Psychiatrie van diagnose tot behandeling
Hoofdstuk 1 - Psychiatrie en maatschappij
Onder de invloed van psychoanalyse konden psychische stoornissen verklaard worden.
Psychotherapie was dan vooral bestemd voor de lichtere psychische klachten, de neurosen.
Neurosen = psychische aandoening die blijkt uit het niet om kunnen gaan met
problemen.
Mensen met zware psychische klachten werden levenslang aangewezen op een kliniek. Tot
de ontdekking van een aantal belangrijke medicijnen.
Antipsychiatrie = een beweging die zich tegen de medische psychiatrie was
had felle kritiek op verklaring stoornissen Sigmund Freud. Psychische stoornissen
waren slechts valse etiketten voor mensen die maatschappelijk niet ‘in de pas lopen.
Maar ondertussen had de psychologie zich al tot een veelzijdig vakgebied ontwikkeld.
Wanneer iets normaal is hangt af van verschillende criteria:
Kenmerken van de beoordelende persoon, zoals leeftijd, geslacht, beroep,
maatschappelijke positie en sociale rol
Bijv. bepaald gedrag wordt normaal gevonden bij een kind, maar niet bij een
volwassene
Tijd en plaats van gedrag
Bijv. in je bikini of pyjama over straat lopen (‘gek’)
Waarden en normen van de heersende cultuur en tijdgeest
Bijv. discussie over of homoseksualiteit een afwijking is
Abnormaliteit : elke afwijking ten opzichte van een norm.
Menselijk gedrag wordt gevormd door cultuur- en tijdsgebonden normen en waarden. Dit
geldt ook voor psychiatrische stoornissen. Hoe hoger de eisen/hoe lager de tolerantie van de
omgeving, hoe minder aanvaardbaar een bepaalde afwijking wordt.
Bijv. een superintelligent persoon wordt niet als gestoord gezien, een zwakbegaafde
vaak wel (verwachtingen of eisen spelen een rol)
Om te kunnen spreken van een psychische stoornis moet het gestoorde gedrag een aantal
kenmerken vertonen:
1. De stoornis moet ook bij anderen als storend zijn vastgesteld
2. Moet vanwege deze gelijkenis beschreven en geordend kunnen worden binnen het
begrippenkader van de psychiatrie
Criterium van wetenschappelijke consensus: een psychische stoornis kan niet door één
iemand worden vastgesteld. Andere deskundigen moeten tot dezelfde conclusie komen.
Verschillende opvattingen van de term ’ziekte’:
Medisch: lichamelijke aandoening, afwijking of stoornis met een specifieke oorzaak,
duidelijk verloop en zo mogelijk aangepaste therapie.
Psychologisch: hier gaat het om de beleving van ziek-zijn, de subjectieve ervaring.
Sociologisch: de rol van het ziek-zijn. De behoefte aan erkenning als zieke en de
verwachting te zoeken naar herstel door raadpleging van een deskundige.
1
,Psychopathologie: de wetenschap van het geestelijk/psychisch lijden. Het betreft de
wetenschappelijke kennis uit de ervaring en uit onderzoek (alle psychische stoornissen).
Dit boek beschouwt de psychiatrie als een toegepaste wetenschap.
Deskundige omgang met mensen met een psychische stoornis houdt in dat je kennis hebt
van het deelaspect van de persoon (de depressie bijvoorbeeld) maar hem niet ziet als zijn of
haar stoornis.
In de praktijk wordt een combinatie gemaakt tussen het ‘’persoonlijke kennen’’ (het
aanvoelen of inleven van de cliënt) en het ‘’wetenschappelijke kennen’’ (hier wordt
gekeken naar het deelaspect).
Medisch model is een systematische werkwijze om pathologische verschijnselen te
bestuderen en zo nodig te wijzigen. In dit model zijn de volgende stappen te onderscheiden:
a. Diagnose
= beschrijving van karakteristieke eigenschappen, zonder rekening te houden met
mogelijke verklaringen van stoornis
(wat is het?)
b. Verklaring
= verkenning van factoren die de stoornis hebben veroorzaakt, uitgelokt, bevorderd of
in stand gehouden
(waar komt het vandaan?)
c. Prognose
= een op onderzoek gebaseerde voorspelling van het mogelijke verloop van de
stoornis. Aan de ene kant mét en aan de andere kant zonder therapeutisch ingrijpen.
(wat is de verwachting?)
d. Therapie
= ontwerp en uitvoering van een bepaalde interventie op grond van de eerdere
stappen. Doel is om de stoornis te doen verdwijnen of minstens te verminderen.
(wat wordt het plan?)
e. Preventie
= ontwerpen en uitvoeren van een actieplan op grond van de vorige stappen om
stoornissen te voorkomen (primaire preventie), zo snel en effectief mogelijk te
behandelen zodat resttoestanden worden voorkomen (secundaire preventie), of om
nadelige gevolgen te voorkomen (tertiaire preventie).
(wat wordt de uitvoering?)
Geestelijke gezondheidszorg (GGZ) = het geheel van zorgverleners en instellingen waar
mensen met psychische problemen terecht kunnen.
De ggz is te onderscheiden in drie groepen:
1. Ambulant of extramurale zorg:
Richt zich op cliënten in hun eigen woonomgeving
Zorg verschuift zich steeds meer naar de natuurlijke leefomgeving van de
cliënten
Overheid wil meer ambulante zorg
Mensen met een psychische aandoening herstellen bij voorkeur in hun eigen
2
, omgeving om zo veel mogelijk deel te nemen aan het maatschappelijk leven.
Netwerk opbouwen rondom hen --> zorgverleners uit de ggz optimaal
samenwerken met huisartsen en mantelzorgers.
Wijkteams
2. Intramurale of klinische zorg:
Richt zich op opname voor behandeling op een psychiatrische afdeling van
een ziekenhuis, ggz-instelling of kliniek voor een klinische behandeling
Het overheidsbeleid is gericht op het verminderen van intramurale zorg ten
gunste van ambulante zorg
Beschikken over heel veel behandelmogelijkheden
3. Tussenvoorzieningen of vormen van semimurale zorg:
Bedoeld voor mensen voor wie ambulante zorg onvoldoende is maar voor wie
volledige opname in een instelling niet nodig is
Er zijn hier beschermende woonvormen, gebundeld in regionale instellingen
voor beschermd wonen (RIBW)
Duur verschilt
Expertisecentra: instellingen van verschillende doelgroepen bundelen hier hun kennis en
ervaring.
Forensische of gerechtelijke psychiatrie: tak van de psychiatrie die het grensgebied tussen
psychiatrie en recht bestrijkt.
In 2014 is een ingrijpende stelselwijziging, stepped care, in het leven geroepen:
Eerst wordt de lichtst effectieve behandeling voorgesteld. Als dit onvoldoende helpt wordt
er steeds een iets zwaardere behandeloptie uitgeoefend. De huisarts heeft hierbij een
centrale rol gekregen. Onderscheiden worden:
De basis ggz
De huisarts werkt bij lichtere problematiek vooral samen met een
praktijkondersteuner huisarts ggz (POH-ggz).
Huisarts blijft wel inhoudelijk verantwoordelijk.
De generalistische basis-ggz
Bij ernstigere problematiek of een stoornis volgens de DSM-5 kan de huisarts
de cliënt hiernaar direct verwijzen.
De specialistische ggz
Hier kan de huisarts ook naar verwijzen.
Deze sector is bedoeld voor mensen met een nog zwaardere, complexe of
acute psychische stoornis.
Hoog-specialistische ggz
3
, Zo nodig kan de specialistische ggz
een beroep doen of verwijzen naar
de hoog- specialistische ggz.
Deze zorgt voor een
gespecialiseerde behandeling voor
een specifieke problematiek
De behandeling wordt gecoördineerd door een
regiebehandelaar. Deze persoon is tevens ook het
centrale aanspreekpunt.
Matched care: zorg wordt onmiddellijk afgestemd
op de ernst van de problematiek, persoonlijke situatie, wensen, behoefte en mogelijkheden
van cliënten (niet minder zorg dan noodzakelijk).
Blijkt uiteindelijk cliënten ten goede te komen en goedkoper te zijn dan stepped
care.
Een onvrijwillige opname kan plaatsvinden via een rechterlijke machtiging (RM) of een
inbewaringstelling (IBS) door de burgemeester.
De Nederlandse Wet BOPZ (Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen)
wordt vervangen door de Wet Wvggz (Wet verplichte ggz): deze wet gaat uit van (ambulant)
behandelen en stelt niet langer meer de gedwongen opname centraal.
TBS (terbeschikkingstelling met dwangverpleging) = dit is een benadeling voor mensen die
een delict hebben gepleegd maar vanwege een psychische stoornis niet (volledig)
verantwoordelijk worden gesteld. Het doel is terugkeer naar de maatschappij.
Begrippen Hoofdstuk 1:
Abnormaliteit: elke afwijking ten opzichte van een norm.
Stoornis: Abnormaal gedrag wordt pas als een stoornis beschouwd als het de betrokken
persoon en/of de omgeving hindert/stoort.
Ziekte: lichamelijke afwijking, aandoening of stoornis met een specifieke oorzaak, duidelijk
beloop en een aangepaste therapie
Psychische stoornis: het gestoorde gedrag moet bij anderen ook als storend zijn vastgesteld
en het gestoorde gedrag moet beschreven en geordend kunnen worden binnen het
begrippenkader van de psychiatrie.
Medisch model: een systematische werkwijze om pathologische verschijnselen te
bestuderen en, zo mogelijk, te wijzigen. Stappen: Diagnose, Verklaring, Prognose, Therapie,
Preventie.
Psychopathologie: de wetenschap van het geestelijk/psychisch lijden. Het betreft de
wetenschappelijke kennis uit de ervaring en uit onderzoek.
Ervaringsdeskundigheid: iemand die deskundig geworden door eigen ervaring.
Geestelijke gezondheidszorg (ggz): Het geheel van zorgverleners en instellingen waar
mensen met psychische problemen terecht kan noemen we de geestelijke gezondheidszorg
(ggz).
4
Hoofdstuk 1 - Psychiatrie en maatschappij
Onder de invloed van psychoanalyse konden psychische stoornissen verklaard worden.
Psychotherapie was dan vooral bestemd voor de lichtere psychische klachten, de neurosen.
Neurosen = psychische aandoening die blijkt uit het niet om kunnen gaan met
problemen.
Mensen met zware psychische klachten werden levenslang aangewezen op een kliniek. Tot
de ontdekking van een aantal belangrijke medicijnen.
Antipsychiatrie = een beweging die zich tegen de medische psychiatrie was
had felle kritiek op verklaring stoornissen Sigmund Freud. Psychische stoornissen
waren slechts valse etiketten voor mensen die maatschappelijk niet ‘in de pas lopen.
Maar ondertussen had de psychologie zich al tot een veelzijdig vakgebied ontwikkeld.
Wanneer iets normaal is hangt af van verschillende criteria:
Kenmerken van de beoordelende persoon, zoals leeftijd, geslacht, beroep,
maatschappelijke positie en sociale rol
Bijv. bepaald gedrag wordt normaal gevonden bij een kind, maar niet bij een
volwassene
Tijd en plaats van gedrag
Bijv. in je bikini of pyjama over straat lopen (‘gek’)
Waarden en normen van de heersende cultuur en tijdgeest
Bijv. discussie over of homoseksualiteit een afwijking is
Abnormaliteit : elke afwijking ten opzichte van een norm.
Menselijk gedrag wordt gevormd door cultuur- en tijdsgebonden normen en waarden. Dit
geldt ook voor psychiatrische stoornissen. Hoe hoger de eisen/hoe lager de tolerantie van de
omgeving, hoe minder aanvaardbaar een bepaalde afwijking wordt.
Bijv. een superintelligent persoon wordt niet als gestoord gezien, een zwakbegaafde
vaak wel (verwachtingen of eisen spelen een rol)
Om te kunnen spreken van een psychische stoornis moet het gestoorde gedrag een aantal
kenmerken vertonen:
1. De stoornis moet ook bij anderen als storend zijn vastgesteld
2. Moet vanwege deze gelijkenis beschreven en geordend kunnen worden binnen het
begrippenkader van de psychiatrie
Criterium van wetenschappelijke consensus: een psychische stoornis kan niet door één
iemand worden vastgesteld. Andere deskundigen moeten tot dezelfde conclusie komen.
Verschillende opvattingen van de term ’ziekte’:
Medisch: lichamelijke aandoening, afwijking of stoornis met een specifieke oorzaak,
duidelijk verloop en zo mogelijk aangepaste therapie.
Psychologisch: hier gaat het om de beleving van ziek-zijn, de subjectieve ervaring.
Sociologisch: de rol van het ziek-zijn. De behoefte aan erkenning als zieke en de
verwachting te zoeken naar herstel door raadpleging van een deskundige.
1
,Psychopathologie: de wetenschap van het geestelijk/psychisch lijden. Het betreft de
wetenschappelijke kennis uit de ervaring en uit onderzoek (alle psychische stoornissen).
Dit boek beschouwt de psychiatrie als een toegepaste wetenschap.
Deskundige omgang met mensen met een psychische stoornis houdt in dat je kennis hebt
van het deelaspect van de persoon (de depressie bijvoorbeeld) maar hem niet ziet als zijn of
haar stoornis.
In de praktijk wordt een combinatie gemaakt tussen het ‘’persoonlijke kennen’’ (het
aanvoelen of inleven van de cliënt) en het ‘’wetenschappelijke kennen’’ (hier wordt
gekeken naar het deelaspect).
Medisch model is een systematische werkwijze om pathologische verschijnselen te
bestuderen en zo nodig te wijzigen. In dit model zijn de volgende stappen te onderscheiden:
a. Diagnose
= beschrijving van karakteristieke eigenschappen, zonder rekening te houden met
mogelijke verklaringen van stoornis
(wat is het?)
b. Verklaring
= verkenning van factoren die de stoornis hebben veroorzaakt, uitgelokt, bevorderd of
in stand gehouden
(waar komt het vandaan?)
c. Prognose
= een op onderzoek gebaseerde voorspelling van het mogelijke verloop van de
stoornis. Aan de ene kant mét en aan de andere kant zonder therapeutisch ingrijpen.
(wat is de verwachting?)
d. Therapie
= ontwerp en uitvoering van een bepaalde interventie op grond van de eerdere
stappen. Doel is om de stoornis te doen verdwijnen of minstens te verminderen.
(wat wordt het plan?)
e. Preventie
= ontwerpen en uitvoeren van een actieplan op grond van de vorige stappen om
stoornissen te voorkomen (primaire preventie), zo snel en effectief mogelijk te
behandelen zodat resttoestanden worden voorkomen (secundaire preventie), of om
nadelige gevolgen te voorkomen (tertiaire preventie).
(wat wordt de uitvoering?)
Geestelijke gezondheidszorg (GGZ) = het geheel van zorgverleners en instellingen waar
mensen met psychische problemen terecht kunnen.
De ggz is te onderscheiden in drie groepen:
1. Ambulant of extramurale zorg:
Richt zich op cliënten in hun eigen woonomgeving
Zorg verschuift zich steeds meer naar de natuurlijke leefomgeving van de
cliënten
Overheid wil meer ambulante zorg
Mensen met een psychische aandoening herstellen bij voorkeur in hun eigen
2
, omgeving om zo veel mogelijk deel te nemen aan het maatschappelijk leven.
Netwerk opbouwen rondom hen --> zorgverleners uit de ggz optimaal
samenwerken met huisartsen en mantelzorgers.
Wijkteams
2. Intramurale of klinische zorg:
Richt zich op opname voor behandeling op een psychiatrische afdeling van
een ziekenhuis, ggz-instelling of kliniek voor een klinische behandeling
Het overheidsbeleid is gericht op het verminderen van intramurale zorg ten
gunste van ambulante zorg
Beschikken over heel veel behandelmogelijkheden
3. Tussenvoorzieningen of vormen van semimurale zorg:
Bedoeld voor mensen voor wie ambulante zorg onvoldoende is maar voor wie
volledige opname in een instelling niet nodig is
Er zijn hier beschermende woonvormen, gebundeld in regionale instellingen
voor beschermd wonen (RIBW)
Duur verschilt
Expertisecentra: instellingen van verschillende doelgroepen bundelen hier hun kennis en
ervaring.
Forensische of gerechtelijke psychiatrie: tak van de psychiatrie die het grensgebied tussen
psychiatrie en recht bestrijkt.
In 2014 is een ingrijpende stelselwijziging, stepped care, in het leven geroepen:
Eerst wordt de lichtst effectieve behandeling voorgesteld. Als dit onvoldoende helpt wordt
er steeds een iets zwaardere behandeloptie uitgeoefend. De huisarts heeft hierbij een
centrale rol gekregen. Onderscheiden worden:
De basis ggz
De huisarts werkt bij lichtere problematiek vooral samen met een
praktijkondersteuner huisarts ggz (POH-ggz).
Huisarts blijft wel inhoudelijk verantwoordelijk.
De generalistische basis-ggz
Bij ernstigere problematiek of een stoornis volgens de DSM-5 kan de huisarts
de cliënt hiernaar direct verwijzen.
De specialistische ggz
Hier kan de huisarts ook naar verwijzen.
Deze sector is bedoeld voor mensen met een nog zwaardere, complexe of
acute psychische stoornis.
Hoog-specialistische ggz
3
, Zo nodig kan de specialistische ggz
een beroep doen of verwijzen naar
de hoog- specialistische ggz.
Deze zorgt voor een
gespecialiseerde behandeling voor
een specifieke problematiek
De behandeling wordt gecoördineerd door een
regiebehandelaar. Deze persoon is tevens ook het
centrale aanspreekpunt.
Matched care: zorg wordt onmiddellijk afgestemd
op de ernst van de problematiek, persoonlijke situatie, wensen, behoefte en mogelijkheden
van cliënten (niet minder zorg dan noodzakelijk).
Blijkt uiteindelijk cliënten ten goede te komen en goedkoper te zijn dan stepped
care.
Een onvrijwillige opname kan plaatsvinden via een rechterlijke machtiging (RM) of een
inbewaringstelling (IBS) door de burgemeester.
De Nederlandse Wet BOPZ (Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen)
wordt vervangen door de Wet Wvggz (Wet verplichte ggz): deze wet gaat uit van (ambulant)
behandelen en stelt niet langer meer de gedwongen opname centraal.
TBS (terbeschikkingstelling met dwangverpleging) = dit is een benadeling voor mensen die
een delict hebben gepleegd maar vanwege een psychische stoornis niet (volledig)
verantwoordelijk worden gesteld. Het doel is terugkeer naar de maatschappij.
Begrippen Hoofdstuk 1:
Abnormaliteit: elke afwijking ten opzichte van een norm.
Stoornis: Abnormaal gedrag wordt pas als een stoornis beschouwd als het de betrokken
persoon en/of de omgeving hindert/stoort.
Ziekte: lichamelijke afwijking, aandoening of stoornis met een specifieke oorzaak, duidelijk
beloop en een aangepaste therapie
Psychische stoornis: het gestoorde gedrag moet bij anderen ook als storend zijn vastgesteld
en het gestoorde gedrag moet beschreven en geordend kunnen worden binnen het
begrippenkader van de psychiatrie.
Medisch model: een systematische werkwijze om pathologische verschijnselen te
bestuderen en, zo mogelijk, te wijzigen. Stappen: Diagnose, Verklaring, Prognose, Therapie,
Preventie.
Psychopathologie: de wetenschap van het geestelijk/psychisch lijden. Het betreft de
wetenschappelijke kennis uit de ervaring en uit onderzoek.
Ervaringsdeskundigheid: iemand die deskundig geworden door eigen ervaring.
Geestelijke gezondheidszorg (ggz): Het geheel van zorgverleners en instellingen waar
mensen met psychische problemen terecht kan noemen we de geestelijke gezondheidszorg
(ggz).
4
