Samenvatting ‘De mythe van het gemiddelde’
Todd Rose
Deel 1: HET TIJDPERK VAN HET GEMIDDELDE
1. De uitvinding van het gemiddelde
Michael Miller deed in 2002 onderzoek naar het verbale geheugen. Hij onderzocht de hersenactivi-
teit bij zestien deelnemers en rapporteerde daarna ‘de gemiddelde hersenen’, in de verwachting dat
hij daarmee de neurale circuits zou kunnen blootleggen die verantwoordelijk zijn voor het verbale
geheugen in de menselijke hersenen. Methoden voor de analyse van de gemiddelde hersenen wor-
den aangeduid met random effects model. De onderliggende gedachte is dat de gemiddelde herse-
nen model staan voor normale, doorsnee hersenen, terwijl de individuele hersenen daar een varia-
tie op zijn. Miller keek daarna echter ook naar de individuen en zag dat er maar een paar op het ge-
middelde leken, maar de meeste eigenlijk helemaal niet. Hij vergeleek daarom elk individu met de
gemiddelde hersenen en met elkaar; de verschillen waren groot. De conclusie die je daaruit kan
trekken is dat een algemene theorie over gedachten, waarneming en persoonlijkheid, die uitgaat
van gemiddelde hersenen, vrijwel zeker op niemand van toepassing is. De gemiddelde hersenen be-
staan gewoon niet. Miller’s resultaten werden door andere wetenschappers van tafel geveegd. Mil-
ler vond dit niet kunnen, het ging immers niet om een academische discussie, maar om een pro-
bleem met praktische consequenties. In de hele samenleving wordt namelijk van gemiddelden uit-
gegaan.
De wiskunde van de samenleving
Adolphe Quetelet (afgestudeerd in 1819) is degene die het gemiddelde heeft geïntroduceerd in de
sociale wetenschap. Hij vond dat de moderne samenleving uiterst onvoorspelbaar was. Het mense-
lijk gedrag leek geen waarneembare regels te volgen, net als het universum voordat Newton orde in
de chaos schiep. Quetelet kreeg een duidelijk idee: zou het mogelijk zijn om een wetenschap te ont-
wikkelen voor de beheersing van de samenleving? In het begin van de negentiende eeuw werden
enorme hoeveelheden data over de bevolking bijgehouden en gepubliceerd (bijvoorbeeld maande-
lijkse sterfgevallen), maar niemand wist hoe er nuttige info uit kon worden gehaald. Een aantal as-
tronomen bedachten de methode van de gemiddelden: alle afzonderlijke metingen werden sa-
mengevoegd tot één ‘gemiddelde meting’. Volgens de voorstanders van deze methode was het aldus
verkregen resultaat betrouwbaarder dan één enkele waarneming.
De gemiddelde mens
Quetelet schreef geschiedenis door antwoord te geven op de vraag: wat betekent het gemiddelde
precies? Hij had namelijk de gemiddelde borstomvang van Schotse soldaten berekend, maar het
was helemaal niet duidelijk wat het belang van zo’n gemiddelde eigenschap nu eigenlijk was. Que-
telet was van mening dat de meting van individuele personen per definitie foutief was en dat de
echte mens werd vertegenwoordigd door de gemiddelde persoon. Het gemiddelde was vrij van
enige fysieke onvolkomenheden, precies zoals de natuur het had bedoeld. Quetelet vond dat iedere
levende soldaat een gebrekkig afgietsel was van het perfecte gemiddelde. Hij ging nog verder: ieder
mens was een gebrekkige kopie van een of ander kosmisch sjabloon (de gemiddelde mens). Que-
telet stelde dat de belangrijkste mensen uit de geschiedenis de gemiddelde mens van hun tijdperk
het dichtst hadden benaderd. Tegenwoordig beschouwen een gemiddeld iemand juist als middel-
matig! Quetelet berekende het gemiddelde van elk menselijk kenmerk dat hij kon vinden. Hij is bij-
voorbeeld de uitvinder van het BMI. Zijn bewondering voor de gemiddelde mens was omgekeerd
evenredig aan zijn afkeer van de ongelukkigen die ervan afweken: afwijking wijst op misvorming en
ziekte. Quetelets ideeën over het gemiddelde zorgde ervoor dat er orde kon worden geschept in de
1
, chaos en werd de drang bevredigd om mensen in stereotypen in te delen. Vele andere toonaange-
vende politici, wetenschappers, etc. maakten gebruik van zijn ideeën. Het tijdperk van het gemid-
delde werd ingeluid met Quetelets theorie van de gemiddelde mens. Vanaf dat moment stond ge-
middeld gelijk aan normaal en individueel aan gebrekkig en afwijkend. Elk stereotype kreeg een
goedkeurende stempel.
Van eminent tot imbeciel
De tegenstand kwam van Francis Galton vanaf 1851. Hij vond dat het Britse Rijk achterbleef op de
rest van de wereld wat betreft technologische ontwikkelingen. Volgens hem was de oorzaak van die
plotselinge achterstand de groeiende status van de lagere sociale klassen. Hij vond dat de superi-
eure hogere klassen weer de touwtjes in handen moesten krijgen. Hij haalde zijn bewijs uit de theo-
rie van Quetelet. In feite was Galton het met vrijwel alle ideeën van Quetelet eens. De enige uitzon-
dering was het idee dat de gemiddelde mens het ideaalbeeld van de natuur zou zijn. Voor Galton
stond gemiddeld gelijk aan middelmatig, grof en alledaags; zoals de lagere klassen. Galton zag het
als een heilige opdracht aan de mensheid om het gemiddelde zo ver mogelijk te ontstijgen. Quetelet
zag afwijkende mensen als gedrochten, maar Galton was het daar niet mee eens. Er waren groothe-
den die ver boven het gemiddelde waren uitgestegen, zoals Galton zelf, Isaac Newton en de konin-
gin. Dat waren allesbehalve gedrochten en zij vormden een duidelijk afgebakende klasse die door
Galton het etiket eminent opgeplakt kregen. De mensen ver beneden het gemiddelde werden im-
beciel genoemd. Galton geloofde dat dat de eminenten, imbecielen en middelmatigen stonden voor
verschillende typen mensen. Galton geloofde niet in fouten zoals Quetelet, maar in rangorde. Voor
Quetelet maakte het niet uit of je nou 50 % boven of onder het gemiddelde zat; je week af. Voor Gal-
ton wel; degene 50 % boven het gemiddelde bevond zich hoger in de rangorde dan degene 50 %
onder het gemiddelde. Galton bedacht veertien verschillende klassen voor de mensheid, van imbe-
ciel onderaan tot halverwege de middelmatigen en aan de top de eminenten. De betekenis van het
gemiddelde verschoof hierdoor ook van ‘normaal’ naar ‘middelmatig’. Galton stelde dat iemands
rangorde consistent was voor al zijn eigenschappen, zowel mentaal, fysiek als moreel. Hij stelde de
weten van de afwijking van het gemiddelde op: het belangrijkste wat je over een persoon kon
vaststellen was in hoeverre hij boven het gemiddelde uitstak of eronder bleef.
De opkomst van de aanhanger van het gemiddelde
De uitvinding van het gemiddelde was een revolutionaire verandering in hoe men naar de relatie
tussen individu en samenleving keek. Quetelet en Galton betoogden beiden dat een persoon alleen
kon worden begrepen door hem of haar te vergelijken met de groep en daardoor verloor het indi-
vidu zijn betekent. Toen het gemiddelde in het leven werd geroepen, zagen veel ontwikkelde victo-
rianen dit als een gevaarlijke ontwikkeling. De dichter William Cyples bedacht een kenmerkende en
kleinerende bijnaam voor aanhangers van het gemiddelde: averagarians. Ook artsen protesteer-
den tegen het gemiddelde. Je kunt als patiënt helemaal niks met de uitspraak 'in 80 % van de geval-
len geneest de kwaal vanzelf', want hoor jij nu bij die 80 %? De samenleving schonk echter geen
aandacht aan deze protesten en nu beoordelen we iedereen die we tegenkomen aan de hand van
het gemiddelde. We zijn allemaal aanhangers van het gemiddelde geworden.
2. Hoe onze wereld is gestandaardiseerd
Hoe is de leer van het gemiddelde de grootste doctrine van de wereld (denk aan het onderwijs en
bedrijfsleven) geworden? Deze vraag kan grotendeels worden beantwoord met de naam van één
man: Frederick Winslow Taylor. Hij hieldt zich bezig met de problemen die industrialisatie met zich
meebrachten. Er was sprake van een gigantische economische crisis en arbeiders bleven nergens
lang werken. Niemand begreep de oorzaak van deze economische problemen, behalve Taylor: inef-
ficiëntie. Volgens Taylor was de organisatie in de fabrieken onhandig, ondoelmatig en vooral on-
2
Todd Rose
Deel 1: HET TIJDPERK VAN HET GEMIDDELDE
1. De uitvinding van het gemiddelde
Michael Miller deed in 2002 onderzoek naar het verbale geheugen. Hij onderzocht de hersenactivi-
teit bij zestien deelnemers en rapporteerde daarna ‘de gemiddelde hersenen’, in de verwachting dat
hij daarmee de neurale circuits zou kunnen blootleggen die verantwoordelijk zijn voor het verbale
geheugen in de menselijke hersenen. Methoden voor de analyse van de gemiddelde hersenen wor-
den aangeduid met random effects model. De onderliggende gedachte is dat de gemiddelde herse-
nen model staan voor normale, doorsnee hersenen, terwijl de individuele hersenen daar een varia-
tie op zijn. Miller keek daarna echter ook naar de individuen en zag dat er maar een paar op het ge-
middelde leken, maar de meeste eigenlijk helemaal niet. Hij vergeleek daarom elk individu met de
gemiddelde hersenen en met elkaar; de verschillen waren groot. De conclusie die je daaruit kan
trekken is dat een algemene theorie over gedachten, waarneming en persoonlijkheid, die uitgaat
van gemiddelde hersenen, vrijwel zeker op niemand van toepassing is. De gemiddelde hersenen be-
staan gewoon niet. Miller’s resultaten werden door andere wetenschappers van tafel geveegd. Mil-
ler vond dit niet kunnen, het ging immers niet om een academische discussie, maar om een pro-
bleem met praktische consequenties. In de hele samenleving wordt namelijk van gemiddelden uit-
gegaan.
De wiskunde van de samenleving
Adolphe Quetelet (afgestudeerd in 1819) is degene die het gemiddelde heeft geïntroduceerd in de
sociale wetenschap. Hij vond dat de moderne samenleving uiterst onvoorspelbaar was. Het mense-
lijk gedrag leek geen waarneembare regels te volgen, net als het universum voordat Newton orde in
de chaos schiep. Quetelet kreeg een duidelijk idee: zou het mogelijk zijn om een wetenschap te ont-
wikkelen voor de beheersing van de samenleving? In het begin van de negentiende eeuw werden
enorme hoeveelheden data over de bevolking bijgehouden en gepubliceerd (bijvoorbeeld maande-
lijkse sterfgevallen), maar niemand wist hoe er nuttige info uit kon worden gehaald. Een aantal as-
tronomen bedachten de methode van de gemiddelden: alle afzonderlijke metingen werden sa-
mengevoegd tot één ‘gemiddelde meting’. Volgens de voorstanders van deze methode was het aldus
verkregen resultaat betrouwbaarder dan één enkele waarneming.
De gemiddelde mens
Quetelet schreef geschiedenis door antwoord te geven op de vraag: wat betekent het gemiddelde
precies? Hij had namelijk de gemiddelde borstomvang van Schotse soldaten berekend, maar het
was helemaal niet duidelijk wat het belang van zo’n gemiddelde eigenschap nu eigenlijk was. Que-
telet was van mening dat de meting van individuele personen per definitie foutief was en dat de
echte mens werd vertegenwoordigd door de gemiddelde persoon. Het gemiddelde was vrij van
enige fysieke onvolkomenheden, precies zoals de natuur het had bedoeld. Quetelet vond dat iedere
levende soldaat een gebrekkig afgietsel was van het perfecte gemiddelde. Hij ging nog verder: ieder
mens was een gebrekkige kopie van een of ander kosmisch sjabloon (de gemiddelde mens). Que-
telet stelde dat de belangrijkste mensen uit de geschiedenis de gemiddelde mens van hun tijdperk
het dichtst hadden benaderd. Tegenwoordig beschouwen een gemiddeld iemand juist als middel-
matig! Quetelet berekende het gemiddelde van elk menselijk kenmerk dat hij kon vinden. Hij is bij-
voorbeeld de uitvinder van het BMI. Zijn bewondering voor de gemiddelde mens was omgekeerd
evenredig aan zijn afkeer van de ongelukkigen die ervan afweken: afwijking wijst op misvorming en
ziekte. Quetelets ideeën over het gemiddelde zorgde ervoor dat er orde kon worden geschept in de
1
, chaos en werd de drang bevredigd om mensen in stereotypen in te delen. Vele andere toonaange-
vende politici, wetenschappers, etc. maakten gebruik van zijn ideeën. Het tijdperk van het gemid-
delde werd ingeluid met Quetelets theorie van de gemiddelde mens. Vanaf dat moment stond ge-
middeld gelijk aan normaal en individueel aan gebrekkig en afwijkend. Elk stereotype kreeg een
goedkeurende stempel.
Van eminent tot imbeciel
De tegenstand kwam van Francis Galton vanaf 1851. Hij vond dat het Britse Rijk achterbleef op de
rest van de wereld wat betreft technologische ontwikkelingen. Volgens hem was de oorzaak van die
plotselinge achterstand de groeiende status van de lagere sociale klassen. Hij vond dat de superi-
eure hogere klassen weer de touwtjes in handen moesten krijgen. Hij haalde zijn bewijs uit de theo-
rie van Quetelet. In feite was Galton het met vrijwel alle ideeën van Quetelet eens. De enige uitzon-
dering was het idee dat de gemiddelde mens het ideaalbeeld van de natuur zou zijn. Voor Galton
stond gemiddeld gelijk aan middelmatig, grof en alledaags; zoals de lagere klassen. Galton zag het
als een heilige opdracht aan de mensheid om het gemiddelde zo ver mogelijk te ontstijgen. Quetelet
zag afwijkende mensen als gedrochten, maar Galton was het daar niet mee eens. Er waren groothe-
den die ver boven het gemiddelde waren uitgestegen, zoals Galton zelf, Isaac Newton en de konin-
gin. Dat waren allesbehalve gedrochten en zij vormden een duidelijk afgebakende klasse die door
Galton het etiket eminent opgeplakt kregen. De mensen ver beneden het gemiddelde werden im-
beciel genoemd. Galton geloofde dat dat de eminenten, imbecielen en middelmatigen stonden voor
verschillende typen mensen. Galton geloofde niet in fouten zoals Quetelet, maar in rangorde. Voor
Quetelet maakte het niet uit of je nou 50 % boven of onder het gemiddelde zat; je week af. Voor Gal-
ton wel; degene 50 % boven het gemiddelde bevond zich hoger in de rangorde dan degene 50 %
onder het gemiddelde. Galton bedacht veertien verschillende klassen voor de mensheid, van imbe-
ciel onderaan tot halverwege de middelmatigen en aan de top de eminenten. De betekenis van het
gemiddelde verschoof hierdoor ook van ‘normaal’ naar ‘middelmatig’. Galton stelde dat iemands
rangorde consistent was voor al zijn eigenschappen, zowel mentaal, fysiek als moreel. Hij stelde de
weten van de afwijking van het gemiddelde op: het belangrijkste wat je over een persoon kon
vaststellen was in hoeverre hij boven het gemiddelde uitstak of eronder bleef.
De opkomst van de aanhanger van het gemiddelde
De uitvinding van het gemiddelde was een revolutionaire verandering in hoe men naar de relatie
tussen individu en samenleving keek. Quetelet en Galton betoogden beiden dat een persoon alleen
kon worden begrepen door hem of haar te vergelijken met de groep en daardoor verloor het indi-
vidu zijn betekent. Toen het gemiddelde in het leven werd geroepen, zagen veel ontwikkelde victo-
rianen dit als een gevaarlijke ontwikkeling. De dichter William Cyples bedacht een kenmerkende en
kleinerende bijnaam voor aanhangers van het gemiddelde: averagarians. Ook artsen protesteer-
den tegen het gemiddelde. Je kunt als patiënt helemaal niks met de uitspraak 'in 80 % van de geval-
len geneest de kwaal vanzelf', want hoor jij nu bij die 80 %? De samenleving schonk echter geen
aandacht aan deze protesten en nu beoordelen we iedereen die we tegenkomen aan de hand van
het gemiddelde. We zijn allemaal aanhangers van het gemiddelde geworden.
2. Hoe onze wereld is gestandaardiseerd
Hoe is de leer van het gemiddelde de grootste doctrine van de wereld (denk aan het onderwijs en
bedrijfsleven) geworden? Deze vraag kan grotendeels worden beantwoord met de naam van één
man: Frederick Winslow Taylor. Hij hieldt zich bezig met de problemen die industrialisatie met zich
meebrachten. Er was sprake van een gigantische economische crisis en arbeiders bleven nergens
lang werken. Niemand begreep de oorzaak van deze economische problemen, behalve Taylor: inef-
ficiëntie. Volgens Taylor was de organisatie in de fabrieken onhandig, ondoelmatig en vooral on-
2
