,Inhoudsopgave
College 1 Inleiding in de orthopedagogische handelingscyclus .............................................................. 3
Diagnostiek bij kinderen, jongeren & gezinnen (hoofdstuk 1)............................................................ 6
Diagnostiek bij kinderen, jongeren & gezinnen (hoofdstuk 2)............................................................ 7
Handelingsgerichte diagnostiek in het onderwijs (hoofdstuk 1) ........................................................ 8
Handelingsgerichte diagnostiek in het onderwijs (Hoofdstuk 2) ........................................................ 9
Handelingsgerichte diagnostiek in het onderwijs (hoofdstuk 3) ...................................................... 11
College 2 Diagnostisch besluitvormingsproces ..................................................................................... 12
Diagnostiek bij kinderen, jongeren & gezinnen. (Hoofdstuk 6) ........................................................ 17
Handleiding integrale casusbeschrijving ........................................................................................... 18
Deel A: Theoretische basis ............................................................................................................ 18
Deel B: Eisen en richtlijnen casusbeschrijving ............................................................................... 19
Handelingsgerichte diagnostiek in het onderwijs (Hoofdstuk 4) ...................................................... 22
College 3 ................................................................................................................................................ 23
Handelingsgerichte diagnostiek in het onderwijs (Hoofdstuk 5) ...................................................... 28
Handelingsgerichte diagnostiek in het onderwijs (Hoofdstuk 6) ...................................................... 29
Artikel: Eerst begrijpen, dan (be)handelen. Het belang van de verklarende analyse ....................... 30
College 4 ................................................................................................................................................ 31
Rapport: Algemeen en specifiek werkzame factoren in de jeugdzorg – stand van discussie ........... 37
College 5 ................................................................................................................................................ 38
Waarom is dit SMARTIES? Voorbeeld 1: ....................................................................................... 40
Wat is een SMARTIES doel? Voorbeeld 2 ...................................................................................... 42
College 6 ................................................................................................................................................ 44
Psychologische gespreksvoering: een basis voor hulpverlening ....................................................... 53
Hoofdstuk 2: De gezindheid van de hulpverlener ......................................................................... 53
Hoofdstuk 3: De cliëntgerichte benadering .................................................................................. 53
Hoofdstuk 4: De sociaal-leer-theoretische benadering ................................................................ 54
Hoofdstuk 5: De hulpverlener aan het werk ................................................................................. 54
Handelingsgerichte diagnostiek in het onderwijs (hoofdstuk 10) .................................................... 55
Artikel: Analysis of the Prospective Relation Between Alliance and Outcome in Child and
Adolescent Psychotherapy ................................................................................................................ 56
2
,College 1 Inleiding in de orthopedagogische handelingscyclus
Orthopedagogische handelingscyclus
Dit schema staat het hele vak centraal, elke stap moet je uitwerken. Ook in eindopdracht
Altijd staat reflectie centraal – hoe interpreteer ik de situatie en wat heeft dat voor invloed.
Foto symboliseert diagnostiek, door de bomen het bos niet meer zien. Tools krijgen hoe je dat proces
aan kan gaan, jij als behandelaar samen met je cliënt kundig om die verder te helpen.
Wat is diagnostiek?
• Definitie van Dale: vaststelling op grond van verschijnselen (bv. een ziekte)
• Diagnostiek is geen doel op zich, maar een middel om te kunnen adviseren over de meest
geschikte behandeling voor een specifiek cliëntsysteem (Pameijer).
Verschil? Cliëntgerichtheid – procesgerichtheid – vaststelling vs. aanpakken van probleem
(diagnostiek ten gunste van de behandeling en niet een doel op zich)
Waarom focus op handelingsgerichte diagnostiek?
• Maatschappelijke ontwikkelingen (classificatie, normaliteit, vraaggericht)
- Helpt het classificeren van gedrag wel? Heb je classificatie nodig?
- Wat is nou normaal en wat is afwijkend gedrag, dat is iets wat we als samenleving
bepalen. Onze maatschappij gericht op goed presteren, hier worden kinderen ook
mee opgevoed, dit kan bijvoorbeeld ook tot probleemgedrag leiden. DSM categorieën
veranderen ook door de tijd, dit komt door de maatschappelijke normen.
- Wat is precies de vraag? Waar lopen zij tegen aan? Waar hebben zij last van?
• Wijze van hulpverlenen (oplossingsgericht, empowerment, context)
- Kwaliteit van samenwerkingsrelatie is van belang, wanneer dit van hoge kwaliteit is, is
de behandeling vaak effectiever.
- Invloed van context, meer systemische visie op gedragsproblemen. Context
belangrijke rol.
• Wetenschappelijke ontwikkelingen; evidence based
- Kennis over welke interventies werken
• Professionele houding (algemeen werkzame factoren)
- We weten veel meer over wat werkt in hulpverlening.
- Je kunt je richten op je problemen, maar ook juist richten op de situaties waar geen
problemen zijn. (oplossingsgericht werken)
Handelingsgerichte diagnostiek (Pameijer)
• Fundament: empirische cyclus, diagnostische cyclus
• Praktijkmodel
Goede diagnostiek? (Pameijer)
• Overzicht: wat gaat goed en wat kan beter?\
• Inzicht: hoe kunnen we deze situatie begrijpen?
• Uitzicht: welke aanpak heeft de grootste kans van slagen?
3
, • Terugblik: was de aanpak effectief?
“Diagnostiek is maatwerk” (Pameijer)
‘het gaat om de unieke situatie van dit kind, bij deze ouders/verzorgers, op deze school met deze
leerkracht, op dit werk met deze vaas, wonend in dit huis in deze buurt in deze maatschappij’
Verschillende diagnostische vraagstellingen
Onderkennend: wat is er aan de hand? (Is er sprake van een probleem met mij kind?)
Verklarend: waarom is de situatie problematisch? (Waarom is mijn kind zo druk?)
Veranderingsgericht: hoe kan je beïnvloeden? Wat is veranderbaar? (Wat kunnen we doen zodat hij
wel goed mee kan doen in de klas?)
Adviesgericht: welke doelen streven we na, wat hebben ze nodig? (Wat kunnen we doen voor ouders
dat we ze meer structuur kunnen bieden?)
Evaluerend: zijn de doelen in zicht of behaald? (Wat is het effect van deze interventie?)
Handelingsgerichte diagnostiek Pameijer & Van Beukering, 2015)
1) Beeld over welke klachten er zijn en hoe het samenhangt
2) Integreer je deze informatie (maak je keuze weet je genoeg of nog niet?)
3) Hoe kan dit gedrag van dit kind ontstaan? Hypothesen onderzoeken. En de uitkomsten
daarvan geven je dan handvatten
Wanneer je na de intakefase/strategiefase eigenlijk al weet hoe het zit (bv. te weinig structuur) kun je
ook direct naar de integratie/aanbevelingsfase
Bij elke stap denk je is deze stap nodig? Focus op het handelen.
Uitgangspunten handelingsgerichte diagnostiek
1. Werkwijze is doelgericht, toewerkend naar advies
2. Transactioneel kader (interactieketen: jou gedrag wordt beïnvloed door anderen maar jou
gedrag beïnvloed ook gedrag van anderen. Omgeving heeft invloed)
- Omgeving geeft soms heel ander inzicht
3. Opvoedings/beleidingsbehoeften staan centraal
- Gaat erom wat de cliënt wil, hun klachten en hun keuzes wat ze ermee willen. Gaat erom
wat zij belangrijk vinden, dat staat centraal.
4. Ouders/verzorgers/leerkrachten doen ertoe evenals hun ondersteuningsbehoeften
- Je neemt mensen serieus, geen opvatting over wat ze doen, je hoeft een oordeel
daarover te hebben. Alleen oprechte interesse in hoe het gaat.
5. Positieve aspecten
- Niet alleen focus op de problemen maar ook focus op de dingen die goed gaan. Het
relativeert en geeft hoop aan mensen. Hoe zou je willen dat het eruit ziet.
6. Orthopedagogen werken samen met ouder/verzorgers/leerkrachten
- Niet in machtsverhouding, gelijkwaardigheid is belangrijk. Ouders is expert over zijn
eigen kind. Gezamenlijkheid over verklaringen en interventies: is belangrijk voor
motivatie.
7. HGD verloopt systematisch en transparant
Casus Eshter
Vindt er diagnostiek plaats?
Er wordt een probleem geschetst en er wordt daarna gezocht naar een oplossing.
4
College 1 Inleiding in de orthopedagogische handelingscyclus .............................................................. 3
Diagnostiek bij kinderen, jongeren & gezinnen (hoofdstuk 1)............................................................ 6
Diagnostiek bij kinderen, jongeren & gezinnen (hoofdstuk 2)............................................................ 7
Handelingsgerichte diagnostiek in het onderwijs (hoofdstuk 1) ........................................................ 8
Handelingsgerichte diagnostiek in het onderwijs (Hoofdstuk 2) ........................................................ 9
Handelingsgerichte diagnostiek in het onderwijs (hoofdstuk 3) ...................................................... 11
College 2 Diagnostisch besluitvormingsproces ..................................................................................... 12
Diagnostiek bij kinderen, jongeren & gezinnen. (Hoofdstuk 6) ........................................................ 17
Handleiding integrale casusbeschrijving ........................................................................................... 18
Deel A: Theoretische basis ............................................................................................................ 18
Deel B: Eisen en richtlijnen casusbeschrijving ............................................................................... 19
Handelingsgerichte diagnostiek in het onderwijs (Hoofdstuk 4) ...................................................... 22
College 3 ................................................................................................................................................ 23
Handelingsgerichte diagnostiek in het onderwijs (Hoofdstuk 5) ...................................................... 28
Handelingsgerichte diagnostiek in het onderwijs (Hoofdstuk 6) ...................................................... 29
Artikel: Eerst begrijpen, dan (be)handelen. Het belang van de verklarende analyse ....................... 30
College 4 ................................................................................................................................................ 31
Rapport: Algemeen en specifiek werkzame factoren in de jeugdzorg – stand van discussie ........... 37
College 5 ................................................................................................................................................ 38
Waarom is dit SMARTIES? Voorbeeld 1: ....................................................................................... 40
Wat is een SMARTIES doel? Voorbeeld 2 ...................................................................................... 42
College 6 ................................................................................................................................................ 44
Psychologische gespreksvoering: een basis voor hulpverlening ....................................................... 53
Hoofdstuk 2: De gezindheid van de hulpverlener ......................................................................... 53
Hoofdstuk 3: De cliëntgerichte benadering .................................................................................. 53
Hoofdstuk 4: De sociaal-leer-theoretische benadering ................................................................ 54
Hoofdstuk 5: De hulpverlener aan het werk ................................................................................. 54
Handelingsgerichte diagnostiek in het onderwijs (hoofdstuk 10) .................................................... 55
Artikel: Analysis of the Prospective Relation Between Alliance and Outcome in Child and
Adolescent Psychotherapy ................................................................................................................ 56
2
,College 1 Inleiding in de orthopedagogische handelingscyclus
Orthopedagogische handelingscyclus
Dit schema staat het hele vak centraal, elke stap moet je uitwerken. Ook in eindopdracht
Altijd staat reflectie centraal – hoe interpreteer ik de situatie en wat heeft dat voor invloed.
Foto symboliseert diagnostiek, door de bomen het bos niet meer zien. Tools krijgen hoe je dat proces
aan kan gaan, jij als behandelaar samen met je cliënt kundig om die verder te helpen.
Wat is diagnostiek?
• Definitie van Dale: vaststelling op grond van verschijnselen (bv. een ziekte)
• Diagnostiek is geen doel op zich, maar een middel om te kunnen adviseren over de meest
geschikte behandeling voor een specifiek cliëntsysteem (Pameijer).
Verschil? Cliëntgerichtheid – procesgerichtheid – vaststelling vs. aanpakken van probleem
(diagnostiek ten gunste van de behandeling en niet een doel op zich)
Waarom focus op handelingsgerichte diagnostiek?
• Maatschappelijke ontwikkelingen (classificatie, normaliteit, vraaggericht)
- Helpt het classificeren van gedrag wel? Heb je classificatie nodig?
- Wat is nou normaal en wat is afwijkend gedrag, dat is iets wat we als samenleving
bepalen. Onze maatschappij gericht op goed presteren, hier worden kinderen ook
mee opgevoed, dit kan bijvoorbeeld ook tot probleemgedrag leiden. DSM categorieën
veranderen ook door de tijd, dit komt door de maatschappelijke normen.
- Wat is precies de vraag? Waar lopen zij tegen aan? Waar hebben zij last van?
• Wijze van hulpverlenen (oplossingsgericht, empowerment, context)
- Kwaliteit van samenwerkingsrelatie is van belang, wanneer dit van hoge kwaliteit is, is
de behandeling vaak effectiever.
- Invloed van context, meer systemische visie op gedragsproblemen. Context
belangrijke rol.
• Wetenschappelijke ontwikkelingen; evidence based
- Kennis over welke interventies werken
• Professionele houding (algemeen werkzame factoren)
- We weten veel meer over wat werkt in hulpverlening.
- Je kunt je richten op je problemen, maar ook juist richten op de situaties waar geen
problemen zijn. (oplossingsgericht werken)
Handelingsgerichte diagnostiek (Pameijer)
• Fundament: empirische cyclus, diagnostische cyclus
• Praktijkmodel
Goede diagnostiek? (Pameijer)
• Overzicht: wat gaat goed en wat kan beter?\
• Inzicht: hoe kunnen we deze situatie begrijpen?
• Uitzicht: welke aanpak heeft de grootste kans van slagen?
3
, • Terugblik: was de aanpak effectief?
“Diagnostiek is maatwerk” (Pameijer)
‘het gaat om de unieke situatie van dit kind, bij deze ouders/verzorgers, op deze school met deze
leerkracht, op dit werk met deze vaas, wonend in dit huis in deze buurt in deze maatschappij’
Verschillende diagnostische vraagstellingen
Onderkennend: wat is er aan de hand? (Is er sprake van een probleem met mij kind?)
Verklarend: waarom is de situatie problematisch? (Waarom is mijn kind zo druk?)
Veranderingsgericht: hoe kan je beïnvloeden? Wat is veranderbaar? (Wat kunnen we doen zodat hij
wel goed mee kan doen in de klas?)
Adviesgericht: welke doelen streven we na, wat hebben ze nodig? (Wat kunnen we doen voor ouders
dat we ze meer structuur kunnen bieden?)
Evaluerend: zijn de doelen in zicht of behaald? (Wat is het effect van deze interventie?)
Handelingsgerichte diagnostiek Pameijer & Van Beukering, 2015)
1) Beeld over welke klachten er zijn en hoe het samenhangt
2) Integreer je deze informatie (maak je keuze weet je genoeg of nog niet?)
3) Hoe kan dit gedrag van dit kind ontstaan? Hypothesen onderzoeken. En de uitkomsten
daarvan geven je dan handvatten
Wanneer je na de intakefase/strategiefase eigenlijk al weet hoe het zit (bv. te weinig structuur) kun je
ook direct naar de integratie/aanbevelingsfase
Bij elke stap denk je is deze stap nodig? Focus op het handelen.
Uitgangspunten handelingsgerichte diagnostiek
1. Werkwijze is doelgericht, toewerkend naar advies
2. Transactioneel kader (interactieketen: jou gedrag wordt beïnvloed door anderen maar jou
gedrag beïnvloed ook gedrag van anderen. Omgeving heeft invloed)
- Omgeving geeft soms heel ander inzicht
3. Opvoedings/beleidingsbehoeften staan centraal
- Gaat erom wat de cliënt wil, hun klachten en hun keuzes wat ze ermee willen. Gaat erom
wat zij belangrijk vinden, dat staat centraal.
4. Ouders/verzorgers/leerkrachten doen ertoe evenals hun ondersteuningsbehoeften
- Je neemt mensen serieus, geen opvatting over wat ze doen, je hoeft een oordeel
daarover te hebben. Alleen oprechte interesse in hoe het gaat.
5. Positieve aspecten
- Niet alleen focus op de problemen maar ook focus op de dingen die goed gaan. Het
relativeert en geeft hoop aan mensen. Hoe zou je willen dat het eruit ziet.
6. Orthopedagogen werken samen met ouder/verzorgers/leerkrachten
- Niet in machtsverhouding, gelijkwaardigheid is belangrijk. Ouders is expert over zijn
eigen kind. Gezamenlijkheid over verklaringen en interventies: is belangrijk voor
motivatie.
7. HGD verloopt systematisch en transparant
Casus Eshter
Vindt er diagnostiek plaats?
Er wordt een probleem geschetst en er wordt daarna gezocht naar een oplossing.
4
