Hoofdstuk 1: Een helikopterblik op onze geestelijke
gezondheidszorg
De geschiedenis van de psychiatrie: een kort overzicht
6 periodes:
1. Prehistorie en oudheid krankzinnigheid
oorzaak van ziektes bij geesten die men beledigd schedelboringen om geesten uit lichamen te bevrijden
volgens Hippocrates ziektes veroorzaakt door onjuiste mengeling van 4 belangrijkste lichaamsvochten
(=bloed, slijm, gele en zwarte gal)
Galenus verdeelde mensen in 4 types, naargelang overheersing van lichaamsvochten
a. Overheersing bloed = sanguistisch type = levendig en hartelijk
b. Overheersing slijm = flegmatisch type = kalm en bedachtzaam
c. Overheersing gele gal = cholerisch type = opvliegend
d. Overheersing zwarte gal = melancholisch type = droefgeestig, angstig en pessimistisch
2. Treurigheid en melancholie (=depressie) = slechte gedachte of bekoring zotten
bezeten en verstoorders van openbare orde
werden opgesloten in dolhuizen
keisnijdingen ipv schedelboringen
3. Interneringsgolf en gestichten met erbarmelijke leefomstandigheden
brutale afsluiting van samenleving (kettingen, van zorg geen sprake)
gesloten instellingen met strenge regels
krankzinnigen droegen zelf schuld van ziekte
4. Franse Revolutie & industriële revolutie
lichamelijk zieke personen met recht op specifieke medische verzorging (Guislain)
5. Patiënten met psychiatrische aandoening konden terecht in steeds groter wordende instellingen in hoop dat ze
spontaan zouden herstellen + mogelijkheden van psychoanalyse
psychoanalyse te duur voor gewone mensen koortskuren, slaapkuren, shockkuren, …
6. Antipsychoticum = behandeling van psychiatrische aandoeningen
hallucinaties, wanen en angsten temperen
De psychiatrie vandaag
Psychiatrische ziekenhuizen uitgegroeid tot professionele en gespecialiseerde organisaties, waar verschillende
disciplines interdisciplinair werken
Nieuwe paradigma:
Behandelen, verzorgen, begeleiding krijgt ruime invulling vroeger enkel verblijf
Van residentieel naar ambulant, van aanbod- naar vraaggestuurde zorg
Meer participatie van patiënten en hun netwerk bv mantelzorg
Ervaringsdeskundigen in geestelijke gezondheidszorg patiënten die ervaring hebben met geestelijke
gezondheidsproblematiek worden ingeschakeld
Interesse voor herstelgericht benadering niet alleen genezing of stabiliseren van symptomen
ook herstel van functioneren in samenleving (sociaal herstel/rehabilitatie) en hertel van eigen identiteit
(persoonlijk herstel)
Behandeling als focus gericht is op klinisch herstel terugdringen van stoornis en verminderen van symptomen
,Kwartiermaken = herstel, inclusie en vermaatschappelijking
veilige plaats zoeken waar eten, drinken en warmte beschikbaar zijn
veilige plaats creëren voor psychisch kwetsbare personen om zo normaal mogelijk leven te leiden tussen anderen
Overlegplatforms
VLOGG = Vlaams overlegplatform voor geestelijke gezondheidszorg
kwaliteitsvolle en doelmatige geestelijke gezondheidszorg waarbij geestelijke gezondheid van mensen met
psychische kwetsbaarheid en hun omgeving optimaal bevorderd wordt
Ervaringsdeskundigen
= mensen die zelf psychisch ziek geweest zijn en die hun ervaringsdeskundigheid via vorming en bijscholing
ontwikkelen tot zinvolle bijdrage in zorg voor anderen
Niet enkel inschakelen in directe zorg en bijscholen van zorgverleners, maar ook adviesraden in uitbouwen en
aansturen van netwerken en bestuur van voorzieningen
Projecten art. 107 voor volwassenen en intensifiëring
Art 107 van ziekenhuiswet maakt mogelijk om op vrijwillige en projectmatige basis psychiatrische bedden en
plaatsen buiten gebruik te stellen en vrijgekomen budget inzetten in mobiele teams voor volwassenen
van residentiële sector naar gemeenschapszorg
Functies van geestelijke gezondheidszorg:
1. Activiteiten inzake preventie, vroegdetectie en vroeginterventie
betrokkenheid en integratie van geestelijke gezondheidszorg in eerstelijnszorg essentieel
outreaching
2. Ambulante behandelteams voor zowel acute als meer langdurige zorg
snelle toegankelijkheid en zorg aanbieden aan personen in thuisomgeving of thuisvervangende situatie
alternatief voor ziekenhuisopname of heropname
3. Rehabilitatieteams die werken rond herstel en sociale inclusie
patiënten in staat stellen om zich opnieuw te integreren in samenleving en beroepsleven
4. Intensieve residentiële behandelteams voor zowel acute als langdurige zorg wanneer opname nodig is
indicatie- en diagnosestelling en intensieve behandeling
5. Specifieke woonvormen waarin zorg kan aangeboden worden indien thuismilieu hiertoe niet in staat is
organisatie van dagelijks leven ondersteunen in vorm van beschermde woonplaatsen, beschut wonen, …
Nieuw geestelijk gezondheidsbeleid voor kinderen en jongeren
= uitgaan van noden van kinderen en jongeren met psychische of psychiatrische problemen en hun context
5 functies:
1. Vroegdetectie, screening en oriëntatie
a. Vroegdetectie = analyse van 1e voorboden van mogelijke psychische en psychiatrische problematiek
b. Screening = exploratie van signalen
c. Oriëntatie = actief richten van kind/jongere en zijn context naar gepast hulp- of zorgaanbod
2. Diagnostiek
3. Behandeling
4. Inclusie in alle levensdomeinen = gelijkwaardig en volwaardig burgerschap
ondersteunings- of ontwikkelingsactiviteiten die tot doel hebben kind/jongere zo volwaardig mogelijk te
laten participeren in samenleving
5. Uitwisselen en samen inzetten van expertise = ondersteunende transversale functie waaraan door alle partners
samen wordt vorm gegeven
, Enkele definities
Geestelijke gezondheid
= toestand van welzijn waarin individu, zijn/haar competenties realiseert, kan omgaan met normale druk van leven,
productief en vruchtbaar kan werken en bekwaam is bijdrage te leveren aan zijn/haar gemeenschap
= toestand die persoon toelaat zich optimaal te ontwikkelen op psychisch, intellectueel en emotioneel vlak
Psychiatrie = medische discipline die zich bezighoudt met studie en behandeling van psychiatrische stoornissen
Psychopathologie = ziekteleer van geest
onderzoekt oorzaken, symptomen en verloop van psychiatrische stoornissen
DSM of ICD?
ICD = International Classification of Diseases
vooral in somatische zorg
DSM = Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders
vooral in geestelijke gezondheidszorg
handboek dat wereldwijd door psychiaters wordt gebruikt als classificatiesysteem voor psychiatrische
aandoeningen obv symptomatologie
Biopsychosociale benadering
= holistische benadering
= aandacht besteden aan geest en lichaam en aan interactie tussen beide
Wat is ‘normaal’ in psychiatrie?
= niet makkelijk om scheidingslijn te trekken tussen ‘normaal’ en ‘psychiatrische aandoening’
Psychiatrische aandoeningen = 4 voorwaarden:
Gedrag is afwijkend (cultureel, sociologisch, maatschappelijk)
Lijden, ongemak of beperking veroorzaken
Gedrag beïnvloedt functioneren op vlak van relaties, arbeid, ontspanning en liefde negatief
duurzaam karakter
Burn-out
= specifiek werkgerelateerd syndroom van emotionele uitputting en gevoel van verminderde persoonlijke
bekwaamheid
= oorzaak ligt bij het werk
= aanhoudende klachten over te hoge werkdruk, professionele fouten, prikkelbaarheid, concentratieproblemen, …
Een aantal markante vaststellingen op het vlak van geestelijke
gezondheidszorg
Overconsumptie van antidepressiva
1/10 Belgen neemt antidepressiva
Antidepressiva wordt te vaak gezien als medicatie om je vrolijk te voelen
is eigenlijk bedoeld om balans van boodschapperstoffen in hersenen in evenwicht te houden
Zelfdoding
9/10 mensen die sterven door zelfdoding hadden psychische problemen (zware depressie, psychosen, verslaving, …)
Zelfdoding wordt vaak gezien als keuze voor dood
eigenlijk volbrengen van allerlaatste waartoe iemand nog in staat is
laatste fase in ontwikkeling van extreem ongelukkige interactie tussen interne en externe factoren
Kinderen en jongeren
18% van minderjarigen heeft lichte tot milde psychische problemen
5% heeft complexe psychische problemen
gezondheidszorg
De geschiedenis van de psychiatrie: een kort overzicht
6 periodes:
1. Prehistorie en oudheid krankzinnigheid
oorzaak van ziektes bij geesten die men beledigd schedelboringen om geesten uit lichamen te bevrijden
volgens Hippocrates ziektes veroorzaakt door onjuiste mengeling van 4 belangrijkste lichaamsvochten
(=bloed, slijm, gele en zwarte gal)
Galenus verdeelde mensen in 4 types, naargelang overheersing van lichaamsvochten
a. Overheersing bloed = sanguistisch type = levendig en hartelijk
b. Overheersing slijm = flegmatisch type = kalm en bedachtzaam
c. Overheersing gele gal = cholerisch type = opvliegend
d. Overheersing zwarte gal = melancholisch type = droefgeestig, angstig en pessimistisch
2. Treurigheid en melancholie (=depressie) = slechte gedachte of bekoring zotten
bezeten en verstoorders van openbare orde
werden opgesloten in dolhuizen
keisnijdingen ipv schedelboringen
3. Interneringsgolf en gestichten met erbarmelijke leefomstandigheden
brutale afsluiting van samenleving (kettingen, van zorg geen sprake)
gesloten instellingen met strenge regels
krankzinnigen droegen zelf schuld van ziekte
4. Franse Revolutie & industriële revolutie
lichamelijk zieke personen met recht op specifieke medische verzorging (Guislain)
5. Patiënten met psychiatrische aandoening konden terecht in steeds groter wordende instellingen in hoop dat ze
spontaan zouden herstellen + mogelijkheden van psychoanalyse
psychoanalyse te duur voor gewone mensen koortskuren, slaapkuren, shockkuren, …
6. Antipsychoticum = behandeling van psychiatrische aandoeningen
hallucinaties, wanen en angsten temperen
De psychiatrie vandaag
Psychiatrische ziekenhuizen uitgegroeid tot professionele en gespecialiseerde organisaties, waar verschillende
disciplines interdisciplinair werken
Nieuwe paradigma:
Behandelen, verzorgen, begeleiding krijgt ruime invulling vroeger enkel verblijf
Van residentieel naar ambulant, van aanbod- naar vraaggestuurde zorg
Meer participatie van patiënten en hun netwerk bv mantelzorg
Ervaringsdeskundigen in geestelijke gezondheidszorg patiënten die ervaring hebben met geestelijke
gezondheidsproblematiek worden ingeschakeld
Interesse voor herstelgericht benadering niet alleen genezing of stabiliseren van symptomen
ook herstel van functioneren in samenleving (sociaal herstel/rehabilitatie) en hertel van eigen identiteit
(persoonlijk herstel)
Behandeling als focus gericht is op klinisch herstel terugdringen van stoornis en verminderen van symptomen
,Kwartiermaken = herstel, inclusie en vermaatschappelijking
veilige plaats zoeken waar eten, drinken en warmte beschikbaar zijn
veilige plaats creëren voor psychisch kwetsbare personen om zo normaal mogelijk leven te leiden tussen anderen
Overlegplatforms
VLOGG = Vlaams overlegplatform voor geestelijke gezondheidszorg
kwaliteitsvolle en doelmatige geestelijke gezondheidszorg waarbij geestelijke gezondheid van mensen met
psychische kwetsbaarheid en hun omgeving optimaal bevorderd wordt
Ervaringsdeskundigen
= mensen die zelf psychisch ziek geweest zijn en die hun ervaringsdeskundigheid via vorming en bijscholing
ontwikkelen tot zinvolle bijdrage in zorg voor anderen
Niet enkel inschakelen in directe zorg en bijscholen van zorgverleners, maar ook adviesraden in uitbouwen en
aansturen van netwerken en bestuur van voorzieningen
Projecten art. 107 voor volwassenen en intensifiëring
Art 107 van ziekenhuiswet maakt mogelijk om op vrijwillige en projectmatige basis psychiatrische bedden en
plaatsen buiten gebruik te stellen en vrijgekomen budget inzetten in mobiele teams voor volwassenen
van residentiële sector naar gemeenschapszorg
Functies van geestelijke gezondheidszorg:
1. Activiteiten inzake preventie, vroegdetectie en vroeginterventie
betrokkenheid en integratie van geestelijke gezondheidszorg in eerstelijnszorg essentieel
outreaching
2. Ambulante behandelteams voor zowel acute als meer langdurige zorg
snelle toegankelijkheid en zorg aanbieden aan personen in thuisomgeving of thuisvervangende situatie
alternatief voor ziekenhuisopname of heropname
3. Rehabilitatieteams die werken rond herstel en sociale inclusie
patiënten in staat stellen om zich opnieuw te integreren in samenleving en beroepsleven
4. Intensieve residentiële behandelteams voor zowel acute als langdurige zorg wanneer opname nodig is
indicatie- en diagnosestelling en intensieve behandeling
5. Specifieke woonvormen waarin zorg kan aangeboden worden indien thuismilieu hiertoe niet in staat is
organisatie van dagelijks leven ondersteunen in vorm van beschermde woonplaatsen, beschut wonen, …
Nieuw geestelijk gezondheidsbeleid voor kinderen en jongeren
= uitgaan van noden van kinderen en jongeren met psychische of psychiatrische problemen en hun context
5 functies:
1. Vroegdetectie, screening en oriëntatie
a. Vroegdetectie = analyse van 1e voorboden van mogelijke psychische en psychiatrische problematiek
b. Screening = exploratie van signalen
c. Oriëntatie = actief richten van kind/jongere en zijn context naar gepast hulp- of zorgaanbod
2. Diagnostiek
3. Behandeling
4. Inclusie in alle levensdomeinen = gelijkwaardig en volwaardig burgerschap
ondersteunings- of ontwikkelingsactiviteiten die tot doel hebben kind/jongere zo volwaardig mogelijk te
laten participeren in samenleving
5. Uitwisselen en samen inzetten van expertise = ondersteunende transversale functie waaraan door alle partners
samen wordt vorm gegeven
, Enkele definities
Geestelijke gezondheid
= toestand van welzijn waarin individu, zijn/haar competenties realiseert, kan omgaan met normale druk van leven,
productief en vruchtbaar kan werken en bekwaam is bijdrage te leveren aan zijn/haar gemeenschap
= toestand die persoon toelaat zich optimaal te ontwikkelen op psychisch, intellectueel en emotioneel vlak
Psychiatrie = medische discipline die zich bezighoudt met studie en behandeling van psychiatrische stoornissen
Psychopathologie = ziekteleer van geest
onderzoekt oorzaken, symptomen en verloop van psychiatrische stoornissen
DSM of ICD?
ICD = International Classification of Diseases
vooral in somatische zorg
DSM = Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders
vooral in geestelijke gezondheidszorg
handboek dat wereldwijd door psychiaters wordt gebruikt als classificatiesysteem voor psychiatrische
aandoeningen obv symptomatologie
Biopsychosociale benadering
= holistische benadering
= aandacht besteden aan geest en lichaam en aan interactie tussen beide
Wat is ‘normaal’ in psychiatrie?
= niet makkelijk om scheidingslijn te trekken tussen ‘normaal’ en ‘psychiatrische aandoening’
Psychiatrische aandoeningen = 4 voorwaarden:
Gedrag is afwijkend (cultureel, sociologisch, maatschappelijk)
Lijden, ongemak of beperking veroorzaken
Gedrag beïnvloedt functioneren op vlak van relaties, arbeid, ontspanning en liefde negatief
duurzaam karakter
Burn-out
= specifiek werkgerelateerd syndroom van emotionele uitputting en gevoel van verminderde persoonlijke
bekwaamheid
= oorzaak ligt bij het werk
= aanhoudende klachten over te hoge werkdruk, professionele fouten, prikkelbaarheid, concentratieproblemen, …
Een aantal markante vaststellingen op het vlak van geestelijke
gezondheidszorg
Overconsumptie van antidepressiva
1/10 Belgen neemt antidepressiva
Antidepressiva wordt te vaak gezien als medicatie om je vrolijk te voelen
is eigenlijk bedoeld om balans van boodschapperstoffen in hersenen in evenwicht te houden
Zelfdoding
9/10 mensen die sterven door zelfdoding hadden psychische problemen (zware depressie, psychosen, verslaving, …)
Zelfdoding wordt vaak gezien als keuze voor dood
eigenlijk volbrengen van allerlaatste waartoe iemand nog in staat is
laatste fase in ontwikkeling van extreem ongelukkige interactie tussen interne en externe factoren
Kinderen en jongeren
18% van minderjarigen heeft lichte tot milde psychische problemen
5% heeft complexe psychische problemen
