Samenvatting kinderen en jongeren met gedrags en emotionele
en/of psychosociale problemen
Introductieles
Wat is probleemgedrag … ?
(als achtergrond moet je dit weten)
• Gedrag waarbij je jou machteloos voelt als begeleider
• Een nood waar niet aan voldaan is
• Moeilijk begrijpbaar gedrag, dus moeilijk te hanteren gedrag
VERSUS
• Gedrag dat eigenlijk normaal is in functie van ontwikkeling, situatie,
voorgeschiedenis?
• = betekenisvol gedrag
– Gezien en gehoord worden
– Boodschap
• Belangrijkste om te gaan kijken wat er onder het gedrag zit: wat het kind wil vertellen
met zijn of haar gedrag!
• Belangrijk om achter het gedrag te kijken!
• Wat zit er onder het gedrag/ van waar komt dit
Basisprincipes
Gedrag = communicatie
• Wat zeggen ze tegen ons met hun gedrag?
• Reageren op de onderliggende boodschap:
– Vanwaar komt die boosheid?
– Wat is er gebeurd?
1
, – ….?
Buitenkant versus Binnenkant: neem de ruimte om stil te staan bij betekenis van gedrag
Gedrags-en emotionele problemen van kinderen/jongeren (BUITENKANT):
- Kunnen het zicht op de onderliggende emotionele ontw noden en kwetsbaarheden
verduisteren
- Risico bestaat dat zorgfiguren reacties van kind verkeerd inschatten
- Minder open om onderliggende en verborgen behoeften van kind te begrijpen
- De ruimte om stil te staan bij betekenis v/h gedrag (BINNENKANT) w bemoeilijkt
- Actie-reactiespiraal ontstaat waarbij situatie escaleert
Holistische benadering
= Dit betekent dat we naar de persoon kijken als geheel, met belangrijke aspecten zoals:
- de emotionele ontwikkeling
- lichamelijke ontwikkeling
- zijn intellect
- het psychologische luik
- het sociale aspect
- omgevingsfactoren
- zijn levensloop, enz...
Sociaal-emotionele ontwikkeling
• = wat kan iemand aan
• Onze duik onder de oppervlakte
• Inschaling emotionele ontwikkeling via de SEO-schaal
2
,Ontwikkelingsdynamisch kader
(enkel eerste 3 kennen)
1ste fase Adaptiefase (0-6maand)
2e fase Eerste socialisatiefase (6-
18maand)
3e fase Eerste individualisatiefase (18-
36maand)
4e fase Identificatiefase (3-7jaar)
5e fase Realiteitsbewustwordingsfase (7-
12jaar)
• Kinderen en jongeren met gedragsproblemen maskeren hun onderliggende noden en
behoeften
– Behoefte om hun eigen spanningen te reguleren
– Behoefte aan invulling van hun dag/leven
– Behoefte aan veilige relatie
– Behoefte aan …
• Door Anton Došen (2014)
• Zie OMI (MDT2)
• In kaart brengen van de onderliggende emotionele ontwikkelingsnoden en
dynamieken
• Oorspronkelijk: mensen met een verstandelijke beperking. Nu meer en meer
toepassing in diverse sectoren van de jeugdhulpverlening
• Aandacht voor het vloeiende, dynamische en interactieve verloop van de
ontwikkelingslijnen die de basis vormen voor onze emotionele en sociale
ontwikkeling
Regressie of stilstand
• Oorzaken: toegenomen stress, moeilijke levensomstandigheden, gebrek aan
ondersteuning, zwaarte van de ontwikkelingsopdracht
• Maken deel uit van de ontwikkeling
• Begeleider: alert zijn voor de noden van het kind -> voorkomen kinderen overvraagd
of overschat worden
• Afstemmen op wat kind emotioneel aankan
“Gras groeit niet door eraan te trekken”
Vooral de eerste drie ontwikkelingslijnen staan centraal in de begeleiding van kinderen en
jongeren met emotionele en/of gedragsproblemen
Heb zicht op de emotionele noden van het kind of de jongere
• Eerste drie ontwikkelingslijnen = bepalend voor verdere levensloop
3
, • Eerste drie centraal bij het ondersteunen van kinderen en jongeren met
gedragsproblemen
• Meeste: deze thema’s kwetsbaar en onderliggend aan hun problemen
Onderliggende kwetsbaarheden:
• Beperkt vermogen om stress en emoties te reguleren (adaptatiefase)
• Moeilijkheden om andere mensen te vertrouwen (1ste socialisatiefase)
• Problemen om een eigen verhaal en individualiteit te ontwikkelen (1 ste
individuatiefase)
Fase 1: adaptatiefase
Fase 1: praktijkvoorbeeld
• Verslag van een crisishulpverlener in het CKG, waar Jana (8 j) verblijft:
• Begeleiders in het CKG melden dat Jana haar eten vaak opslokt. Op andere
momenten blokkeert ze tijdens de maaltijden. Wanneer ze wordt aangesproken door
haar begeleidster begint ze te schelden en te krijsen. Vervolgens schopt ze naar een
meisje naast haar aan tafel.
• Jana komt verder weinig levendig, verkrampt en hyperalert over. Ze ziet elk tekort en
is steeds op zoek naar materiële invulling en het scheppen van orde.
• Ze geraakt vlug ‘ontregeld’: wanneer iets niet loopt zoals ze verwacht of wanneer iets
niet goed lukt, reageert ze boos en blokkeert ze.
• De begeleiders hebben het gevoel dat ze het contact met Jana kwijt zijn en weten
niet meer hoe ze kan reageren. Jana voelt zich door hen in de steek gelaten en wijst
haar begeleiders meer af. Enkel wanneer Jana zich iets beter voelt kan ze iets rustiger
reageren. Deze momenten doen zich vooral ’s morgens voor, omdat ze dan
uitgeslapen is. Bij toegenomen spanning, zoals vermoeidheid, herhaalt zich het
patroon van eten opslokken, blokkeren, vechten of bevriezen.
Fase 1: Adaptatiefase (0-6maand): homeostase vs disregulatie
(kenmerken niet kunnen opsommen, maar herkennen in een casus)
Kinderen & jongeren die een kwetsbaarheid tonen binnen deze fase gelden volgende
kenmerken…
• Super-gevoelig - prikkelgevoelig (aan smaken, geuren, geluiden) zijn
• Heel snel téveel of té weinig geprikkeld zijn (verveling, leegte)
• Snel lichamelijk ontregeld raken: slaapproblemen, eetproblemen,…
• Hun innerlijke spanningsniveau moeilijk zelf kunnen reguleren, hulp nodig van
anderen om tot rust te komen
• Meedeinen op spanning en emoties van omgeving
• Snel vermoeid zijn, moeilijkheden hebben om prikkels te verwerken, zich telkens
opnieuw aan te passen
• Zich niet echt hechten aan een begeleider, begeleiders zijn voor hen makkelijk
‘inwisselbaar’
• Moeite hebben met het opbouwen van ritme & regelmaat (dagstructuur, dag-nacht)
• Voorbeelden Halima
– Bij honger ‘moet’ ze meteen eten hebben
– Roept in plaats van gewoon te praten
– Speeltijd vaak te druk voor haar: te veel prikkels, kan die niet zelf verwerken
– Extreme reacties op school
4
en/of psychosociale problemen
Introductieles
Wat is probleemgedrag … ?
(als achtergrond moet je dit weten)
• Gedrag waarbij je jou machteloos voelt als begeleider
• Een nood waar niet aan voldaan is
• Moeilijk begrijpbaar gedrag, dus moeilijk te hanteren gedrag
VERSUS
• Gedrag dat eigenlijk normaal is in functie van ontwikkeling, situatie,
voorgeschiedenis?
• = betekenisvol gedrag
– Gezien en gehoord worden
– Boodschap
• Belangrijkste om te gaan kijken wat er onder het gedrag zit: wat het kind wil vertellen
met zijn of haar gedrag!
• Belangrijk om achter het gedrag te kijken!
• Wat zit er onder het gedrag/ van waar komt dit
Basisprincipes
Gedrag = communicatie
• Wat zeggen ze tegen ons met hun gedrag?
• Reageren op de onderliggende boodschap:
– Vanwaar komt die boosheid?
– Wat is er gebeurd?
1
, – ….?
Buitenkant versus Binnenkant: neem de ruimte om stil te staan bij betekenis van gedrag
Gedrags-en emotionele problemen van kinderen/jongeren (BUITENKANT):
- Kunnen het zicht op de onderliggende emotionele ontw noden en kwetsbaarheden
verduisteren
- Risico bestaat dat zorgfiguren reacties van kind verkeerd inschatten
- Minder open om onderliggende en verborgen behoeften van kind te begrijpen
- De ruimte om stil te staan bij betekenis v/h gedrag (BINNENKANT) w bemoeilijkt
- Actie-reactiespiraal ontstaat waarbij situatie escaleert
Holistische benadering
= Dit betekent dat we naar de persoon kijken als geheel, met belangrijke aspecten zoals:
- de emotionele ontwikkeling
- lichamelijke ontwikkeling
- zijn intellect
- het psychologische luik
- het sociale aspect
- omgevingsfactoren
- zijn levensloop, enz...
Sociaal-emotionele ontwikkeling
• = wat kan iemand aan
• Onze duik onder de oppervlakte
• Inschaling emotionele ontwikkeling via de SEO-schaal
2
,Ontwikkelingsdynamisch kader
(enkel eerste 3 kennen)
1ste fase Adaptiefase (0-6maand)
2e fase Eerste socialisatiefase (6-
18maand)
3e fase Eerste individualisatiefase (18-
36maand)
4e fase Identificatiefase (3-7jaar)
5e fase Realiteitsbewustwordingsfase (7-
12jaar)
• Kinderen en jongeren met gedragsproblemen maskeren hun onderliggende noden en
behoeften
– Behoefte om hun eigen spanningen te reguleren
– Behoefte aan invulling van hun dag/leven
– Behoefte aan veilige relatie
– Behoefte aan …
• Door Anton Došen (2014)
• Zie OMI (MDT2)
• In kaart brengen van de onderliggende emotionele ontwikkelingsnoden en
dynamieken
• Oorspronkelijk: mensen met een verstandelijke beperking. Nu meer en meer
toepassing in diverse sectoren van de jeugdhulpverlening
• Aandacht voor het vloeiende, dynamische en interactieve verloop van de
ontwikkelingslijnen die de basis vormen voor onze emotionele en sociale
ontwikkeling
Regressie of stilstand
• Oorzaken: toegenomen stress, moeilijke levensomstandigheden, gebrek aan
ondersteuning, zwaarte van de ontwikkelingsopdracht
• Maken deel uit van de ontwikkeling
• Begeleider: alert zijn voor de noden van het kind -> voorkomen kinderen overvraagd
of overschat worden
• Afstemmen op wat kind emotioneel aankan
“Gras groeit niet door eraan te trekken”
Vooral de eerste drie ontwikkelingslijnen staan centraal in de begeleiding van kinderen en
jongeren met emotionele en/of gedragsproblemen
Heb zicht op de emotionele noden van het kind of de jongere
• Eerste drie ontwikkelingslijnen = bepalend voor verdere levensloop
3
, • Eerste drie centraal bij het ondersteunen van kinderen en jongeren met
gedragsproblemen
• Meeste: deze thema’s kwetsbaar en onderliggend aan hun problemen
Onderliggende kwetsbaarheden:
• Beperkt vermogen om stress en emoties te reguleren (adaptatiefase)
• Moeilijkheden om andere mensen te vertrouwen (1ste socialisatiefase)
• Problemen om een eigen verhaal en individualiteit te ontwikkelen (1 ste
individuatiefase)
Fase 1: adaptatiefase
Fase 1: praktijkvoorbeeld
• Verslag van een crisishulpverlener in het CKG, waar Jana (8 j) verblijft:
• Begeleiders in het CKG melden dat Jana haar eten vaak opslokt. Op andere
momenten blokkeert ze tijdens de maaltijden. Wanneer ze wordt aangesproken door
haar begeleidster begint ze te schelden en te krijsen. Vervolgens schopt ze naar een
meisje naast haar aan tafel.
• Jana komt verder weinig levendig, verkrampt en hyperalert over. Ze ziet elk tekort en
is steeds op zoek naar materiële invulling en het scheppen van orde.
• Ze geraakt vlug ‘ontregeld’: wanneer iets niet loopt zoals ze verwacht of wanneer iets
niet goed lukt, reageert ze boos en blokkeert ze.
• De begeleiders hebben het gevoel dat ze het contact met Jana kwijt zijn en weten
niet meer hoe ze kan reageren. Jana voelt zich door hen in de steek gelaten en wijst
haar begeleiders meer af. Enkel wanneer Jana zich iets beter voelt kan ze iets rustiger
reageren. Deze momenten doen zich vooral ’s morgens voor, omdat ze dan
uitgeslapen is. Bij toegenomen spanning, zoals vermoeidheid, herhaalt zich het
patroon van eten opslokken, blokkeren, vechten of bevriezen.
Fase 1: Adaptatiefase (0-6maand): homeostase vs disregulatie
(kenmerken niet kunnen opsommen, maar herkennen in een casus)
Kinderen & jongeren die een kwetsbaarheid tonen binnen deze fase gelden volgende
kenmerken…
• Super-gevoelig - prikkelgevoelig (aan smaken, geuren, geluiden) zijn
• Heel snel téveel of té weinig geprikkeld zijn (verveling, leegte)
• Snel lichamelijk ontregeld raken: slaapproblemen, eetproblemen,…
• Hun innerlijke spanningsniveau moeilijk zelf kunnen reguleren, hulp nodig van
anderen om tot rust te komen
• Meedeinen op spanning en emoties van omgeving
• Snel vermoeid zijn, moeilijkheden hebben om prikkels te verwerken, zich telkens
opnieuw aan te passen
• Zich niet echt hechten aan een begeleider, begeleiders zijn voor hen makkelijk
‘inwisselbaar’
• Moeite hebben met het opbouwen van ritme & regelmaat (dagstructuur, dag-nacht)
• Voorbeelden Halima
– Bij honger ‘moet’ ze meteen eten hebben
– Roept in plaats van gewoon te praten
– Speeltijd vaak te druk voor haar: te veel prikkels, kan die niet zelf verwerken
– Extreme reacties op school
4
