Sociaal-medisch
1.1 Introductie ziekte en gezondheid
Ziekte en gezondheid via het biomedisch model;
- Ziekte
o Storing van normaal functionerend organisme
o Verstoorde biologische/ lichamelijke processen als oorzaak
- Gezondheid
o Afwezigheid van ziekte
- Focus
o Behandeling van het lichaam door arts
o Preventie door wegnemen van oorzaak/ risicofactoren
o Geen ruimte voor ervaring van de patiënt, geen ruimte voor sociale processen
Biopsychosociale model;
- Ziekte en gezondheid
o Continuüm er is een tussenweg tussen ziekte en gezondheid
- Focus
o Samenspel van biologische, psychosociale en sociale factoren bij het ontstaan en beloop van
ziekte en gezondheid
o Verschillende aangrijpingspunten voor ziektepreventie en gezondheidsbevordering
Ziekte; perspectieven zijn onafhankelijk, maar hangen wel samen
- Disease (aanwezigheid ziekte)
o Medisch-professioneel perspectief
o Objectieve biologische afwijkingen
- Ilness (ervaring ziekte)
o Ik-perspectief (eigen ervaring)
o Subjectieve ziekte-ervaring, lijden, zich ziek voelen
o Dit is enkel gericht op perceptie. Als iemand zich ziek voelt hoeft dat niet eens per se zo te zijn
- Sickness (maatschappelijke ervaring)
o Sociaal/ maatschappelijk perspectief
o Ziekterol, rechten, sociale normen, stigmatisering
o Beeld dat er in Nederland is van wat ziek zijn inhoud
o In hoeverre mensen met disease rechten heeft
o Dit verandert met de tijd (homoseksualiteit)
Gezondheid Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal/ maatschappelijke
welbevinden en niet slechts de afwezigheid van ziekte of gebrek
o Volgens deze ziekte kan dan niemand gezond zijn, want er staat volledig
o Veel problemen worden in het medisch domein getrokken
Hierna volgde dus een nieuwe definitie Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te
voeren, in het licht van sociale, mentale en fysieke uitdagingen van het leven
- Positieve gezondheid met 6 dimensies;
- Dynamische formulering
- Maar dit is een coping gedrag, want het gaat om het vermogen zich aan te passen
Determinanten van gezondheidstoestand
- VTV-model
,Sociaal-medisch
1.3 tutorgroep ziekte en gezondheid
Definitie WHO van gezondheid en positieve gezondheid
Definitie gezondheid Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk
welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijk gebreken
- Kritiek niemand is volledig gezond, veel problemen worden in het medisch domein getrokken
‘Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van de sociale,
mentale en fysieke uitdagingen van het leven’
Nieuwe definitie is in zekere vorm wel de oplossing omdat het mentale en sociale deel meer wordt
meegenomen.
- Kritiek Het is meer gericht op het aanpassingsvermogen wat dan laat zien of iemand gezond is of
niet. Terwijl dit dan ook niet helemaal het geval is. Gezondheid lijkt op deze manier meer een
vaardigheid.
o Euthanasie plegen zou volgens deze definitie niet slecht zijn, omdat het gaat over regie in
handen nemen.
Waarom is een ziektelabel belangrijk?
- Zodat de omgeving/ hulpverlener kan handelen naar deze ziekte. Zorg voor erkenning in de
maatschappij. Het geeft aan of het wel of niet behandeld moet worden, gevolgen voor de manier hoe
we hiermee omgaan. Afbakening medisch domein.
Wat betekenen de begrippen disease, illness en sickness?
- Disease = vastgestelde ziekte (hulpverleners erkennen het als ziekte/ het is een meetbare afwijking
biologisch gezien), illness = eigen perceptie (vanuit eigen perspectief), sickness = maatschappelijk
ziektebeeld (wordt een ziekte vanuit de maatschappij erkend/ ligt er een stigma op)
Welke theorieën kunnen aan deze 3 begrippen worden gekoppeld?
Naturalistisch ziekte en gezondheid moeten worden afgemeten aan het statische en biologisch gezien
normale functioneren van het organisme. (Disease)
- Gezondheid: vermogen om normaal biologisch te functioneren.
- Ziekte: objectief (feitelijk)
- Het is op alle organismen toepasbaar, waarbij een normaal bouwplan is: geen meningen en
ervaringen. Er wordt dus gekeken naar de standaard norm en de standaard mens.
Normativistisch gezondheid is iemands vermogen om onder normale omstandigheden voor hem of haar
essentiële doelen te bereiken die een minimaal niveau van welbevinden of geluk bewerkstelligen. (Ilness)
- Afhankelijk van de persoon in kwestie (niet iedereens doelen zijn hetzelfde)
- Ziekte: door mentale of fysieke toestand doelen niet behalen.
- Holistisch (meerdere eigenschappen bekijken dan ziekte en gezondheid)
- Ziekte is anders voor mensen dan voor dieren of planten
- Subjectief.
Sociaal-constructivisme constructivistisch; wat een ziekte is, wordt bepaald door de maatschappij en wat de
maatschappij als goed of slecht of normaal ziet. (Sickness)
- Sociale aspecten worden belicht.
- Wordt ook beïnvloed door sociale, technologische of economische factoren.
- Ziekte is niet alleen biologisch, maar ook sociaal.
2.1 Ervaren van en omgaan met ziekte
Stress-coping model
,Sociaal-medisch
Stressoren situaties, gebeurtenissen of prikkels die belastend zijn en een aanpassing vergen
Ingrijpende levensgebeurtenissen (critical life events)
Dagelijkse moeilijkheden (daily hassles)
Chronische stressoren (steeds terugkomende stressoren, op zichzelf zijn ze niet belastend, maar door de
dagelijkse terugkeer wordt het wel als stressvol ervaren)
Kenmerken van stressoren; hoge intensiteit, lange duur, lage beheersbaarheid, lage voorspelbaarheid, hoge
ambiguïteit (niet wetend of het positief of negatief is, want meerdere uitkomsten)
Impact van het aantal levensgebeurtenissen/ dagelijkse moeilijkheden op gezondheid en welzijn?
- Daily hassles hebben meer invloed op de gezondheid in vergelijking met de critical life events
Situatie beoordelen
- Primaire inschatting
o Beoordeling van de situatie in relatie tot eigen welzijn
o Neutraal, positief, negatief (schade vs. Dreiging vs. Uitdagingen)
- Secundaire inschatting
o Beoordeling van de eigen mogelijkheden om met de situatie om te gaan
o In hoeverre kun je eigen hulpbronnen inschakelen
o Positief vs. negatief
Primaire en secundaire inschatting vinden tegelijkertijd plaats en worden regelmatig herhaald
- Je ervaart stress als het zowel primair en secundair gezien negatief is.
Stress subjectief ervaren onevenwicht tussen interne en/of externe gebeurtenissen/ prikkels en de
mogelijkheden ermee om te gaan
Stressreacties;
- Fysiologisch cortisol aanmaak, verhoogde spierspanning
- Cognitief piekeren, verminderde concentratie
- Emotioneel angst, verdriet, woede
- Gedragsmatig huilen, vechten
Coping
- Alle mentale en gedragsmatige acties die gericht zijn op het omgaan met als stressvol ervaren interne
en/ of externe prikkels/ gebeurtenissen
- Poging om het evenwicht te herstellen is relevant, niet of het daadwerkelijk lukt
- Geen automatische (fysieke) reacties, maar vergt inspanning
Coping; dimensies
Wat?
- Hanteren van het probleem (probleemgerichte coping)
- Reguleren van de negatieve emoties (emotiegerichte coping)
Hoe?
- Zich richten op het probleem/ de emoties (toenaderende coping)
- Zich niet richten op het probleem/ de emoties (vermijdende coping)
-
Welke coping strategie is het meest effectief?
- Beoogd doel (probleemoplossing vs. Emotieregulatie)
- Onderzochte gevolgen (welzijn, gezondheid vs. Sociaal)
- Perspectief (zelf vs. Ander)
- Tijd (korte vs. Lange termijn)
- Controleerbaarheid van de situatie
Toenaderend probleemgericht; effectief vooral in controleerbare situaties
Toenaderend emotiegericht; deels effectief vooral in oncontroleerbare situaties
Vermijdend probleemgericht/ emotiegericht; op lange termijn in geen situatie effectief
, Sociaal-medisch
Hulpbronnen hebben invloed op de primaire en/of secundaire inschatting en/ of op de keuze van coping
strategieën
- Psychologische bronnen; persoonlijkheidseigenschappen en competenties
- Praktische bronnen; goede financiële situatie, goede gezondheid en materiele resources
- Sociale bronnen; sociale integratie en sociale steun
Sociale steun hulp die iemand geeft aan een ander die voor een probleem of uitdaging staat met het doel
het probleem op te lossen of ten miste de ervaren stress en/of negatieve emoties te verlichten
- Emotionele steun (vrienden zijn) (waardering valt hier ook onder)
- Praktische steun (boodschappen doen bv)
- Informationele steun (advies geven en informatie)
Effecten op welzijn en gezondheid
- Waargenomen steun wie er eventueel klaar staan om je te helpen als het nodig is
- Daadwerkelijke steun de steun die wordt ontvangen
Sociale steun zorgt voor;
- Betere emotioneel welzijn
- Betere kwaliteit van leven
- Betere therapietrouw
- Eerder ontslag uit ziekenhuis
- Verlaagde kans op mortaliteit
Common-Sense Model of Self-regulation
- Bij confrontatie met een gezondheidsprobleem vormen mensen eigen ideeën en emoties over de
klachten/ ziekte = ziektepercepties
- Ziektepercepties geven richting aan de manier waarom iemand omgaat met de klachten/ ziekte =
ziektegedrag
- Resultaten van ziektegedrag worden geëvalueerd aan de hand van gezondheidsuitkomsten
1.1 Introductie ziekte en gezondheid
Ziekte en gezondheid via het biomedisch model;
- Ziekte
o Storing van normaal functionerend organisme
o Verstoorde biologische/ lichamelijke processen als oorzaak
- Gezondheid
o Afwezigheid van ziekte
- Focus
o Behandeling van het lichaam door arts
o Preventie door wegnemen van oorzaak/ risicofactoren
o Geen ruimte voor ervaring van de patiënt, geen ruimte voor sociale processen
Biopsychosociale model;
- Ziekte en gezondheid
o Continuüm er is een tussenweg tussen ziekte en gezondheid
- Focus
o Samenspel van biologische, psychosociale en sociale factoren bij het ontstaan en beloop van
ziekte en gezondheid
o Verschillende aangrijpingspunten voor ziektepreventie en gezondheidsbevordering
Ziekte; perspectieven zijn onafhankelijk, maar hangen wel samen
- Disease (aanwezigheid ziekte)
o Medisch-professioneel perspectief
o Objectieve biologische afwijkingen
- Ilness (ervaring ziekte)
o Ik-perspectief (eigen ervaring)
o Subjectieve ziekte-ervaring, lijden, zich ziek voelen
o Dit is enkel gericht op perceptie. Als iemand zich ziek voelt hoeft dat niet eens per se zo te zijn
- Sickness (maatschappelijke ervaring)
o Sociaal/ maatschappelijk perspectief
o Ziekterol, rechten, sociale normen, stigmatisering
o Beeld dat er in Nederland is van wat ziek zijn inhoud
o In hoeverre mensen met disease rechten heeft
o Dit verandert met de tijd (homoseksualiteit)
Gezondheid Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal/ maatschappelijke
welbevinden en niet slechts de afwezigheid van ziekte of gebrek
o Volgens deze ziekte kan dan niemand gezond zijn, want er staat volledig
o Veel problemen worden in het medisch domein getrokken
Hierna volgde dus een nieuwe definitie Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te
voeren, in het licht van sociale, mentale en fysieke uitdagingen van het leven
- Positieve gezondheid met 6 dimensies;
- Dynamische formulering
- Maar dit is een coping gedrag, want het gaat om het vermogen zich aan te passen
Determinanten van gezondheidstoestand
- VTV-model
,Sociaal-medisch
1.3 tutorgroep ziekte en gezondheid
Definitie WHO van gezondheid en positieve gezondheid
Definitie gezondheid Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk
welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijk gebreken
- Kritiek niemand is volledig gezond, veel problemen worden in het medisch domein getrokken
‘Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van de sociale,
mentale en fysieke uitdagingen van het leven’
Nieuwe definitie is in zekere vorm wel de oplossing omdat het mentale en sociale deel meer wordt
meegenomen.
- Kritiek Het is meer gericht op het aanpassingsvermogen wat dan laat zien of iemand gezond is of
niet. Terwijl dit dan ook niet helemaal het geval is. Gezondheid lijkt op deze manier meer een
vaardigheid.
o Euthanasie plegen zou volgens deze definitie niet slecht zijn, omdat het gaat over regie in
handen nemen.
Waarom is een ziektelabel belangrijk?
- Zodat de omgeving/ hulpverlener kan handelen naar deze ziekte. Zorg voor erkenning in de
maatschappij. Het geeft aan of het wel of niet behandeld moet worden, gevolgen voor de manier hoe
we hiermee omgaan. Afbakening medisch domein.
Wat betekenen de begrippen disease, illness en sickness?
- Disease = vastgestelde ziekte (hulpverleners erkennen het als ziekte/ het is een meetbare afwijking
biologisch gezien), illness = eigen perceptie (vanuit eigen perspectief), sickness = maatschappelijk
ziektebeeld (wordt een ziekte vanuit de maatschappij erkend/ ligt er een stigma op)
Welke theorieën kunnen aan deze 3 begrippen worden gekoppeld?
Naturalistisch ziekte en gezondheid moeten worden afgemeten aan het statische en biologisch gezien
normale functioneren van het organisme. (Disease)
- Gezondheid: vermogen om normaal biologisch te functioneren.
- Ziekte: objectief (feitelijk)
- Het is op alle organismen toepasbaar, waarbij een normaal bouwplan is: geen meningen en
ervaringen. Er wordt dus gekeken naar de standaard norm en de standaard mens.
Normativistisch gezondheid is iemands vermogen om onder normale omstandigheden voor hem of haar
essentiële doelen te bereiken die een minimaal niveau van welbevinden of geluk bewerkstelligen. (Ilness)
- Afhankelijk van de persoon in kwestie (niet iedereens doelen zijn hetzelfde)
- Ziekte: door mentale of fysieke toestand doelen niet behalen.
- Holistisch (meerdere eigenschappen bekijken dan ziekte en gezondheid)
- Ziekte is anders voor mensen dan voor dieren of planten
- Subjectief.
Sociaal-constructivisme constructivistisch; wat een ziekte is, wordt bepaald door de maatschappij en wat de
maatschappij als goed of slecht of normaal ziet. (Sickness)
- Sociale aspecten worden belicht.
- Wordt ook beïnvloed door sociale, technologische of economische factoren.
- Ziekte is niet alleen biologisch, maar ook sociaal.
2.1 Ervaren van en omgaan met ziekte
Stress-coping model
,Sociaal-medisch
Stressoren situaties, gebeurtenissen of prikkels die belastend zijn en een aanpassing vergen
Ingrijpende levensgebeurtenissen (critical life events)
Dagelijkse moeilijkheden (daily hassles)
Chronische stressoren (steeds terugkomende stressoren, op zichzelf zijn ze niet belastend, maar door de
dagelijkse terugkeer wordt het wel als stressvol ervaren)
Kenmerken van stressoren; hoge intensiteit, lange duur, lage beheersbaarheid, lage voorspelbaarheid, hoge
ambiguïteit (niet wetend of het positief of negatief is, want meerdere uitkomsten)
Impact van het aantal levensgebeurtenissen/ dagelijkse moeilijkheden op gezondheid en welzijn?
- Daily hassles hebben meer invloed op de gezondheid in vergelijking met de critical life events
Situatie beoordelen
- Primaire inschatting
o Beoordeling van de situatie in relatie tot eigen welzijn
o Neutraal, positief, negatief (schade vs. Dreiging vs. Uitdagingen)
- Secundaire inschatting
o Beoordeling van de eigen mogelijkheden om met de situatie om te gaan
o In hoeverre kun je eigen hulpbronnen inschakelen
o Positief vs. negatief
Primaire en secundaire inschatting vinden tegelijkertijd plaats en worden regelmatig herhaald
- Je ervaart stress als het zowel primair en secundair gezien negatief is.
Stress subjectief ervaren onevenwicht tussen interne en/of externe gebeurtenissen/ prikkels en de
mogelijkheden ermee om te gaan
Stressreacties;
- Fysiologisch cortisol aanmaak, verhoogde spierspanning
- Cognitief piekeren, verminderde concentratie
- Emotioneel angst, verdriet, woede
- Gedragsmatig huilen, vechten
Coping
- Alle mentale en gedragsmatige acties die gericht zijn op het omgaan met als stressvol ervaren interne
en/ of externe prikkels/ gebeurtenissen
- Poging om het evenwicht te herstellen is relevant, niet of het daadwerkelijk lukt
- Geen automatische (fysieke) reacties, maar vergt inspanning
Coping; dimensies
Wat?
- Hanteren van het probleem (probleemgerichte coping)
- Reguleren van de negatieve emoties (emotiegerichte coping)
Hoe?
- Zich richten op het probleem/ de emoties (toenaderende coping)
- Zich niet richten op het probleem/ de emoties (vermijdende coping)
-
Welke coping strategie is het meest effectief?
- Beoogd doel (probleemoplossing vs. Emotieregulatie)
- Onderzochte gevolgen (welzijn, gezondheid vs. Sociaal)
- Perspectief (zelf vs. Ander)
- Tijd (korte vs. Lange termijn)
- Controleerbaarheid van de situatie
Toenaderend probleemgericht; effectief vooral in controleerbare situaties
Toenaderend emotiegericht; deels effectief vooral in oncontroleerbare situaties
Vermijdend probleemgericht/ emotiegericht; op lange termijn in geen situatie effectief
, Sociaal-medisch
Hulpbronnen hebben invloed op de primaire en/of secundaire inschatting en/ of op de keuze van coping
strategieën
- Psychologische bronnen; persoonlijkheidseigenschappen en competenties
- Praktische bronnen; goede financiële situatie, goede gezondheid en materiele resources
- Sociale bronnen; sociale integratie en sociale steun
Sociale steun hulp die iemand geeft aan een ander die voor een probleem of uitdaging staat met het doel
het probleem op te lossen of ten miste de ervaren stress en/of negatieve emoties te verlichten
- Emotionele steun (vrienden zijn) (waardering valt hier ook onder)
- Praktische steun (boodschappen doen bv)
- Informationele steun (advies geven en informatie)
Effecten op welzijn en gezondheid
- Waargenomen steun wie er eventueel klaar staan om je te helpen als het nodig is
- Daadwerkelijke steun de steun die wordt ontvangen
Sociale steun zorgt voor;
- Betere emotioneel welzijn
- Betere kwaliteit van leven
- Betere therapietrouw
- Eerder ontslag uit ziekenhuis
- Verlaagde kans op mortaliteit
Common-Sense Model of Self-regulation
- Bij confrontatie met een gezondheidsprobleem vormen mensen eigen ideeën en emoties over de
klachten/ ziekte = ziektepercepties
- Ziektepercepties geven richting aan de manier waarom iemand omgaat met de klachten/ ziekte =
ziektegedrag
- Resultaten van ziektegedrag worden geëvalueerd aan de hand van gezondheidsuitkomsten
