THE ESSENTIALS OF CONDITIONING &
LEARNING: KLASSIEKE CONDITIONERING
BASISCONCEPT EN DEFINITIE
DEFINITIE
Leren is een relatief duurzame verandering in het potentieel om een bepaald gedrag* te stellen, die toe te
schrijven is aan een ervaring met gebeurtenissen in de omgeving die specifiek gerelateerd** zijn aan dat
gedrag.
*Motor-responsen zowel als autonoom-vegetatieve (vb. hartritme, ademhaling...) responsen
**Antecedente S, consequente S, of beide
DRIE FUNDAMENTELE TYPES VAN ERVARINGEN
Ervaring met een prikkel/gebeurtenis ‘op zich’ [S]
à Habituatie en sensitisatie
Ervaring met relatie tussen twee prikkels/gebeurtenissen [S1-S2]
à Klassieke/Pavloviaanse conditionering
Ervaring met relatie tussen gedrag en consequent gebeurtenis in omgeving [R-S]
à Operante conditionering
STRUCTUUR VAN ONGECONDITIONEERD GEDRAG
HOMOGEEN VS HETEROGEEN SUBSTRAAT VAN GEDRAG
• Door ‘shaping’ kan een gedrag gradueel veranderd worden zodat het nieuwe responsen kan uitvoeren
à Leren impliceert veranderen, vormen, shapen van gedrag
• Homogeen substraat = analogie Skinner; boetseren van klei tot gewenste object
• Heterogeen substraat = betere analogie; bewerken/beeldhouwen van blok hout tot gewenst object
à ‘nerven en knoesten’ = genetisch geprogrammeerde predisposities en gedragstendensen
à Vb. Trainen benaderen/manipuleren vs. loslaten/verlaten van voedsel-gerelateerde stimuli
CONCEPT VAN REFLEX
• Reflex en reflexboog (Descartes)
• Reflex als verklaring voor onvrijwillig, automatisch gedrag
o Vb. hitteprikkel – terugtrekken hand, startle-reflex bij plots geluid
• Componenten van reflexboog:
, o Ontlokkende prikkel
o Receptorcel
o Sensorieel (afferent) neuron
o Interneuron(en)
o Efferent neuron
o Effector
o Ontlokte respons (= elicited behavior)
• Voorbeelden ontlokt gedrag = dingen die niet aangeleerd worden, maar aangeboren zijn
o Luchtstoot tegen oog à knipperreflex
o Stof in neus à niezen
o Verstopping in luchtpijp à hoesten
• ...
COMPLEXE VORMEN VAN ONTLOKT GEDRAG
Niet enkel elementaire regulatie van vitale levensfuncties (ademhaling, voedselinname...),
maar ookcomplex gedrag en complexe sociale interacties (ethologie)
Vaak complexe sequenties van specifieke ontlokkende prikkels en specifieke responsen
Vb. Reproductief gedrag van stekelbaars: mannetje bouwt nesttunnel in territorium à andermannetje in de
buurt: aanval à vrouwtje in territorium: zigzag zwemmen à vrouwtje volgt mannetje naar tunnel à vrouwtje
in tunnel: mannetje raakt staart vrouwtje aan à vrouwtjelegt eitjes in tunnel en gaat uit de tunnel à
mannetje gaat in tunnel, bevrucht eitjes en jaagtvrouwtje weg à ‘beluchten’ van eitjes
Deze complexe gedragingen hebben niets te maken met leren
MODALE ACTIE PATRONEN (MAP)
Iedere unit van ontlokt gedrag bestaat uit een karakteristieke respons en een overeenkomende opwekkende
stimulus
Actiepatronen eerder dan responsen omdat de activiteiten niet beperkt zijn tot simpele spierbewegingen
Soort specifiek gedrag à vb onze gelaatsuitdrukkinngen: ontlokte gedragingen voor o.a. sociale stimuli
MAPs treden op in de contect van rijke/complexe prikkelconfiguraties
SIGNAALPRIKKELS
Signaalprikkel = beperkte set van cruciale prikkelkenmerken van de complexe ontlokkende prikkelconfiguratie,
die noodzakelijk en voldoende zijn om een modaal actiepatroon te ontlokken
• MAPs komen voor in een context van rijke/complexe prikkelconfiguraties
• Voorbeeld 1: signaalprikkels kwartel
- Statische visuele cues kop & nek vrouwtje = signaalprikkels voor seksuele benadering door
mannetjes-kwartel
, - Niet visuele cues rest lichaam, bewegingscues, auditieve, olfactieve, of tactiele
• Voorbeeld 2: signaalprikkels meeuwen
- Puntvorm van de bek met een rode stip à signaalprikkel voor pikrespons op bek door
kuikens van meeuwen
- Niet de vorm van de kop, ogen, geluiden...
• Van zodra een signaalprikkel geïdentificeerd is, kan het toenemen in grootte en intensiteit om een
grotere respons uit te lokken = supernormale prikkels
- Signaalprikkels artificieel vergroten
- Leidt tot grotere respons dan originele responsprikkel
DE ORGANISATIE VAN ONTLOKT GEDRAG
MOTIVATIONELE FACTOREN
• Reflexen en MAPs worden gecoördineerd en georganiseerd door zowel
aangeleerde als niet-aangeleerde responsen à hierbij is motivatie cruciaal
• Motivationele factoren zijn al geïdentificeerd voor een verscheidenheid aan MAPs
- Vb. agressie, voeden, verschillende aspecten van ouderlijk en seksueel gedrag..
• De signaalprikkel lost de MAP wanneer het dier zich in specifieke motivationele staat
bevindt à in ditgeval is signaalprikkel een releasing stimulus
• Lorenz: hydraulisch model
- Bepaalde factoren leiden tot de opbouw van een specifiek type van motivatie
- Zoals in een hydraulisch systeem druk opgebouwd kan worden, kan hier motivatie‘readyness;
doen opbouwen
- Aandacht voor signaalstimuli stijgt, drempel voor activering voedingsgerelateerde MAPs daalt
à ontlokken MAP tot eten: honger-drive daalt
APPETITIEF EN CONSUMMATORISCH GEDRAG
Appetitief gedrag = redelijk variabel en gebeurt in respons tot algemene spatiale cues
Consummatorisch gedrag = meer stereotiepe soort-specifieke activiteiten
Appetitief gedrag = alles te maken met voorbereiding = variabel
Confrontatie signaalprikkel
Consummatorisch = zeer gefocust en stereotiep
, • Voorbeelden voedsel
o Appetitief = exploreren van de omgeving naar voedselbron
o Consummatorisch = consumptie van voedsel
• Voorbeelden reproductie
o Appetitief = zoeken naar seksuele partner
o Consummatorisch = het hof maken en paren
GEDRAGSSYSTEMEN
• Recent onderzoek: gedragssystemen niet enkel verdelen in appetitief en consummatorisch gedrag
• Timberlake (2001): in context voeding
- Appetitieve component in 3 delen:
- Algemene zoekmodus à focale zoekmodus à hanteren en opeten van voedsel
• Kenmerken van gedragssystemen
- Meestal sequentie van 3 of meer gedragsmodi
- Lineaire sequentie (A-B-C-D)
- Bi-directioneel (A ßà B ßà C ßà D)
- Temporele organisatie
- Iedere responsmodus bevat niet enkel karakteristieke responsen, maar ook verhoogde
sensitiviteit of aandacht voor bepaalde prikkels
HABITUATIE EN SENSITISATIE
Ervaring(en) met een prikkel/gebeurtenis ‘op zich’ = niet-contingent met andere prikkels noch
met hetgedrag van het organisme
Hoe ongeconditioneerd, ontlokt gedrag wijzigt louter in functie van herhaalde aanbieding
van deontlokkende-/signaalprikkel
• Habituatie = afname sterkte/probabiliteit van een respons ten gevolge van
herhaalde aanbieding van deontlokkende prikkel
• Sensitisatie = toename sterkte/probabiliteit van een respons ten gevolge van
herhaalde aanbieding van deontlokkende prikkel
PAVLOVIAANSE OF KLASSIEKE CONDITIONERING
Associatief leren = gedrag ontlokt door een eerste prikkel wijzigt hier ten gevolge van
(voorafgaand ervaren)samengaan van deze eerste prikkel met een tweede prikkel
VEEL GEBRUIKTE KLASSIEKE CONDITIONERINGSPROCEDURES
• Subjecten: duiven, ratten, konijnen en mensen
• Twee types van procedures:
- Appetitieve conditionering = OP is aangenaam, wenselijk
- Aversieve conditionering = OP is onaangenaam, onwenselijk
LEARNING: KLASSIEKE CONDITIONERING
BASISCONCEPT EN DEFINITIE
DEFINITIE
Leren is een relatief duurzame verandering in het potentieel om een bepaald gedrag* te stellen, die toe te
schrijven is aan een ervaring met gebeurtenissen in de omgeving die specifiek gerelateerd** zijn aan dat
gedrag.
*Motor-responsen zowel als autonoom-vegetatieve (vb. hartritme, ademhaling...) responsen
**Antecedente S, consequente S, of beide
DRIE FUNDAMENTELE TYPES VAN ERVARINGEN
Ervaring met een prikkel/gebeurtenis ‘op zich’ [S]
à Habituatie en sensitisatie
Ervaring met relatie tussen twee prikkels/gebeurtenissen [S1-S2]
à Klassieke/Pavloviaanse conditionering
Ervaring met relatie tussen gedrag en consequent gebeurtenis in omgeving [R-S]
à Operante conditionering
STRUCTUUR VAN ONGECONDITIONEERD GEDRAG
HOMOGEEN VS HETEROGEEN SUBSTRAAT VAN GEDRAG
• Door ‘shaping’ kan een gedrag gradueel veranderd worden zodat het nieuwe responsen kan uitvoeren
à Leren impliceert veranderen, vormen, shapen van gedrag
• Homogeen substraat = analogie Skinner; boetseren van klei tot gewenste object
• Heterogeen substraat = betere analogie; bewerken/beeldhouwen van blok hout tot gewenst object
à ‘nerven en knoesten’ = genetisch geprogrammeerde predisposities en gedragstendensen
à Vb. Trainen benaderen/manipuleren vs. loslaten/verlaten van voedsel-gerelateerde stimuli
CONCEPT VAN REFLEX
• Reflex en reflexboog (Descartes)
• Reflex als verklaring voor onvrijwillig, automatisch gedrag
o Vb. hitteprikkel – terugtrekken hand, startle-reflex bij plots geluid
• Componenten van reflexboog:
, o Ontlokkende prikkel
o Receptorcel
o Sensorieel (afferent) neuron
o Interneuron(en)
o Efferent neuron
o Effector
o Ontlokte respons (= elicited behavior)
• Voorbeelden ontlokt gedrag = dingen die niet aangeleerd worden, maar aangeboren zijn
o Luchtstoot tegen oog à knipperreflex
o Stof in neus à niezen
o Verstopping in luchtpijp à hoesten
• ...
COMPLEXE VORMEN VAN ONTLOKT GEDRAG
Niet enkel elementaire regulatie van vitale levensfuncties (ademhaling, voedselinname...),
maar ookcomplex gedrag en complexe sociale interacties (ethologie)
Vaak complexe sequenties van specifieke ontlokkende prikkels en specifieke responsen
Vb. Reproductief gedrag van stekelbaars: mannetje bouwt nesttunnel in territorium à andermannetje in de
buurt: aanval à vrouwtje in territorium: zigzag zwemmen à vrouwtje volgt mannetje naar tunnel à vrouwtje
in tunnel: mannetje raakt staart vrouwtje aan à vrouwtjelegt eitjes in tunnel en gaat uit de tunnel à
mannetje gaat in tunnel, bevrucht eitjes en jaagtvrouwtje weg à ‘beluchten’ van eitjes
Deze complexe gedragingen hebben niets te maken met leren
MODALE ACTIE PATRONEN (MAP)
Iedere unit van ontlokt gedrag bestaat uit een karakteristieke respons en een overeenkomende opwekkende
stimulus
Actiepatronen eerder dan responsen omdat de activiteiten niet beperkt zijn tot simpele spierbewegingen
Soort specifiek gedrag à vb onze gelaatsuitdrukkinngen: ontlokte gedragingen voor o.a. sociale stimuli
MAPs treden op in de contect van rijke/complexe prikkelconfiguraties
SIGNAALPRIKKELS
Signaalprikkel = beperkte set van cruciale prikkelkenmerken van de complexe ontlokkende prikkelconfiguratie,
die noodzakelijk en voldoende zijn om een modaal actiepatroon te ontlokken
• MAPs komen voor in een context van rijke/complexe prikkelconfiguraties
• Voorbeeld 1: signaalprikkels kwartel
- Statische visuele cues kop & nek vrouwtje = signaalprikkels voor seksuele benadering door
mannetjes-kwartel
, - Niet visuele cues rest lichaam, bewegingscues, auditieve, olfactieve, of tactiele
• Voorbeeld 2: signaalprikkels meeuwen
- Puntvorm van de bek met een rode stip à signaalprikkel voor pikrespons op bek door
kuikens van meeuwen
- Niet de vorm van de kop, ogen, geluiden...
• Van zodra een signaalprikkel geïdentificeerd is, kan het toenemen in grootte en intensiteit om een
grotere respons uit te lokken = supernormale prikkels
- Signaalprikkels artificieel vergroten
- Leidt tot grotere respons dan originele responsprikkel
DE ORGANISATIE VAN ONTLOKT GEDRAG
MOTIVATIONELE FACTOREN
• Reflexen en MAPs worden gecoördineerd en georganiseerd door zowel
aangeleerde als niet-aangeleerde responsen à hierbij is motivatie cruciaal
• Motivationele factoren zijn al geïdentificeerd voor een verscheidenheid aan MAPs
- Vb. agressie, voeden, verschillende aspecten van ouderlijk en seksueel gedrag..
• De signaalprikkel lost de MAP wanneer het dier zich in specifieke motivationele staat
bevindt à in ditgeval is signaalprikkel een releasing stimulus
• Lorenz: hydraulisch model
- Bepaalde factoren leiden tot de opbouw van een specifiek type van motivatie
- Zoals in een hydraulisch systeem druk opgebouwd kan worden, kan hier motivatie‘readyness;
doen opbouwen
- Aandacht voor signaalstimuli stijgt, drempel voor activering voedingsgerelateerde MAPs daalt
à ontlokken MAP tot eten: honger-drive daalt
APPETITIEF EN CONSUMMATORISCH GEDRAG
Appetitief gedrag = redelijk variabel en gebeurt in respons tot algemene spatiale cues
Consummatorisch gedrag = meer stereotiepe soort-specifieke activiteiten
Appetitief gedrag = alles te maken met voorbereiding = variabel
Confrontatie signaalprikkel
Consummatorisch = zeer gefocust en stereotiep
, • Voorbeelden voedsel
o Appetitief = exploreren van de omgeving naar voedselbron
o Consummatorisch = consumptie van voedsel
• Voorbeelden reproductie
o Appetitief = zoeken naar seksuele partner
o Consummatorisch = het hof maken en paren
GEDRAGSSYSTEMEN
• Recent onderzoek: gedragssystemen niet enkel verdelen in appetitief en consummatorisch gedrag
• Timberlake (2001): in context voeding
- Appetitieve component in 3 delen:
- Algemene zoekmodus à focale zoekmodus à hanteren en opeten van voedsel
• Kenmerken van gedragssystemen
- Meestal sequentie van 3 of meer gedragsmodi
- Lineaire sequentie (A-B-C-D)
- Bi-directioneel (A ßà B ßà C ßà D)
- Temporele organisatie
- Iedere responsmodus bevat niet enkel karakteristieke responsen, maar ook verhoogde
sensitiviteit of aandacht voor bepaalde prikkels
HABITUATIE EN SENSITISATIE
Ervaring(en) met een prikkel/gebeurtenis ‘op zich’ = niet-contingent met andere prikkels noch
met hetgedrag van het organisme
Hoe ongeconditioneerd, ontlokt gedrag wijzigt louter in functie van herhaalde aanbieding
van deontlokkende-/signaalprikkel
• Habituatie = afname sterkte/probabiliteit van een respons ten gevolge van
herhaalde aanbieding van deontlokkende prikkel
• Sensitisatie = toename sterkte/probabiliteit van een respons ten gevolge van
herhaalde aanbieding van deontlokkende prikkel
PAVLOVIAANSE OF KLASSIEKE CONDITIONERING
Associatief leren = gedrag ontlokt door een eerste prikkel wijzigt hier ten gevolge van
(voorafgaand ervaren)samengaan van deze eerste prikkel met een tweede prikkel
VEEL GEBRUIKTE KLASSIEKE CONDITIONERINGSPROCEDURES
• Subjecten: duiven, ratten, konijnen en mensen
• Twee types van procedures:
- Appetitieve conditionering = OP is aangenaam, wenselijk
- Aversieve conditionering = OP is onaangenaam, onwenselijk
