I.1. INLEIDING EN GESCHIEDENIS
DOELSTELLING
Verschillende takken uit psychologie: begaan met ontdekken van algemene wetmatigheden
Functieleer Hoe werkt ons geheugen, perceptie, emoties en affect?
Sociale psychologie Hoe is ons gedrag functie van sociale factoren?
Biologische Hoe kunnen onze gedachten, gevoelens, en
psychologie gedragingen verklaard worden door onze biologie?
Psychologie van de individuele verschillen: focus op grote verschillen tussen en binnen mensen
inzake gedrag, prestaties, cognities, gevoelens etc
1. Beschrijven:
- Verschillen: op welke vlakken verschillen mensen van elkaar/zichzelf? Welke zijn de
belangrijkste verschillen?
- Verbanden tussen verschillen: met wat hangen zulke verschillen samen?
2. Verklaren: wat ligt aan de basis van deze verschillen?
Verschillende niveau’s: genetisch, opvoeding, biologisch, cultuur, leergeschiedenis etc
Geen tak van de psychologie die in isolatie staat, maar heeft implicaties voor alle
toepassingsgebieden (organisaties en bedrijven, school- en klinische psychologie, theorie en
onderzoek)
Experiment: mentaal welzijn en COVID
- Onderzoek niet initieel met bedoeling om invloed van corona te onderzoeken
- Data van verschillende patiënten met psychologische problemen die dagelijks relevante
symptomen evalueren
- Grote verschillen tussen mensen en mensen met grote psychische kwetsbaarheid, ervaren
niet allemaal dezelfde invloed van de lockdown: sommige symptomen geen invloed, sommige
met positieve invloed en andere met negatieve invloed
BESCHRIJVEN VAN VERSCHILLEN
Interindividuele verschillen: tussen individuen
Experiment: stress induceren dmv speech geven voor publiek
- C1: vragen om niets te doen met emoties
- C2: vragen om niet te denken aan emoties
- C3: vragen om te focussen op emoties
- PID: wat zijn de verschillen tussen mensen qua stress in het algemeen en binnen condities
Intergroepsverschillen: tussen groepen (bv. geslacht, culturen, leeftijd)
Experiment: culturele stereotypen
- Vragenlijst 1: persoonlijkheid van mensen in Europese landen werkelijke persoonlijkheid
- Vragenlijst 2: idee van persoonlijkheid van omringende landen stereotype van
persoonlijkheid
- Resultaat: heel weinig overeenkomst
1
,Experiment: stress induceren dmv speech geven voor publiek
- Verschillen vergelijken tussen groepen (bv. mannen en vrouwen) binnen elke stressconditie
Intraindividuele verschillen (in mindere mate gebruikt): binnen 1 persoon (tijd, situaties)
Experiment: stress induceren dmv speech geven voor publiek
Wat is het patroon binnen 1 persoon? Condities vergelijken binnen 1 persoon
Interindividuele verschillen in intraindividuele verschillen = interindividuele verschillen in profielen
Experiment: stress induceren dmv speech geven voor publiek
Hoe verschilt het patroon van personen onderling?
Beschrijven van verschillen op vlak van:
1. Cognitief functioneren:
- Intelligentie en IQ: prestaties op cognitieve taken (product)
- Cognitieve stijlen: manier van verwerken (proces)
Analytisch: probleem opdelen in deelproblemen
Holistisch: geheel oplossen in 1 keer
= PID van intelligentie en cognitieve stijlen
2. Persoonlijkheid: affectieve en sociale domein (bv. karakter, emoties, sociaal gedrag)
= PID van persoonlijkheid
BESCHRIJVEN VAN VERBANDEN TUSSEN VERSCHILLEN
Beschrijven van verbanden tussen verschillen: verschillen op vlak van 1 variabele, in verband
brengen met verschillen op vlak van een andere variabele Hoe hangen deze samen?
- Zicht krijgen op structuur van verschillen tussen mensen en hoe verschillen op verschillende
vlakken onderling samenhangen
- Verschillen verklaren: wat ligt er aan de basis van deze verschillen?
Experiment: samenhang tussen zelfwaarde en agressie
- Klassieke visie: mensen met lage zelfwaarde vertonen hoge agressie
- Nieuwe evidentie: hoge zelfwaarde hangt samen met hoge agressie
VERKLAREN VAN VERSCHILLEN
Proximale verklaringen: factoren die in de tijd en ruimte min of meer samengaan met te verklaren
(verbanden tussen) verschillen
Experiment: hitte en agressie
- Meer agressieve misdaden in warmere geografische gebieden
- Verband ook duidelijk tussen zomer en winter
- Verklaring: elke vorm van onaangename stimulatie (en dus ook hitte) zorgt voor
drempelverlaging voor overgang naar agressie
2
,Distale verklaringen: factoren die verderaf liggen in de tijd
- Evolutionaire theorieën van geslachtsverschillen, genen, gebeurtenissen in vroege
levensfasen etc
- Psychoanalyse: gebeurtenissen in vroege levensfasen hebben invloed op verdere levensloop
- Hechtingstheorieën: relaties van andere mensen kan in verband worden gebracht met hoe je
zelf relaties aangegaan bent met mensen in je omgeving
THEORIEËN OVER INDIVIDUELE VERSCHILLEN
Expliciete theorieën: theorieën en bevindingen in de wetenschappelijke en publieke wereld over de
aard en oorzaken van verschillen tussen mensen
Door wetenschappers, worden kenbaar gemaakt/gepubliceerd,
Domein van PID
Impliciete theorieën: impliciete opvattingen die elk mens heeft over de aard en oorzaken van
menselijk gedrag en verschillen tussen mensen
Door leken uitgevonden en door wetenschappers onthuld, niet rechtsreeks kenbaar voor anderen,
kunnen onrechtstreeks onderzocht worden,
Domein van persoonsperceptie en sociale psychologie
Expliciete theorieën worden gecontamineerd door impliciete theorieën:
- Via de wetenschapper: vooroordelen, partijdigheid, moet zich hiervan bewust zijn
Bv. Onderzoek over geslachtsverschillen: te harde focus op wat verschilt, niet wat gelijkt
Mismeasure of Man (Gould): beter bewust zijn van eigen vooroordelen, dan te doen alsof
ze er niet zijn en ze te negeren
- Via de proefpersoon: demand effects (vraagkarakteristieken), zelfpresentatie (sociale
wenselijkheid) …
Impliciete theorieën worden gecontamineerd door expliciete theorieën:
- Onderzoeksresultaten verspreid via media, wetenschappelijke literatuur .. bepalen hoe we
verschillen tussen mensen percipiëren
- Belang van goed en correct interpreteren en communiceren van onderzoeksresultaten door
wetenschappelijk opgeleide psychologen
3
, GESHIEDENIS VAN DE PSYCHOLOGIE VAN DE INDIVIDUELE VERSCHILLEN
BENAMING DIFFERENTIËLE PSYCHOLOGIE/PID
Henri en Binet Individuele psychologie: oplossen van intra- en interindividuele verschillen op
vlak van psychische processen
Nu niet meer gebruikt: te veel verwarring met psychoanalytische theorie +
verwijst ook naar intra-individuele verschillen binnen 1 persoon (= personologie)
Stern Differentiële psychologie:
- Beschrijven van aard en grootte van verschillen
- Hoe manifesteren deze verschillen zich
- Welke factoren bepalen deze verschillen
Ook niet meer gebruikt: domein te groot geworden (intelligentie en
persoonlijkheid), wel als overkoepelende term voor interindividuele verschillen
Yerkes Comparatieve psychologie: eenheid brengen in verschillende takken van de
psychologie die vergelijken; enkel object of vergeleken groepen zijn van belang;
vergelijkende of correlationele methode
Focus op experimentele dierstudies
METEN EN BESCHRIJVEN
Oude China - Testafnames bij ambtenaren voor optimale match met hun talenten
- Later toegepast in Engeland als competitieve ambtenarenexamens
Pythagoras Toelatingstest voor zijn broederschap obv fysionomie (= innerlijke
persoonlijkheidseigenschappen afgeleid uit uitwendige persoonskenmerken)
Plato - Geen 2 personen zijn hetzelfde, natuurlijke variatie in begaafdheden
- Ideale staat: individuen krijgen taken toegewezen die best bij hen passen
- Geschiktheidstests voor soldaten van ideale staat
Theophrastus Eerste systematische studie van karakterverschillen: verzameling van karakters
en persoonlijkheidstypes
Juan de Dios - Boek over individuele verschillen (intelligentie en specifieke vaardigheden) tgv
Huarte y lichaamssappen, klimaat, brein …
Navarro - Verschillende beroepen vereisen verschillende vaardigheidspatronen
- Diagnostiek door staat: studenten toewijzen aan geschikt kennisdomein
Galton - Aandacht voor nuancering van het gemiddelde
- Ontwierp instrumenten om verschillen te meten (gehoorafstand, grijpkracht,
vingerafdrukken, cardiograaf, bloeddrukmeter, genegenheid meten obv druk op
stoelpoten…)
- Interesse in meten van mentale kracht
- Legde databestanden aan
- Statische analyses (frequentieverdeling, variabelen, aanzet tot correlaties)
- Discussies over nature-nurture, eugenetica (= genetische selectie)
Cattell - Student van Wundt, initieel geïnteresseerd in algemene wetmatigheden, maar
later ook in individuele verschillen
- Mental tests: metingen van individuele vaardigheidsverschillen
- Voorkeur aan elementaire sensori-motorische taken (cf Galton) (bv verschil tss
twee drukpunten)
Binet Individuele verschillen in hogere processen zijn sterker dan elementaire sensori-
motorische taken Stanford-Binet test: eerste officiële intelligentietest
4
DOELSTELLING
Verschillende takken uit psychologie: begaan met ontdekken van algemene wetmatigheden
Functieleer Hoe werkt ons geheugen, perceptie, emoties en affect?
Sociale psychologie Hoe is ons gedrag functie van sociale factoren?
Biologische Hoe kunnen onze gedachten, gevoelens, en
psychologie gedragingen verklaard worden door onze biologie?
Psychologie van de individuele verschillen: focus op grote verschillen tussen en binnen mensen
inzake gedrag, prestaties, cognities, gevoelens etc
1. Beschrijven:
- Verschillen: op welke vlakken verschillen mensen van elkaar/zichzelf? Welke zijn de
belangrijkste verschillen?
- Verbanden tussen verschillen: met wat hangen zulke verschillen samen?
2. Verklaren: wat ligt aan de basis van deze verschillen?
Verschillende niveau’s: genetisch, opvoeding, biologisch, cultuur, leergeschiedenis etc
Geen tak van de psychologie die in isolatie staat, maar heeft implicaties voor alle
toepassingsgebieden (organisaties en bedrijven, school- en klinische psychologie, theorie en
onderzoek)
Experiment: mentaal welzijn en COVID
- Onderzoek niet initieel met bedoeling om invloed van corona te onderzoeken
- Data van verschillende patiënten met psychologische problemen die dagelijks relevante
symptomen evalueren
- Grote verschillen tussen mensen en mensen met grote psychische kwetsbaarheid, ervaren
niet allemaal dezelfde invloed van de lockdown: sommige symptomen geen invloed, sommige
met positieve invloed en andere met negatieve invloed
BESCHRIJVEN VAN VERSCHILLEN
Interindividuele verschillen: tussen individuen
Experiment: stress induceren dmv speech geven voor publiek
- C1: vragen om niets te doen met emoties
- C2: vragen om niet te denken aan emoties
- C3: vragen om te focussen op emoties
- PID: wat zijn de verschillen tussen mensen qua stress in het algemeen en binnen condities
Intergroepsverschillen: tussen groepen (bv. geslacht, culturen, leeftijd)
Experiment: culturele stereotypen
- Vragenlijst 1: persoonlijkheid van mensen in Europese landen werkelijke persoonlijkheid
- Vragenlijst 2: idee van persoonlijkheid van omringende landen stereotype van
persoonlijkheid
- Resultaat: heel weinig overeenkomst
1
,Experiment: stress induceren dmv speech geven voor publiek
- Verschillen vergelijken tussen groepen (bv. mannen en vrouwen) binnen elke stressconditie
Intraindividuele verschillen (in mindere mate gebruikt): binnen 1 persoon (tijd, situaties)
Experiment: stress induceren dmv speech geven voor publiek
Wat is het patroon binnen 1 persoon? Condities vergelijken binnen 1 persoon
Interindividuele verschillen in intraindividuele verschillen = interindividuele verschillen in profielen
Experiment: stress induceren dmv speech geven voor publiek
Hoe verschilt het patroon van personen onderling?
Beschrijven van verschillen op vlak van:
1. Cognitief functioneren:
- Intelligentie en IQ: prestaties op cognitieve taken (product)
- Cognitieve stijlen: manier van verwerken (proces)
Analytisch: probleem opdelen in deelproblemen
Holistisch: geheel oplossen in 1 keer
= PID van intelligentie en cognitieve stijlen
2. Persoonlijkheid: affectieve en sociale domein (bv. karakter, emoties, sociaal gedrag)
= PID van persoonlijkheid
BESCHRIJVEN VAN VERBANDEN TUSSEN VERSCHILLEN
Beschrijven van verbanden tussen verschillen: verschillen op vlak van 1 variabele, in verband
brengen met verschillen op vlak van een andere variabele Hoe hangen deze samen?
- Zicht krijgen op structuur van verschillen tussen mensen en hoe verschillen op verschillende
vlakken onderling samenhangen
- Verschillen verklaren: wat ligt er aan de basis van deze verschillen?
Experiment: samenhang tussen zelfwaarde en agressie
- Klassieke visie: mensen met lage zelfwaarde vertonen hoge agressie
- Nieuwe evidentie: hoge zelfwaarde hangt samen met hoge agressie
VERKLAREN VAN VERSCHILLEN
Proximale verklaringen: factoren die in de tijd en ruimte min of meer samengaan met te verklaren
(verbanden tussen) verschillen
Experiment: hitte en agressie
- Meer agressieve misdaden in warmere geografische gebieden
- Verband ook duidelijk tussen zomer en winter
- Verklaring: elke vorm van onaangename stimulatie (en dus ook hitte) zorgt voor
drempelverlaging voor overgang naar agressie
2
,Distale verklaringen: factoren die verderaf liggen in de tijd
- Evolutionaire theorieën van geslachtsverschillen, genen, gebeurtenissen in vroege
levensfasen etc
- Psychoanalyse: gebeurtenissen in vroege levensfasen hebben invloed op verdere levensloop
- Hechtingstheorieën: relaties van andere mensen kan in verband worden gebracht met hoe je
zelf relaties aangegaan bent met mensen in je omgeving
THEORIEËN OVER INDIVIDUELE VERSCHILLEN
Expliciete theorieën: theorieën en bevindingen in de wetenschappelijke en publieke wereld over de
aard en oorzaken van verschillen tussen mensen
Door wetenschappers, worden kenbaar gemaakt/gepubliceerd,
Domein van PID
Impliciete theorieën: impliciete opvattingen die elk mens heeft over de aard en oorzaken van
menselijk gedrag en verschillen tussen mensen
Door leken uitgevonden en door wetenschappers onthuld, niet rechtsreeks kenbaar voor anderen,
kunnen onrechtstreeks onderzocht worden,
Domein van persoonsperceptie en sociale psychologie
Expliciete theorieën worden gecontamineerd door impliciete theorieën:
- Via de wetenschapper: vooroordelen, partijdigheid, moet zich hiervan bewust zijn
Bv. Onderzoek over geslachtsverschillen: te harde focus op wat verschilt, niet wat gelijkt
Mismeasure of Man (Gould): beter bewust zijn van eigen vooroordelen, dan te doen alsof
ze er niet zijn en ze te negeren
- Via de proefpersoon: demand effects (vraagkarakteristieken), zelfpresentatie (sociale
wenselijkheid) …
Impliciete theorieën worden gecontamineerd door expliciete theorieën:
- Onderzoeksresultaten verspreid via media, wetenschappelijke literatuur .. bepalen hoe we
verschillen tussen mensen percipiëren
- Belang van goed en correct interpreteren en communiceren van onderzoeksresultaten door
wetenschappelijk opgeleide psychologen
3
, GESHIEDENIS VAN DE PSYCHOLOGIE VAN DE INDIVIDUELE VERSCHILLEN
BENAMING DIFFERENTIËLE PSYCHOLOGIE/PID
Henri en Binet Individuele psychologie: oplossen van intra- en interindividuele verschillen op
vlak van psychische processen
Nu niet meer gebruikt: te veel verwarring met psychoanalytische theorie +
verwijst ook naar intra-individuele verschillen binnen 1 persoon (= personologie)
Stern Differentiële psychologie:
- Beschrijven van aard en grootte van verschillen
- Hoe manifesteren deze verschillen zich
- Welke factoren bepalen deze verschillen
Ook niet meer gebruikt: domein te groot geworden (intelligentie en
persoonlijkheid), wel als overkoepelende term voor interindividuele verschillen
Yerkes Comparatieve psychologie: eenheid brengen in verschillende takken van de
psychologie die vergelijken; enkel object of vergeleken groepen zijn van belang;
vergelijkende of correlationele methode
Focus op experimentele dierstudies
METEN EN BESCHRIJVEN
Oude China - Testafnames bij ambtenaren voor optimale match met hun talenten
- Later toegepast in Engeland als competitieve ambtenarenexamens
Pythagoras Toelatingstest voor zijn broederschap obv fysionomie (= innerlijke
persoonlijkheidseigenschappen afgeleid uit uitwendige persoonskenmerken)
Plato - Geen 2 personen zijn hetzelfde, natuurlijke variatie in begaafdheden
- Ideale staat: individuen krijgen taken toegewezen die best bij hen passen
- Geschiktheidstests voor soldaten van ideale staat
Theophrastus Eerste systematische studie van karakterverschillen: verzameling van karakters
en persoonlijkheidstypes
Juan de Dios - Boek over individuele verschillen (intelligentie en specifieke vaardigheden) tgv
Huarte y lichaamssappen, klimaat, brein …
Navarro - Verschillende beroepen vereisen verschillende vaardigheidspatronen
- Diagnostiek door staat: studenten toewijzen aan geschikt kennisdomein
Galton - Aandacht voor nuancering van het gemiddelde
- Ontwierp instrumenten om verschillen te meten (gehoorafstand, grijpkracht,
vingerafdrukken, cardiograaf, bloeddrukmeter, genegenheid meten obv druk op
stoelpoten…)
- Interesse in meten van mentale kracht
- Legde databestanden aan
- Statische analyses (frequentieverdeling, variabelen, aanzet tot correlaties)
- Discussies over nature-nurture, eugenetica (= genetische selectie)
Cattell - Student van Wundt, initieel geïnteresseerd in algemene wetmatigheden, maar
later ook in individuele verschillen
- Mental tests: metingen van individuele vaardigheidsverschillen
- Voorkeur aan elementaire sensori-motorische taken (cf Galton) (bv verschil tss
twee drukpunten)
Binet Individuele verschillen in hogere processen zijn sterker dan elementaire sensori-
motorische taken Stanford-Binet test: eerste officiële intelligentietest
4
