Bezonken rood, Jeroen Brouwers (1981)
Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen, 48e druk
Samenvatting
Het boek begint met de dood van de moeder van Jeroen Brouwers (de hoofdpersoon), met wie hij geen
contact meer had. Hij is dan ook niet bij de crematie aanwezig, want hij vindt het hypocriet nu ineens
wel iets van zichzelf te laten horen. Toch gaat hij opzoek naar een boekje: Daantje gaat op reis, de
beste herinnering die hij aan zijn moeder heeft. Zijn moeder gaf dat boekje en leerde hem daarmee
lezen, in India, in het Jappenkamp. Hij kan het boekje niet vinden. Toch komen er allemaal
herinneringen bij Jeroen op uit zijn jeugd:
Na de inval van de Japanners in Nederlands-Indië, brengt hij als kleuter drie jaar in een kamp in
Tjideng door, die hijzelf het ‘Jappenkamp’ noemt. Hij woont daar samen met zijn zus, moeder en
grootmoeder, terwijl zijn vader en twee broers in een mannenkamp op Java verblijven. In het kamp is
weinig plaats. Jeroen woont met zijn familie in de keuken en hij slaapt met zijn zus in de
keukenkastjes. De vrouwen worden hier mishandeld en vernederd, vooral wanneer Kenitji Sone, de
baas van het kamp, een van zijn driftbuien heeft. Alle vrouwen moeten bijvoorbeeld
‘kikkeren’(kikkersprongen maken). Jeroen moet vaak lachen om de gruwelijkheden in het kamp.
Jeroen wordt soms samen met de andere jongens een paar dagen uit het kamp gehaald, maar bij
terugkomst kan zijn moeder hem altijd snel herkennen aan zijn tropenhelm. Jeroen houdt erg van zijn
moeder.
Op een dag ziet hij zijn grootmoeder sterven (wat hij aan ziet leren komen door de vliegen die op de
lichamen blijven zitten, doordat de stervende ze niet meer weg kan slaan, wat voor hem een symbool
voor de dood wordt). In dezelfde tijd ligt zijn zusje in de ziekenboeg door een val met de rolschaats in
het riool, waardoor ze dysenterie oploopt. Jeroens opa overlijdt een paar maanden later en kort daarna
overlijdt zijn vriendin Nettie Stenvert. Jeroen heeft dan al geen emoties meer en denkt alleen maar aan
het inpikken van Netties pop.
Begin augustus 1945, na de atoombommen op Japan, moeten de gevangenen voor straf 12 uur lang
kikkeren. Alle bezittingen van de kampbewoners worden verbrand (Jeroens boekje niet, want die
draagt hij onder zijn kleding). Als er een wagen van het Rode Kruis verschijnt, is iedereen blij, maar
de Jappaners bevelen dat het voedsel in een gat geworpen en verbrand wordt. De moeder van Jeroen
heeft overal onder haar kleding rijst verstopt, oa in haar BH. Dit wordt echter ontdekt door de
Japanners en als straf wordt ze mishandeld. Jeroen zegt dat hij op dat moment: ‘Mijn moeder was de
mooiste moeder, op dat moment hield ik op van haar te houden.’ De gevangenen krijgen daarna 3
dagen geen voedsel, maar enkele maanden later worden ze bevrijd.
Na de oorlog vertrekt de familie naar Nederland. Jeroen wordt ondergebracht in pensionaten, om
opnieuw opgevoed te worden. Hij voelt zich verraden door zijn moeder en hij ziet eigenlijk het
verschil niet tussen zo’n pensionaat en het Jappenkamp. Wel tussen deze moeder en zijn vroegere
moeder. Hij haat alle moeders.
Zes of zeven jaar voor de dood van zijn moeder ontmoet Jeroen Liza. Ze gaan al snel met elkaar naar
bed en Jeroen blijft enkele dagen bij haar, maar als hij haar observeert tijdens een optocht, beseft hij
dat hij niets voor haar voelt. Hij verlaat haar en vergeet haar al snel weer. Een maand voor het
overlijden ontmoet hij haar opnieuw. Jeroen is dan inmiddels getrouwd en vader. Hun gesprek heeft
weinig diepgang en Jeroen vraagt zich af hoe het komt dat hij geworden is zoals hij nu is.
68
, Als hij na de dood van zijn moeder het boekje niet kan vinden, raakt hij in paniek en neemt enkele
pillen tegen de angstaanvallen die hij regelmatig heeft. Hij herinnert zich zijn tijd met Liza en voelt
zich opnieuw verliefd. Bovendien verwarren de rouwgevoelens voor zijn moeder hem. Hij wacht aan
de telefoon tot zijn moeder hem opbelt met de stem van Liza. Hij rijdt uren rond in zijn auto zonder te
beseffen waarheen. Als hij thuiskomt werkt hij verder aan zijn boek over zelfmoord in Nederlandse
Literatuur, maar dat lukt niet. Hij besluit zijn eigen verhaal op te schrijven om zijn gevoelens een
plaats te kunnen geven.
Titelverklaring
De titel ‘bezonken rood’ verwijst naar de Japanse vlag: de rode stip is een verwijzing naar de
ondergaande zon. Volgens de jonge Jeroen is de stip op de Japanse vlag een bloedspat. Dit
symboliseert het vele bloedvergieten in het kamp. De oudere Jeroen heeft zijn jaren in de oorlog laten
bezinken. Hij hoopt de dingen te kunnen vergeten door de drank en pillen.
P102: “Ik wilde best samen met mijn grootmoeder of zelfs in de plaats van mijn grootmoeder sterven,
terwijl het laatste dat ik zou zien om in mijn netvliezen te laten bezinken een kleur was: rood, de kleur
van de dood die als een bloedspat voorkwam op de Japanse vlag.”
Motto
Er aber, in seiner gewöhnlichen Art, hüllte sich in Geheimnisse, indem er mich mit grossen Augen
anblickte und mir die Worte wiederholte:
Die Mütter! Die Mütter! 's klinkt So wunderlich!
~ Johan Peter Eckermann, Gespräche mit Goethe
(Hij echter, op zijn gewone manier, hulde zich in geheimzinnigheid, doordat hij mij met de grote ogen
aankeek en mij de woorden herhaalde: Moeder! Moeder! Het klinkt zo wonderlijk!)
Dit motto gaat over het feit dat Jeroen en zijn moeder gescheiden leefden en dat ze elkaar eigenlijk
niets zeiden. Het benadrukt hoever ze van elkaar verwijderd waren. Het was alsof Jeroen geen moeder
had.
Zoek mij terwijl ik er ben.
Leer mij kennen, omdat ik er ben.
Ik ben er immers.
En toch is zeker dat ik er niet ben.
~Dodenlied (Zuid-Celebes)
Dit motto duidt de relatie tussen Jeroen en zijn moeder aan. Het was alsof Jeroen en zijn moeder
elkaar niet kenden. Ze waren als de wind die wel aanraakt maar er niet is. Ze weten vrijwel niets meer
van elkaar. Jeroen wil zijn moeder weer leren kennen.
Thema
Het thema van het boek is de moeder-zoon relatie. Jeroen en zijn moeder hadden eerst een goede
relatie. Zij was zijn ideaalbeeld. Nadat ze mishandeld is, is zijn ideaalbeeld echter weg en hij blijft
daardoor zijn hele leven op zoek naar het ideaalbeeld dat hij verloren is. Dit beïnvloed zijn leven sterk:
doordat hij bang is dat dingen die hij liefheeft beschadigd worden, kan hij eigenlijk niet van vrouwen
houden.
Motieven
-Oorlog: de oorlog heeft grote invloed gehad op het leven van Jeroen. Hij heeft zijn gevoelloosheid
hier aan te danken.
69
Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen, 48e druk
Samenvatting
Het boek begint met de dood van de moeder van Jeroen Brouwers (de hoofdpersoon), met wie hij geen
contact meer had. Hij is dan ook niet bij de crematie aanwezig, want hij vindt het hypocriet nu ineens
wel iets van zichzelf te laten horen. Toch gaat hij opzoek naar een boekje: Daantje gaat op reis, de
beste herinnering die hij aan zijn moeder heeft. Zijn moeder gaf dat boekje en leerde hem daarmee
lezen, in India, in het Jappenkamp. Hij kan het boekje niet vinden. Toch komen er allemaal
herinneringen bij Jeroen op uit zijn jeugd:
Na de inval van de Japanners in Nederlands-Indië, brengt hij als kleuter drie jaar in een kamp in
Tjideng door, die hijzelf het ‘Jappenkamp’ noemt. Hij woont daar samen met zijn zus, moeder en
grootmoeder, terwijl zijn vader en twee broers in een mannenkamp op Java verblijven. In het kamp is
weinig plaats. Jeroen woont met zijn familie in de keuken en hij slaapt met zijn zus in de
keukenkastjes. De vrouwen worden hier mishandeld en vernederd, vooral wanneer Kenitji Sone, de
baas van het kamp, een van zijn driftbuien heeft. Alle vrouwen moeten bijvoorbeeld
‘kikkeren’(kikkersprongen maken). Jeroen moet vaak lachen om de gruwelijkheden in het kamp.
Jeroen wordt soms samen met de andere jongens een paar dagen uit het kamp gehaald, maar bij
terugkomst kan zijn moeder hem altijd snel herkennen aan zijn tropenhelm. Jeroen houdt erg van zijn
moeder.
Op een dag ziet hij zijn grootmoeder sterven (wat hij aan ziet leren komen door de vliegen die op de
lichamen blijven zitten, doordat de stervende ze niet meer weg kan slaan, wat voor hem een symbool
voor de dood wordt). In dezelfde tijd ligt zijn zusje in de ziekenboeg door een val met de rolschaats in
het riool, waardoor ze dysenterie oploopt. Jeroens opa overlijdt een paar maanden later en kort daarna
overlijdt zijn vriendin Nettie Stenvert. Jeroen heeft dan al geen emoties meer en denkt alleen maar aan
het inpikken van Netties pop.
Begin augustus 1945, na de atoombommen op Japan, moeten de gevangenen voor straf 12 uur lang
kikkeren. Alle bezittingen van de kampbewoners worden verbrand (Jeroens boekje niet, want die
draagt hij onder zijn kleding). Als er een wagen van het Rode Kruis verschijnt, is iedereen blij, maar
de Jappaners bevelen dat het voedsel in een gat geworpen en verbrand wordt. De moeder van Jeroen
heeft overal onder haar kleding rijst verstopt, oa in haar BH. Dit wordt echter ontdekt door de
Japanners en als straf wordt ze mishandeld. Jeroen zegt dat hij op dat moment: ‘Mijn moeder was de
mooiste moeder, op dat moment hield ik op van haar te houden.’ De gevangenen krijgen daarna 3
dagen geen voedsel, maar enkele maanden later worden ze bevrijd.
Na de oorlog vertrekt de familie naar Nederland. Jeroen wordt ondergebracht in pensionaten, om
opnieuw opgevoed te worden. Hij voelt zich verraden door zijn moeder en hij ziet eigenlijk het
verschil niet tussen zo’n pensionaat en het Jappenkamp. Wel tussen deze moeder en zijn vroegere
moeder. Hij haat alle moeders.
Zes of zeven jaar voor de dood van zijn moeder ontmoet Jeroen Liza. Ze gaan al snel met elkaar naar
bed en Jeroen blijft enkele dagen bij haar, maar als hij haar observeert tijdens een optocht, beseft hij
dat hij niets voor haar voelt. Hij verlaat haar en vergeet haar al snel weer. Een maand voor het
overlijden ontmoet hij haar opnieuw. Jeroen is dan inmiddels getrouwd en vader. Hun gesprek heeft
weinig diepgang en Jeroen vraagt zich af hoe het komt dat hij geworden is zoals hij nu is.
68
, Als hij na de dood van zijn moeder het boekje niet kan vinden, raakt hij in paniek en neemt enkele
pillen tegen de angstaanvallen die hij regelmatig heeft. Hij herinnert zich zijn tijd met Liza en voelt
zich opnieuw verliefd. Bovendien verwarren de rouwgevoelens voor zijn moeder hem. Hij wacht aan
de telefoon tot zijn moeder hem opbelt met de stem van Liza. Hij rijdt uren rond in zijn auto zonder te
beseffen waarheen. Als hij thuiskomt werkt hij verder aan zijn boek over zelfmoord in Nederlandse
Literatuur, maar dat lukt niet. Hij besluit zijn eigen verhaal op te schrijven om zijn gevoelens een
plaats te kunnen geven.
Titelverklaring
De titel ‘bezonken rood’ verwijst naar de Japanse vlag: de rode stip is een verwijzing naar de
ondergaande zon. Volgens de jonge Jeroen is de stip op de Japanse vlag een bloedspat. Dit
symboliseert het vele bloedvergieten in het kamp. De oudere Jeroen heeft zijn jaren in de oorlog laten
bezinken. Hij hoopt de dingen te kunnen vergeten door de drank en pillen.
P102: “Ik wilde best samen met mijn grootmoeder of zelfs in de plaats van mijn grootmoeder sterven,
terwijl het laatste dat ik zou zien om in mijn netvliezen te laten bezinken een kleur was: rood, de kleur
van de dood die als een bloedspat voorkwam op de Japanse vlag.”
Motto
Er aber, in seiner gewöhnlichen Art, hüllte sich in Geheimnisse, indem er mich mit grossen Augen
anblickte und mir die Worte wiederholte:
Die Mütter! Die Mütter! 's klinkt So wunderlich!
~ Johan Peter Eckermann, Gespräche mit Goethe
(Hij echter, op zijn gewone manier, hulde zich in geheimzinnigheid, doordat hij mij met de grote ogen
aankeek en mij de woorden herhaalde: Moeder! Moeder! Het klinkt zo wonderlijk!)
Dit motto gaat over het feit dat Jeroen en zijn moeder gescheiden leefden en dat ze elkaar eigenlijk
niets zeiden. Het benadrukt hoever ze van elkaar verwijderd waren. Het was alsof Jeroen geen moeder
had.
Zoek mij terwijl ik er ben.
Leer mij kennen, omdat ik er ben.
Ik ben er immers.
En toch is zeker dat ik er niet ben.
~Dodenlied (Zuid-Celebes)
Dit motto duidt de relatie tussen Jeroen en zijn moeder aan. Het was alsof Jeroen en zijn moeder
elkaar niet kenden. Ze waren als de wind die wel aanraakt maar er niet is. Ze weten vrijwel niets meer
van elkaar. Jeroen wil zijn moeder weer leren kennen.
Thema
Het thema van het boek is de moeder-zoon relatie. Jeroen en zijn moeder hadden eerst een goede
relatie. Zij was zijn ideaalbeeld. Nadat ze mishandeld is, is zijn ideaalbeeld echter weg en hij blijft
daardoor zijn hele leven op zoek naar het ideaalbeeld dat hij verloren is. Dit beïnvloed zijn leven sterk:
doordat hij bang is dat dingen die hij liefheeft beschadigd worden, kan hij eigenlijk niet van vrouwen
houden.
Motieven
-Oorlog: de oorlog heeft grote invloed gehad op het leven van Jeroen. Hij heeft zijn gevoelloosheid
hier aan te danken.
69
