Pedagogie
Pedagogie ................................................................................................................................................ 1
1 Begripsomschrijving ............................................................................................................................. 3
1.1 Definitie van opvoeden ................................................................................................................. 3
1.2 Opvoeding als wetenschap: de variabelen.................................................................................... 3
1.2.1 Het kind .................................................................................................................................. 4
1.2.2 De opvoeder of ouder ............................................................................................................ 4
1.2.3 De opvoedingscontext ............................................................................................................ 5
1.3 Opvoedingsmodellen .................................................................................................................... 7
1.3.1 Ecologisch model - Bronfenbrenner ....................................................................................... 7
1.3.2 Procesmodel - Belsky.............................................................................................................. 8
1.3.3 Balansmodel – Bakker ............................................................................................................ 9
2 De praktijk van het opvoeden: een kwestie van vraag en aanbod .................................................... 11
2.1 Opvoeden: een kwestie van vraag en aanbod ............................................................................ 11
2.2 De pedagogische vraag van het kind ........................................................................................... 11
2.2.1 Ontwikkelingstaken .............................................................................................................. 11
2.2.2 De basisnoden ...................................................................................................................... 11
2.3 Het pedagogisch aanbod ............................................................................................................. 12
2.3.1 Opvoedingstaken.................................................................................................................. 12
2.3.2 Opvoedingsstijlen ................................................................................................................. 12
2.4 Het samenleven tussen ouders en kind ...................................................................................... 13
2.4.1 De opvoedingsdomeinen...................................................................................................... 13
2.4.2 Pedagogisch klimaat ............................................................................................................. 14
2.4.3 Situatiehantering .................................................................................................................. 14
2.5 Wat is goed opvoeden? ............................................................................................................... 15
3 Opvoedingsproblemen: wanneer opvoeden niet meer vanzelfsprekend is ...................................... 16
3.1 Opvoeden in de hedendaagse maatschappij .............................................................................. 16
3.1.1 Opvoeding als relationeel en sociaal proces ........................................................................ 16
3.1.2 Opvoeden in een snel veranderende maatschappij............................................................. 16
3.2 Begripsomschrijving .................................................................................................................... 17
3.3 Een continuüm van opvoedingsvragen tot P.O.S. ....................................................................... 17
3.4 Primair of secundair .................................................................................................................... 17
3.4.1 Primaire opvoedingsproblemen ........................................................................................... 17
3.4.2 Secundaire opvoedingsproblemen....................................................................................... 18
3.5 Hulpverlening in het pedagogisch werkveld ............................................................................... 18
3.5.1 Het kader integrale jeugdhulp .............................................................................................. 18
, 3.5.2 Concrete diensten binnen het rechtstreeks toegankelijk aanbod ....................................... 21
3.5.3 Gepast omgaan met verontrusting ...................................................................................... 22
4 De theorie van Nagy ........................................................................................................................... 25
4.1 Inleiding – De contextuele benadering ....................................................................................... 25
4.2 De vier dimensies ........................................................................................................................ 25
4.3 Loyaliteiten .................................................................................................................................. 27
5 Verschillende gezinstypes .................................................................................................................. 29
5.1 Ouders met een kind met een beperking ................................................................................... 29
5.1.1 Personen met een beperking in de maatschappij: terminologie ......................................... 29
5.1.2 Leren leven met een levend verlies...................................................................................... 30
5.1.3 Ouders en hun kind met een beperking: ouderschap en ontwikkeling ‘onder druk’ .......... 30
5.1.4 De positieve invloed ............................................................................................................. 31
5.1.5 Tot slot: de relatie met de hulpverlener .............................................................................. 31
5.2 Scheiding ..................................................................................................................................... 32
5.2.1 Inleiding ................................................................................................................................ 32
5.2.2 Gevolgen van scheiding ........................................................................................................ 33
5.2.3 Hoe het kind ondersteunen.................................................................................................. 35
5.2.4 Blijf als logopedist uit de strijd ............................................................................................. 37
5.3 Nieuw samengestelde gezinnen (NSG) ....................................................................................... 38
5.3.1 Inleiding ................................................................................................................................ 38
5.3.2 Een specifieke gezinsdynamiek ............................................................................................ 39
5.3.3 Andere afgrenzingsprocessen .............................................................................................. 39
5.3.4 Gevolgen voor kinderen ................................................................................................ 40
5.3.5 Hoe ondersteunen? .............................................................................................................. 40
6 Pedagogische vaardigheden ............................................................................................................... 41
6.1 Positieve aandacht, aanmoediging en prijzen – positief opvoedingsklimaat ............................. 41
6.1.1 Aanmoedigen ....................................................................................................................... 42
6.2 Belonen........................................................................................................................................ 42
6.3 Grenzen stellen............................................................................................................................ 44
, 1 Begripsomschrijving
1.1 Definitie van opvoeden
Het is niet makkelijk om op een professionele manier naar opvoeding te kijken, omdat je op dat vlak
geen onbeschreven blad bent. Iedereen heeft een eigen opvoeding gehad.
Definitie Hellincks ‘opvoeden’
“Opvoeden is een complex fenomeen dat verweven is met vele andere aspecten van het
dagelijkse leven. De kern van het opvoeden bestaat uit de veelvuldige interacties tussen een
kind en een opvoeder. Als opvoeder beschouwen we iedereen die gedurende langere tijd dag
in dag uit met een kind samenleeft en zich verantwoordelijk weet/voelt voor de ontwikkeling
en de toekomst van het kind.”
o Opvoeden = een complex fenomeen
o Kern van opvoeden = samenleven
Functionele versus intentionele opvoeding
Ook wel impliciete of expliciete sturing van het opvoedingsproces genoemd
o Functionele/impliciete opvoeding = onbewuste of niet-bedoelde beïnvloeding
dagdagelijkse omgang die een grote invloed uitoefent op kinderen
o Intentionele/expliciete opvoeding = meer nadrukkelijke vorm van sturen het
optreden van ouders is dan bewust gericht op het gedrag of de ontwikkeling van het
kind
Definitie Hellincks ‘opvoeder’
“Personen die zich gedurende lange tijd intens met het kind samenleven en zich voor het kind
verantwoordelijk voelen.”
o Zich verantwoordelijk voelen/weten = toekomstgericht, gerelateerd aan wat het
kind later zal worden
Opvoeding als een complementair en circulair proces
- Complementair = de opvoeder én het kind dragen bij aan het proces en veronderstellen
elkaar daarin = interdependente asymmetrie
o Bv. boven de wieg van een baby hangen en onnozel doen – baby lacht – nog meer
onnozel doen kind lokt het gedrag uit en beïnvloed de volwassenen
- Circulair = in de bijdrage die de opvoeder en het kind aan het proces leveren worden ze door
de andere beïnvloed
Opvoeden is multifactorieel = verschillende beïnvloedende factoren
o Interventie van de ouders
o Kind is actief
o Het leefklimaat: de opvoedingscontext
1.2 Opvoeding als wetenschap: de variabelen
Opvoeding = een systeem
Samenhangend geheel van verschillende factoren
Een verandering in één factor zal onvermijdelijk gevolgen hebben op de andere factoren
- Cluster van opvoedingsfactoren = een opvoedingsvariabele
- De manier waarop de verschillende variabele zich tot elkaar verhouden en elkaar
beïnvloeden = opvoedingsmodel
, 1.2.1 Het kind
Het kind komt niet op de wereld als een onbeschreven blad de ene opvoeding zal gemakkelijker
gaan dan de andere
- Genetische factoren
- Neurobiologische invloeden
- Pre-, peri- en postnatale invloeden
Komt tot uiting in de temperamentkenmerken:
- Zijn gericht op de in aanleg meegegeven vitaliteit (opgewekt, rustig, mate van
concentratie…)
- Hoe zijn of haar emotionele huishouding in elkaar zit en hoe actief of passief iemand is
Verschillende vormen van temperament:
- Moeilijk temperament: veel huilen, slapen en eten moeilijk, onregelmatige stoelgang,
reageren afwerend en moeilijk op nieuwe indrukken en situaties, driftbuien bij frustraties
10% van de kinderen
- Gemakkelijk temperament: reageren positief, huilen minder, passen zich makkelijk aan
nieuwe situaties, gewoonten of veranderingen, eten en slapen makkelijk, regelmatige
stoelgang
40% van de kinderen
- Langzame starters: combinatie van beide groepen, hun biologische functies zijn regelmatiger
dan de eerste groep, ze reageren mild maar wel negatief op nieuwe situaties en prikkels,
trekken bij nieuwe contacten snel terug en kunnen zich moeilijk aanpassen, afwachtende
kinderen
15% van de kinderen
De resteren 35% van de kinderen valt niet in te delen
Andere kenmerken die de opvoedingsrelatie en -situatie beïnvloeden
- Fysieke kenmerken
o Bv er nog niet uitzien als je leeftijd waardoor de
ouders je jonger behandelen.
o Bv mama heeft papa verlaten door agressie, de
zoon begint nu te lijken op de vader wat een
trigger is voor de moeder.
- Geslacht
- …
Het moeilijkst is omgaan met het kind dat je op de wereld
hebt gezet en niet met het kind dat je had verwacht.
1.2.2 De opvoeder of ouder
Persoonlijkheidskenmerken van de ouder
Volgens Belsky de belangrijkste determinerende factor van het pedagogisch handelen
- Persoonlijkheid/temperament (cognitief, affectief, sociaal,…)
- Leeftijd
- Gezondheid (fysiek en mentaal)
Opvoedingsgeschiedenis
- Indirecte invloed: opvoedingsgeschiedenis van de ouders heeft hun persoonlijkheid mee
bepaald en beïnvloed zo de opvoeding
Pedagogie ................................................................................................................................................ 1
1 Begripsomschrijving ............................................................................................................................. 3
1.1 Definitie van opvoeden ................................................................................................................. 3
1.2 Opvoeding als wetenschap: de variabelen.................................................................................... 3
1.2.1 Het kind .................................................................................................................................. 4
1.2.2 De opvoeder of ouder ............................................................................................................ 4
1.2.3 De opvoedingscontext ............................................................................................................ 5
1.3 Opvoedingsmodellen .................................................................................................................... 7
1.3.1 Ecologisch model - Bronfenbrenner ....................................................................................... 7
1.3.2 Procesmodel - Belsky.............................................................................................................. 8
1.3.3 Balansmodel – Bakker ............................................................................................................ 9
2 De praktijk van het opvoeden: een kwestie van vraag en aanbod .................................................... 11
2.1 Opvoeden: een kwestie van vraag en aanbod ............................................................................ 11
2.2 De pedagogische vraag van het kind ........................................................................................... 11
2.2.1 Ontwikkelingstaken .............................................................................................................. 11
2.2.2 De basisnoden ...................................................................................................................... 11
2.3 Het pedagogisch aanbod ............................................................................................................. 12
2.3.1 Opvoedingstaken.................................................................................................................. 12
2.3.2 Opvoedingsstijlen ................................................................................................................. 12
2.4 Het samenleven tussen ouders en kind ...................................................................................... 13
2.4.1 De opvoedingsdomeinen...................................................................................................... 13
2.4.2 Pedagogisch klimaat ............................................................................................................. 14
2.4.3 Situatiehantering .................................................................................................................. 14
2.5 Wat is goed opvoeden? ............................................................................................................... 15
3 Opvoedingsproblemen: wanneer opvoeden niet meer vanzelfsprekend is ...................................... 16
3.1 Opvoeden in de hedendaagse maatschappij .............................................................................. 16
3.1.1 Opvoeding als relationeel en sociaal proces ........................................................................ 16
3.1.2 Opvoeden in een snel veranderende maatschappij............................................................. 16
3.2 Begripsomschrijving .................................................................................................................... 17
3.3 Een continuüm van opvoedingsvragen tot P.O.S. ....................................................................... 17
3.4 Primair of secundair .................................................................................................................... 17
3.4.1 Primaire opvoedingsproblemen ........................................................................................... 17
3.4.2 Secundaire opvoedingsproblemen....................................................................................... 18
3.5 Hulpverlening in het pedagogisch werkveld ............................................................................... 18
3.5.1 Het kader integrale jeugdhulp .............................................................................................. 18
, 3.5.2 Concrete diensten binnen het rechtstreeks toegankelijk aanbod ....................................... 21
3.5.3 Gepast omgaan met verontrusting ...................................................................................... 22
4 De theorie van Nagy ........................................................................................................................... 25
4.1 Inleiding – De contextuele benadering ....................................................................................... 25
4.2 De vier dimensies ........................................................................................................................ 25
4.3 Loyaliteiten .................................................................................................................................. 27
5 Verschillende gezinstypes .................................................................................................................. 29
5.1 Ouders met een kind met een beperking ................................................................................... 29
5.1.1 Personen met een beperking in de maatschappij: terminologie ......................................... 29
5.1.2 Leren leven met een levend verlies...................................................................................... 30
5.1.3 Ouders en hun kind met een beperking: ouderschap en ontwikkeling ‘onder druk’ .......... 30
5.1.4 De positieve invloed ............................................................................................................. 31
5.1.5 Tot slot: de relatie met de hulpverlener .............................................................................. 31
5.2 Scheiding ..................................................................................................................................... 32
5.2.1 Inleiding ................................................................................................................................ 32
5.2.2 Gevolgen van scheiding ........................................................................................................ 33
5.2.3 Hoe het kind ondersteunen.................................................................................................. 35
5.2.4 Blijf als logopedist uit de strijd ............................................................................................. 37
5.3 Nieuw samengestelde gezinnen (NSG) ....................................................................................... 38
5.3.1 Inleiding ................................................................................................................................ 38
5.3.2 Een specifieke gezinsdynamiek ............................................................................................ 39
5.3.3 Andere afgrenzingsprocessen .............................................................................................. 39
5.3.4 Gevolgen voor kinderen ................................................................................................ 40
5.3.5 Hoe ondersteunen? .............................................................................................................. 40
6 Pedagogische vaardigheden ............................................................................................................... 41
6.1 Positieve aandacht, aanmoediging en prijzen – positief opvoedingsklimaat ............................. 41
6.1.1 Aanmoedigen ....................................................................................................................... 42
6.2 Belonen........................................................................................................................................ 42
6.3 Grenzen stellen............................................................................................................................ 44
, 1 Begripsomschrijving
1.1 Definitie van opvoeden
Het is niet makkelijk om op een professionele manier naar opvoeding te kijken, omdat je op dat vlak
geen onbeschreven blad bent. Iedereen heeft een eigen opvoeding gehad.
Definitie Hellincks ‘opvoeden’
“Opvoeden is een complex fenomeen dat verweven is met vele andere aspecten van het
dagelijkse leven. De kern van het opvoeden bestaat uit de veelvuldige interacties tussen een
kind en een opvoeder. Als opvoeder beschouwen we iedereen die gedurende langere tijd dag
in dag uit met een kind samenleeft en zich verantwoordelijk weet/voelt voor de ontwikkeling
en de toekomst van het kind.”
o Opvoeden = een complex fenomeen
o Kern van opvoeden = samenleven
Functionele versus intentionele opvoeding
Ook wel impliciete of expliciete sturing van het opvoedingsproces genoemd
o Functionele/impliciete opvoeding = onbewuste of niet-bedoelde beïnvloeding
dagdagelijkse omgang die een grote invloed uitoefent op kinderen
o Intentionele/expliciete opvoeding = meer nadrukkelijke vorm van sturen het
optreden van ouders is dan bewust gericht op het gedrag of de ontwikkeling van het
kind
Definitie Hellincks ‘opvoeder’
“Personen die zich gedurende lange tijd intens met het kind samenleven en zich voor het kind
verantwoordelijk voelen.”
o Zich verantwoordelijk voelen/weten = toekomstgericht, gerelateerd aan wat het
kind later zal worden
Opvoeding als een complementair en circulair proces
- Complementair = de opvoeder én het kind dragen bij aan het proces en veronderstellen
elkaar daarin = interdependente asymmetrie
o Bv. boven de wieg van een baby hangen en onnozel doen – baby lacht – nog meer
onnozel doen kind lokt het gedrag uit en beïnvloed de volwassenen
- Circulair = in de bijdrage die de opvoeder en het kind aan het proces leveren worden ze door
de andere beïnvloed
Opvoeden is multifactorieel = verschillende beïnvloedende factoren
o Interventie van de ouders
o Kind is actief
o Het leefklimaat: de opvoedingscontext
1.2 Opvoeding als wetenschap: de variabelen
Opvoeding = een systeem
Samenhangend geheel van verschillende factoren
Een verandering in één factor zal onvermijdelijk gevolgen hebben op de andere factoren
- Cluster van opvoedingsfactoren = een opvoedingsvariabele
- De manier waarop de verschillende variabele zich tot elkaar verhouden en elkaar
beïnvloeden = opvoedingsmodel
, 1.2.1 Het kind
Het kind komt niet op de wereld als een onbeschreven blad de ene opvoeding zal gemakkelijker
gaan dan de andere
- Genetische factoren
- Neurobiologische invloeden
- Pre-, peri- en postnatale invloeden
Komt tot uiting in de temperamentkenmerken:
- Zijn gericht op de in aanleg meegegeven vitaliteit (opgewekt, rustig, mate van
concentratie…)
- Hoe zijn of haar emotionele huishouding in elkaar zit en hoe actief of passief iemand is
Verschillende vormen van temperament:
- Moeilijk temperament: veel huilen, slapen en eten moeilijk, onregelmatige stoelgang,
reageren afwerend en moeilijk op nieuwe indrukken en situaties, driftbuien bij frustraties
10% van de kinderen
- Gemakkelijk temperament: reageren positief, huilen minder, passen zich makkelijk aan
nieuwe situaties, gewoonten of veranderingen, eten en slapen makkelijk, regelmatige
stoelgang
40% van de kinderen
- Langzame starters: combinatie van beide groepen, hun biologische functies zijn regelmatiger
dan de eerste groep, ze reageren mild maar wel negatief op nieuwe situaties en prikkels,
trekken bij nieuwe contacten snel terug en kunnen zich moeilijk aanpassen, afwachtende
kinderen
15% van de kinderen
De resteren 35% van de kinderen valt niet in te delen
Andere kenmerken die de opvoedingsrelatie en -situatie beïnvloeden
- Fysieke kenmerken
o Bv er nog niet uitzien als je leeftijd waardoor de
ouders je jonger behandelen.
o Bv mama heeft papa verlaten door agressie, de
zoon begint nu te lijken op de vader wat een
trigger is voor de moeder.
- Geslacht
- …
Het moeilijkst is omgaan met het kind dat je op de wereld
hebt gezet en niet met het kind dat je had verwacht.
1.2.2 De opvoeder of ouder
Persoonlijkheidskenmerken van de ouder
Volgens Belsky de belangrijkste determinerende factor van het pedagogisch handelen
- Persoonlijkheid/temperament (cognitief, affectief, sociaal,…)
- Leeftijd
- Gezondheid (fysiek en mentaal)
Opvoedingsgeschiedenis
- Indirecte invloed: opvoedingsgeschiedenis van de ouders heeft hun persoonlijkheid mee
bepaald en beïnvloed zo de opvoeding
