Examen Psychische
stoornissen
Les 1: introductie, classificatie en diagnostiek
Thematieken:
1. Middelenmisbruik (alcohol)
2. Stemmingsproblematieken
3. Stressgerelateerde problematieken en burn-out
4. Angst en Trauma en PTSD
5. Persoonlijkheidsstoornissen
6. Schizofreniespectrumstoornissen
Doel crusus: contact met ander:,
Sensitiviteit vergroten voorpsychische kwetsbaarheid gedrag, uitspraken, opvallende indrukken
die mogelijks verwijzen naar pathologie
Gedrag van cliënt kunnen plaatsen binnen de vermoedelijk grotere problematiek van belang voor
afgestemd reageren en het verstevigen van de vertrouwens- en werkrelatie
1. Introductie
Psychische problemen vs. psychiatrische diagnose (DSM)
• Psychische problemen: link met contextfactoren en psychologische
processen
• Psychiatrische diagnose vanuit medisch model
! Biopsychosociale benadering van psychische moeilijkheden (zie latere lessen)
Om een psychiatrische diagnose te krijgen dien je te voldoen aan een aantal
vooraf vastgelegde en onderzochte symptomen (DSM zie later)
Psychische moeilijkheden en emotionele problemen zijn echter niet gereserveerd
voor enkel de groep met een diagnose
1.1 Psychische problemen in maatschappelijke context
Het begrip veerkracht of ‘resilience’ : de mate waarin het individu het hoofd kan
bieden aan negatieve life events en spanning.
Veerkracht = het resultaat van een complex samenspel tussen individuele
determinanten en bredere sociale, context- en maatschappelijke factoren
Maatschappelijke invloeden?
1.1.1 prikelrijke omgeving
“Druk, druk, druk”
Snelheid van leven invloed op psychische draagkracht en functioneren
Focus op kortdurende resultaatsverbindingen: meer en beter
Tijd als commercieel product vb. Welness / Deeltijds werken
Groeiende belangstelling voor yoga, meditatie, mindfulness
Helpt vertragen, in het moment zijn, ‘mindful’ zijn
1.2 geluksmaatschappij (dirk de wachter)
Geluk als doel op zich (cfr. sociale media) vs. momenten van geluk
‘Borderline times’
Opgejaagd, onrustig
Stemmingswisselingen: van extreem geluk naar diep ongelukkig
Erbij willen horen vs. angst en verdriet bij afwijzing
1.3 (Ontbreken van) zingeving
Wegvallen religie: opdracht om zelf de zin v/h leven te vinden
Focus op ‘ik’: zingeving wordt individueel bepaald (niet collectief zoals in religie)
à Gevolgen:
• De illusie dat we zelf alles moeten kunnen en dat we voor alles wat ons
overkomt zelf verantwoordelijk zijn (beter je best doen)
1
, • ’De maakbare mens’
- Voedingssupplementen
- Prestatiegericht sporten
- Plastische chirurgie etc.
à Impact van dit discours op mentale gezondheid individu:
• Als het niet lukt, ligt het aan jezelf
Vb. Burn-out: ‘Ik ben te zwak’
• Overdiagnostisering van normale emoties en reacties
Cfr. ’Er is iets mis met u, je moet er iets aan (laten) doen!’
Overdiagnosticering
‘Lastig’ gedrag: adhd, oppositioneel, gedragsstoornis
Niet gelukkig: depressief
Persoonlijkheidsstoornissen
2. Psychiatrische problemen
Psychische problemen Psychiatrische stoornissen
Grote economische kost: wereldwijd 43% ziektedagen
Het onbekende:
Taboe en stigmatisering
Vooroordelen:
1. Psychiatrische aandoeningen bestaan niet. Het zit tussen de oren’
2. Mensen met ernstige mentale ziekte zijn doorgaans gevaarlijk en gewelddadig
3. Mentale ziekten zijn een gevolg van een slechte opvoeding
4. Depressie is het gevolg van een zwakke persoonlijkheid
5. Mentale ziekten kunnen overwonnen worden met voldoende wilskracht
6. Verslaving is een keuze van levensstijl
2.1 afwijkend gedrag
Wanneer is iets nu een normale variatie van menselijke emotie/gedrag? En
wanneer spreken we afwijkend gedrag en wanneer van een psychiatrische
stoornis?
à Psychopathologie:
• = “De wetenschap of studie van het psychisch lijden”
• Ontstaan, voorbestaan, behandeling
We kennen allemaal wel iemand die we anders zouden kunnen noemen, maar
daarom niet echt ‘gestoord’. Toch hebben we allemaal wel in meerdere of mindere
mate weleens extreem onprettige gedachten en gevoelens of vertonen we weleens
onbegrijpelijke reacties of gedrag. Een belangrijk vraag is dus wanneer iets gezien
kan worden als afwijkend?
Twee benaderingswijzen:
1. psychologie van het pathologische: vertrekpunt zijn pathologische
fenomenen en vanuit de psychologie gerichte analyse van psychische
stoornissen
2. pathologie van het psychologische: vertrekpunt: algemene (normale
psychische processen (waarneming, denken, bewustzijn,..) en van daaruit
analyse van de pathologische varianten
2.1.1belangrijke begrippen:
Psychiatrie
= “De toegepaste wetenschap: de empirische toepassing van de studie”
Psychotherapie
= “Behadelmethode, interventies gericht op de afname van psychische klachten en het bevorderen van
2
,het welzijn”
3
, 2.2 Definiëren van afwijkend gedrag
“Normaal” gedrag onderscheiden van “abnormaal gedrag” is je bewegen op glad
ijs.
Iedereen kent periodes waarin hij moe, apathisch, of licht depressief is.
Wanneer die emoties ontsporen en in het dagelijkse leven hinder opleveren is
er sprake van een psychische ziekte.
2.2.2 Definiëren van afwijkend gedrag: criteria
1. Uitzonderlijk
Uitzonderlijk gedrag krijgt het etiket afwijkend vb. Weinig mensen beweren dat ze
dingen zien die er niet zijn. Let op: impact van cultuur – in niet westerse culturen kan
het horen van stemmen onder bepaalde omstandigheden juist niet gezien worden
als uitzonderlijk cfr. religieuze ervaringen. Wat uitzonderlijk is staat altijd in
verhouding tot de cultuur.
2. Sociaal afwijkend
Als samenleving hebben we bepaalde normen die bepalen welk gedrag
acceptabel is in een bepaalde context. In het westen vinden we iemand die alle
onbekende mannen onbetrouwbaar vind vaak onnodig wantrouwend. In een
kannibalistische stam is dat wantrouwen naar onbekende mannen waarschijnlijk zeer
gerechtvaardigd. Wat afwijkend is, is dus afhankelijk van culturele verschillen én van
generatieverschillen. Vb. Homoseksualiteit werd pas in 1973 uit de DSM gehaald.
3. Foute perceptie of interpretatie van de realiteit
Prikkels die we opnemen van de zintuigen en deze via cognitieve processen
verwerken tot een juiste representatie van de realiteit. Soms loopt er iets mis
waardoor de realiteit niet juist geïnterpreteerd wordt (wanen) of er representaties
gemaakt worden van dingen die er niet zijn (hallucinaties).
4. Aanzienlijk emotioneel lijden
Normale reactie op een abnormale situatie vs het omgekeerde. Heftige emoties
op zich zijn niet afwijkend, tenzij ze lange tijd na de aanleiding van de emoties nog in
alle hevigheid aanwezig zijn en het dagelijks functioneren belemmeren.
5. Ongepast of contraproductief gedrag
Gedrag dat de persoon belemmert in dagelijks functioneren vb. Alcoholgebruik
6. Gevaar
Gevaar gedrag dat gevaar oplevert voor de persoon zelf of voor de ander
2.2.3 culturele aspecten
Concepten van gezondheid en ziekte kunnen in verschillende culturen een
verschillende betekenis hebben
Abnormale gedragspatronen kunnen zich op verschillende manieren uiten
De woorden (termen)waarmee we psychische stoornissen beschrijven hebben niet
in alle culturen dezelfde betekenis, of bestaan gewoon niet
1. Indianen: de ziekte van de witte man (alcohol) of indiaanse ziekten. Het een is in hun
ogen het gevolg van invloeden van buiten de cultuur, terwijl het ander ontstaat door een
verstoorde relatie met het traditionele stamleven. Bij indiaanse ziekten hulp van
sjamanen en medicijnmannen. Bij witte ziekten hulp van de geneeskunde van de
witte man.
2. vb. Angst :Westerlingen: ervaren angst in de vorm van bezorgdheid over het
bijvoorbeeld kunnen verliezen van hun job Afrikaanse culturen: angst in de vorm van
vrees zich niet te kunnen voortplanten of angst voor tovenarij en boze geesten
3. Vb. Depressie Aziatische cultuur: sterke nadruk op fysieke symptomen van depressie
zoals vermoeidheid // Westen: focus op psychologische symptomen zoals schuldgevoel
4
stoornissen
Les 1: introductie, classificatie en diagnostiek
Thematieken:
1. Middelenmisbruik (alcohol)
2. Stemmingsproblematieken
3. Stressgerelateerde problematieken en burn-out
4. Angst en Trauma en PTSD
5. Persoonlijkheidsstoornissen
6. Schizofreniespectrumstoornissen
Doel crusus: contact met ander:,
Sensitiviteit vergroten voorpsychische kwetsbaarheid gedrag, uitspraken, opvallende indrukken
die mogelijks verwijzen naar pathologie
Gedrag van cliënt kunnen plaatsen binnen de vermoedelijk grotere problematiek van belang voor
afgestemd reageren en het verstevigen van de vertrouwens- en werkrelatie
1. Introductie
Psychische problemen vs. psychiatrische diagnose (DSM)
• Psychische problemen: link met contextfactoren en psychologische
processen
• Psychiatrische diagnose vanuit medisch model
! Biopsychosociale benadering van psychische moeilijkheden (zie latere lessen)
Om een psychiatrische diagnose te krijgen dien je te voldoen aan een aantal
vooraf vastgelegde en onderzochte symptomen (DSM zie later)
Psychische moeilijkheden en emotionele problemen zijn echter niet gereserveerd
voor enkel de groep met een diagnose
1.1 Psychische problemen in maatschappelijke context
Het begrip veerkracht of ‘resilience’ : de mate waarin het individu het hoofd kan
bieden aan negatieve life events en spanning.
Veerkracht = het resultaat van een complex samenspel tussen individuele
determinanten en bredere sociale, context- en maatschappelijke factoren
Maatschappelijke invloeden?
1.1.1 prikelrijke omgeving
“Druk, druk, druk”
Snelheid van leven invloed op psychische draagkracht en functioneren
Focus op kortdurende resultaatsverbindingen: meer en beter
Tijd als commercieel product vb. Welness / Deeltijds werken
Groeiende belangstelling voor yoga, meditatie, mindfulness
Helpt vertragen, in het moment zijn, ‘mindful’ zijn
1.2 geluksmaatschappij (dirk de wachter)
Geluk als doel op zich (cfr. sociale media) vs. momenten van geluk
‘Borderline times’
Opgejaagd, onrustig
Stemmingswisselingen: van extreem geluk naar diep ongelukkig
Erbij willen horen vs. angst en verdriet bij afwijzing
1.3 (Ontbreken van) zingeving
Wegvallen religie: opdracht om zelf de zin v/h leven te vinden
Focus op ‘ik’: zingeving wordt individueel bepaald (niet collectief zoals in religie)
à Gevolgen:
• De illusie dat we zelf alles moeten kunnen en dat we voor alles wat ons
overkomt zelf verantwoordelijk zijn (beter je best doen)
1
, • ’De maakbare mens’
- Voedingssupplementen
- Prestatiegericht sporten
- Plastische chirurgie etc.
à Impact van dit discours op mentale gezondheid individu:
• Als het niet lukt, ligt het aan jezelf
Vb. Burn-out: ‘Ik ben te zwak’
• Overdiagnostisering van normale emoties en reacties
Cfr. ’Er is iets mis met u, je moet er iets aan (laten) doen!’
Overdiagnosticering
‘Lastig’ gedrag: adhd, oppositioneel, gedragsstoornis
Niet gelukkig: depressief
Persoonlijkheidsstoornissen
2. Psychiatrische problemen
Psychische problemen Psychiatrische stoornissen
Grote economische kost: wereldwijd 43% ziektedagen
Het onbekende:
Taboe en stigmatisering
Vooroordelen:
1. Psychiatrische aandoeningen bestaan niet. Het zit tussen de oren’
2. Mensen met ernstige mentale ziekte zijn doorgaans gevaarlijk en gewelddadig
3. Mentale ziekten zijn een gevolg van een slechte opvoeding
4. Depressie is het gevolg van een zwakke persoonlijkheid
5. Mentale ziekten kunnen overwonnen worden met voldoende wilskracht
6. Verslaving is een keuze van levensstijl
2.1 afwijkend gedrag
Wanneer is iets nu een normale variatie van menselijke emotie/gedrag? En
wanneer spreken we afwijkend gedrag en wanneer van een psychiatrische
stoornis?
à Psychopathologie:
• = “De wetenschap of studie van het psychisch lijden”
• Ontstaan, voorbestaan, behandeling
We kennen allemaal wel iemand die we anders zouden kunnen noemen, maar
daarom niet echt ‘gestoord’. Toch hebben we allemaal wel in meerdere of mindere
mate weleens extreem onprettige gedachten en gevoelens of vertonen we weleens
onbegrijpelijke reacties of gedrag. Een belangrijk vraag is dus wanneer iets gezien
kan worden als afwijkend?
Twee benaderingswijzen:
1. psychologie van het pathologische: vertrekpunt zijn pathologische
fenomenen en vanuit de psychologie gerichte analyse van psychische
stoornissen
2. pathologie van het psychologische: vertrekpunt: algemene (normale
psychische processen (waarneming, denken, bewustzijn,..) en van daaruit
analyse van de pathologische varianten
2.1.1belangrijke begrippen:
Psychiatrie
= “De toegepaste wetenschap: de empirische toepassing van de studie”
Psychotherapie
= “Behadelmethode, interventies gericht op de afname van psychische klachten en het bevorderen van
2
,het welzijn”
3
, 2.2 Definiëren van afwijkend gedrag
“Normaal” gedrag onderscheiden van “abnormaal gedrag” is je bewegen op glad
ijs.
Iedereen kent periodes waarin hij moe, apathisch, of licht depressief is.
Wanneer die emoties ontsporen en in het dagelijkse leven hinder opleveren is
er sprake van een psychische ziekte.
2.2.2 Definiëren van afwijkend gedrag: criteria
1. Uitzonderlijk
Uitzonderlijk gedrag krijgt het etiket afwijkend vb. Weinig mensen beweren dat ze
dingen zien die er niet zijn. Let op: impact van cultuur – in niet westerse culturen kan
het horen van stemmen onder bepaalde omstandigheden juist niet gezien worden
als uitzonderlijk cfr. religieuze ervaringen. Wat uitzonderlijk is staat altijd in
verhouding tot de cultuur.
2. Sociaal afwijkend
Als samenleving hebben we bepaalde normen die bepalen welk gedrag
acceptabel is in een bepaalde context. In het westen vinden we iemand die alle
onbekende mannen onbetrouwbaar vind vaak onnodig wantrouwend. In een
kannibalistische stam is dat wantrouwen naar onbekende mannen waarschijnlijk zeer
gerechtvaardigd. Wat afwijkend is, is dus afhankelijk van culturele verschillen én van
generatieverschillen. Vb. Homoseksualiteit werd pas in 1973 uit de DSM gehaald.
3. Foute perceptie of interpretatie van de realiteit
Prikkels die we opnemen van de zintuigen en deze via cognitieve processen
verwerken tot een juiste representatie van de realiteit. Soms loopt er iets mis
waardoor de realiteit niet juist geïnterpreteerd wordt (wanen) of er representaties
gemaakt worden van dingen die er niet zijn (hallucinaties).
4. Aanzienlijk emotioneel lijden
Normale reactie op een abnormale situatie vs het omgekeerde. Heftige emoties
op zich zijn niet afwijkend, tenzij ze lange tijd na de aanleiding van de emoties nog in
alle hevigheid aanwezig zijn en het dagelijks functioneren belemmeren.
5. Ongepast of contraproductief gedrag
Gedrag dat de persoon belemmert in dagelijks functioneren vb. Alcoholgebruik
6. Gevaar
Gevaar gedrag dat gevaar oplevert voor de persoon zelf of voor de ander
2.2.3 culturele aspecten
Concepten van gezondheid en ziekte kunnen in verschillende culturen een
verschillende betekenis hebben
Abnormale gedragspatronen kunnen zich op verschillende manieren uiten
De woorden (termen)waarmee we psychische stoornissen beschrijven hebben niet
in alle culturen dezelfde betekenis, of bestaan gewoon niet
1. Indianen: de ziekte van de witte man (alcohol) of indiaanse ziekten. Het een is in hun
ogen het gevolg van invloeden van buiten de cultuur, terwijl het ander ontstaat door een
verstoorde relatie met het traditionele stamleven. Bij indiaanse ziekten hulp van
sjamanen en medicijnmannen. Bij witte ziekten hulp van de geneeskunde van de
witte man.
2. vb. Angst :Westerlingen: ervaren angst in de vorm van bezorgdheid over het
bijvoorbeeld kunnen verliezen van hun job Afrikaanse culturen: angst in de vorm van
vrees zich niet te kunnen voortplanten of angst voor tovenarij en boze geesten
3. Vb. Depressie Aziatische cultuur: sterke nadruk op fysieke symptomen van depressie
zoals vermoeidheid // Westen: focus op psychologische symptomen zoals schuldgevoel
4
