MIDDELNEDERLANDS SCHRIFT SAMENVATTING
Een groot deel van de Middeleeuwse literatuur is enkel in handschrift te lezen.
Tentamen: we moeten een diplomatisch afschrift (transcriptie) kunnen maken.
→ Maak je door de door de schrifttekens uit de bron over te zetten in moderne
drukletters (en dus niet de woorden of betekenissen om proberen te zetten). Ook
evidente spelfouten mag je niet verbeteren in een diplomatisch afschrift.
Foneem = spraakklank
Grafeem = teken van een bepaalde klank
Allofoon = een grafeem die kan duiden op verschillende fonemen. (De a in tafel is
anders dan de a in appel).
Allografeem = wanneer van een bepaald grafeem, verschillende vormvarianten
voorkomen.
Bij transcriberen wordt de schrijfwijze van getallen en interpunctie typografisch
geïmiteerd.
Afzonderlijke lijnen ie met de pen gevormd worden, heten trek, pennentrek, haal of
penhaal.
- Je kunt een ophaal maken (pennenstreek van beneden naar boven),
- of een neerhaal (streek gemaakt met een neerwaartse beweging van de pen).
Een pen met een brede punt kan enkel van boven naar beneden getrokken worden, en
van links naar rechts getrokken (dus niet geduwd).
- een pen met een brede punt veroorzaakt automatisch zware en dunne lijnen.
- zware lijnen = schaduwlijnen
- dunne lijnen = haarstrepen/haarlijnen
- Bij een pen met een spitse punt zijn de verschillen tussen dik en dun het gevolg
van de druk die erop wordt uitgeoefend.
- door een spitsere punt kan in alle richtingen over het schrijfvlak bewogen
worden. Daardoor kunnen de luchtlijnen (binnen 1 letter of tussen 2
letters) meegeschreven worden.
- → Kenmerkend voor cursiefschrift dertiende eeuw
Gotisch schrift = Alle boekschriften na de Karolingische munkel (1200), en voor het
humanistisch schrift (renaissance, 1500).
G.I. Lieftinck (1954) onderscheidt binnen het boekschrift uit de gotische periode 3 typen:
1) Littera textualis (boekschrift);
, 2) Littera cursiva (lopend schrift)
3) Littera hybrida (mengschrift)
Een tekst wordt ingedeeld in een van deze categorieën door de volgende criteria te
onderzoeken.
- Of de a in 1 of twee verdiepingen is
Textualis ⇒ heeft a in twee verdiepingen
Cursiva ⇒ a in 1 verdieping
Hybrida ⇒ a in 1 verdieping
- Of de stokletters (b, h, k, l) rechtsboven wel of geen lus of aanzet daartoe
hebben.
Textualis ⇒ stokletters hebben bovenaan hoogstens een aanzet van links
Cursiva ⇒ lussen aan de stokletters
Hybrida ⇒ stokletters geen lussen
- Of de f en de lange s op de schrijflijn staan dan wel onder de schrijflijn lopen.
Textualis ⇒ f en lange s staan met voetje naar rechts op de schrijflijn.
Cursiva ⇒ f en s lopen onder de regel door.
Hybrida ⇒ f en lange s lopen onder de schrijflijn door.
Lieftinck maakt binnen zijn 3 typen ook een indeling naar uitvoeringsniveau:
● currens → zonder kalligrafische discipline
● libraria → duidelijk en goed leesbaar schrift, maar relatief eenvoudig en snel uit
te voeren boekschrift.
● formata → verzorgd schrift met kalligrafische pretentie.
Afkortingen in Middelnederlandse handschriften
Kopiisten van Middelnederlandse handschriften kortten veelvuldig woorden en
woorddelen af. Het afkorten van woorden kan op twee manieren:
1) suspensie ⇒ enkel het eerste deel van een woord is genoteerd. Vaak is dit dan
teruggebracht tot de beginletter(s) (o.a., bv.).
a) Als het woord is afgekort en is teruggebracht ot één letter, dan hebben
we het over syllabaire suspensie.
2) contractie ⇒ enkel de eerste en laatste letter zijn geschreven, of midden in een
woord zin letters weggelaten (drs., ca.).
Opletten: afkorting voor cristus = xrus/xristus.
NB. In Middelnederlands kende men de letter ‘h’ nog niet.
Als afkortingsteken wordt vaak de punt gebruikt, maar soms wordt die weggelaten.
Een groot deel van de Middeleeuwse literatuur is enkel in handschrift te lezen.
Tentamen: we moeten een diplomatisch afschrift (transcriptie) kunnen maken.
→ Maak je door de door de schrifttekens uit de bron over te zetten in moderne
drukletters (en dus niet de woorden of betekenissen om proberen te zetten). Ook
evidente spelfouten mag je niet verbeteren in een diplomatisch afschrift.
Foneem = spraakklank
Grafeem = teken van een bepaalde klank
Allofoon = een grafeem die kan duiden op verschillende fonemen. (De a in tafel is
anders dan de a in appel).
Allografeem = wanneer van een bepaald grafeem, verschillende vormvarianten
voorkomen.
Bij transcriberen wordt de schrijfwijze van getallen en interpunctie typografisch
geïmiteerd.
Afzonderlijke lijnen ie met de pen gevormd worden, heten trek, pennentrek, haal of
penhaal.
- Je kunt een ophaal maken (pennenstreek van beneden naar boven),
- of een neerhaal (streek gemaakt met een neerwaartse beweging van de pen).
Een pen met een brede punt kan enkel van boven naar beneden getrokken worden, en
van links naar rechts getrokken (dus niet geduwd).
- een pen met een brede punt veroorzaakt automatisch zware en dunne lijnen.
- zware lijnen = schaduwlijnen
- dunne lijnen = haarstrepen/haarlijnen
- Bij een pen met een spitse punt zijn de verschillen tussen dik en dun het gevolg
van de druk die erop wordt uitgeoefend.
- door een spitsere punt kan in alle richtingen over het schrijfvlak bewogen
worden. Daardoor kunnen de luchtlijnen (binnen 1 letter of tussen 2
letters) meegeschreven worden.
- → Kenmerkend voor cursiefschrift dertiende eeuw
Gotisch schrift = Alle boekschriften na de Karolingische munkel (1200), en voor het
humanistisch schrift (renaissance, 1500).
G.I. Lieftinck (1954) onderscheidt binnen het boekschrift uit de gotische periode 3 typen:
1) Littera textualis (boekschrift);
, 2) Littera cursiva (lopend schrift)
3) Littera hybrida (mengschrift)
Een tekst wordt ingedeeld in een van deze categorieën door de volgende criteria te
onderzoeken.
- Of de a in 1 of twee verdiepingen is
Textualis ⇒ heeft a in twee verdiepingen
Cursiva ⇒ a in 1 verdieping
Hybrida ⇒ a in 1 verdieping
- Of de stokletters (b, h, k, l) rechtsboven wel of geen lus of aanzet daartoe
hebben.
Textualis ⇒ stokletters hebben bovenaan hoogstens een aanzet van links
Cursiva ⇒ lussen aan de stokletters
Hybrida ⇒ stokletters geen lussen
- Of de f en de lange s op de schrijflijn staan dan wel onder de schrijflijn lopen.
Textualis ⇒ f en lange s staan met voetje naar rechts op de schrijflijn.
Cursiva ⇒ f en s lopen onder de regel door.
Hybrida ⇒ f en lange s lopen onder de schrijflijn door.
Lieftinck maakt binnen zijn 3 typen ook een indeling naar uitvoeringsniveau:
● currens → zonder kalligrafische discipline
● libraria → duidelijk en goed leesbaar schrift, maar relatief eenvoudig en snel uit
te voeren boekschrift.
● formata → verzorgd schrift met kalligrafische pretentie.
Afkortingen in Middelnederlandse handschriften
Kopiisten van Middelnederlandse handschriften kortten veelvuldig woorden en
woorddelen af. Het afkorten van woorden kan op twee manieren:
1) suspensie ⇒ enkel het eerste deel van een woord is genoteerd. Vaak is dit dan
teruggebracht tot de beginletter(s) (o.a., bv.).
a) Als het woord is afgekort en is teruggebracht ot één letter, dan hebben
we het over syllabaire suspensie.
2) contractie ⇒ enkel de eerste en laatste letter zijn geschreven, of midden in een
woord zin letters weggelaten (drs., ca.).
Opletten: afkorting voor cristus = xrus/xristus.
NB. In Middelnederlands kende men de letter ‘h’ nog niet.
Als afkortingsteken wordt vaak de punt gebruikt, maar soms wordt die weggelaten.
