OUDERENZORG 2020-2021 Bo De Reviere
H1 Preventie van functieverlies
1.1 De functionele mogelijkheden in kaart brengen
Het dagelijkse functioneren wordt vaak opgesplitst in Activiteiten van het Dagelijks Leven (ADL) en
Instrumentele Activiteiten van het Dagelijks Leven (IADL).
De ADL zijn van belang voor de zelfredzaamheid in de eigen leefomgeving, bv. aan-en
uitkleden, eten, naar het toilet gaan, het maken van transfers in de woning, zich wassen en
continentie.
De IADL zijn de complexere activiteiten waarvoor ook planning en inzicht nodig zijn. Bv.
boodschappen doen, koken, dagelijks onderhoud van de woning, medicatiebeheer, financieel
beheer, telefoneren, zich buitenshuis verplaatsen,…
Kennis van de functionele mogelijkheden is nodig om veranderingen op te volgen en negatieve
gezondheidsuitkomsten zoals functieverlies waar mogelijk voor te blijven.
! ziekenhuisopname vormt vaak een bedreiging voor het functieverlies van ouderen (zie 1.4)
De ADL en IADL kunnen we in kaart brengen door meetinstrumenten;
1. De Katz-schaal
2. De IADL-schaal van Lawton en Brody
1.1.1 KATZ-SCHAAL
= bevraagt de mate waarin een persoon hulp nodig heeft bij het uitvoeren van zes activiteiten van
het dagelijkse leven: wassen, kleden, verplaatsen, toiletbezoek, continentie en eten.
Functie:
Opsporen van problemen bij het uitvoeren van de ADL
Opstellen van een zorgplan dat overeenkomt met de overgebleven mogelijkheden
In België hanteren we varianten van de Katz-schaal voor de financiering van de zorgkost in
woonzorgcentra en in de thuisverpleging.
In de residentiële ouderenzorg scoren we, in tegenstelling tot de sector van de thuisverpleging aan
de hand van de Belgische Katz-schaal ook de mate van oriëntatie in tijd en ruimte.
Vaak moeilijk
Noodzaakt het gebruik van een specifiek meetinstrument
Voor de financiering van de zorgkost is aan de Katz-schaal dan ook de Mini Mental State
Examination (MMSE) gekoppeld.
o MMSE= een wereldwijd erkende test die in 10 min een globale indruk geeft van het
cognitief functioneren (5.5.2).
o Wanneer deze test wordt ingezet wordt de ZO aanschouwd als gedesoriënteerd in
tijd en ruimte.
De Katz-schaal wordt ingevuld door een VPK die de ZO kan observeren. In het WZC kan de huisarts
ook de Katz-schaal invullen.
Er zijn voor de WZC 5 verschillende zorgprofielen bepaald:
1. O: bijna geen zorg/hulp nodig
2. A: lichte zorg: beperkte hulp nodig
,OUDERENZORG 2020-2021 Bo De Reviere
3. B: zorgonafhankelijk: uitgebreide hulp nodig van derden
4. C: zwaar fysiek zorgafhankelijk; hieronder vallen ook de zorgprofielen;
a. Cd (zwaar fysiek zorgafhankelijk en gedesoriënteerd in tijd en ruimte)
b. Cc (comateuze bewoner)
5. D: diagnose dementie vastgesteld aan de hand van een diagnostisch balans
We gebruiken de Belgische Katz-schaal om de zorgkost te financieren. De zorgondersteuning die in
de thuiszorg of de WZC noodzakelijk is, is echter vaak groter dan de zorgondersteuning die we
afleiden uit de Belgische Katz-schaal.
De Belgische Katz-schaal kijkt enkel naar de ADL-functies en geeft zo slechts een beperkte
beschrijving van de zorgbehoefte (aangezien er meer is dan enkel ADL).
1.2.1 BELRAI
RAI (Het Resident Assessment Instrument)
Doel: de gezondheids- en welzijnssituatie van kwetsbare ouderen in instellingen op een
gestandaardiseerde en gestructureerde manier in kaart te brengen en een kwalitatieve zorgplanning
en monitoring realiseren.
De BelRAI is de Belgische versie en werd omgezet en vertaald vanuit wetenschappelijk gevalideerde
instrumenten van InterRAI.
Door een uitgebreide set aan gegevens te verzamelen, brengt de BelRAI de zorgbehoefte van
kwetsbare personen of personen in complexe zorgsituaties in kaart.
- Cognitief functioneren - Lichamelijk - Toestand van mond en
- Communicatie- en functioneren, gebit
gezichtsvermogen - Continentie - Voedingstoestand
- Stemming en gedrag - Diagnosen van ziekten - Conditie van huid
- Psychosociaal - Gezondheidsproblemen - Activiteitenpatroon
welbevinden - medicatiegebruik
De BelRAI-beoordeling ondersteunt een kwaliteitsvoller zorgproces. Ze stelt zorgverleners in staat
om naast het functioneren, de gezondheid, de behoeften, de voor keuren en het welzijn van de
kwetsbare persoon, de sociale steun en het gebruik van diensten op een systematische,
gestandaardiseerde en consistente manier vast te leggen.
Specifieke algoritmen zorgen voor een gefundeerde evaluatie van de gezondheidsrisico’s
en de opportuniteiten.
wetenschappelijke richtlijnen bij het kiezen van passende interventies.
Duur test: circa 45-90min
De BelRAI-screener is een kort screeningsinstrument dat toelaat om op 15 min te bepalen welke
personen een volledige BelRAI-beoordeling nodig hebben.
Per zorgsetting is er BelRAI op maat en past zich dus aan in functie van de specifieke situatie waarin
de persoon zich bevindt.
Deze verschillende BelRAI-instrumenten sluiten elkaar NIET uit, ze vullen elkaar aan!
o Ondersteunt zo de continuïtiet van de zorg en vereenvoudigt de opvolging van
zorgprocessen
,OUDERENZORG 2020-2021 Bo De Reviere
BelRAI laat toe om beoordelingen uit het verleden van vandaag en van morgen met elkaar te
vergelijken ze kunnen een evolutie in tijd aangeven waardoor we de verandering van iemands
zorgnoden.
De overheid heeft als doel om de BelRAI in de verschillende zorgsettings in te voeren om zo ook het
delen van gegevens mogelijk te maken.
Toekomstgericht: Voor de residentiële ouderenzorg dienen alle bewoners te beschikken over een
volledig ingevulde BelRAI op 31 december 2022. Vanaf 1 januari 2033 dienen ook alle nieuwe
bewoners in het WZC binnen de maand na opname een volledige beoordeling te hebben.
De resultaten van een BelRAI-beoordeling worden opgenomen in het elektronische
patiëntendossier waardoor die informatie, met respect voor de privacy van de persoon, via het
eHealth-platform gedeeld kan worden tussen de zorgverleners.
1.1.3 DE IADL-SCHAAL VAN LAWTON EN BRODY
Functie:
Beoordeelt bekwaamheid om instrumentele dagelijkse activiteiten uit te voeren
Geef inzicht in de eventuele functionele zorgbehoefte
(De klassieke IADL-functies zijn in de toekomst wellicht niet meer toereikend. Computergebruik is
bijvoorbeeld steeds meer een basisvoorwaarde voor zelfstandig functioneren.)
1.2 Klinisch redeneren als proactieve methodiek
Doel klinisch redeneren:
Tegengewicht bieden tegen onderbehandeling
Dat proces redeneren omvat: risico-inschatting, vroegsignalisering, probleemanalyse, interventie en
opvolging.
We beschouwen de basisprincipes van het comprehensive geriatric assessment als fundamenten die
het klinisch redeneren bij kwetsbare ouderen ondersteunen.
1.3 Het comprehensive geriatric assessment als
hefboom
CGA = comprehensive geriatric assessment
Een methodiek onder de benaming ‘globale geriatrische benadering.
Belangrijkste doel:
Opsporen van problemen die op dat punt een bedreiging vormen
zowel op lichamelijk als psychosociaal vlak
Bestaat uit drie stappen:
1. mensen opsporen met een hoog risico pop functionele achteruitgang
2. Het evalueren van de gedetecteerde personen
3. Het uitvoeren van de aanbevelingen die uit die evaluatie voortvloeien
Van toepassing bij:
, OUDERENZORG 2020-2021 Bo De Reviere
Een combinatie van; hoge leeftijd, lichamelijk ziekte, geriatrische syndromen, (dreigend)
functieverlies en sociale problematiek.
Niet van toepassing bij:
ZO die zich autonoom nog goed kunnen redden, terminaal ziek zijn of lijden aan vergevorderde
dementie ze halen er geen voordeel bij
De praktijk leert dat niet alle zorgverleners voldoende expertise hebben om op een kwaliteitsvolle
manier om te gaan met ZO met een geriatrisch profiel. Daardoor wordt ziekenhuisgerelateerd
functieverlies bij oudere zorgontvangers vaak onderschat en onvoldoende voorkomen.
1.4 Ziekenhuisgerelateerd functieverlies
Beperkingen van ADL en IADL kunnen we niet altijd vermijden omdat ze vaak samenhangen met het
individuele verouderingsproces.
Een ziekenhuisopname als bron van functieverlies
vooral voor kwetsbare ouderen riskant
Ze hebben een groot risico op (vermijdbare) complicaties
o Bv. infecties, incontinentie, ondervoeding, delier, geneesmiddelen gerelateerde
problemen, verlies van spierkracht, valaccidenten en overlijden
Verslechtering ten opzichte van voor de opname
meerdere onderzoeken tonen aan dat functieverlies kan lijden tot ondervoeding, delier en vallen
Ziekenhuisgerelateerd functieverlies ontstaat onder invloed van verschillende factoren, zoals blijkt
uit figuur 2:
H1 Preventie van functieverlies
1.1 De functionele mogelijkheden in kaart brengen
Het dagelijkse functioneren wordt vaak opgesplitst in Activiteiten van het Dagelijks Leven (ADL) en
Instrumentele Activiteiten van het Dagelijks Leven (IADL).
De ADL zijn van belang voor de zelfredzaamheid in de eigen leefomgeving, bv. aan-en
uitkleden, eten, naar het toilet gaan, het maken van transfers in de woning, zich wassen en
continentie.
De IADL zijn de complexere activiteiten waarvoor ook planning en inzicht nodig zijn. Bv.
boodschappen doen, koken, dagelijks onderhoud van de woning, medicatiebeheer, financieel
beheer, telefoneren, zich buitenshuis verplaatsen,…
Kennis van de functionele mogelijkheden is nodig om veranderingen op te volgen en negatieve
gezondheidsuitkomsten zoals functieverlies waar mogelijk voor te blijven.
! ziekenhuisopname vormt vaak een bedreiging voor het functieverlies van ouderen (zie 1.4)
De ADL en IADL kunnen we in kaart brengen door meetinstrumenten;
1. De Katz-schaal
2. De IADL-schaal van Lawton en Brody
1.1.1 KATZ-SCHAAL
= bevraagt de mate waarin een persoon hulp nodig heeft bij het uitvoeren van zes activiteiten van
het dagelijkse leven: wassen, kleden, verplaatsen, toiletbezoek, continentie en eten.
Functie:
Opsporen van problemen bij het uitvoeren van de ADL
Opstellen van een zorgplan dat overeenkomt met de overgebleven mogelijkheden
In België hanteren we varianten van de Katz-schaal voor de financiering van de zorgkost in
woonzorgcentra en in de thuisverpleging.
In de residentiële ouderenzorg scoren we, in tegenstelling tot de sector van de thuisverpleging aan
de hand van de Belgische Katz-schaal ook de mate van oriëntatie in tijd en ruimte.
Vaak moeilijk
Noodzaakt het gebruik van een specifiek meetinstrument
Voor de financiering van de zorgkost is aan de Katz-schaal dan ook de Mini Mental State
Examination (MMSE) gekoppeld.
o MMSE= een wereldwijd erkende test die in 10 min een globale indruk geeft van het
cognitief functioneren (5.5.2).
o Wanneer deze test wordt ingezet wordt de ZO aanschouwd als gedesoriënteerd in
tijd en ruimte.
De Katz-schaal wordt ingevuld door een VPK die de ZO kan observeren. In het WZC kan de huisarts
ook de Katz-schaal invullen.
Er zijn voor de WZC 5 verschillende zorgprofielen bepaald:
1. O: bijna geen zorg/hulp nodig
2. A: lichte zorg: beperkte hulp nodig
,OUDERENZORG 2020-2021 Bo De Reviere
3. B: zorgonafhankelijk: uitgebreide hulp nodig van derden
4. C: zwaar fysiek zorgafhankelijk; hieronder vallen ook de zorgprofielen;
a. Cd (zwaar fysiek zorgafhankelijk en gedesoriënteerd in tijd en ruimte)
b. Cc (comateuze bewoner)
5. D: diagnose dementie vastgesteld aan de hand van een diagnostisch balans
We gebruiken de Belgische Katz-schaal om de zorgkost te financieren. De zorgondersteuning die in
de thuiszorg of de WZC noodzakelijk is, is echter vaak groter dan de zorgondersteuning die we
afleiden uit de Belgische Katz-schaal.
De Belgische Katz-schaal kijkt enkel naar de ADL-functies en geeft zo slechts een beperkte
beschrijving van de zorgbehoefte (aangezien er meer is dan enkel ADL).
1.2.1 BELRAI
RAI (Het Resident Assessment Instrument)
Doel: de gezondheids- en welzijnssituatie van kwetsbare ouderen in instellingen op een
gestandaardiseerde en gestructureerde manier in kaart te brengen en een kwalitatieve zorgplanning
en monitoring realiseren.
De BelRAI is de Belgische versie en werd omgezet en vertaald vanuit wetenschappelijk gevalideerde
instrumenten van InterRAI.
Door een uitgebreide set aan gegevens te verzamelen, brengt de BelRAI de zorgbehoefte van
kwetsbare personen of personen in complexe zorgsituaties in kaart.
- Cognitief functioneren - Lichamelijk - Toestand van mond en
- Communicatie- en functioneren, gebit
gezichtsvermogen - Continentie - Voedingstoestand
- Stemming en gedrag - Diagnosen van ziekten - Conditie van huid
- Psychosociaal - Gezondheidsproblemen - Activiteitenpatroon
welbevinden - medicatiegebruik
De BelRAI-beoordeling ondersteunt een kwaliteitsvoller zorgproces. Ze stelt zorgverleners in staat
om naast het functioneren, de gezondheid, de behoeften, de voor keuren en het welzijn van de
kwetsbare persoon, de sociale steun en het gebruik van diensten op een systematische,
gestandaardiseerde en consistente manier vast te leggen.
Specifieke algoritmen zorgen voor een gefundeerde evaluatie van de gezondheidsrisico’s
en de opportuniteiten.
wetenschappelijke richtlijnen bij het kiezen van passende interventies.
Duur test: circa 45-90min
De BelRAI-screener is een kort screeningsinstrument dat toelaat om op 15 min te bepalen welke
personen een volledige BelRAI-beoordeling nodig hebben.
Per zorgsetting is er BelRAI op maat en past zich dus aan in functie van de specifieke situatie waarin
de persoon zich bevindt.
Deze verschillende BelRAI-instrumenten sluiten elkaar NIET uit, ze vullen elkaar aan!
o Ondersteunt zo de continuïtiet van de zorg en vereenvoudigt de opvolging van
zorgprocessen
,OUDERENZORG 2020-2021 Bo De Reviere
BelRAI laat toe om beoordelingen uit het verleden van vandaag en van morgen met elkaar te
vergelijken ze kunnen een evolutie in tijd aangeven waardoor we de verandering van iemands
zorgnoden.
De overheid heeft als doel om de BelRAI in de verschillende zorgsettings in te voeren om zo ook het
delen van gegevens mogelijk te maken.
Toekomstgericht: Voor de residentiële ouderenzorg dienen alle bewoners te beschikken over een
volledig ingevulde BelRAI op 31 december 2022. Vanaf 1 januari 2033 dienen ook alle nieuwe
bewoners in het WZC binnen de maand na opname een volledige beoordeling te hebben.
De resultaten van een BelRAI-beoordeling worden opgenomen in het elektronische
patiëntendossier waardoor die informatie, met respect voor de privacy van de persoon, via het
eHealth-platform gedeeld kan worden tussen de zorgverleners.
1.1.3 DE IADL-SCHAAL VAN LAWTON EN BRODY
Functie:
Beoordeelt bekwaamheid om instrumentele dagelijkse activiteiten uit te voeren
Geef inzicht in de eventuele functionele zorgbehoefte
(De klassieke IADL-functies zijn in de toekomst wellicht niet meer toereikend. Computergebruik is
bijvoorbeeld steeds meer een basisvoorwaarde voor zelfstandig functioneren.)
1.2 Klinisch redeneren als proactieve methodiek
Doel klinisch redeneren:
Tegengewicht bieden tegen onderbehandeling
Dat proces redeneren omvat: risico-inschatting, vroegsignalisering, probleemanalyse, interventie en
opvolging.
We beschouwen de basisprincipes van het comprehensive geriatric assessment als fundamenten die
het klinisch redeneren bij kwetsbare ouderen ondersteunen.
1.3 Het comprehensive geriatric assessment als
hefboom
CGA = comprehensive geriatric assessment
Een methodiek onder de benaming ‘globale geriatrische benadering.
Belangrijkste doel:
Opsporen van problemen die op dat punt een bedreiging vormen
zowel op lichamelijk als psychosociaal vlak
Bestaat uit drie stappen:
1. mensen opsporen met een hoog risico pop functionele achteruitgang
2. Het evalueren van de gedetecteerde personen
3. Het uitvoeren van de aanbevelingen die uit die evaluatie voortvloeien
Van toepassing bij:
, OUDERENZORG 2020-2021 Bo De Reviere
Een combinatie van; hoge leeftijd, lichamelijk ziekte, geriatrische syndromen, (dreigend)
functieverlies en sociale problematiek.
Niet van toepassing bij:
ZO die zich autonoom nog goed kunnen redden, terminaal ziek zijn of lijden aan vergevorderde
dementie ze halen er geen voordeel bij
De praktijk leert dat niet alle zorgverleners voldoende expertise hebben om op een kwaliteitsvolle
manier om te gaan met ZO met een geriatrisch profiel. Daardoor wordt ziekenhuisgerelateerd
functieverlies bij oudere zorgontvangers vaak onderschat en onvoldoende voorkomen.
1.4 Ziekenhuisgerelateerd functieverlies
Beperkingen van ADL en IADL kunnen we niet altijd vermijden omdat ze vaak samenhangen met het
individuele verouderingsproces.
Een ziekenhuisopname als bron van functieverlies
vooral voor kwetsbare ouderen riskant
Ze hebben een groot risico op (vermijdbare) complicaties
o Bv. infecties, incontinentie, ondervoeding, delier, geneesmiddelen gerelateerde
problemen, verlies van spierkracht, valaccidenten en overlijden
Verslechtering ten opzichte van voor de opname
meerdere onderzoeken tonen aan dat functieverlies kan lijden tot ondervoeding, delier en vallen
Ziekenhuisgerelateerd functieverlies ontstaat onder invloed van verschillende factoren, zoals blijkt
uit figuur 2:
