Samenvatting – HEEN02 – Natuur in en om de stad
Wat is natuur?
Natuur of wildernis is dat wat de mens om zich heen ziet als niet door hem gewijzigd → een toestand
die minimaal is beïnvloed door menselijke activiteit
Mensen in steden
- Sinds 2007 leven meer mensen in steden dan daarbuiten
- Voorspelling: in 2050 leeft 75% in steden
- Mensen waarderen stedelijke beelden mét groen meer dan zonder groen → groen in de stad is zelfs
goed tegen stress en aandachtsmoeheid → draagt bij aan menselijke gezondheid
Natuur in de stad
- Hierom is natuur in de stad dus belangrijk
- Er wordt steeds meer belang gehecht aan natuur in (en om) steden
- Stadsecologen/stadsbotanisten houden hier zich ook mee bezig
- Projecten door gemeenten:
- Planten op kantoor
- Meer groen op het speelplein
- Boomspiegels (boomtuintjes) beplanten
Korte geschiedenis
Vanaf middeleeuwen – 1800 → ommuurde steden, uiteindelijk ruimteprobleem
- 1661 → John Evelyn had het idee van een tuinstad
- 1720 → Thomas Fairchild drong aan op het aanleggen van meer openbare parken in London
1800 – 1900 → industriële steden verslechterde omstandigheden
- Rijkere middenklasse trok naar het platteland
- Grote sociale milieukundige problemen → giftige dampen veroorzaakte ziektes en rampen
- Hierdoor begon stadsverfraaiing en aanleg van stadsparken
1930 – heden → sub-urbane stad
- In 1902 kwam woningwet → zorgde dat de kwaliteit omhoog moest/ging
- Ontstaan stedelijke netwerken (mede mogelijk door de introductie van de auto)
Natuur in de stad – wat speelt er?
- Stakeholders hebben verschillende belangen
- Waterafvoer gemeente
- Bomen in en om de stad
- Interactie bovengrond – ondergrond
- Keuze beplanting
- Mogelijkheden voor de toekomst
,Waterafvoer gemeenten
- Verstening van tuinen is een probleem → haalt natuurlijke buffer weg
- Overvraging van riool tijdens piekbelasting
- Mag je de verantwoordelijkheid volledig bij de gemeente leggen en
hoe moet die dit reguleren?
Bomen in en om de stad
- Groei van bomen vs. esthetiek (wetenschap die tracht te ontdekken
wanneer men kunst of natuur ‘mooi’ vindt)
- Veteranenbomen vs. veiligheid
- Ziekteverspreiding is ook een probleem
Interactie bovengrond – ondergrond
- De ruimte onder de grond:
- Bodemsamenstelling
- Waterafvoer
- Wortelen bomen
Keuze beplanting
- Natuurlijke bermen of actief beplanten met bloemen ed.
- Verantwoordelijkheid bij burgers of bij gemeente?
Toekomst
- Vergroening van de stad?
- Stadsnatuur het ecosysteem van de toekomst?
- Er zijn wereldwijd steeds meer initiatieven → zoals groenen muren en (blauwe) daken
- Natuur in en om de stad is belangrijk voor de gezondheid en krijgt een steeds zwaardere stem
- Mogelijkheden in steden liggen vooral in de waterhuishouding, bomen in en om de stad, boven- en
ondergrondse interacties en de keuze van beplanting
Les 2 – Stadse ecologie: soorten, (a)biotische factoren en biotopen
Mieren
- Zijn ecosysteem ingenieurs, ook wel biobouwers genoemd
- Myrmecofielen = dieren die bij mieren leven → meer dan 10.000 soorten bekend
Ecosysteemingenieurs
- Is een organisme dat direct of indirect de beschikbaarheid van levensbronnen
voor andere soorten vormgeeft door veranderingen aan te brengen in de biotische
en abiotische omstandigheden van een gebied
- Er worden 2 typen ecosysteemingenieurs onderscheiden:
1. Autogenic engineers → zoals koralen: veranderen de omgeving via fysische
structuren met levend of dood materiaal
2. Allogenic engineers → zoals de bever: verandert de omgeving door levend of
niet-levend materiaal om te zetten in een andere staat
- In de Waddenzee zijn zeegras, de mossel, de Japanse oester en
kokerwormsoorten voorbeelden van biobouwers. Ze geven de bodem van het wad
een vaste structuur → waardoor sedimentatieprocessen veranderen, met als
gevolg dat de biodiversiteit kan veranderen
, - In Nederland worden biobouwers ook
ingezet door de mens voor herstel, beheer of
aanpassing van de fysieke omgeving
De stad als ecosysteem
Op dit moment:
- Is 3% van het landoppervlak stedelijk gebied
- Is 11% van het landoppervlak in gebruik als
landbouwgrond
- Leeft 95% van de wereldbevolking op 10%
van het landoppervlak
Uitgangspunten
- Steden en dorpen nemen steeds groter deel
van het landoppervlak in beslag
- Het stedelijk gebied vormt een habitat met
voor de stad kenmerkende omgevingsfactoren
- Er is contact en uitwisseling van soorten tussen urbane gebieden verspreid over de hele wereld
- Er leven soorten in stedelijk gebied die aangepast zijn aan de stad
- Er zijn soorten die voor hun overleving afhankelijk zijn van de stad
Abiotische factoren in de stad
1. Verstening
2. Versnippering
3. Vervuiling
4. Warmte
5. Licht
6. Geluid
7. Nieuwe relaties
1. Verstening
- Soorten moeten zich aanpassen aan de steden om te blijven overleven
- Hagedissen in urbane gebieden evolueren en hebben langere poten en tenen,
zodat ze beter grip kunnen houden op gladde oppervlakte zoals metaal
- De ‘parachuutjes’ van de zaden van de paardenbloem zijn smaller in steden,
zodat ze eerder bij de grond komen en meer kans hebben om aarde te bereiken
- Pre-adaptatie = wanneer dieren een lichamelijke functie hebben en dat later
voordelig blijkt te zijn → dino’s hadden veren om
indruk te maken op het andere geslacht. Later bleek
dat ook handig te zijn om te vliegen
2. Versnippering
- Over het algemeen geldt dat fragmentatie van een
populatie (van de genenpoel) slecht is voor de kansen
van overleving, want:
- Inteelt zorgt voor frequenter voorkomen van
erfelijke afwijkingen
- Genetische variatie verdwijnt gemakkelijk door
toevallige gebeurtenissen (genetische drift)
Wat is natuur?
Natuur of wildernis is dat wat de mens om zich heen ziet als niet door hem gewijzigd → een toestand
die minimaal is beïnvloed door menselijke activiteit
Mensen in steden
- Sinds 2007 leven meer mensen in steden dan daarbuiten
- Voorspelling: in 2050 leeft 75% in steden
- Mensen waarderen stedelijke beelden mét groen meer dan zonder groen → groen in de stad is zelfs
goed tegen stress en aandachtsmoeheid → draagt bij aan menselijke gezondheid
Natuur in de stad
- Hierom is natuur in de stad dus belangrijk
- Er wordt steeds meer belang gehecht aan natuur in (en om) steden
- Stadsecologen/stadsbotanisten houden hier zich ook mee bezig
- Projecten door gemeenten:
- Planten op kantoor
- Meer groen op het speelplein
- Boomspiegels (boomtuintjes) beplanten
Korte geschiedenis
Vanaf middeleeuwen – 1800 → ommuurde steden, uiteindelijk ruimteprobleem
- 1661 → John Evelyn had het idee van een tuinstad
- 1720 → Thomas Fairchild drong aan op het aanleggen van meer openbare parken in London
1800 – 1900 → industriële steden verslechterde omstandigheden
- Rijkere middenklasse trok naar het platteland
- Grote sociale milieukundige problemen → giftige dampen veroorzaakte ziektes en rampen
- Hierdoor begon stadsverfraaiing en aanleg van stadsparken
1930 – heden → sub-urbane stad
- In 1902 kwam woningwet → zorgde dat de kwaliteit omhoog moest/ging
- Ontstaan stedelijke netwerken (mede mogelijk door de introductie van de auto)
Natuur in de stad – wat speelt er?
- Stakeholders hebben verschillende belangen
- Waterafvoer gemeente
- Bomen in en om de stad
- Interactie bovengrond – ondergrond
- Keuze beplanting
- Mogelijkheden voor de toekomst
,Waterafvoer gemeenten
- Verstening van tuinen is een probleem → haalt natuurlijke buffer weg
- Overvraging van riool tijdens piekbelasting
- Mag je de verantwoordelijkheid volledig bij de gemeente leggen en
hoe moet die dit reguleren?
Bomen in en om de stad
- Groei van bomen vs. esthetiek (wetenschap die tracht te ontdekken
wanneer men kunst of natuur ‘mooi’ vindt)
- Veteranenbomen vs. veiligheid
- Ziekteverspreiding is ook een probleem
Interactie bovengrond – ondergrond
- De ruimte onder de grond:
- Bodemsamenstelling
- Waterafvoer
- Wortelen bomen
Keuze beplanting
- Natuurlijke bermen of actief beplanten met bloemen ed.
- Verantwoordelijkheid bij burgers of bij gemeente?
Toekomst
- Vergroening van de stad?
- Stadsnatuur het ecosysteem van de toekomst?
- Er zijn wereldwijd steeds meer initiatieven → zoals groenen muren en (blauwe) daken
- Natuur in en om de stad is belangrijk voor de gezondheid en krijgt een steeds zwaardere stem
- Mogelijkheden in steden liggen vooral in de waterhuishouding, bomen in en om de stad, boven- en
ondergrondse interacties en de keuze van beplanting
Les 2 – Stadse ecologie: soorten, (a)biotische factoren en biotopen
Mieren
- Zijn ecosysteem ingenieurs, ook wel biobouwers genoemd
- Myrmecofielen = dieren die bij mieren leven → meer dan 10.000 soorten bekend
Ecosysteemingenieurs
- Is een organisme dat direct of indirect de beschikbaarheid van levensbronnen
voor andere soorten vormgeeft door veranderingen aan te brengen in de biotische
en abiotische omstandigheden van een gebied
- Er worden 2 typen ecosysteemingenieurs onderscheiden:
1. Autogenic engineers → zoals koralen: veranderen de omgeving via fysische
structuren met levend of dood materiaal
2. Allogenic engineers → zoals de bever: verandert de omgeving door levend of
niet-levend materiaal om te zetten in een andere staat
- In de Waddenzee zijn zeegras, de mossel, de Japanse oester en
kokerwormsoorten voorbeelden van biobouwers. Ze geven de bodem van het wad
een vaste structuur → waardoor sedimentatieprocessen veranderen, met als
gevolg dat de biodiversiteit kan veranderen
, - In Nederland worden biobouwers ook
ingezet door de mens voor herstel, beheer of
aanpassing van de fysieke omgeving
De stad als ecosysteem
Op dit moment:
- Is 3% van het landoppervlak stedelijk gebied
- Is 11% van het landoppervlak in gebruik als
landbouwgrond
- Leeft 95% van de wereldbevolking op 10%
van het landoppervlak
Uitgangspunten
- Steden en dorpen nemen steeds groter deel
van het landoppervlak in beslag
- Het stedelijk gebied vormt een habitat met
voor de stad kenmerkende omgevingsfactoren
- Er is contact en uitwisseling van soorten tussen urbane gebieden verspreid over de hele wereld
- Er leven soorten in stedelijk gebied die aangepast zijn aan de stad
- Er zijn soorten die voor hun overleving afhankelijk zijn van de stad
Abiotische factoren in de stad
1. Verstening
2. Versnippering
3. Vervuiling
4. Warmte
5. Licht
6. Geluid
7. Nieuwe relaties
1. Verstening
- Soorten moeten zich aanpassen aan de steden om te blijven overleven
- Hagedissen in urbane gebieden evolueren en hebben langere poten en tenen,
zodat ze beter grip kunnen houden op gladde oppervlakte zoals metaal
- De ‘parachuutjes’ van de zaden van de paardenbloem zijn smaller in steden,
zodat ze eerder bij de grond komen en meer kans hebben om aarde te bereiken
- Pre-adaptatie = wanneer dieren een lichamelijke functie hebben en dat later
voordelig blijkt te zijn → dino’s hadden veren om
indruk te maken op het andere geslacht. Later bleek
dat ook handig te zijn om te vliegen
2. Versnippering
- Over het algemeen geldt dat fragmentatie van een
populatie (van de genenpoel) slecht is voor de kansen
van overleving, want:
- Inteelt zorgt voor frequenter voorkomen van
erfelijke afwijkingen
- Genetische variatie verdwijnt gemakkelijk door
toevallige gebeurtenissen (genetische drift)
