GEDRAG EN MAATSCHAPPIJ
DEEL 1: GEDRAG
Dit samenvattend werk dat het menselijke gedrag behandelt is gebaseerd op het boek Wie is de Homo Sapiens,
geschreven door Annelies Haaren en Carolyn Declerck. Naast de concepten uit het boek worden ook topics
behandeld die gezien worden in het opleidingsonderdeel Gedrag en Maatschappij gedoceerd aan de faculteit FBE van
de Universiteit Antwerpen.
, HOOFDSTUK 1: GEDRAG
1. Inleiding
De toekomst is geen wit blad, maar padafhankelijk. We moeten voort met wat we hebben.
→ menselijke impact heeft een zeer grote invloed op de actuele gebeurtenissen in de wereld
● klimaatverandering
● ontbossing
● verlies aan biodiversiteit voedt uitbraak van invasieve soorten (geen toeval met covid…)
⇒ gevolg van onze monocultuur waarbij we allemaal heel dicht bij elkaar gaan wonen
We hebben weinig dingen om trots op te zijn, want deze veranderingen zijn het gevolg van onze aanwezigheid op de
aarde. PROBLEEM: wereldbevolking blijft exponentieel groeien
Red queen strategy
We moeten ons constant aanpassen aan de nieuwe ontwikkelingen (vb. coronavarianten).
Industriële revolutie
De groei tijdens de industriële revolutie werd gestart door de uitvinding van technologie. Deze vooruitgang had ook
een prijskaartje (vb. modderstroom, hittegolf...).
● wat is de rol van fake news hierin
● wat is de impact op ons stressniveau
We moeten daarom kennis en maatschappij op elkaar afstemmen, zodat we niet in de tweede val van Isaac trappen,
waar de wetenschap sneller kennis opdoet dan de maatschappij.
→ nood aan mentaliteitsverandering; hiervoor kan de sociale wetenschappen helpen (kennis opbouwen)
Sociaal dilemma = dilemma tussen persoonlijk voordeel en collectief belang
● wanneer teveel mensen uit eigenbelang handelen, verliest iedereen
● men kan nooit eigen voordeel en gemeenschappelijke welvaart samen realiseren (vb. klimaatbestrijding)
→ collectieve en individuele belangen druisen vaak tegen elkaar in
We hebben weinig vertrouwen in de goodwill van anderen. Als we een keuze maken, wegen we dat af ten opzichte van
ons eigen voordeel en het feit dat we deel uitmaken van een samenleving. We zijn gesocialiseerd, waardoor we de
normen van de maatschappij aanvaarden en ons ernaar schikken. Een groep geeft vorm aan wat wij als doel voor ogen
hebben.
→ tweerichtingsverkeer individueel gedrag en samenleving
VOORBEELD SOCIAAL DILEMMA: democratie
● voorschriften en wetten komen tot stand via vertegenwoordiging van de maatschappij
● wanneer onvoldoende mensen deelnemen aan publiek debat (via stemrecht), riskeren de voordelen van de
democratie ondermijnd te worden door machtsmisbruik van enkelen
● democratische maatschappij kan niet bestaan zonder burgerzin
→ creëert een bijkomend dilemma; elke burger moet een rationeel standpunt innemen (op basis van
gegronde correcte feiten) en verdedigen (nood aan wetenschap)
,Don’t look up = je moet weten waarom je een kant kiest boven een andere en verwacht dit ook van de leider
Gedrag- en maatschappijwetenschappen bieden inzicht in de sociale context die onze attitudes, oordelen en keuzes
bepalen.
2. Het vak gedrag en maatschappij
Het vak is opgedeeld in 2 onderdelen
● Inleiding tot de gedragswetenschappen (= een studie van de verscheidene drijfveren en factoren en de die
het gedrag beïnvloeden; vaak sociaal geconstrueerd)
● Inleiding tot maatschappijwetenschappen of ‘samenlevingskunde’ (= een studie van het sociaal handelen
van mensen binnen maatschappelijke patronen en structuren)
Beide delen zijn nodig om de Homo sapiens te begrijpen. Homo sapiens zijn zowel strategisch (op zichzelf gericht),
economisch als sociaal. Alles wat we doen heeft te maken met bewust denken (we zijn een sociaal dier maar het
verschil met dieren is ons gedrag door ons groot brein dat onze voorkeuren, waarden ... bepaalt.
3. Homo sapiens: een bijzondere paradox
Kenmerken van Homo Sapiens
● intelligent ⇔ sociaal
● zelfzuchtig ⇔ hulpvaardig
● strategisch ⇔ meevoelend
Genetisch zijn we hetzelfde als dieren, maar ons gedrag is veel ingrijpender.
Gedrag = de manifestatie van alles wat er gebeurt als gevolg van een brein dat op prikkels reageert
→ creëert onze voorkeuren en normen, onzichtbaar
Omdat we denken hebben we de grootste hersenen (relatief met lichaamsgewicht), maar het is door onze hersenen
dat we een complex gedrag hebben. Complex gedrag is nodig om ons aan te passen aan andere omstandigheden.
BIJZONDER: de combinatie van intelligent en sociaal zijn (paradoxaal)
● coöperatieve soort: enorme capaciteit om samen te werken op bewuste manier (= uniek in de dierenwereld)
→ we kiezen met wie en voor hoe lang we samenwerken
● destructieve soort (geweld): we zijn het meest tegenwerkend
● wereld naar onze zin zetten (ecologische voetafdruk)
4. Geschiedenis
4.1 Gedragswetenschappen zijn een huwelijk tussen rationalisme en empirie
Psychologen en filosofen tijdens de Renaissance hebben een brug gemaakt tussen rationalisme en empirie
● rationalisme (Socrates) = theorievorming aan de hand van data en informatie
→ hypothesevorming en testen om gedrag te voorspellen en te sturen (denken en logica)
, ● empirie (Aristoteles) = dataverzameling door observatie, notatie en registratie
→ dingen begrijpen door kennis te vergaren via ervaring en observatie
Data en theorie zijn beide noodzakelijk om tot een evenwichtige wetenschappelijke verklaring te komen.
4.2 Oorsprong gedragswetenschappen: interesse voor bewustzijn
Structuralisme (W. Wundt)
● experimentele analyse van de onderdelen van het bewustzijn (structuur van bewustzijn ontleden)
● systematische, objectieve observaties van bewuste ervaringen → methodologie
● BELANGRIJK: studie van zintuigen door middel van objectieve metingen (perceptie en sensatie)
Vb. Hoe komt het dat we licht ervaren? Ervaren we dubbel zoveel licht wanneer we 2 lampen
aanzetten?
Functionalisme (W. James)
● onderzoekt functie van het bewustzijn (bestuderen wat we met het bewustzijn doen)
● invloed van het Darwinisme: het bewustzijn heeft overlevingswaarde (evolutietheorie Darwin)
= alle eigenschappen van mensen en dieren bestaan in functie van het overleven
Conflict tussen 2 bovenstaande stromingen leidt tot een waaier van wetenschappelijke benaderingen door anderen.
4.3 Conflict leidt tot waaier van wetenschappelijke benadering
Een conflict van meningen voedt de vooruitgang in de wetenschappen: waaier van wetenschappelijke benaderingen
Behaviorisme (B. F. Skinner)
● bestudeer enkel het observeerbare gedrag, niet het bewustzijn (onzichtbaar)
→ kijk naar wat iemand doet in vergelijking met wat anderen doen
● alles is aangeleerd, vrije wil is een illusie
→ stimulus-respons-leerprocessen (Pavlov stimulus-respons-leerprocessen)
Psychodynamica (S. Freud)
● bestudeer de onbewuste drijfveren van het gedrag
● aantonen dat we niet altijd heer en meester zijn van ons gedrag
Het onbewuste = gedachten, herinneringen en verlangens die we niet bewust ervaren maar die wel
ons gedrag beïnvloeden
vb. te snel rijden en plots remmen voor obstakel
Humanisme (C. Rogers)
● mensen zijn veranderbaar (zelfs als het onbewuste meespeelt, we zijn nog altijd vrij)
→ zelfs als we geconditioneerd worden door leerprocessen kunnen we zelf beslissingen nemen
● focus op persoonlijke ontwikkeling en zelfbeeld
= positievere kijk op de mensen: we zijn geen slaaf van externe prikkels, maar beschikken over
menselijke vrijheid
DEEL 1: GEDRAG
Dit samenvattend werk dat het menselijke gedrag behandelt is gebaseerd op het boek Wie is de Homo Sapiens,
geschreven door Annelies Haaren en Carolyn Declerck. Naast de concepten uit het boek worden ook topics
behandeld die gezien worden in het opleidingsonderdeel Gedrag en Maatschappij gedoceerd aan de faculteit FBE van
de Universiteit Antwerpen.
, HOOFDSTUK 1: GEDRAG
1. Inleiding
De toekomst is geen wit blad, maar padafhankelijk. We moeten voort met wat we hebben.
→ menselijke impact heeft een zeer grote invloed op de actuele gebeurtenissen in de wereld
● klimaatverandering
● ontbossing
● verlies aan biodiversiteit voedt uitbraak van invasieve soorten (geen toeval met covid…)
⇒ gevolg van onze monocultuur waarbij we allemaal heel dicht bij elkaar gaan wonen
We hebben weinig dingen om trots op te zijn, want deze veranderingen zijn het gevolg van onze aanwezigheid op de
aarde. PROBLEEM: wereldbevolking blijft exponentieel groeien
Red queen strategy
We moeten ons constant aanpassen aan de nieuwe ontwikkelingen (vb. coronavarianten).
Industriële revolutie
De groei tijdens de industriële revolutie werd gestart door de uitvinding van technologie. Deze vooruitgang had ook
een prijskaartje (vb. modderstroom, hittegolf...).
● wat is de rol van fake news hierin
● wat is de impact op ons stressniveau
We moeten daarom kennis en maatschappij op elkaar afstemmen, zodat we niet in de tweede val van Isaac trappen,
waar de wetenschap sneller kennis opdoet dan de maatschappij.
→ nood aan mentaliteitsverandering; hiervoor kan de sociale wetenschappen helpen (kennis opbouwen)
Sociaal dilemma = dilemma tussen persoonlijk voordeel en collectief belang
● wanneer teveel mensen uit eigenbelang handelen, verliest iedereen
● men kan nooit eigen voordeel en gemeenschappelijke welvaart samen realiseren (vb. klimaatbestrijding)
→ collectieve en individuele belangen druisen vaak tegen elkaar in
We hebben weinig vertrouwen in de goodwill van anderen. Als we een keuze maken, wegen we dat af ten opzichte van
ons eigen voordeel en het feit dat we deel uitmaken van een samenleving. We zijn gesocialiseerd, waardoor we de
normen van de maatschappij aanvaarden en ons ernaar schikken. Een groep geeft vorm aan wat wij als doel voor ogen
hebben.
→ tweerichtingsverkeer individueel gedrag en samenleving
VOORBEELD SOCIAAL DILEMMA: democratie
● voorschriften en wetten komen tot stand via vertegenwoordiging van de maatschappij
● wanneer onvoldoende mensen deelnemen aan publiek debat (via stemrecht), riskeren de voordelen van de
democratie ondermijnd te worden door machtsmisbruik van enkelen
● democratische maatschappij kan niet bestaan zonder burgerzin
→ creëert een bijkomend dilemma; elke burger moet een rationeel standpunt innemen (op basis van
gegronde correcte feiten) en verdedigen (nood aan wetenschap)
,Don’t look up = je moet weten waarom je een kant kiest boven een andere en verwacht dit ook van de leider
Gedrag- en maatschappijwetenschappen bieden inzicht in de sociale context die onze attitudes, oordelen en keuzes
bepalen.
2. Het vak gedrag en maatschappij
Het vak is opgedeeld in 2 onderdelen
● Inleiding tot de gedragswetenschappen (= een studie van de verscheidene drijfveren en factoren en de die
het gedrag beïnvloeden; vaak sociaal geconstrueerd)
● Inleiding tot maatschappijwetenschappen of ‘samenlevingskunde’ (= een studie van het sociaal handelen
van mensen binnen maatschappelijke patronen en structuren)
Beide delen zijn nodig om de Homo sapiens te begrijpen. Homo sapiens zijn zowel strategisch (op zichzelf gericht),
economisch als sociaal. Alles wat we doen heeft te maken met bewust denken (we zijn een sociaal dier maar het
verschil met dieren is ons gedrag door ons groot brein dat onze voorkeuren, waarden ... bepaalt.
3. Homo sapiens: een bijzondere paradox
Kenmerken van Homo Sapiens
● intelligent ⇔ sociaal
● zelfzuchtig ⇔ hulpvaardig
● strategisch ⇔ meevoelend
Genetisch zijn we hetzelfde als dieren, maar ons gedrag is veel ingrijpender.
Gedrag = de manifestatie van alles wat er gebeurt als gevolg van een brein dat op prikkels reageert
→ creëert onze voorkeuren en normen, onzichtbaar
Omdat we denken hebben we de grootste hersenen (relatief met lichaamsgewicht), maar het is door onze hersenen
dat we een complex gedrag hebben. Complex gedrag is nodig om ons aan te passen aan andere omstandigheden.
BIJZONDER: de combinatie van intelligent en sociaal zijn (paradoxaal)
● coöperatieve soort: enorme capaciteit om samen te werken op bewuste manier (= uniek in de dierenwereld)
→ we kiezen met wie en voor hoe lang we samenwerken
● destructieve soort (geweld): we zijn het meest tegenwerkend
● wereld naar onze zin zetten (ecologische voetafdruk)
4. Geschiedenis
4.1 Gedragswetenschappen zijn een huwelijk tussen rationalisme en empirie
Psychologen en filosofen tijdens de Renaissance hebben een brug gemaakt tussen rationalisme en empirie
● rationalisme (Socrates) = theorievorming aan de hand van data en informatie
→ hypothesevorming en testen om gedrag te voorspellen en te sturen (denken en logica)
, ● empirie (Aristoteles) = dataverzameling door observatie, notatie en registratie
→ dingen begrijpen door kennis te vergaren via ervaring en observatie
Data en theorie zijn beide noodzakelijk om tot een evenwichtige wetenschappelijke verklaring te komen.
4.2 Oorsprong gedragswetenschappen: interesse voor bewustzijn
Structuralisme (W. Wundt)
● experimentele analyse van de onderdelen van het bewustzijn (structuur van bewustzijn ontleden)
● systematische, objectieve observaties van bewuste ervaringen → methodologie
● BELANGRIJK: studie van zintuigen door middel van objectieve metingen (perceptie en sensatie)
Vb. Hoe komt het dat we licht ervaren? Ervaren we dubbel zoveel licht wanneer we 2 lampen
aanzetten?
Functionalisme (W. James)
● onderzoekt functie van het bewustzijn (bestuderen wat we met het bewustzijn doen)
● invloed van het Darwinisme: het bewustzijn heeft overlevingswaarde (evolutietheorie Darwin)
= alle eigenschappen van mensen en dieren bestaan in functie van het overleven
Conflict tussen 2 bovenstaande stromingen leidt tot een waaier van wetenschappelijke benaderingen door anderen.
4.3 Conflict leidt tot waaier van wetenschappelijke benadering
Een conflict van meningen voedt de vooruitgang in de wetenschappen: waaier van wetenschappelijke benaderingen
Behaviorisme (B. F. Skinner)
● bestudeer enkel het observeerbare gedrag, niet het bewustzijn (onzichtbaar)
→ kijk naar wat iemand doet in vergelijking met wat anderen doen
● alles is aangeleerd, vrije wil is een illusie
→ stimulus-respons-leerprocessen (Pavlov stimulus-respons-leerprocessen)
Psychodynamica (S. Freud)
● bestudeer de onbewuste drijfveren van het gedrag
● aantonen dat we niet altijd heer en meester zijn van ons gedrag
Het onbewuste = gedachten, herinneringen en verlangens die we niet bewust ervaren maar die wel
ons gedrag beïnvloeden
vb. te snel rijden en plots remmen voor obstakel
Humanisme (C. Rogers)
● mensen zijn veranderbaar (zelfs als het onbewuste meespeelt, we zijn nog altijd vrij)
→ zelfs als we geconditioneerd worden door leerprocessen kunnen we zelf beslissingen nemen
● focus op persoonlijke ontwikkeling en zelfbeeld
= positievere kijk op de mensen: we zijn geen slaaf van externe prikkels, maar beschikken over
menselijke vrijheid
