Ethiek de basis – Wieger van Dalen
1. Moraal begint bij je menig
Als een oordeel gaat over gedrag van mensen en hoe ze met elkaar omgaan, dan spreken we van moreel
oordeel.
Wat vindt je belangrijk van jezelf en van anderen
Hoe verwacht je dat een ander met jou of anderen om zou moeten gaan
Intuïtief moreel oordeel is een moreel oordeel dat kant-en-klaar ontstaat in je onderbewustzijn zonder dat je
erover na hoeft te denken.
5 kenmerken moreel oordeel
1. Gaat over menselijk gedrag
2. Overstijgt het individuele
a. Universaliteitsprincipe: morele oordelen zijn inherent veralgemeniseerbaar
3. Normatief ; gaat over hoe je behoort te handelen
4. Is gericht op het goede
5. Kan morele verontwaardiging veroorzaken.
Om morele oordelen te begrijpen maken we onderscheidt tussen 3 processen in ons bewustzijn
1. Subjectief: wat je voelt, wat je ervaart
2. Objectief: je weet wat je menig is, je kent je oordeel (kennis)
3. Normatief: je oordeelt dat iets goed of slecht is
Morele uitgangspunten: een omschrijving van iets dat op zichzelf nastreefwaardig is betreffende menselijk
samenleven.
Moreel oordeel: een waardering van menselijk gedrag aan de hand van morele uitgangspunten
Een moreel oordeel kunnen je uitwisselen als kennis en voelen als emotie
Moraal: moraal is het geheel van gedeelde morele oordelen van een groep dat ontstaat in een gesprek. Het is
het geheel van morele regels waaraan wij onszelf en anderen in redelijk gehouden achten.
Ethiek is de wetenschap die moraal bestudeerd en die tracht de moraal verder te helpen door nieuwe
argumenten te ontwikkelen en te gebruiken in afwegingen.
Elke organisatie en elk vakgebied heeft zijn eigen verzameling morele oordelen, zijn eigen moraal. Er zijn
morele verwachtingen over hoe je met elkaar en met klanten omgaat.
De moraal van een organisatie, familie of cultuur worden vaak aangeduid met de normen en waarden.
Moreel vertoog is het geheel aan communicatie en interactie waarin mensen hun morele oordelen, en
daarmee hun moraal, vormen en op elkaar afstemmen.
Professionals moeten vaardig zijn in het morele gesprek. Hiervoor zijn 3 morele competenties noodzakelijk
1. Het stellen van morele vragen
2. Het geven van morele argumenten
3. Jezelf kennen en accepteren; kortom: moedig zijn
a. Moed: het onder ogen zien van je angsten, ze omwille van een morel overweging overwinnen
en dit omzetten in gedrag.
2. Ethiek levert nieuwe argumenten
We maken onderscheidt tussen 3 soorten argumenten
1. Economische argumenten: wat kost het/ wat levert het op financieel
2. Sociale verwachtingen: wat verwachten de mensen om je heen
3. Morele uitgangspunten: wie/wat/hoe wil ik zijn
, Morele uitgangspunten zijn de argumenten voor onze morele keuzes. Er zijn drie soorten morele argumenten
1. Normen: een zelf opgelegde regel die gedrag voorschrijft betreffende goed samenleven. (wat moet je
doen?)
2. Waarden: een ideaal, een principe betreffende goed samenleven dat we proberen te realiseren door
middel van ons gedrag (wat moet je waarmaken?)
3. Deugden: een karaktereigenschap betreffende goed samenleven( wie wil je zijn?)
Voorbeeld: Ik pik geen koekjes uit de koektrommel, want
Norm: ik mag niet stelen
Waarde: ik wil dat me moeder me kan vertrouwen ( waarde: betrouwbaarheid)
Deugd: ik wil een betrouwbaar persoon zijn (deugd: betrouwbaarheid)
Deze drie verschillen zo van elkaar dat ze elk hun eigen manier van denken voortbrengen. We noemen zo’n
manier van denken een ethische theorie. Hoe zien deze eruit?
Mensen kunnen de vraag “Wat moet ik doen?” heel verschillend benaderen. Deze benaderingen hebben elk
hun eigen denksysteem met vaststaande uitgangspunten en vaste denkpatronen. Zo’n systeem wordt in de
psychologie interne theorie genoemd.
Morele vragen kun je met drie verschillende interne theorieën, drie ethische theorieën, benaderen
1. Plichtethiek: welke regels moet je opvolgen. Het bekijkt de handeling
2. Gevolgenethiek: welke gevolgen zijn belangrijk. Het bekijkt de gevolgen van de handeling
3. Deugdethiek: wat voor mens moet je zijn. Het bekijkt de bedoeling van je gedrag
Voor toepassen van de drie theorieën is een gevoelig denken nodig.
Gevoelig denken wordt mee bedoeld dat je je inspant om de precieze betekenis te achterhalen van de woorden
die zijn gebruikt. Natuurlijk bij een ander, maar vooral ook bij jezelf.
3. Verantwoordelijkheid: ethiek voor jezelf
Verantwoordelijkheid bestaat uit 2 onderdelen
Je kijkt vooruit in de tijd en weet dan dat je zaken op je moet nemen
De mensen in je omgeving spreken je aan op de keuzes die je hebt gemaakt
Verantwoordelijkheid betekent de plicht zorg te dragen voor iets of iemand (vooraf), en de plicht daarover
rekenschap te leggen (achteraf).
Er zijn twee soorten verplichtingen
Resultaatverplichting: je moet iets maken
Inspanningsverplichting: je moet iets doen
Verantwoording afleggen hangt af van de reden waarom je verantwoordelijk bent. We onderscheiden drie
verschillende reden voor verantwoordelijkheid en daarmee onderscheiden we drie verschillende soorten van
verantwoordelijkheid
Aansprakelijkheid: verantwoordelijkheden omdat de wet dat voorschrijft
Taakverantwoordelijkheid: verantwoordelijkheden omdat er afspraken zijn gemaakt binnen een
organisatie
Deugdverantwoordelijkheid: verantwoordelijkheden die je hebt vanwege morele uitgangspunten
Wat kan er fout gaan met verantwoordelijkheid?
We onderscheiden 4 problemen
1. Het verwarren van resultaatverplichting en inspanningsverplichting
2. Het verwarren van zorg dragen en rekenschap afleggen
3. Het verwarren van vormen van rekenschap afleggen
4. Geen verantwoordelijkheid willen nemen
Er zijn situaties waarin iemand niet helemaal of helemaal niet verantwoordelijk kan worden gehouden voor
zijn/haar handelen.
1. Moraal begint bij je menig
Als een oordeel gaat over gedrag van mensen en hoe ze met elkaar omgaan, dan spreken we van moreel
oordeel.
Wat vindt je belangrijk van jezelf en van anderen
Hoe verwacht je dat een ander met jou of anderen om zou moeten gaan
Intuïtief moreel oordeel is een moreel oordeel dat kant-en-klaar ontstaat in je onderbewustzijn zonder dat je
erover na hoeft te denken.
5 kenmerken moreel oordeel
1. Gaat over menselijk gedrag
2. Overstijgt het individuele
a. Universaliteitsprincipe: morele oordelen zijn inherent veralgemeniseerbaar
3. Normatief ; gaat over hoe je behoort te handelen
4. Is gericht op het goede
5. Kan morele verontwaardiging veroorzaken.
Om morele oordelen te begrijpen maken we onderscheidt tussen 3 processen in ons bewustzijn
1. Subjectief: wat je voelt, wat je ervaart
2. Objectief: je weet wat je menig is, je kent je oordeel (kennis)
3. Normatief: je oordeelt dat iets goed of slecht is
Morele uitgangspunten: een omschrijving van iets dat op zichzelf nastreefwaardig is betreffende menselijk
samenleven.
Moreel oordeel: een waardering van menselijk gedrag aan de hand van morele uitgangspunten
Een moreel oordeel kunnen je uitwisselen als kennis en voelen als emotie
Moraal: moraal is het geheel van gedeelde morele oordelen van een groep dat ontstaat in een gesprek. Het is
het geheel van morele regels waaraan wij onszelf en anderen in redelijk gehouden achten.
Ethiek is de wetenschap die moraal bestudeerd en die tracht de moraal verder te helpen door nieuwe
argumenten te ontwikkelen en te gebruiken in afwegingen.
Elke organisatie en elk vakgebied heeft zijn eigen verzameling morele oordelen, zijn eigen moraal. Er zijn
morele verwachtingen over hoe je met elkaar en met klanten omgaat.
De moraal van een organisatie, familie of cultuur worden vaak aangeduid met de normen en waarden.
Moreel vertoog is het geheel aan communicatie en interactie waarin mensen hun morele oordelen, en
daarmee hun moraal, vormen en op elkaar afstemmen.
Professionals moeten vaardig zijn in het morele gesprek. Hiervoor zijn 3 morele competenties noodzakelijk
1. Het stellen van morele vragen
2. Het geven van morele argumenten
3. Jezelf kennen en accepteren; kortom: moedig zijn
a. Moed: het onder ogen zien van je angsten, ze omwille van een morel overweging overwinnen
en dit omzetten in gedrag.
2. Ethiek levert nieuwe argumenten
We maken onderscheidt tussen 3 soorten argumenten
1. Economische argumenten: wat kost het/ wat levert het op financieel
2. Sociale verwachtingen: wat verwachten de mensen om je heen
3. Morele uitgangspunten: wie/wat/hoe wil ik zijn
, Morele uitgangspunten zijn de argumenten voor onze morele keuzes. Er zijn drie soorten morele argumenten
1. Normen: een zelf opgelegde regel die gedrag voorschrijft betreffende goed samenleven. (wat moet je
doen?)
2. Waarden: een ideaal, een principe betreffende goed samenleven dat we proberen te realiseren door
middel van ons gedrag (wat moet je waarmaken?)
3. Deugden: een karaktereigenschap betreffende goed samenleven( wie wil je zijn?)
Voorbeeld: Ik pik geen koekjes uit de koektrommel, want
Norm: ik mag niet stelen
Waarde: ik wil dat me moeder me kan vertrouwen ( waarde: betrouwbaarheid)
Deugd: ik wil een betrouwbaar persoon zijn (deugd: betrouwbaarheid)
Deze drie verschillen zo van elkaar dat ze elk hun eigen manier van denken voortbrengen. We noemen zo’n
manier van denken een ethische theorie. Hoe zien deze eruit?
Mensen kunnen de vraag “Wat moet ik doen?” heel verschillend benaderen. Deze benaderingen hebben elk
hun eigen denksysteem met vaststaande uitgangspunten en vaste denkpatronen. Zo’n systeem wordt in de
psychologie interne theorie genoemd.
Morele vragen kun je met drie verschillende interne theorieën, drie ethische theorieën, benaderen
1. Plichtethiek: welke regels moet je opvolgen. Het bekijkt de handeling
2. Gevolgenethiek: welke gevolgen zijn belangrijk. Het bekijkt de gevolgen van de handeling
3. Deugdethiek: wat voor mens moet je zijn. Het bekijkt de bedoeling van je gedrag
Voor toepassen van de drie theorieën is een gevoelig denken nodig.
Gevoelig denken wordt mee bedoeld dat je je inspant om de precieze betekenis te achterhalen van de woorden
die zijn gebruikt. Natuurlijk bij een ander, maar vooral ook bij jezelf.
3. Verantwoordelijkheid: ethiek voor jezelf
Verantwoordelijkheid bestaat uit 2 onderdelen
Je kijkt vooruit in de tijd en weet dan dat je zaken op je moet nemen
De mensen in je omgeving spreken je aan op de keuzes die je hebt gemaakt
Verantwoordelijkheid betekent de plicht zorg te dragen voor iets of iemand (vooraf), en de plicht daarover
rekenschap te leggen (achteraf).
Er zijn twee soorten verplichtingen
Resultaatverplichting: je moet iets maken
Inspanningsverplichting: je moet iets doen
Verantwoording afleggen hangt af van de reden waarom je verantwoordelijk bent. We onderscheiden drie
verschillende reden voor verantwoordelijkheid en daarmee onderscheiden we drie verschillende soorten van
verantwoordelijkheid
Aansprakelijkheid: verantwoordelijkheden omdat de wet dat voorschrijft
Taakverantwoordelijkheid: verantwoordelijkheden omdat er afspraken zijn gemaakt binnen een
organisatie
Deugdverantwoordelijkheid: verantwoordelijkheden die je hebt vanwege morele uitgangspunten
Wat kan er fout gaan met verantwoordelijkheid?
We onderscheiden 4 problemen
1. Het verwarren van resultaatverplichting en inspanningsverplichting
2. Het verwarren van zorg dragen en rekenschap afleggen
3. Het verwarren van vormen van rekenschap afleggen
4. Geen verantwoordelijkheid willen nemen
Er zijn situaties waarin iemand niet helemaal of helemaal niet verantwoordelijk kan worden gehouden voor
zijn/haar handelen.
