materiële noodzaak.
2 types van CM:
- Actor-materialisten: gebruik door praktische rede gemotiveerd (selectie uit ideeën).
Selectie is gemotiveerd door de reden van de actor. Sterk in economie en sociale
psychologie, bv speltheorie, behaviorisme, sociobiologie
- Structuur-materialisten: door materiële realties, sociaal, ecologische, politiek. Sterk in
‘wereldgeschiedenis’ bv worldsystems theorie, historisch materialisme (Marx)
machtsrelaties bepalen cultuur.
4
