KLC: Krachtig differentiëren en evalueren 2
Inhoud
KLC: Krachtig differentiëren en evalueren 2...........................................................................................1
DEEL 1: Differentiëren op maat van het kind......................................................................................1
1 Het leerstofjaarklassensysteem & andere kaders........................................................................1
2 Kaders om mee aan de slag te gaan............................................................................................2
3 Voorwaarden voor goed differentiëren.......................................................................................9
4 Differentiatie in de praktijk........................................................................................................10
5 Zorgbeleid: een chronologisch overzicht...................................................................................18
6 Praktische kennis.......................................................................................................................21
7 Directe instructie.......................................................................................................................21
8 Coöperatieve werkvormen........................................................................................................25
9 ICT inzetten om te differentiëren...............................................................................................27
10 Zittenblijven is ook nog een oplossing?...................................................................................30
DEEL 2: Evalueren.............................................................................................................................34
11 Breed evalueren.......................................................................................................................34
12 (Doelgericht) feedback geven..................................................................................................40
13 Toetsmateriaal.........................................................................................................................41
14 Taxonomie van Bloom.............................................................................................................46
15 Foutenanalyse, handelingsgericht interpreteren.....................................................................47
16 Het interpreteren van evaluatiegegevens................................................................................50
DEEL 3: Rapportering........................................................................................................................50
17 Het leerlingvolgsysteem..........................................................................................................51
18 Het schoolrapport....................................................................................................................51
EXTRA: soorten vraagvormen bij schriftelijke evaluatievormen.......................................................54
DEEL 1: Differentiëren op maat van het kind
1 Het leerstofjaarklassensysteem & andere kaders
1.1Het leerstofjaarklassensysteem
Leerstofjaarklassensysteem = kinderen van dezelfde leeftijd moeten op hetzelfde tijdstip en
binnen dezelfde tijd succesvol presteren op dezelfde manier voor dezelfde leerstof.
+ eenvoudige structuur
+ sociale vaardigheden in een beschermde omgeving. De leerlingen leren elkaar echt kennen.
+ goede basis om te individualiseren
1
,- prestatiedruk om leerlingen en leerkrachten.
- het zorgt voor achterblijvers, leerlingen die moeten blijven zitten
In dit systeem differentiëren we op basis van leeftijd. Maar er is meer nood om nog meer in te
spelen op verschillen tussen leerlingen. Inter- en intra-individuele verschillen.
De zorg voor onderwijs is tweedelig:
1. Geef ELK kind de gepaste zorg
2. Sociaal-emotionele, motorische en cognitieve zorg
1.2Individualiseren door te differentiëren
Leerlingen verschillen hun leertraject verschilt dus ook onderwijs moet rekening houden met
deze verschillen.
Individualiseren = de individuele verscheidenheid van de leerlingen daadwerkelijk erkent en tot
uitgangspunt nemen in de organisatie van het onderwijs. Met als doel maximale ontwikkeling en
vorming van elk kind. Men respecteert de individuele verschillen tussen leerlingen.
Verschillen op verschillende gebieden: leeftijd, geslacht, cognitieve begaafdheid,…
In gedifferentieerd onderwijs wordt ingespeeld op alle verschillen van de leerlingen
Differentiëren = bewust en gericht nemen van maatregelen waarbij de leerkracht rekening houdt
met de verschillen tussen de leerlingen.
Differentiëren is de basisdidactiek van elke leerkracht. De verschillen gebruiken zodat elke leerling er
beter van wordt.
Het is een beroepshouding van elke leerkracht.
2 Kaders om mee aan de slag te gaan
Enkele kaders om het grotere geheel van differentiatie te begrijpen. Differentiëren en
individualiseren komt dagelijks aanbod in het onderwijs.
Micro-, meso-, macroniveau
Binnenklasdifferentiatie
BKD-leer-kracht-model
Zorgcontinuüm
2.1Micro-meso-macro niveau
Macroniveau
Niveau? Schoolwezen, schoolstelsel, schooltypes
Synoniem: institutionele differentiatie of interscolaire differentiatie
Voorbeeld: ASO/TSO/BSO/KSO of gewoon lager onderwijs/buitengewoon lager onderwijs
Continuïteit
Verticale continuïteit: de overgangen moeten vloeiend zijn. Van kleuter naar lager en van
lager naar middelbaar.
2
, Horizontale samenhang: vakoverschrijdend werken, de vakken hebben inhoudelijke
verbanden, we streven naar realistisch onderwijs.
Tracking
= Het onderscheiden van verschillende leertrajecten. Dit is vooral in het secundair onderwijs.
Eenheidstype
Dit werd eind jaren ’80 ingevoerd in het secundair onderwijs.
Meer democratisering in het secundair onderwijs: van een categoriaal stelsel naar een
comprehensief stelsel.
Comprehensief onderwijsstelsel = leerlingen kiezen net meer direct na het lager definitief
een bepaalde studierichting en schooltype, maar eerst één of meer algemene jaren hebben
in het secundair.
Categoriaal onderwijsstelsel = leerlingen kiezen na lager een studierichting. Nadeel:
leerlingen kiezen aan de hand van de sociale klasse van hun ouders.
2019-2020: modernisering van het onderwijs. We gaan naar een comprehensief
onderwijsstelsel.
+ een kind is op 12 jaar nog niet rijp om zo een belangrijke beslissing te nemen.
+ het begin van de puberteit.
+ keuze wordt beïnvloedt door ouders.
+ verkeerde keuzes worden ontweken.
+ leerlingen krijgen meer hulp bij de keuze door begeleiding
+ er zijn speciale trajecten voor leerlingen die een migratieachtergrond hebben of die de
overgang heel moeilijk vinden.
Mesoniveau
Niveau? School en school gemeenschap
Synoniemen: externe differentiatie en interklassikale differentiatie
Voorbeeld: kangoeroeklas
Opdeling van de school:
Horizontale schoolorganisatie
= leerlingen verdelen over de leerkrachten.
o Homogene groepen
Streaming = parallelklassen o.b.v. begaafdheid. De groepen
blijven hetzelfde (de sterke samen en de zwakke samen)
Setting = klassen o.b.v. vorderingen per vak. Per vak zijn er
andere klassen, deze klassen kunnen ook veranderen.
Nieuwe benamingen: zie PowerPoint.
Voordelen homogene groepen:
+ groepen maken o.b.v. interesses, makkelijker om les aan te geven.
+ leerlingen kunnen vooruitgang maken o.b.v. hun mogelijkheden.
+ de snelst lerende worden niet tegengehouden.
+ leertempo wordt makkelijk aangepast.
+ zwakken kunnen makkelijk participeren in hun groep.
+ lesgeven is eenvoudiger.
3
, Nadelen homogene groepen:
- Fixerend: kinderen passen zich aan aan de groep, zwakken komen
moeilijker op het niveau van de sterken.
- Moeraseffect: zwakken worden nog zwakker.
- Pygmalion-effect: juffen hebben minder/slechte verwachtingen van
de zwakken en hoge/goede verwachtingen van de sterken.
- Stigmatiserend: kinderen krijgen een etiket van sterk en zwak. Ze
weten dit vaak ook zelf (als dit maar voor één vak is, maakt dat ook
niet uit. Leerlingen weten dat)
- Sociaal desintegrerend: niveauklassen zijn vaak ook homogeen t.o.v.
het milieu waarvan ze komen.
- Instandhouding van frontaal onderwijs:
o Heterogene groepen
De groepen zijn gemengd. Hierdoor kunnen leerlingen makkelijk van elkaar
leren, zowel op cognitief/sociaal/affectief vlak.
Verticale schoolorganisatie
= groepering op de wijze van doorstroming.
o Grading
Leerstofjaarklassensysteem. De leerstof wordt opgedeeld in jaargehelen en
er worden doelen per leeftijd gesteld. = klassiek onderwijs.
o Non-grading
Leerstof en tijdsduur worden ontkoppelt, de leerlingen volgen hun eigen
tempo en leren pas wanneer ze er zelf klaar voor zijn.
Microniveau
Niveau? Klas
Synoniemen: interne differentiatie en intraklassikale differentiatie.
Voorbeeld: extra uitleg geven aan één kind in je klas.
Uit het mesoniveau leren we dat we vooral heterogene jaargroepen hebben. Hierbinnen moeten
we streven naar individualisering per leergebied. Hiervoor moeten we didactische componenten
gaan aanpassen voor sommige leerlingen. (setting)
Tempodifferentiatie:
o Uniforme werkwijze
= allemaal op dezelfde manier werken, maar een ander tempo.
o Methodisch-didactische differentiatie
= iedereen heeft dezelfde doelen en inhoud, maar een ander tempo en een andere
werkwijze (de ene krijgt bijvoorbeeld meer ondersteuning)
Leerstofdifferentiatie:
o Totale differentiatie
= de leerstof wordt echt aangepast, er kunnen doelen wegvallen voor bepaalde
leerlingen, andere inhoud per individu of per groep.
o Niveaudifferentiatie
4
Inhoud
KLC: Krachtig differentiëren en evalueren 2...........................................................................................1
DEEL 1: Differentiëren op maat van het kind......................................................................................1
1 Het leerstofjaarklassensysteem & andere kaders........................................................................1
2 Kaders om mee aan de slag te gaan............................................................................................2
3 Voorwaarden voor goed differentiëren.......................................................................................9
4 Differentiatie in de praktijk........................................................................................................10
5 Zorgbeleid: een chronologisch overzicht...................................................................................18
6 Praktische kennis.......................................................................................................................21
7 Directe instructie.......................................................................................................................21
8 Coöperatieve werkvormen........................................................................................................25
9 ICT inzetten om te differentiëren...............................................................................................27
10 Zittenblijven is ook nog een oplossing?...................................................................................30
DEEL 2: Evalueren.............................................................................................................................34
11 Breed evalueren.......................................................................................................................34
12 (Doelgericht) feedback geven..................................................................................................40
13 Toetsmateriaal.........................................................................................................................41
14 Taxonomie van Bloom.............................................................................................................46
15 Foutenanalyse, handelingsgericht interpreteren.....................................................................47
16 Het interpreteren van evaluatiegegevens................................................................................50
DEEL 3: Rapportering........................................................................................................................50
17 Het leerlingvolgsysteem..........................................................................................................51
18 Het schoolrapport....................................................................................................................51
EXTRA: soorten vraagvormen bij schriftelijke evaluatievormen.......................................................54
DEEL 1: Differentiëren op maat van het kind
1 Het leerstofjaarklassensysteem & andere kaders
1.1Het leerstofjaarklassensysteem
Leerstofjaarklassensysteem = kinderen van dezelfde leeftijd moeten op hetzelfde tijdstip en
binnen dezelfde tijd succesvol presteren op dezelfde manier voor dezelfde leerstof.
+ eenvoudige structuur
+ sociale vaardigheden in een beschermde omgeving. De leerlingen leren elkaar echt kennen.
+ goede basis om te individualiseren
1
,- prestatiedruk om leerlingen en leerkrachten.
- het zorgt voor achterblijvers, leerlingen die moeten blijven zitten
In dit systeem differentiëren we op basis van leeftijd. Maar er is meer nood om nog meer in te
spelen op verschillen tussen leerlingen. Inter- en intra-individuele verschillen.
De zorg voor onderwijs is tweedelig:
1. Geef ELK kind de gepaste zorg
2. Sociaal-emotionele, motorische en cognitieve zorg
1.2Individualiseren door te differentiëren
Leerlingen verschillen hun leertraject verschilt dus ook onderwijs moet rekening houden met
deze verschillen.
Individualiseren = de individuele verscheidenheid van de leerlingen daadwerkelijk erkent en tot
uitgangspunt nemen in de organisatie van het onderwijs. Met als doel maximale ontwikkeling en
vorming van elk kind. Men respecteert de individuele verschillen tussen leerlingen.
Verschillen op verschillende gebieden: leeftijd, geslacht, cognitieve begaafdheid,…
In gedifferentieerd onderwijs wordt ingespeeld op alle verschillen van de leerlingen
Differentiëren = bewust en gericht nemen van maatregelen waarbij de leerkracht rekening houdt
met de verschillen tussen de leerlingen.
Differentiëren is de basisdidactiek van elke leerkracht. De verschillen gebruiken zodat elke leerling er
beter van wordt.
Het is een beroepshouding van elke leerkracht.
2 Kaders om mee aan de slag te gaan
Enkele kaders om het grotere geheel van differentiatie te begrijpen. Differentiëren en
individualiseren komt dagelijks aanbod in het onderwijs.
Micro-, meso-, macroniveau
Binnenklasdifferentiatie
BKD-leer-kracht-model
Zorgcontinuüm
2.1Micro-meso-macro niveau
Macroniveau
Niveau? Schoolwezen, schoolstelsel, schooltypes
Synoniem: institutionele differentiatie of interscolaire differentiatie
Voorbeeld: ASO/TSO/BSO/KSO of gewoon lager onderwijs/buitengewoon lager onderwijs
Continuïteit
Verticale continuïteit: de overgangen moeten vloeiend zijn. Van kleuter naar lager en van
lager naar middelbaar.
2
, Horizontale samenhang: vakoverschrijdend werken, de vakken hebben inhoudelijke
verbanden, we streven naar realistisch onderwijs.
Tracking
= Het onderscheiden van verschillende leertrajecten. Dit is vooral in het secundair onderwijs.
Eenheidstype
Dit werd eind jaren ’80 ingevoerd in het secundair onderwijs.
Meer democratisering in het secundair onderwijs: van een categoriaal stelsel naar een
comprehensief stelsel.
Comprehensief onderwijsstelsel = leerlingen kiezen net meer direct na het lager definitief
een bepaalde studierichting en schooltype, maar eerst één of meer algemene jaren hebben
in het secundair.
Categoriaal onderwijsstelsel = leerlingen kiezen na lager een studierichting. Nadeel:
leerlingen kiezen aan de hand van de sociale klasse van hun ouders.
2019-2020: modernisering van het onderwijs. We gaan naar een comprehensief
onderwijsstelsel.
+ een kind is op 12 jaar nog niet rijp om zo een belangrijke beslissing te nemen.
+ het begin van de puberteit.
+ keuze wordt beïnvloedt door ouders.
+ verkeerde keuzes worden ontweken.
+ leerlingen krijgen meer hulp bij de keuze door begeleiding
+ er zijn speciale trajecten voor leerlingen die een migratieachtergrond hebben of die de
overgang heel moeilijk vinden.
Mesoniveau
Niveau? School en school gemeenschap
Synoniemen: externe differentiatie en interklassikale differentiatie
Voorbeeld: kangoeroeklas
Opdeling van de school:
Horizontale schoolorganisatie
= leerlingen verdelen over de leerkrachten.
o Homogene groepen
Streaming = parallelklassen o.b.v. begaafdheid. De groepen
blijven hetzelfde (de sterke samen en de zwakke samen)
Setting = klassen o.b.v. vorderingen per vak. Per vak zijn er
andere klassen, deze klassen kunnen ook veranderen.
Nieuwe benamingen: zie PowerPoint.
Voordelen homogene groepen:
+ groepen maken o.b.v. interesses, makkelijker om les aan te geven.
+ leerlingen kunnen vooruitgang maken o.b.v. hun mogelijkheden.
+ de snelst lerende worden niet tegengehouden.
+ leertempo wordt makkelijk aangepast.
+ zwakken kunnen makkelijk participeren in hun groep.
+ lesgeven is eenvoudiger.
3
, Nadelen homogene groepen:
- Fixerend: kinderen passen zich aan aan de groep, zwakken komen
moeilijker op het niveau van de sterken.
- Moeraseffect: zwakken worden nog zwakker.
- Pygmalion-effect: juffen hebben minder/slechte verwachtingen van
de zwakken en hoge/goede verwachtingen van de sterken.
- Stigmatiserend: kinderen krijgen een etiket van sterk en zwak. Ze
weten dit vaak ook zelf (als dit maar voor één vak is, maakt dat ook
niet uit. Leerlingen weten dat)
- Sociaal desintegrerend: niveauklassen zijn vaak ook homogeen t.o.v.
het milieu waarvan ze komen.
- Instandhouding van frontaal onderwijs:
o Heterogene groepen
De groepen zijn gemengd. Hierdoor kunnen leerlingen makkelijk van elkaar
leren, zowel op cognitief/sociaal/affectief vlak.
Verticale schoolorganisatie
= groepering op de wijze van doorstroming.
o Grading
Leerstofjaarklassensysteem. De leerstof wordt opgedeeld in jaargehelen en
er worden doelen per leeftijd gesteld. = klassiek onderwijs.
o Non-grading
Leerstof en tijdsduur worden ontkoppelt, de leerlingen volgen hun eigen
tempo en leren pas wanneer ze er zelf klaar voor zijn.
Microniveau
Niveau? Klas
Synoniemen: interne differentiatie en intraklassikale differentiatie.
Voorbeeld: extra uitleg geven aan één kind in je klas.
Uit het mesoniveau leren we dat we vooral heterogene jaargroepen hebben. Hierbinnen moeten
we streven naar individualisering per leergebied. Hiervoor moeten we didactische componenten
gaan aanpassen voor sommige leerlingen. (setting)
Tempodifferentiatie:
o Uniforme werkwijze
= allemaal op dezelfde manier werken, maar een ander tempo.
o Methodisch-didactische differentiatie
= iedereen heeft dezelfde doelen en inhoud, maar een ander tempo en een andere
werkwijze (de ene krijgt bijvoorbeeld meer ondersteuning)
Leerstofdifferentiatie:
o Totale differentiatie
= de leerstof wordt echt aangepast, er kunnen doelen wegvallen voor bepaalde
leerlingen, andere inhoud per individu of per groep.
o Niveaudifferentiatie
4
