Samenvatting ontwikkelingspsychopathologie bij kinderen en jeugdigen
Hoofdstuk 13 Angst en angststoornissen
Angststoornissen zijn de meest voorkomende stoornissen, zowel bij kinderen en adolescenten als bij
volwassenen. Ze worden vaak over het hoofd gezien omdat het internaliserende stoornissen zijn:
vooral de kinderen hebben er last van, hun omgeving minder.
De emotionele, sociale, fysieke en cognitieve
ontwikkeling van kinderen beïnvloedt waar
kinderen bang voor zijn, in welke mate en hoe de
angst wordt geuit. Angst is een van de zes
basisemoties. Emoties kennen drie bestanddelen:
- Gedragskenmerken: Bij angst zijn die
gedragskenmerken bijvoorbeeld weglopen,
slaan, verstijven of huilen, en ook
opengesperde ogen.
- Lichaamskenmerken: Bij angst zijn dat
bijvoorbeeld een verhoogde hartslag,
transpiratie, een stokkende ademhaling of
duizeligheid. (Jonge) kinderen kunnen ook
klagen over hoofd- of buikpijn.
- Cognitieve kenmerken: Bij angst zijn dat
bijvoorbeeld piekeren, angstaanjagende
gedachten, of angstige herinneringen en
gevoelens.
Leeftijdsontwikkeling van angst: Angst ziet er op verschillende leeftijden anders uit:
- 0-6 maanden: In de eerste 6 maanden van hun bestaan kunnen alleen plotselinge en sterke
prikkels kinderen bang en aan het huilen maken. Verzorgers kunnen de angstopwekkende
prikkel verminderen of wegnemen.
- 6 maanden-2 jaar: Na 6 maanden kan een kind vier aangeboren angstreacties laten zien.
Omdat kinderen vanaf 6 maanden beter gezichten kunnen onderscheiden, kunnen ze angstig
zijn voor vreemden. Vanaf 8 maanden kan separatieangst ontstaan: angst om geschieden te
worden van de moeder/verzorger. Met het ontwikkelen van de motoriek en de mogelijkheid
zelf te kruipen, ontstaat angst voor hoogte en diepte. In deze periode kan ook
voedselneofobie ontstaan.
- 2-6 jaar: In deze periode gaan kinderen steeds meer van de wereld om hen heen verkennen
en begrijpen. Dat kan nieuwe angsten opleveren maar ze kunnen ook een copingsstijl
ontwikkelen. Omdat het geheugen zich beter gaat ontwikkelen, kunnen angsten groter
worden: kinderen herinneren zich de tandarts en de pijnlijke behandeling. Ook ontstaan
gedachten en fantasieën die losstaan van de werkelijkheid: spoken in de kast, krokodillen
onder het bed. Aan het einde van deze periode kan ook angst voor een negatief oordeel van
anderen ontstaan. Pas rond de leeftijd van 6 jaar zijn kinderen in staat hun eigen gedrag te
evalueren.
- 6-12 jaar: De inhoud van angst verandert, de angst is realistischer waardoor de frequentie
wat afneemt. Kinderen leren onderscheid te maken tussen fantasie en werkelijkheid en
krijgen reële angsten: voor ongelukken, ziekte, dood, ontvoeringen etc. Ongeveer vanaf hun
zevende jaar kunnen kinderen piekeren en ook daarbij gaat het vaak over reële angsten.
Matig piekeren is nuttig en een belangrijk copingsmechanisme. Angstige kinderen kunnen
het piekeren echter niet stopzetten en komen in een negatieve spiraal terecht. Ze gaan
, overgeneraliseren, personaliseren en catastroferen. Een andere belangrijke verandering is de
sociale invloed van leeftijdsgenoten en de angst voor mogelijk negatieve oordelen. Als de
sociale angst een sociale fobie wordt, gaat de angst de normale ontwikkeling van het kind in
de weg zitten. Rond het achtste jaar kan een kind bang zijn dat anderen hem stom vinden.
- 13 jaar en ouder: Tijdens de adolescentie neemt de mate van normale angst nog wat af.
Heteroseksuele adolescenten zijn vooral gevoelig voor oordelen van leeftijdsgenoten van het
andere geslacht. Het ontwikkelen van een eigen identiteit met de daarbij horende
onafhankelijkheid van ouders en de vorming van een seksuele identiteit, kan kinderen
angstig maken. Ook hypochondrie (angst dat je een ernstige ziekte hebt) en angst voor de
dood horen bij de adolescentie.
Kinderen met een handicap: Kinderen die op de gebieden van een normale ontwikkeling
achterlopen, zullen ook een andere ontwikkeling van angst hebben. Namelijk een ontwikkeling die
hoort bij hun mentale leeftijd, en niet bij hun werkelijke leeftijd. Kinderen met een verstandelijke
beperking kennen vier keer zo vaak scheidingsangst als kinderen zonder beperking. Kinderen met een
lichamelijke beperking kennen meer angsten, en die angsten houden ook langer aan.
Wanneer zorgen maken: Angst wordt een angststoornis als hij de sociale en emotionele ontwikkeling
van een kind belemmert, en zijn ontwikkeling op school. De volgende criteria kunnen helpen om
gewone angst van een angststoornis te onderscheiden. Ze moeten langere tijd aanwezig zijn wil er
sprake zijn van een mogelijke stoornis:
- Is de angst buitenproportioneel gezien de eisen die aan een kind worden gesteld?
- Kan de angst aan het kind worden uitgelegd en met argumenten worden verminderd?
- Is de angst onder controle te brengen?
- Blijft de angst voor een langere tijd
onveranderlijk?
- Leidt de angst tot het vermijden van een
situatie?
- Is de angst niet-functioneel?
- Past de angst bij de ontwikkelfase van
het kind?
- Belemmert de angst de sociale,
emotionele of schoolse ontwikkeling?
Algemene kenmerken van kinderen met
angststoornissen: Meestal worden
angststoornissen pas in de schoolleeftijd
vastgesteld, omdat ze dan zichtbaar worden
door de nieuwe ontwikkelingsopgaven waarvoor
kinderen zich zien gesteld. Het kan lastig zijn om
een onderscheid te maken tussen normale angst
en een angststoornis, en tussen de verschillende
angststoornissen onderling. Een kind kan
verschillende angststoornissen tegelijk hebben,
en met het ouder worden kan de angststoornis
zich mee-ontwikkelen. Zo kan de angst voor
separatie zich ontwikkelen tot een sociale fobie.
Hoofdstuk 13 Angst en angststoornissen
Angststoornissen zijn de meest voorkomende stoornissen, zowel bij kinderen en adolescenten als bij
volwassenen. Ze worden vaak over het hoofd gezien omdat het internaliserende stoornissen zijn:
vooral de kinderen hebben er last van, hun omgeving minder.
De emotionele, sociale, fysieke en cognitieve
ontwikkeling van kinderen beïnvloedt waar
kinderen bang voor zijn, in welke mate en hoe de
angst wordt geuit. Angst is een van de zes
basisemoties. Emoties kennen drie bestanddelen:
- Gedragskenmerken: Bij angst zijn die
gedragskenmerken bijvoorbeeld weglopen,
slaan, verstijven of huilen, en ook
opengesperde ogen.
- Lichaamskenmerken: Bij angst zijn dat
bijvoorbeeld een verhoogde hartslag,
transpiratie, een stokkende ademhaling of
duizeligheid. (Jonge) kinderen kunnen ook
klagen over hoofd- of buikpijn.
- Cognitieve kenmerken: Bij angst zijn dat
bijvoorbeeld piekeren, angstaanjagende
gedachten, of angstige herinneringen en
gevoelens.
Leeftijdsontwikkeling van angst: Angst ziet er op verschillende leeftijden anders uit:
- 0-6 maanden: In de eerste 6 maanden van hun bestaan kunnen alleen plotselinge en sterke
prikkels kinderen bang en aan het huilen maken. Verzorgers kunnen de angstopwekkende
prikkel verminderen of wegnemen.
- 6 maanden-2 jaar: Na 6 maanden kan een kind vier aangeboren angstreacties laten zien.
Omdat kinderen vanaf 6 maanden beter gezichten kunnen onderscheiden, kunnen ze angstig
zijn voor vreemden. Vanaf 8 maanden kan separatieangst ontstaan: angst om geschieden te
worden van de moeder/verzorger. Met het ontwikkelen van de motoriek en de mogelijkheid
zelf te kruipen, ontstaat angst voor hoogte en diepte. In deze periode kan ook
voedselneofobie ontstaan.
- 2-6 jaar: In deze periode gaan kinderen steeds meer van de wereld om hen heen verkennen
en begrijpen. Dat kan nieuwe angsten opleveren maar ze kunnen ook een copingsstijl
ontwikkelen. Omdat het geheugen zich beter gaat ontwikkelen, kunnen angsten groter
worden: kinderen herinneren zich de tandarts en de pijnlijke behandeling. Ook ontstaan
gedachten en fantasieën die losstaan van de werkelijkheid: spoken in de kast, krokodillen
onder het bed. Aan het einde van deze periode kan ook angst voor een negatief oordeel van
anderen ontstaan. Pas rond de leeftijd van 6 jaar zijn kinderen in staat hun eigen gedrag te
evalueren.
- 6-12 jaar: De inhoud van angst verandert, de angst is realistischer waardoor de frequentie
wat afneemt. Kinderen leren onderscheid te maken tussen fantasie en werkelijkheid en
krijgen reële angsten: voor ongelukken, ziekte, dood, ontvoeringen etc. Ongeveer vanaf hun
zevende jaar kunnen kinderen piekeren en ook daarbij gaat het vaak over reële angsten.
Matig piekeren is nuttig en een belangrijk copingsmechanisme. Angstige kinderen kunnen
het piekeren echter niet stopzetten en komen in een negatieve spiraal terecht. Ze gaan
, overgeneraliseren, personaliseren en catastroferen. Een andere belangrijke verandering is de
sociale invloed van leeftijdsgenoten en de angst voor mogelijk negatieve oordelen. Als de
sociale angst een sociale fobie wordt, gaat de angst de normale ontwikkeling van het kind in
de weg zitten. Rond het achtste jaar kan een kind bang zijn dat anderen hem stom vinden.
- 13 jaar en ouder: Tijdens de adolescentie neemt de mate van normale angst nog wat af.
Heteroseksuele adolescenten zijn vooral gevoelig voor oordelen van leeftijdsgenoten van het
andere geslacht. Het ontwikkelen van een eigen identiteit met de daarbij horende
onafhankelijkheid van ouders en de vorming van een seksuele identiteit, kan kinderen
angstig maken. Ook hypochondrie (angst dat je een ernstige ziekte hebt) en angst voor de
dood horen bij de adolescentie.
Kinderen met een handicap: Kinderen die op de gebieden van een normale ontwikkeling
achterlopen, zullen ook een andere ontwikkeling van angst hebben. Namelijk een ontwikkeling die
hoort bij hun mentale leeftijd, en niet bij hun werkelijke leeftijd. Kinderen met een verstandelijke
beperking kennen vier keer zo vaak scheidingsangst als kinderen zonder beperking. Kinderen met een
lichamelijke beperking kennen meer angsten, en die angsten houden ook langer aan.
Wanneer zorgen maken: Angst wordt een angststoornis als hij de sociale en emotionele ontwikkeling
van een kind belemmert, en zijn ontwikkeling op school. De volgende criteria kunnen helpen om
gewone angst van een angststoornis te onderscheiden. Ze moeten langere tijd aanwezig zijn wil er
sprake zijn van een mogelijke stoornis:
- Is de angst buitenproportioneel gezien de eisen die aan een kind worden gesteld?
- Kan de angst aan het kind worden uitgelegd en met argumenten worden verminderd?
- Is de angst onder controle te brengen?
- Blijft de angst voor een langere tijd
onveranderlijk?
- Leidt de angst tot het vermijden van een
situatie?
- Is de angst niet-functioneel?
- Past de angst bij de ontwikkelfase van
het kind?
- Belemmert de angst de sociale,
emotionele of schoolse ontwikkeling?
Algemene kenmerken van kinderen met
angststoornissen: Meestal worden
angststoornissen pas in de schoolleeftijd
vastgesteld, omdat ze dan zichtbaar worden
door de nieuwe ontwikkelingsopgaven waarvoor
kinderen zich zien gesteld. Het kan lastig zijn om
een onderscheid te maken tussen normale angst
en een angststoornis, en tussen de verschillende
angststoornissen onderling. Een kind kan
verschillende angststoornissen tegelijk hebben,
en met het ouder worden kan de angststoornis
zich mee-ontwikkelen. Zo kan de angst voor
separatie zich ontwikkelen tot een sociale fobie.
