De psychologie van arbeid en gezondheid, 4 e druk
Wilmar Schaufeli, Arnold Bakker
Hoofdstuk 2 Theoretische modellen over werkstress
2.1 Inleiding
In de afgelopen jaren is er een intensivering van de arbeid geweest, zich uitend in een hogere
werkbelasting. Ook is de werkbelasting verschoven van fysieke belasting naar mentale- en
emotionele belasting, ten gevolge van de toename van het aantal werknemers dat in de
dienstensector werkzaam is.
Uit onderzoeksliteratuur blijkt dat werkkenmerken zoals werkdruk en gebrek aan regelmogelijkheden
samenhangen met bijvoorbeeld burn-out en arbeidsontevredenheid, dit kan op den duur leiden tot
arbeidsverzuim en arbeidsongeschiktheid.
2.2 Person-Environment Fit Model
2.2.1 Inhoud
Vanuit een onderzoek naar de sociale (werk)omgeving en mentale gezondheid is het Person-
Environment Fit Model (P-E Fit Model) ontstaan. Het model gaat ervan uit dat stress niet afzonderlijk
door de persoon of de omgeving veroorzaakt wordt, maar door de passing (‘fit’) of geen passing
(‘misfit’) tussen beide. Werkstress kan gedefinieerd worden als een ‘misfit’ tussen de persoonlijke
mogelijkheden en de eisen vanuit de werkomgeving.
Het model maakt onderscheid tussen objectieve- en subjectieve ‘misfit’ (zie Mo en Ms). Objectieve
misfit: discrepantie tussen de feitelijke toestand waarin de werknemer zich bevindt en de objectieve
kenmerken van de werkomgeving. Subjectieve misfit: discrepantie tussen de kijk van een werknemer
op zichzelf en zijn kijk op de werkomgeving.
Zowel een positieve misfit als een negatieve misfit leidt tot stressreacties: er wordt een relatie tussen
P-E fit en stressreacties verondersteld.
Tot slot worden er drie mechanismen onderscheiden die betrekking hebben op het hanteren van
stressvolle situaties (coping gedrag) en anderzijds op het waarnemen van sociale ondersteuning. Deze
mechanismen worden geacht de misfit tussen persoon en werkomgeving te verminderen.
, De psychologie van arbeid en gezondheid, 4 e druk
Wilmar Schaufeli, Arnold Bakker
- Eerste, actieve coping mechanisme: heeft tot doel de misfit tussen de objectieve persoon en
de omgeving te verminderen.
- Tweede, passieve coping mechanisme: heeft als doel de misfit tussen de subjectieve persoon
en de omgeving te reduceren.
- Subjectieve sociale ondersteuning: is de waargenomen hoeveelheid steun van de
leidinggevende, collega’s, familie of vrienden. Deze steun wordt verondersteld de subjectieve
omgeving rechtstreeks te beïnvloeden.
2.2.2 Empirische evidentie
De meeste empirische studies hebben zich gericht op de misfit tussen behoeften en hulpbronnen.
In het merendeel van de studies werden significante relaties gevonden tussen misfit en stressreacties.
In enkele studies is gekeken naar de misfit tussen persoonlijke mogelijkheden en omgevingsvereisten,
en werd het bestaan van kromlijnige relaties met stressreacties bevestigd.
2.2.3 Kanttekeningen
- Het model is vrij breed van opzet.
- Er is niet gespecificeerd welke stressoren onderzocht kunnen worden.
- Het model is een samenvoeging van een aantal conceptuele categorieën en niet een
weerspiegeling van een bepaalde theorie.
- In de meeste studies is gekeken naar de misfit tussen subjectieve persoon en omgeving en
niet naar de fit.
- De operationalisering van de P-E Fit-maat kent zowel theoretische als methodologische
problemen (er is geen adequate theorie, er is gevaar op alleriel soorten vertekeningen of
misinterpretaties).
2.3 Demand-Control(-Support) Model
2.3.1 Inhoud
Vanuit het besef, dat een beperkt aantal arbeid gebonden psychosociale risico’s gecombineerd
kunnen worden in een eenvoudig theoretisch kader, is het Demand-Control Model (DC Model)
ontwikkeld. Het is een omgevingsgericht model.
Wilmar Schaufeli, Arnold Bakker
Hoofdstuk 2 Theoretische modellen over werkstress
2.1 Inleiding
In de afgelopen jaren is er een intensivering van de arbeid geweest, zich uitend in een hogere
werkbelasting. Ook is de werkbelasting verschoven van fysieke belasting naar mentale- en
emotionele belasting, ten gevolge van de toename van het aantal werknemers dat in de
dienstensector werkzaam is.
Uit onderzoeksliteratuur blijkt dat werkkenmerken zoals werkdruk en gebrek aan regelmogelijkheden
samenhangen met bijvoorbeeld burn-out en arbeidsontevredenheid, dit kan op den duur leiden tot
arbeidsverzuim en arbeidsongeschiktheid.
2.2 Person-Environment Fit Model
2.2.1 Inhoud
Vanuit een onderzoek naar de sociale (werk)omgeving en mentale gezondheid is het Person-
Environment Fit Model (P-E Fit Model) ontstaan. Het model gaat ervan uit dat stress niet afzonderlijk
door de persoon of de omgeving veroorzaakt wordt, maar door de passing (‘fit’) of geen passing
(‘misfit’) tussen beide. Werkstress kan gedefinieerd worden als een ‘misfit’ tussen de persoonlijke
mogelijkheden en de eisen vanuit de werkomgeving.
Het model maakt onderscheid tussen objectieve- en subjectieve ‘misfit’ (zie Mo en Ms). Objectieve
misfit: discrepantie tussen de feitelijke toestand waarin de werknemer zich bevindt en de objectieve
kenmerken van de werkomgeving. Subjectieve misfit: discrepantie tussen de kijk van een werknemer
op zichzelf en zijn kijk op de werkomgeving.
Zowel een positieve misfit als een negatieve misfit leidt tot stressreacties: er wordt een relatie tussen
P-E fit en stressreacties verondersteld.
Tot slot worden er drie mechanismen onderscheiden die betrekking hebben op het hanteren van
stressvolle situaties (coping gedrag) en anderzijds op het waarnemen van sociale ondersteuning. Deze
mechanismen worden geacht de misfit tussen persoon en werkomgeving te verminderen.
, De psychologie van arbeid en gezondheid, 4 e druk
Wilmar Schaufeli, Arnold Bakker
- Eerste, actieve coping mechanisme: heeft tot doel de misfit tussen de objectieve persoon en
de omgeving te verminderen.
- Tweede, passieve coping mechanisme: heeft als doel de misfit tussen de subjectieve persoon
en de omgeving te reduceren.
- Subjectieve sociale ondersteuning: is de waargenomen hoeveelheid steun van de
leidinggevende, collega’s, familie of vrienden. Deze steun wordt verondersteld de subjectieve
omgeving rechtstreeks te beïnvloeden.
2.2.2 Empirische evidentie
De meeste empirische studies hebben zich gericht op de misfit tussen behoeften en hulpbronnen.
In het merendeel van de studies werden significante relaties gevonden tussen misfit en stressreacties.
In enkele studies is gekeken naar de misfit tussen persoonlijke mogelijkheden en omgevingsvereisten,
en werd het bestaan van kromlijnige relaties met stressreacties bevestigd.
2.2.3 Kanttekeningen
- Het model is vrij breed van opzet.
- Er is niet gespecificeerd welke stressoren onderzocht kunnen worden.
- Het model is een samenvoeging van een aantal conceptuele categorieën en niet een
weerspiegeling van een bepaalde theorie.
- In de meeste studies is gekeken naar de misfit tussen subjectieve persoon en omgeving en
niet naar de fit.
- De operationalisering van de P-E Fit-maat kent zowel theoretische als methodologische
problemen (er is geen adequate theorie, er is gevaar op alleriel soorten vertekeningen of
misinterpretaties).
2.3 Demand-Control(-Support) Model
2.3.1 Inhoud
Vanuit het besef, dat een beperkt aantal arbeid gebonden psychosociale risico’s gecombineerd
kunnen worden in een eenvoudig theoretisch kader, is het Demand-Control Model (DC Model)
ontwikkeld. Het is een omgevingsgericht model.
