Staat en recht
Literatuur week 2
Inleiding in het Nederlandse recht, Verheugt
Hoofdstuk 2
§1 Verdeling van overheidsmacht: de Trias Politica
De Trias Politica is afkomstig van de Franse denker en rechter Montesquieu. Hij
dacht dat de door Trias Politica het individu zo goed mogelijk wordt beschermd
tegen de macht van de Staat.
Als alle staatsmacht bij één hand of bij een kleine groep machthebbers zou
berusten, vormt de Staat een regelrechte bedreiging voor de vrijheid van de
burger. Er is dan sprake van machtsconcentratie, en dit leidt gemakkelijk tot
machtsmisbruik. Het is volgens Montesquieu beter om binnen de staatsmacht
onderscheid te maken tussen de verschillende taken van de Staat en deze
vervolgens te verdelen over verschillende organen. Op deze manier wordt
voorkomen dat één orgaan de gelegenheid krijgt om alle macht naar zich toe te
trekken.
De Trias Politica wordt ook wel ‘de leer van de machtenscheiding’ genoemd. Het
begrip ‘macht’ betekent hier ‘de bevoegdheid die aan een orgaan is toebedeeld’.
De leer van de machtenscheiding komt op het volgende neer:
1. De staatsmacht moet worden verdeeld over drie machten: een
wetgevende macht, een uitvoerende macht en een rechtsprekende macht.
De wetgevende macht bestaat uit het stellen van algemene, voor iedereen
in gelijke mate geldende regels. De uitvoerende macht betreft het
uitvoeren van de overheidstaken die in die algemene regels zijn
vastgelegd. De rechtsprekende macht wordt uitgeoefend voor de
beslechting van geschillen over de juiste toepassing van het recht.
2. De overheidstaken worden door drie afzonderlijke organen uitgeoefend. Er
dienen drie organen te zijn: een wetgevend orgaan, een uitvoerend orgaan
en een rechtsprekend orgaan. In verschillende organen mogen niet
dezelfde personen zitten (een lid van de Staten-Generaal mag geen
rechter zijn).
Volgens de leer van Montesquieu zijn alleen een spreiding en scheiding van
macht onvoldoende voor het goed functioneren van een staat. Er behoort een
tweede mechanisme te zijn om machtsmisbruik te voorkomen: er hoort in het
staatsbestel een systeem te zijn van ‘checks and balances’. Bij ‘checks’ gaat het
om het houden van toezicht van de een op de ander en bij ‘balances’ is bedoeld
dat er tussen de staatsorganen in een zeker evenwicht onderling wordt
samengewerkt en aldus bevoegdheden worden gedeeld.
Montesquieu wilde in zijn ‘republikeinse staat’ de wetgevende macht
toevertrouwen aan een orgaan dat wat samenstelling betreft een afspiegeling is
van het volk. Hij dacht aan een parlement dat bestaat uit twee kamers: een
Lagerhuis (gekozen door burgers) en een Hogerhuis (waarin de adel is
vertegenwoordigd).
Volgens Montesquieu moest de rechtspraak worden toevertrouwd aan een
Literatuur week 2
Inleiding in het Nederlandse recht, Verheugt
Hoofdstuk 2
§1 Verdeling van overheidsmacht: de Trias Politica
De Trias Politica is afkomstig van de Franse denker en rechter Montesquieu. Hij
dacht dat de door Trias Politica het individu zo goed mogelijk wordt beschermd
tegen de macht van de Staat.
Als alle staatsmacht bij één hand of bij een kleine groep machthebbers zou
berusten, vormt de Staat een regelrechte bedreiging voor de vrijheid van de
burger. Er is dan sprake van machtsconcentratie, en dit leidt gemakkelijk tot
machtsmisbruik. Het is volgens Montesquieu beter om binnen de staatsmacht
onderscheid te maken tussen de verschillende taken van de Staat en deze
vervolgens te verdelen over verschillende organen. Op deze manier wordt
voorkomen dat één orgaan de gelegenheid krijgt om alle macht naar zich toe te
trekken.
De Trias Politica wordt ook wel ‘de leer van de machtenscheiding’ genoemd. Het
begrip ‘macht’ betekent hier ‘de bevoegdheid die aan een orgaan is toebedeeld’.
De leer van de machtenscheiding komt op het volgende neer:
1. De staatsmacht moet worden verdeeld over drie machten: een
wetgevende macht, een uitvoerende macht en een rechtsprekende macht.
De wetgevende macht bestaat uit het stellen van algemene, voor iedereen
in gelijke mate geldende regels. De uitvoerende macht betreft het
uitvoeren van de overheidstaken die in die algemene regels zijn
vastgelegd. De rechtsprekende macht wordt uitgeoefend voor de
beslechting van geschillen over de juiste toepassing van het recht.
2. De overheidstaken worden door drie afzonderlijke organen uitgeoefend. Er
dienen drie organen te zijn: een wetgevend orgaan, een uitvoerend orgaan
en een rechtsprekend orgaan. In verschillende organen mogen niet
dezelfde personen zitten (een lid van de Staten-Generaal mag geen
rechter zijn).
Volgens de leer van Montesquieu zijn alleen een spreiding en scheiding van
macht onvoldoende voor het goed functioneren van een staat. Er behoort een
tweede mechanisme te zijn om machtsmisbruik te voorkomen: er hoort in het
staatsbestel een systeem te zijn van ‘checks and balances’. Bij ‘checks’ gaat het
om het houden van toezicht van de een op de ander en bij ‘balances’ is bedoeld
dat er tussen de staatsorganen in een zeker evenwicht onderling wordt
samengewerkt en aldus bevoegdheden worden gedeeld.
Montesquieu wilde in zijn ‘republikeinse staat’ de wetgevende macht
toevertrouwen aan een orgaan dat wat samenstelling betreft een afspiegeling is
van het volk. Hij dacht aan een parlement dat bestaat uit twee kamers: een
Lagerhuis (gekozen door burgers) en een Hogerhuis (waarin de adel is
vertegenwoordigd).
Volgens Montesquieu moest de rechtspraak worden toevertrouwd aan een
