Psychologie
Inhoud
Hoofdstuk 1: Psychologie als wetenschap............................................................................................7
Inleiding: Wat is psychologie?...............................................................................................................7
1.1 Kenmerken van wetenschap...........................................................................................................8
1.2 Situering tussen de wetenschappen................................................................................................8
1.3 Methoden (belangrijk!)...................................................................................................................9
Methode 1: Mensenkennis...............................................................................................................9
Methode 2: Niet-psychometrische methoden..................................................................................9
Methode 3: Psychometrische methoden........................................................................................10
1.4 Disciplines.....................................................................................................................................11
Hoofdstuk 2: Psychotherapie.............................................................................................................12
Inleiding:.............................................................................................................................................12
2.1 Dodo Bird Verdict..........................................................................................................................12
2.1.1 Common Factors Theory:.......................................................................................................13
2.1.2 Placebo:..................................................................................................................................13
2.2 Dodo Bird Myth:............................................................................................................................14
2.3 Evidence based..............................................................................................................................14
2.3.1 Randomised Control Trials (RCT’s)..........................................................................................14
2.3.2 Empirically Supported Treatments (EST).................................................................................14
2.4 EMDR............................................................................................................................................15
2.5 Aan verbetering toe.......................................................................................................................15
2.6 Indeling en verdeling: wie doet wat?............................................................................................15
2.6.1. Wie doet wat?.......................................................................................................................15
2.6.2 Wie doet wat?........................................................................................................................16
2.6.3 Integratief...............................................................................................................................16
2.6.4 Online- of internettherapie.....................................................................................................16
2.6.5 Kritisch tegenover de psychiatrie............................................................................................17
2.6.6 Patiënt en cliënt......................................................................................................................17
Meerkeuzevragen................................................................................................................................18
Hoofdstuk 3: Psychoanalyse...............................................................................................................19
3.1 Wat ervoor kwam..........................................................................................................................19
3.2 Theorieën en concepten................................................................................................................20
3.2.1 Psychoseksuele fasen:............................................................................................................20
, 3.2.2 Persoonlijkheidsstructuur:......................................................................................................20
3.2.3 Onbewuste:............................................................................................................................21
3.2.3 Analytische kuur:....................................................................................................................21
3.3 Afweermechanismen....................................................................................................................23
3.3.1 Soorten afweermechanismen:...............................................................................................23
Hoofdstuk 4: Behaviorisme................................................................................................................24
4.1 Situering:.......................................................................................................................................24
4.2 Kenmerken:...................................................................................................................................24
4.2.1 Wetenschappelijk observeerbaar gedrag:..............................................................................24
4.2.2 S-R koppeling:.........................................................................................................................25
4.2.3 Leerprocessen:.......................................................................................................................25
4.3 Klassieke conditionering:...............................................................................................................26
4.3.1 Schema van klassieke conditionering (Examen):....................................................................26
4.3.2 Kenmerken van klassieke conditionering:...............................................................................27
4.3.3 Toepassingen:.........................................................................................................................28
4.3.4 Methodieken:.........................................................................................................................28
4.3.4 Resultaten van methodieken:.................................................................................................29
4.4 Opperante conditionering/instrumenteel leren............................................................................30
4.4.1 Thorndike Puzzle box:.............................................................................................................30
4.4.2 Skinner en zijn skinnerbox:.....................................................................................................30
4.4.3 Opperante conditionering:.....................................................................................................31
4.4.4 SR, de consequenties:.............................................................................................................31
4.4.5 Belonen:.................................................................................................................................32
4.4.6 Positieve bekrachtigingen:......................................................................................................33
4.4.7 Negatieve bekrachtigingen:....................................................................................................34
4.4.8 Straffen:..................................................................................................................................34
4.4.9 Kenmerken van opperante conditionering:............................................................................35
4.5. Toepassen.....................................................................................................................................36
4. 6. Neobehaviorisme........................................................................................................................36
Hoofdstuk 5: Humanistische psychologie...........................................................................................37
5.1 Uitgangspunten.............................................................................................................................37
5.2 Invloeden.......................................................................................................................................37
5.3 Carl Rogers....................................................................................................................................38
5.4 Client-centered therapy.................................................................................................................39
5.4.1 Beschrijving:...........................................................................................................................39
5.4.2 Basishouding:.........................................................................................................................39
, 5.4.3 Focussen:................................................................................................................................40
5.4.5 Thomas Gordon:.....................................................................................................................40
5.5 Toepassingen.................................................................................................................................42
5.5.1 Opvoeden volgens het humanisme:.......................................................................................42
5.5.2 Validation method:.................................................................................................................43
5.5.3 Gentle teaching:.....................................................................................................................43
5.6 Abraham Maslow..........................................................................................................................43
5.6.1 Behoeftenpiramide.................................................................................................................43
5.6.2 ERG-Theorie:..........................................................................................................................44
5.7 Kritische blik..................................................................................................................................44
Hoofdstuk 7: Systeemdenken.............................................................................................................45
7.1 Systemen.......................................................................................................................................45
7.2 Kenmerken....................................................................................................................................46
7.2.1 Totaliteit, gestalt:....................................................................................................................46
7.2.2 Integraal en complex..............................................................................................................46
7.2.3 Contextueel............................................................................................................................46
7.2.4 Grenzen..................................................................................................................................46
7.2.5 Feedback................................................................................................................................47
7.2.6 Circulariteit of circulaire causaliteit........................................................................................47
7.2.7 Equifinaliteit...........................................................................................................................47
7.3 De strategische school:..................................................................................................................48
7.3.1 Casus Veerle:..........................................................................................................................48
7.3.2 Regelmatigheden:...................................................................................................................48
Axioma 1: Niet communiceren is onmogelijk..................................................................................49
Axioma 2: Iedere communicatie heeft inhouds- en betrekkingsaspect...........................................49
Axioma 3: Aard van de betrekking is afhankelijk van de interpunctie.............................................50
Axioma 4: Mensen communiceren zowel digitaal als analoog........................................................50
Axioma 5: Communicatie tussen mensen is symmetrisch of complementair, afhankelijk of relatie
gebaseerd is op gelijkheid of verschil..............................................................................................51
7.4 Cybernetische school....................................................................................................................52
7.5 Structurele school.........................................................................................................................52
7.6 De contextuele school...................................................................................................................53
7.6.1 Balans van geven en nemen:..................................................................................................53
7.6.2 Destructief recht:....................................................................................................................53
7.6.3 Transgenerationele gezinsbenadering:...................................................................................53
7.6.4 De vier dimensies:..................................................................................................................53
, 7.6.5 Loyaliteit:................................................................................................................................54
7.7 Samengevat...................................................................................................................................55
Hoofdstuk 9: Cognitieve psychologie..................................................................................................56
9.1 Cognitie.........................................................................................................................................56
9.1.1 Inner speech:..........................................................................................................................56
9.1.2 Latent leren: experiment Tolman...........................................................................................56
9.1.3 Attributie en labelen:..............................................................................................................57
9.2 CGT – RE(B)T – G-denken:.............................................................................................................58
9.2.1 Cognitieve gedragstherapie (CGT):.........................................................................................58
9.2.2 RET/REBT:...............................................................................................................................58
9.2.3 G-denken:...............................................................................................................................59
9.3 Schematherapie............................................................................................................................60
9.3.1 Schema’s:................................................................................................................................60
9.3.2 Basisbehoeften en schema’s:..................................................................................................60
9.3.2 MODI:.....................................................................................................................................62
9.4 Methodieken:................................................................................................................................62
9.4.1 Cognitieve herstructurering:...................................................................................................62
9.4.2 Socratische dialoog:................................................................................................................63
9.4.3 Zelfinstructietraining:.............................................................................................................63
9.4.4 Psycho-educatie:....................................................................................................................63
9.4.5 Exposure:................................................................................................................................63
9.4.6 Rescripting:.............................................................................................................................63
9.4.7 Het gedragsexperiment:.........................................................................................................63
Hoofdstuk 10: Derde generatie gedragstherapie................................................................................63
10.1 Dialectische gedragstherapie.......................................................................................................64
10.1.1 Wat is dialectische gedragstherapie?...................................................................................64
10.1.2 Iedereen is Linehan:.............................................................................................................64
10.1.3 Verwerkingsvragen:..............................................................................................................65
10.2 Acceptance and Commitment Therapy (ACT)..............................................................................65
10.2.1 Pijn en lijden:........................................................................................................................65
10.2.2 Gedachte-experiment:..........................................................................................................66
10.2.3 Wat is Acceptance and Commitment Therapy?....................................................................66
10.2.4 Het hexaflex en de 6 processen:...........................................................................................66
10.2.5 De kracht van metaforen:.....................................................................................................66
10.3 Mindfulness.................................................................................................................................67
1.3.1 Midfulness Based Cognitieve Therapy (MBCT):......................................................................68
, 1.2 Wetenschappelijk en gepopulariseerd:.....................................................................................69
Verwerkingsvragen..............................................................................................................................69
Hoofdstuk 11: Narratieve Psychologie................................................................................................71
11.1 Inleiding : De twaalf.....................................................................................................................71
11.2 De verhalen die wij leven............................................................................................................72
11.3 Grondleggers...............................................................................................................................72
11.5 Methodieken...............................................................................................................................73
11.5.1 Probleem gesatureerd verhaal (dominant verhaal):.............................................................73
11.5.2 Nevenplots/zijlijnen:............................................................................................................73
11.5.3 Houding van de hulpverlener:..............................................................................................74
11.6 Levensverhaal herschrijven.........................................................................................................74
11.7 Toepassingen...............................................................................................................................75
Hoofdstuk 12: Oplossingsgerichte psychologie...................................................................................75
12.1 De Shazer en Berg.......................................................................................................................76
12.2 Uitgangspunten en methodieken................................................................................................76
12.2.1 Cliënt = expert:.....................................................................................................................76
12.2.2 Hulpverlener = coach:...........................................................................................................76
12.2.3 Hulpvraag en diagnostiek:....................................................................................................77
12.2.4 Oplossingen:.........................................................................................................................77
12.2.5 Uitzonderingen:....................................................................................................................78
12.2.6 De wondervraag:..................................................................................................................78
12.2.7 De schaalvraag:....................................................................................................................78
12.2.8 Verandering en doelgericht handelen:.................................................................................79
12.2.9 Gesprekstechnieken:............................................................................................................79
12.2.10 De relatie:...........................................................................................................................79
12.2.11 Tijdsperspectief:.................................................................................................................80
12.3. Andere stromingen.....................................................................................................................80
12.3.1 Psychoanalyse:.....................................................................................................................80
12.3.2 Cognitieve gedragspsychologie:............................................................................................81
12.3.3 Client-centered therapy:.......................................................................................................81
12.3.4 Systeemdenken:...................................................................................................................81
12.3.5 Positieve psychologie:..........................................................................................................81
12.4. Tijdsgeest...................................................................................................................................81
12.4.1 Veerkracht en empowerment staan centraal:......................................................................81
12.4.2 Korter:..................................................................................................................................82
12.5. Bemerkingen..............................................................................................................................82
,Hoofdstuk 13: Positieve psychologie..................................................................................................83
13.1 Martin Seligman aan het woord…...............................................................................................83
13.2 Positieve psychologie volgens Fredrike Banninck........................................................................83
13.3 Over Flow - Mihaly Csikszentmihalyi...........................................................................................84
Hoofdstuk 14: Evolutiepsychologie.....................................................................................................85
14.1 Evolutieleer.................................................................................................................................85
14.1.1 Charles Darwin:....................................................................................................................85
14.1.2 Natuurlijke selectie:..............................................................................................................85
14.1.3 Fitness: (examen).................................................................................................................86
14.1.4 Environment of evolutionary adaptedness...........................................................................86
14.2 Evolutionaire visie op psyche.......................................................................................................87
14.3 Seksuele selectie.........................................................................................................................87
14.3.1 Vergelijking met het dierenrijk:............................................................................................87
14.3.2 Overspel:..............................................................................................................................88
14.3.3 Jaloezie:................................................................................................................................88
Hoofdstuk 15: Neuropsychologie.......................................................................................................89
15.1 Neuropsychologie........................................................................................................................89
15.2 Neuroplasticiteit..........................................................................................................................89
,Hoofdstuk 1: Psychologie als wetenschap
Inleiding: Wat is psychologie?
Psychologie= De wetenschap die zich bezig houdt met menselijk gedrag (zowel innerlijk als in context).
Etymologie: Psyche= geestelijk + Logos= woord, gedachte, rede
Stromingen binnen de psychologie:
Het behaviorisme (Watson):
o Basis van hedendaagse gedragstherapie
o Angsten, straffen en belonen
o Effect op nurture: omgeving speelt rol in wie we zijn
De psychoanalyse (Freud):
o Onwetenschappelijk
o Het onbewuste staat centraal
o Invloedrijk
De evolutiepsychologie (Pinker):
o Welk gedrag is overgebleven van onze voorouders
o Welk gedrag heeft een functie in onze overleving
Cognitieve psychologie (Kahneman):
o Denkfouten die wij maken
Conclusie: Wat is psychologie?
Moeilijk te zeggen:
Verschillende stromingen= verschillende kijk op mensen
Diverse stromingen van 19e eeuw tot nu
o Stromingen ontstaan als product van de tijd
o Stromingen ontstaan als reactie op andere
,1.1 Kenmerken van wetenschap
Elke wetenschap…:
1) Heeft een domein= Onderwerp van een bepaalde wetenschap of discipline.
Verschillende psychologische stromingen focussen op verschillende onderwerpen
Vb: behaviorisme – gedrag ; psychoanalyse – onbewuste
2) Heeft eigen hypothesen en theorieën:
Theorie= Stelling en inzichten, liefst causale verbanden, die hiërarchisch zijn geordend.
Hypothese= Wetenschappelijke stelling die nog niet bewezen is
Hangen samen met een domein
3) Is een reductie= Elke wetenschap is een vereenvoudiging van de werkelijkheid.
H2O is de reductie van water
What’s it like to be a bat? Je kan het alleen maar proberen verstaan (benadering)
Elke psychologische theorie faalt (zie kahneman): een mens is complexer dan een theorie
4) Heeft intersubjectieve overeenstemming= Iets is geldig/waar voor een groep mensen onderling.
Wetenschap heeft gemeenschappelijke regels waaraan gehouden moet worden
Voorbeeld: godsdienst
5) Formulering:
Zo ondubbelzinnig en nauwkeurig mogelijk
Vakjargon om vakgebied af te bakenen
6) Voortgang:
Paradigma’s volgen elkaar op en zijn tijdsgebonden
o Paradigma= Referentiekader dat bepaalt welke vragen belangrijk zijn en hoe daarvoor een
oplossing kan gevonden worden. Samenhangende wetenschappelijke visies.
o Wat zijn voor ons vakgebied ideeën die belangrijk zijn? Vb: inclusie
o Vb: vroeger dacht men dat de zon rond de aarde draaide, de mens stond centraal.
Cyclische voortgang: feiten hypothesen experiment theorie
7) Kritisch:
Onderzoek wordt gereviewd door wetenschappers
Verschil tussen inter en intra:
Inter= tussen verschillende personen
Intra= binnen 1 persoon zelf
1.2 Situering tussen de wetenschappen
Niet kennen
,1.3 Methoden (belangrijk!)
Methodologie= Discipline die omschrijft aan welke regels moet worden voldaan om tot betrouwbare
wetenschappelijke kennis te komen.
3 grote methoden om tot wetenschappelijke kennis te komen:
1) Mensenkennis
2) Niet-psychometrische methoden (niet meten)
3) Psychometrische methoden (meten)
Methode 1: Mensenkennis
Onderscheid mensenkennis en psychologische kennis:
Psychologische kennis= objectief, betrouwbaar, abstract
Mensenkennis= subjectief, waardegeladen, cultuurgebonden volstaat niet
Methode 2: Niet-psychometrische methoden
Niet-psychometrische methoden:
1) Observatie:
Participerende observatie= Observeren terwijl je zelf bezig bent (ook jezelf!)
Vb: kaarters observeren door mee te kaarten
2) Introspectie:
= In jezelf kijken, je eigen gevoelens en gedachten vanop afstand vaststellen
3) Interview:
= Mondeling vragen stellen
Kan meer of minder gestructureerd
Speciale vorm: intakegesprek= verkennend, oriënterend gesprek bij 1 e contact
4) Anamnese (!!):
= Studie van de ontwikkeling van een bepaalde problematiek.
Gaat over de ontstaans- of gevalsgeschiedenis zoals die subjectief door de persoon is ervaren.
Achterhalen welke gebeurtenissen van invloed kunnen geweest zijn.
Voorbeeld:
Uitvoerige bevraging over de zwangerschap, verlangen naar het kind, de geboorte,
levensgebeurtenissen, blik op de zwangerschap… om het subjectief verhaal van de client in
beeld te krijgen. beide ouders en kind bevragen 3 // verhalen
5) Gevalstudie (=/= anamnese!!):
= Alles wat we verzameld hebben over één praktijkgeval (observaties, uitgevoerde
onderzoeken…) bundelen en er in de diepte op focussen om te proberen dingen samen te
leggen en zo tot een inzicht te komen.
Voordeel: Uitstekend voor het verkennen van een nieuw thema
Nadeel: Resultaten kunnen niet veralgemeend worden
, 6) Projectieve technieken:
= Heel ongestructureerd materiaal aanbieden aan cliënten en vragen wat het bij hen oproept.
Adhv de tests gaan mensen hun eigen gedachten, verlangens, gevoelens… uitdrukken. Het zegt
iets over wat leeft in mensen.
Voorbeelden:
o Thematic Apperception test
o Familie in dieren: Wie is mijn familie eigenlijk? Welke plek geef ik wie?
o House tree person
Taak ortho: Met ‘moeilijke’ kinderen connecteren en hen begeleiden
Probeer kinderen niet te leren om negatief gedrag te stellen: als ik vervelend doe krijg ik er altijd
reactie op.
Hoe? Positieve bekrachtigingen vb: als hij stil is zeggen “dat is flink”, knipoog, schouderklop…
Methode 3: Psychometrische methoden
3 soorten psychometrische methoden:
1) Experiment
2) Correlationeel onderzoek
3) Psychodiagnostische testen
1. Het Experiment:
Doel= Mogelijke verbanden zoeken tussen variabelen adhv manipulatie.
Nodig voor de opstelling:
Onderzoeksvraag= Duidelijke en specifieke vraag over een bepaalde populatie (=doelgroep).
Vb: Invloed van alcohol op reactiesnelheid bij jongeren tussen 17-21j in Vlaanderen.
Een variabele= Veranderlijke grootheid (vb: geslacht, IQ, voorkeur haar)
Vb: Hoeveel alcohol men heeft gedronken
o Afhankelijke variabele= De variabele die we meten.
o Onafhankelijke variabele= De variabele die we manipuleren.
Functie: Invloed van manipulatie van een variabele op de andere variabelen meten
Steekproef= Een voldoende grote groep uit de populatie halen, vergemakkelijkt experiment.
o Ad random
o Representatief
Hoe zorgen we er voor dat het experiment betrouwbaar blijft?
1) Isolerende variatie= Omstandigheden zo veel mogelijk gelijk houden.
Vb: Rekening houden met tijdstip
2) Controlegroep= Proefpersonen die het experiment uitvoeren in normale omstandigheden om zeker
te zijn dat het effect op de afhankelijke variabele veroorzaakt wordt door de onafhankelijke
variabele en niet door een andere.
3) Experimentele groep= Gemanipuleerde groep die het experiment uitvoert.
4) Condities= Verschillende situaties waarin een proefpersoon kan terechtkomen (per hoeveelheid)
5) Dubbel blind= Proefleider weet niet wie in welke conditie je zit, jijzelf ook niet
Inhoud
Hoofdstuk 1: Psychologie als wetenschap............................................................................................7
Inleiding: Wat is psychologie?...............................................................................................................7
1.1 Kenmerken van wetenschap...........................................................................................................8
1.2 Situering tussen de wetenschappen................................................................................................8
1.3 Methoden (belangrijk!)...................................................................................................................9
Methode 1: Mensenkennis...............................................................................................................9
Methode 2: Niet-psychometrische methoden..................................................................................9
Methode 3: Psychometrische methoden........................................................................................10
1.4 Disciplines.....................................................................................................................................11
Hoofdstuk 2: Psychotherapie.............................................................................................................12
Inleiding:.............................................................................................................................................12
2.1 Dodo Bird Verdict..........................................................................................................................12
2.1.1 Common Factors Theory:.......................................................................................................13
2.1.2 Placebo:..................................................................................................................................13
2.2 Dodo Bird Myth:............................................................................................................................14
2.3 Evidence based..............................................................................................................................14
2.3.1 Randomised Control Trials (RCT’s)..........................................................................................14
2.3.2 Empirically Supported Treatments (EST).................................................................................14
2.4 EMDR............................................................................................................................................15
2.5 Aan verbetering toe.......................................................................................................................15
2.6 Indeling en verdeling: wie doet wat?............................................................................................15
2.6.1. Wie doet wat?.......................................................................................................................15
2.6.2 Wie doet wat?........................................................................................................................16
2.6.3 Integratief...............................................................................................................................16
2.6.4 Online- of internettherapie.....................................................................................................16
2.6.5 Kritisch tegenover de psychiatrie............................................................................................17
2.6.6 Patiënt en cliënt......................................................................................................................17
Meerkeuzevragen................................................................................................................................18
Hoofdstuk 3: Psychoanalyse...............................................................................................................19
3.1 Wat ervoor kwam..........................................................................................................................19
3.2 Theorieën en concepten................................................................................................................20
3.2.1 Psychoseksuele fasen:............................................................................................................20
, 3.2.2 Persoonlijkheidsstructuur:......................................................................................................20
3.2.3 Onbewuste:............................................................................................................................21
3.2.3 Analytische kuur:....................................................................................................................21
3.3 Afweermechanismen....................................................................................................................23
3.3.1 Soorten afweermechanismen:...............................................................................................23
Hoofdstuk 4: Behaviorisme................................................................................................................24
4.1 Situering:.......................................................................................................................................24
4.2 Kenmerken:...................................................................................................................................24
4.2.1 Wetenschappelijk observeerbaar gedrag:..............................................................................24
4.2.2 S-R koppeling:.........................................................................................................................25
4.2.3 Leerprocessen:.......................................................................................................................25
4.3 Klassieke conditionering:...............................................................................................................26
4.3.1 Schema van klassieke conditionering (Examen):....................................................................26
4.3.2 Kenmerken van klassieke conditionering:...............................................................................27
4.3.3 Toepassingen:.........................................................................................................................28
4.3.4 Methodieken:.........................................................................................................................28
4.3.4 Resultaten van methodieken:.................................................................................................29
4.4 Opperante conditionering/instrumenteel leren............................................................................30
4.4.1 Thorndike Puzzle box:.............................................................................................................30
4.4.2 Skinner en zijn skinnerbox:.....................................................................................................30
4.4.3 Opperante conditionering:.....................................................................................................31
4.4.4 SR, de consequenties:.............................................................................................................31
4.4.5 Belonen:.................................................................................................................................32
4.4.6 Positieve bekrachtigingen:......................................................................................................33
4.4.7 Negatieve bekrachtigingen:....................................................................................................34
4.4.8 Straffen:..................................................................................................................................34
4.4.9 Kenmerken van opperante conditionering:............................................................................35
4.5. Toepassen.....................................................................................................................................36
4. 6. Neobehaviorisme........................................................................................................................36
Hoofdstuk 5: Humanistische psychologie...........................................................................................37
5.1 Uitgangspunten.............................................................................................................................37
5.2 Invloeden.......................................................................................................................................37
5.3 Carl Rogers....................................................................................................................................38
5.4 Client-centered therapy.................................................................................................................39
5.4.1 Beschrijving:...........................................................................................................................39
5.4.2 Basishouding:.........................................................................................................................39
, 5.4.3 Focussen:................................................................................................................................40
5.4.5 Thomas Gordon:.....................................................................................................................40
5.5 Toepassingen.................................................................................................................................42
5.5.1 Opvoeden volgens het humanisme:.......................................................................................42
5.5.2 Validation method:.................................................................................................................43
5.5.3 Gentle teaching:.....................................................................................................................43
5.6 Abraham Maslow..........................................................................................................................43
5.6.1 Behoeftenpiramide.................................................................................................................43
5.6.2 ERG-Theorie:..........................................................................................................................44
5.7 Kritische blik..................................................................................................................................44
Hoofdstuk 7: Systeemdenken.............................................................................................................45
7.1 Systemen.......................................................................................................................................45
7.2 Kenmerken....................................................................................................................................46
7.2.1 Totaliteit, gestalt:....................................................................................................................46
7.2.2 Integraal en complex..............................................................................................................46
7.2.3 Contextueel............................................................................................................................46
7.2.4 Grenzen..................................................................................................................................46
7.2.5 Feedback................................................................................................................................47
7.2.6 Circulariteit of circulaire causaliteit........................................................................................47
7.2.7 Equifinaliteit...........................................................................................................................47
7.3 De strategische school:..................................................................................................................48
7.3.1 Casus Veerle:..........................................................................................................................48
7.3.2 Regelmatigheden:...................................................................................................................48
Axioma 1: Niet communiceren is onmogelijk..................................................................................49
Axioma 2: Iedere communicatie heeft inhouds- en betrekkingsaspect...........................................49
Axioma 3: Aard van de betrekking is afhankelijk van de interpunctie.............................................50
Axioma 4: Mensen communiceren zowel digitaal als analoog........................................................50
Axioma 5: Communicatie tussen mensen is symmetrisch of complementair, afhankelijk of relatie
gebaseerd is op gelijkheid of verschil..............................................................................................51
7.4 Cybernetische school....................................................................................................................52
7.5 Structurele school.........................................................................................................................52
7.6 De contextuele school...................................................................................................................53
7.6.1 Balans van geven en nemen:..................................................................................................53
7.6.2 Destructief recht:....................................................................................................................53
7.6.3 Transgenerationele gezinsbenadering:...................................................................................53
7.6.4 De vier dimensies:..................................................................................................................53
, 7.6.5 Loyaliteit:................................................................................................................................54
7.7 Samengevat...................................................................................................................................55
Hoofdstuk 9: Cognitieve psychologie..................................................................................................56
9.1 Cognitie.........................................................................................................................................56
9.1.1 Inner speech:..........................................................................................................................56
9.1.2 Latent leren: experiment Tolman...........................................................................................56
9.1.3 Attributie en labelen:..............................................................................................................57
9.2 CGT – RE(B)T – G-denken:.............................................................................................................58
9.2.1 Cognitieve gedragstherapie (CGT):.........................................................................................58
9.2.2 RET/REBT:...............................................................................................................................58
9.2.3 G-denken:...............................................................................................................................59
9.3 Schematherapie............................................................................................................................60
9.3.1 Schema’s:................................................................................................................................60
9.3.2 Basisbehoeften en schema’s:..................................................................................................60
9.3.2 MODI:.....................................................................................................................................62
9.4 Methodieken:................................................................................................................................62
9.4.1 Cognitieve herstructurering:...................................................................................................62
9.4.2 Socratische dialoog:................................................................................................................63
9.4.3 Zelfinstructietraining:.............................................................................................................63
9.4.4 Psycho-educatie:....................................................................................................................63
9.4.5 Exposure:................................................................................................................................63
9.4.6 Rescripting:.............................................................................................................................63
9.4.7 Het gedragsexperiment:.........................................................................................................63
Hoofdstuk 10: Derde generatie gedragstherapie................................................................................63
10.1 Dialectische gedragstherapie.......................................................................................................64
10.1.1 Wat is dialectische gedragstherapie?...................................................................................64
10.1.2 Iedereen is Linehan:.............................................................................................................64
10.1.3 Verwerkingsvragen:..............................................................................................................65
10.2 Acceptance and Commitment Therapy (ACT)..............................................................................65
10.2.1 Pijn en lijden:........................................................................................................................65
10.2.2 Gedachte-experiment:..........................................................................................................66
10.2.3 Wat is Acceptance and Commitment Therapy?....................................................................66
10.2.4 Het hexaflex en de 6 processen:...........................................................................................66
10.2.5 De kracht van metaforen:.....................................................................................................66
10.3 Mindfulness.................................................................................................................................67
1.3.1 Midfulness Based Cognitieve Therapy (MBCT):......................................................................68
, 1.2 Wetenschappelijk en gepopulariseerd:.....................................................................................69
Verwerkingsvragen..............................................................................................................................69
Hoofdstuk 11: Narratieve Psychologie................................................................................................71
11.1 Inleiding : De twaalf.....................................................................................................................71
11.2 De verhalen die wij leven............................................................................................................72
11.3 Grondleggers...............................................................................................................................72
11.5 Methodieken...............................................................................................................................73
11.5.1 Probleem gesatureerd verhaal (dominant verhaal):.............................................................73
11.5.2 Nevenplots/zijlijnen:............................................................................................................73
11.5.3 Houding van de hulpverlener:..............................................................................................74
11.6 Levensverhaal herschrijven.........................................................................................................74
11.7 Toepassingen...............................................................................................................................75
Hoofdstuk 12: Oplossingsgerichte psychologie...................................................................................75
12.1 De Shazer en Berg.......................................................................................................................76
12.2 Uitgangspunten en methodieken................................................................................................76
12.2.1 Cliënt = expert:.....................................................................................................................76
12.2.2 Hulpverlener = coach:...........................................................................................................76
12.2.3 Hulpvraag en diagnostiek:....................................................................................................77
12.2.4 Oplossingen:.........................................................................................................................77
12.2.5 Uitzonderingen:....................................................................................................................78
12.2.6 De wondervraag:..................................................................................................................78
12.2.7 De schaalvraag:....................................................................................................................78
12.2.8 Verandering en doelgericht handelen:.................................................................................79
12.2.9 Gesprekstechnieken:............................................................................................................79
12.2.10 De relatie:...........................................................................................................................79
12.2.11 Tijdsperspectief:.................................................................................................................80
12.3. Andere stromingen.....................................................................................................................80
12.3.1 Psychoanalyse:.....................................................................................................................80
12.3.2 Cognitieve gedragspsychologie:............................................................................................81
12.3.3 Client-centered therapy:.......................................................................................................81
12.3.4 Systeemdenken:...................................................................................................................81
12.3.5 Positieve psychologie:..........................................................................................................81
12.4. Tijdsgeest...................................................................................................................................81
12.4.1 Veerkracht en empowerment staan centraal:......................................................................81
12.4.2 Korter:..................................................................................................................................82
12.5. Bemerkingen..............................................................................................................................82
,Hoofdstuk 13: Positieve psychologie..................................................................................................83
13.1 Martin Seligman aan het woord…...............................................................................................83
13.2 Positieve psychologie volgens Fredrike Banninck........................................................................83
13.3 Over Flow - Mihaly Csikszentmihalyi...........................................................................................84
Hoofdstuk 14: Evolutiepsychologie.....................................................................................................85
14.1 Evolutieleer.................................................................................................................................85
14.1.1 Charles Darwin:....................................................................................................................85
14.1.2 Natuurlijke selectie:..............................................................................................................85
14.1.3 Fitness: (examen).................................................................................................................86
14.1.4 Environment of evolutionary adaptedness...........................................................................86
14.2 Evolutionaire visie op psyche.......................................................................................................87
14.3 Seksuele selectie.........................................................................................................................87
14.3.1 Vergelijking met het dierenrijk:............................................................................................87
14.3.2 Overspel:..............................................................................................................................88
14.3.3 Jaloezie:................................................................................................................................88
Hoofdstuk 15: Neuropsychologie.......................................................................................................89
15.1 Neuropsychologie........................................................................................................................89
15.2 Neuroplasticiteit..........................................................................................................................89
,Hoofdstuk 1: Psychologie als wetenschap
Inleiding: Wat is psychologie?
Psychologie= De wetenschap die zich bezig houdt met menselijk gedrag (zowel innerlijk als in context).
Etymologie: Psyche= geestelijk + Logos= woord, gedachte, rede
Stromingen binnen de psychologie:
Het behaviorisme (Watson):
o Basis van hedendaagse gedragstherapie
o Angsten, straffen en belonen
o Effect op nurture: omgeving speelt rol in wie we zijn
De psychoanalyse (Freud):
o Onwetenschappelijk
o Het onbewuste staat centraal
o Invloedrijk
De evolutiepsychologie (Pinker):
o Welk gedrag is overgebleven van onze voorouders
o Welk gedrag heeft een functie in onze overleving
Cognitieve psychologie (Kahneman):
o Denkfouten die wij maken
Conclusie: Wat is psychologie?
Moeilijk te zeggen:
Verschillende stromingen= verschillende kijk op mensen
Diverse stromingen van 19e eeuw tot nu
o Stromingen ontstaan als product van de tijd
o Stromingen ontstaan als reactie op andere
,1.1 Kenmerken van wetenschap
Elke wetenschap…:
1) Heeft een domein= Onderwerp van een bepaalde wetenschap of discipline.
Verschillende psychologische stromingen focussen op verschillende onderwerpen
Vb: behaviorisme – gedrag ; psychoanalyse – onbewuste
2) Heeft eigen hypothesen en theorieën:
Theorie= Stelling en inzichten, liefst causale verbanden, die hiërarchisch zijn geordend.
Hypothese= Wetenschappelijke stelling die nog niet bewezen is
Hangen samen met een domein
3) Is een reductie= Elke wetenschap is een vereenvoudiging van de werkelijkheid.
H2O is de reductie van water
What’s it like to be a bat? Je kan het alleen maar proberen verstaan (benadering)
Elke psychologische theorie faalt (zie kahneman): een mens is complexer dan een theorie
4) Heeft intersubjectieve overeenstemming= Iets is geldig/waar voor een groep mensen onderling.
Wetenschap heeft gemeenschappelijke regels waaraan gehouden moet worden
Voorbeeld: godsdienst
5) Formulering:
Zo ondubbelzinnig en nauwkeurig mogelijk
Vakjargon om vakgebied af te bakenen
6) Voortgang:
Paradigma’s volgen elkaar op en zijn tijdsgebonden
o Paradigma= Referentiekader dat bepaalt welke vragen belangrijk zijn en hoe daarvoor een
oplossing kan gevonden worden. Samenhangende wetenschappelijke visies.
o Wat zijn voor ons vakgebied ideeën die belangrijk zijn? Vb: inclusie
o Vb: vroeger dacht men dat de zon rond de aarde draaide, de mens stond centraal.
Cyclische voortgang: feiten hypothesen experiment theorie
7) Kritisch:
Onderzoek wordt gereviewd door wetenschappers
Verschil tussen inter en intra:
Inter= tussen verschillende personen
Intra= binnen 1 persoon zelf
1.2 Situering tussen de wetenschappen
Niet kennen
,1.3 Methoden (belangrijk!)
Methodologie= Discipline die omschrijft aan welke regels moet worden voldaan om tot betrouwbare
wetenschappelijke kennis te komen.
3 grote methoden om tot wetenschappelijke kennis te komen:
1) Mensenkennis
2) Niet-psychometrische methoden (niet meten)
3) Psychometrische methoden (meten)
Methode 1: Mensenkennis
Onderscheid mensenkennis en psychologische kennis:
Psychologische kennis= objectief, betrouwbaar, abstract
Mensenkennis= subjectief, waardegeladen, cultuurgebonden volstaat niet
Methode 2: Niet-psychometrische methoden
Niet-psychometrische methoden:
1) Observatie:
Participerende observatie= Observeren terwijl je zelf bezig bent (ook jezelf!)
Vb: kaarters observeren door mee te kaarten
2) Introspectie:
= In jezelf kijken, je eigen gevoelens en gedachten vanop afstand vaststellen
3) Interview:
= Mondeling vragen stellen
Kan meer of minder gestructureerd
Speciale vorm: intakegesprek= verkennend, oriënterend gesprek bij 1 e contact
4) Anamnese (!!):
= Studie van de ontwikkeling van een bepaalde problematiek.
Gaat over de ontstaans- of gevalsgeschiedenis zoals die subjectief door de persoon is ervaren.
Achterhalen welke gebeurtenissen van invloed kunnen geweest zijn.
Voorbeeld:
Uitvoerige bevraging over de zwangerschap, verlangen naar het kind, de geboorte,
levensgebeurtenissen, blik op de zwangerschap… om het subjectief verhaal van de client in
beeld te krijgen. beide ouders en kind bevragen 3 // verhalen
5) Gevalstudie (=/= anamnese!!):
= Alles wat we verzameld hebben over één praktijkgeval (observaties, uitgevoerde
onderzoeken…) bundelen en er in de diepte op focussen om te proberen dingen samen te
leggen en zo tot een inzicht te komen.
Voordeel: Uitstekend voor het verkennen van een nieuw thema
Nadeel: Resultaten kunnen niet veralgemeend worden
, 6) Projectieve technieken:
= Heel ongestructureerd materiaal aanbieden aan cliënten en vragen wat het bij hen oproept.
Adhv de tests gaan mensen hun eigen gedachten, verlangens, gevoelens… uitdrukken. Het zegt
iets over wat leeft in mensen.
Voorbeelden:
o Thematic Apperception test
o Familie in dieren: Wie is mijn familie eigenlijk? Welke plek geef ik wie?
o House tree person
Taak ortho: Met ‘moeilijke’ kinderen connecteren en hen begeleiden
Probeer kinderen niet te leren om negatief gedrag te stellen: als ik vervelend doe krijg ik er altijd
reactie op.
Hoe? Positieve bekrachtigingen vb: als hij stil is zeggen “dat is flink”, knipoog, schouderklop…
Methode 3: Psychometrische methoden
3 soorten psychometrische methoden:
1) Experiment
2) Correlationeel onderzoek
3) Psychodiagnostische testen
1. Het Experiment:
Doel= Mogelijke verbanden zoeken tussen variabelen adhv manipulatie.
Nodig voor de opstelling:
Onderzoeksvraag= Duidelijke en specifieke vraag over een bepaalde populatie (=doelgroep).
Vb: Invloed van alcohol op reactiesnelheid bij jongeren tussen 17-21j in Vlaanderen.
Een variabele= Veranderlijke grootheid (vb: geslacht, IQ, voorkeur haar)
Vb: Hoeveel alcohol men heeft gedronken
o Afhankelijke variabele= De variabele die we meten.
o Onafhankelijke variabele= De variabele die we manipuleren.
Functie: Invloed van manipulatie van een variabele op de andere variabelen meten
Steekproef= Een voldoende grote groep uit de populatie halen, vergemakkelijkt experiment.
o Ad random
o Representatief
Hoe zorgen we er voor dat het experiment betrouwbaar blijft?
1) Isolerende variatie= Omstandigheden zo veel mogelijk gelijk houden.
Vb: Rekening houden met tijdstip
2) Controlegroep= Proefpersonen die het experiment uitvoeren in normale omstandigheden om zeker
te zijn dat het effect op de afhankelijke variabele veroorzaakt wordt door de onafhankelijke
variabele en niet door een andere.
3) Experimentele groep= Gemanipuleerde groep die het experiment uitvoert.
4) Condities= Verschillende situaties waarin een proefpersoon kan terechtkomen (per hoeveelheid)
5) Dubbel blind= Proefleider weet niet wie in welke conditie je zit, jijzelf ook niet
