Onderzoeksmethoden en -technieken
1. KWALITATIEF ONDERZOEK IN DE PSYCHOLOGIE .................................................................. 2
2. KWALITATIEF INTERVIEWEN ................................................................................................. 8
3. FOCUSGROEPEN .................................................................................................................. 15
4. ETNOGRAFIE EN PARTICIPERENDE OBSERVATIE ................................................................ 21
5. TRANSCRIBEREN .................................................................................................................. 27
6. THEMATISCHE ANALYSE...................................................................................................... 30
7. GROUNDED THEORY ........................................................................................................... 33
8. SOCIAAL-CONSTRUCTIONISTISCHE DISCOURSANALYSE .................................................... 39
9. FOUCAULDIAANSE DISCOURSANALYSE .............................................................................. 43
10. FENOMENOLOGIE ........................................................................................................... 46
11. INTERPRETATIEVE FENOMENOLOGISCHE ANALYSE ...................................................... 51
12. NARRATIEVE ANALYSE .................................................................................................... 54
13. CONVERSATIEANALYSE ................................................................................................... 56
14. GOED KWALITATIEF VERSLAG ......................................................................................... 58
15. ZORGEN VOOR KWALITEIT IN ONDERZOEK .................................................................... 59
16. ETHISCHE GOEDKEURING ............................................................................................... 62
Bron: lessen en powerpoints gegeven door prof. De Witte 1
, 1. Kwalitatief onderzoek in de psychologie
Psychologie heeft een historisch kwantitatieve basis: waarom is de kwantitatieve basis in de
psychologie zo sterk?
- Positivisme
o Natuurwetenschappelijke benadering: zoektocht naar universele wetten
§ Doel: 1 wetmatigheid opstellen die alles kan verklaren
o Fysica, chemie: experimenten, universalisme, meten, reductionisme
o Statistische invloeden
o Bij mensen is dit heel moeilijk om te doen omdat mensen veel complexer in
elkaar zitten
§ Dat kan niet in een wetmatigheid geplaatst worden
§ Mensen zitten in verschillende contexten, hebben onderliggende
dynamieken, zijn allemaal anders op hun eigen manier
§ EN-EN verhaal, geen OF-OF verhaal
o Sociologie
§ 1950-1960: focus op kwalitatief onderzoek
§ Heel sceptisch op kwantitatief onderzoek
o Biologie
§ Observationeel onderzoek
§ Ook al moeilijker om in een wetmatigheid onder te brengen
- Expansie door
o Klinische psychologie
o Educatie, forensische psychiatrie, marketing,…
o In deze domeinen wordt veel kwantitatief onderzoek gedaan
- Tekort aan kritische massa in het verleden
o Hoe meer massa, hoe meer kansen op kritiek
o Zorgde later voor een toename van kwalitatief onderzoek
- Psychologie kwam enkel aan universiteiten voor
o Opkomst van praktijkwerkers met meer kennis van de context
§ Meer nood aan kwalitatief onderzoek in de praktijk
o Dat zorgde later voor een toename van kwalitatief onderzoek
Breuklijnen tussen kwalitatief en kwantitatief onderzoek
- Kwalitatief:
o Subjectief
o Soft
o Rationeel: er zit rede achter
o Teleologisch: doelgericht
o Idiografisch: uniek als individu
o Synoptisch: ontstaangeschiedenis
- Kwantitatief:
o Objectief
o Hard
o Mechanisch
o Nomothetisch: universele wetten
o Analytisch: kengetallen
Bron: lessen en powerpoints gegeven door prof. De Witte 2
, o Operationeel: als-dan
Visie op wetenschap als basis voor polarisering
- Conceptualisering van wetenschap vanuit de psychologie
o Objecten in de natuurlijke omgeving zijn objectief, reëel en bestaan
onafhankelijk van mensen
o Wetenschappelijke kennis wordt bepaald door actuele karakteristieken van
de fysische wereld
o Wetenschap is een toolbox van methodes en procedures
o Wetenschap is individuele en mentale/cognitieve activiteit
- Wetenschap als sociaal construct
o Mensen kunnen de echte wereld nooit direct observeren
§ Iedereen ziet de wereld anders
o Mensen krijgen een wereldbeeld dat wordt opgelegd door wetenschap
o Mensen vertonen weinig consensus over methodes en procedures
o Mensen handelen collectief en sociaal
Visie op kwalitatief onderzoek: Povee en Roberts
- Interview bij studenten en personeel van het departement psychologie
o Thematische analyse van de interviews
- Overkoepelende conclusie van deze analyse:
o De methodologie moet gekozen worden obv de onderzoeksvraag
o Kwantitatief, kwalitatief en mixed method methodologie hebben elk hun
eigen waarde en moeten dus allemaal geapprecieerd worden
o Mixed method: combinatie van kwantitatief en kwalitatief onderzoek
§ Heel interessant want dat combineert beide werelden
- Andere themata rond kwalitatief onderzoek:
o Onvoldoende bekendheid en vertrouwdheid met kwalitatief onderzoek
o Tijdsintensieve vorm
§ Kwalitatief onderzoek laat toe om tijdens het onderzoek nog dingen te
veranderen en aan te passen
§ Bv.: je ondervraagt 3 mensen over hetzelfde onderwerp
• Na 1ste interview ga je al tot bepaalde inzichten zijn gekomen
waardoor je in het 2de interview al andere vragen gaat stellen
§ Vaak is er geen vaste structuur omdat je dynamisch moet meegaan
met de dingen die je verwerft tijdens het onderzoek
§ Saturatie: moment dat er geen nieuwe info mee bijkomt
• Verschilt van mensen en groepen
• Homogene groep: sneller saturatie want mensen lijken meer
op elkaar
• Heterogene groep: minder snelle saturatie want meer
verschillende mensen dus meer nieuwe info
o Publicatiebias: vertekening als bij wetenschappelijk onderzoek de positieve
resultaten wel en de negatieve of onduidelijke resultaten niet gepubliceerd
worden
o Praktijk psycholoog: goede match met kwalitatief onderzoek omwille van
interpersoonlijke relaties en communicatie
Bron: lessen en powerpoints gegeven door prof. De Witte 3
, § Bij kwalitatief onderzoek heb je de kans om te letten op non-verbale
communicatie, hoe dingen gezegd worden,…
§ Veel verborgen info die belangrijk kan zijn
o Lived experiences capteren is een sterk punt van kwalitatief onderzoek
§ Belangrijk om de ervaring van mensen die het zelf beleven te bevragen
o Empowerment van de onderzochte reduceert het statuut van de onderzoeker
§ Onderzochte empoweren: hij/zij is de belangrijkste figuur
§ Bedreiging voor onderzoeker: gevoel dat hij niet meer meetelt
o Tekort aan respect voor kwalitatief onderzoek
o Subjectiviteit vs objectiviteit van kwantitatief onderzoek
o Waarde en generaliseerbaarheid van kwalitatief onderzoek
o Eigenschappen van een kwalitatieve onderzoeker
Kwalitatief onderzoek definiëren is moeilijk
- Dataverzamelingsmethodes
o Het is niet kwalitatief onderzoek an sich
o Doelstellingen van onderzoekers verschillen obv epistemologie
o Focus verschilt afhankelijk van de doelstelling
§ Conversatie of inhoudelijke analyse bij een gesprek
- Type data
o Ontbreken van harde cijfers en statistieken
§ Doel van kwalitatief onderzoek is niet generaliseren
§ Focus ligt op theorieontwikkeling en inzicht krijgen in dynamieken
o Loskomen van de tirannie van statistiek
Karakteristieken van kwalitatief onderzoek:
- Bezorgdheid over de rijkdom aan beschrijvingen in de gegevens
o Verzamelen van data die allesomvattend en niet reductionistisch is
o Tegenvoorbeeld: VAS-schaal
§ Aangeven op een schaal hoeveel pijn je hebt
§ Uit deze score kan je bijzonder weinig afleiden
• Dit is heel subjectief en voor iedereen anders
- Aandacht voor het vastleggen van het perspectief van het individu
o Belangrijk om te kijken naar wat belangrijk is voor het individu
o Bv.: iemand met een snee in zijn hand komt aan op spoed en geeft een VAS-
score van 8,5
§ Hulpverlener heeft waarschijnlijk al veel ergere spoedgevallen gehad
met veel meer pijn
§ Maar dit wil niet zeggen dat die persoon minder belangrijk is of
minder pijn heeft
- Afwijzing van het positivisme
o Auguste Comte: werd altijd als een positivist geschetst
§ Observeerbare feiten spelen een belangrijke rol in kennisaccumulatie
§ Door observeren kunnen we kennen
o Itt wat iedereen dacht, is Comte een medestander van kwalitatief onderzoek
§ Hij zweert kwantitatief onderzoek in alle discplines af, buiten in de
fysica en chemie
Bron: lessen en powerpoints gegeven door prof. De Witte 4
1. KWALITATIEF ONDERZOEK IN DE PSYCHOLOGIE .................................................................. 2
2. KWALITATIEF INTERVIEWEN ................................................................................................. 8
3. FOCUSGROEPEN .................................................................................................................. 15
4. ETNOGRAFIE EN PARTICIPERENDE OBSERVATIE ................................................................ 21
5. TRANSCRIBEREN .................................................................................................................. 27
6. THEMATISCHE ANALYSE...................................................................................................... 30
7. GROUNDED THEORY ........................................................................................................... 33
8. SOCIAAL-CONSTRUCTIONISTISCHE DISCOURSANALYSE .................................................... 39
9. FOUCAULDIAANSE DISCOURSANALYSE .............................................................................. 43
10. FENOMENOLOGIE ........................................................................................................... 46
11. INTERPRETATIEVE FENOMENOLOGISCHE ANALYSE ...................................................... 51
12. NARRATIEVE ANALYSE .................................................................................................... 54
13. CONVERSATIEANALYSE ................................................................................................... 56
14. GOED KWALITATIEF VERSLAG ......................................................................................... 58
15. ZORGEN VOOR KWALITEIT IN ONDERZOEK .................................................................... 59
16. ETHISCHE GOEDKEURING ............................................................................................... 62
Bron: lessen en powerpoints gegeven door prof. De Witte 1
, 1. Kwalitatief onderzoek in de psychologie
Psychologie heeft een historisch kwantitatieve basis: waarom is de kwantitatieve basis in de
psychologie zo sterk?
- Positivisme
o Natuurwetenschappelijke benadering: zoektocht naar universele wetten
§ Doel: 1 wetmatigheid opstellen die alles kan verklaren
o Fysica, chemie: experimenten, universalisme, meten, reductionisme
o Statistische invloeden
o Bij mensen is dit heel moeilijk om te doen omdat mensen veel complexer in
elkaar zitten
§ Dat kan niet in een wetmatigheid geplaatst worden
§ Mensen zitten in verschillende contexten, hebben onderliggende
dynamieken, zijn allemaal anders op hun eigen manier
§ EN-EN verhaal, geen OF-OF verhaal
o Sociologie
§ 1950-1960: focus op kwalitatief onderzoek
§ Heel sceptisch op kwantitatief onderzoek
o Biologie
§ Observationeel onderzoek
§ Ook al moeilijker om in een wetmatigheid onder te brengen
- Expansie door
o Klinische psychologie
o Educatie, forensische psychiatrie, marketing,…
o In deze domeinen wordt veel kwantitatief onderzoek gedaan
- Tekort aan kritische massa in het verleden
o Hoe meer massa, hoe meer kansen op kritiek
o Zorgde later voor een toename van kwalitatief onderzoek
- Psychologie kwam enkel aan universiteiten voor
o Opkomst van praktijkwerkers met meer kennis van de context
§ Meer nood aan kwalitatief onderzoek in de praktijk
o Dat zorgde later voor een toename van kwalitatief onderzoek
Breuklijnen tussen kwalitatief en kwantitatief onderzoek
- Kwalitatief:
o Subjectief
o Soft
o Rationeel: er zit rede achter
o Teleologisch: doelgericht
o Idiografisch: uniek als individu
o Synoptisch: ontstaangeschiedenis
- Kwantitatief:
o Objectief
o Hard
o Mechanisch
o Nomothetisch: universele wetten
o Analytisch: kengetallen
Bron: lessen en powerpoints gegeven door prof. De Witte 2
, o Operationeel: als-dan
Visie op wetenschap als basis voor polarisering
- Conceptualisering van wetenschap vanuit de psychologie
o Objecten in de natuurlijke omgeving zijn objectief, reëel en bestaan
onafhankelijk van mensen
o Wetenschappelijke kennis wordt bepaald door actuele karakteristieken van
de fysische wereld
o Wetenschap is een toolbox van methodes en procedures
o Wetenschap is individuele en mentale/cognitieve activiteit
- Wetenschap als sociaal construct
o Mensen kunnen de echte wereld nooit direct observeren
§ Iedereen ziet de wereld anders
o Mensen krijgen een wereldbeeld dat wordt opgelegd door wetenschap
o Mensen vertonen weinig consensus over methodes en procedures
o Mensen handelen collectief en sociaal
Visie op kwalitatief onderzoek: Povee en Roberts
- Interview bij studenten en personeel van het departement psychologie
o Thematische analyse van de interviews
- Overkoepelende conclusie van deze analyse:
o De methodologie moet gekozen worden obv de onderzoeksvraag
o Kwantitatief, kwalitatief en mixed method methodologie hebben elk hun
eigen waarde en moeten dus allemaal geapprecieerd worden
o Mixed method: combinatie van kwantitatief en kwalitatief onderzoek
§ Heel interessant want dat combineert beide werelden
- Andere themata rond kwalitatief onderzoek:
o Onvoldoende bekendheid en vertrouwdheid met kwalitatief onderzoek
o Tijdsintensieve vorm
§ Kwalitatief onderzoek laat toe om tijdens het onderzoek nog dingen te
veranderen en aan te passen
§ Bv.: je ondervraagt 3 mensen over hetzelfde onderwerp
• Na 1ste interview ga je al tot bepaalde inzichten zijn gekomen
waardoor je in het 2de interview al andere vragen gaat stellen
§ Vaak is er geen vaste structuur omdat je dynamisch moet meegaan
met de dingen die je verwerft tijdens het onderzoek
§ Saturatie: moment dat er geen nieuwe info mee bijkomt
• Verschilt van mensen en groepen
• Homogene groep: sneller saturatie want mensen lijken meer
op elkaar
• Heterogene groep: minder snelle saturatie want meer
verschillende mensen dus meer nieuwe info
o Publicatiebias: vertekening als bij wetenschappelijk onderzoek de positieve
resultaten wel en de negatieve of onduidelijke resultaten niet gepubliceerd
worden
o Praktijk psycholoog: goede match met kwalitatief onderzoek omwille van
interpersoonlijke relaties en communicatie
Bron: lessen en powerpoints gegeven door prof. De Witte 3
, § Bij kwalitatief onderzoek heb je de kans om te letten op non-verbale
communicatie, hoe dingen gezegd worden,…
§ Veel verborgen info die belangrijk kan zijn
o Lived experiences capteren is een sterk punt van kwalitatief onderzoek
§ Belangrijk om de ervaring van mensen die het zelf beleven te bevragen
o Empowerment van de onderzochte reduceert het statuut van de onderzoeker
§ Onderzochte empoweren: hij/zij is de belangrijkste figuur
§ Bedreiging voor onderzoeker: gevoel dat hij niet meer meetelt
o Tekort aan respect voor kwalitatief onderzoek
o Subjectiviteit vs objectiviteit van kwantitatief onderzoek
o Waarde en generaliseerbaarheid van kwalitatief onderzoek
o Eigenschappen van een kwalitatieve onderzoeker
Kwalitatief onderzoek definiëren is moeilijk
- Dataverzamelingsmethodes
o Het is niet kwalitatief onderzoek an sich
o Doelstellingen van onderzoekers verschillen obv epistemologie
o Focus verschilt afhankelijk van de doelstelling
§ Conversatie of inhoudelijke analyse bij een gesprek
- Type data
o Ontbreken van harde cijfers en statistieken
§ Doel van kwalitatief onderzoek is niet generaliseren
§ Focus ligt op theorieontwikkeling en inzicht krijgen in dynamieken
o Loskomen van de tirannie van statistiek
Karakteristieken van kwalitatief onderzoek:
- Bezorgdheid over de rijkdom aan beschrijvingen in de gegevens
o Verzamelen van data die allesomvattend en niet reductionistisch is
o Tegenvoorbeeld: VAS-schaal
§ Aangeven op een schaal hoeveel pijn je hebt
§ Uit deze score kan je bijzonder weinig afleiden
• Dit is heel subjectief en voor iedereen anders
- Aandacht voor het vastleggen van het perspectief van het individu
o Belangrijk om te kijken naar wat belangrijk is voor het individu
o Bv.: iemand met een snee in zijn hand komt aan op spoed en geeft een VAS-
score van 8,5
§ Hulpverlener heeft waarschijnlijk al veel ergere spoedgevallen gehad
met veel meer pijn
§ Maar dit wil niet zeggen dat die persoon minder belangrijk is of
minder pijn heeft
- Afwijzing van het positivisme
o Auguste Comte: werd altijd als een positivist geschetst
§ Observeerbare feiten spelen een belangrijke rol in kennisaccumulatie
§ Door observeren kunnen we kennen
o Itt wat iedereen dacht, is Comte een medestander van kwalitatief onderzoek
§ Hij zweert kwantitatief onderzoek in alle discplines af, buiten in de
fysica en chemie
Bron: lessen en powerpoints gegeven door prof. De Witte 4
