Familiaal vermogensrecht samenvatting 2021-2022 Margot Horowitz
DEEL I: RELATIEVERMOGENSRECHT
• Definitie: Het geheel van regels dat de vermogensrechtelijke verhodigen beheerst tussen de partners
onderling en tegenover derden, zowel tijdens de relatie als bij de ontbinding ervan.
• in begrip relatievermogensrecht twee belangrijke componenten =
◦ “Relatie”
▪ onderscheid tussen hwelijksvermogensrecht en samenwoningsvermogensrecht
• huwelijksvermogensrecht
◦ beperkt tot regeling vd vermogensrechtelijke aanspraken tussen gehuwden
▪ uitvoerig beschermingsmechanisme in de wet geregeld
◦ niet gehuwd = val je binnen het regime van samenwoningsvermogensrecht
• samenwoningsvermogensrecht
◦ voor wettelijke of feitelijke samenwoners
◦ weinig bescherming in de wet hiervoor
▪ kritiek door rechtsleer hierover:
• pleiten voor de invoering van een billijk relatievermogensrecht
◦ bescherming zou niet exclusief voor gehuwden mogen zijn maar voor alle
personen die een duurzame intieme relatie onderhouden
▪ anders discriminatie naargelang de samenwoningsvorm
▪ altijd goed kijken met welke relatie je te maken hebt want er zijn verschillende juridische
gevolgen naargelang welke relatie het is
• pro: men kiest bewust voor welke relatie men aangaat en de wetgever mag aan die
bewuste keuze niet te veel raken, mag geen wettelijke gevolgen opdringen die de partijen
niet hebben gewild
• contra: theorie vd bewuste keuze is onzin
◦ sociologisch onderzoek gevoerd waaruit blijkt dat mensen zich niet bewust zijn van de
grote vermogensrechtelijke verschillen die er zijn tussen die statuten
▪ mensen die feitelijk en wettelijk samenwonen denken dat ze beschermd zijn op
het moment van elkaars overlijden
▪ bovendien worden deze door de wetgever aangewakkerd:
• op vlak vd erfbelasting worden wettelijke en feitelijke samenwoners als ze meer
dan 1j hebben samen geleefd gelijk getrokken met gehuwden.
◦ Vermogen
▪ datgene wat de partners gedurende hun relatie hebben of opbouwen:
• datgene waarmee ze de relatie binnen stappen en opbouwen binnen de relatie
• continentale stelsels
◦ alimentatierecht valt niet onder het familiaal vermogensrecht
◦ omdat men aanvoelt dat die alimentatievorderingen op zich niets te maken hebben
met de opbouw van het vermogen of met wat men verwerft aan aanspraken en
verplichtingen gerelateerd aan het vermogen tijdens de relatie.
1
,• Drie basisvragen: “niets, Bob en muur”
◦ = Elk relatievermogensrechtelijk stelsel, elk regime kun je aan de hand van deze drie basisvragen
kenmerken
▪ 1. Niets
• Wat als de koppels niets hebben geregeld: welke regels zijn dan van toepassing?
▪ 2. Bob (de Bouwer)
• Kunnen wij het zelf maken (nou en of): over welke contractvrijheid beschikken de koppels
om hun vermogensrechtelijke verhoudingen zelf te regelen?
▪ 3. Muur
• Hoe hoog en dik is de muur waar Bob niet door kan rijden?
• Welke zijn de restricties als we aan de wettelijke regeling mogen sleutelen?
• Wat zijn de dwingende bepalingen waar we niet van af mogen wijken?
ONDERDEEL I: HUWELIJKSVERMOGENSRECHT
• Afdeling 1: Definitie & begrippen
◦ definitie: het geheel van regels dat de vermogensrechtelijke verhoudingen beheerst tussen
echtgenoten onderlingen en tegenover derden, zowel tijdens het huwelijk als bij de ontbinding
ervan.
◦ Lex specialis
▪ Waarom bijzondere regels nodig voor gehuwden?
• Kunnen niet zomaar terugvallen op het gemene recht want dit recht is gemaakt om
burgers onderling met elkaar te laten handelen in een niet-emotioneel getinte context.
Echtgenoten daarentegen zitten in een affectieve relatie en staan op een andere manier
tegenover elkaar.
▪ Ook teruggrijpen naar het gemene recht soms
• voorbeeld: toestemming nodig voor huwelijkscontract zoals uitgelegd in art. 1108 BW
want dit wordt niet specifiek geregeld in het HVR zelf
◦ Intern versus extern
▪ Interne werking: gevolgen tussen de echtgenoten onderling
• noodzaak is duidelijk: regels nodig die de intieme relatie beschermen
▪ Externe werking: verhouding tussen echtgenoten enerzijds en anderzijds de derden met wie
zij contracteren of mee in een juridische verhouding staan
• noodzaak minder vanzelfsprekend: voor derde-medecontractant is het tegenwoordig zeer
belangrijk om te weten of zijn contractant gehuwd is
◦ waarom zou SE in andere positie moeten zitten naargelang zijn SA wel of niet gehuwd
is?
• Auteurs (ook Barbaix) pleiten voor een extern neutraal HVR
◦ in externe werking enkel toepassing maken van gemene vermogensrecht
▪ bijzondere regels HVR dan beperkt tot de interne werking
2
, ◦ Onderverdeling in primair en secundair recht
▪ primair: niet afwijkbaar
• regelt op eenvormige wijze de minimale rechten en verplichtingen vd echtgenoten zowel
onderling als in hun verhouding met derden.
• Van toepassing op alle echtgenoten door het enkele feit van het huwelijk
▪ secundair: grote contractvrijheid
• regelt de secundaire huwelijksvermogensrechtelijke verhoudingen tussen de echtgenoten
en tegenover derden
• echtgenoten kunnen hier van afwijken
• van toepassing op alle aspecten die niet door bepaald stelsel geregeld zijn
Hoofdstuk 1: Het primair stelsel
• Definitie: regelt op eenvormige en dwingende wijze de rechten en verplichtingen tussen de
echtgenoten onderling, alsmede in hun verhouding ten aanzien van derden.
◦ Art. 212-224 BW
• Kenmerken
◦ 1. Minimum minimorum
▪ wetgever laat het niet dat echtgenoten zich aan deze verplichtingen onttrekken via bedingen
in hun huwelijkscontract.
• Minimum vereisten van rechten en plichten voor alle echtgenoten.
◦ 2. Eenvormig en dwingend
▪ van toepassing ongeacht het secundair huwelijksvermogensstelsel waaronder de echtgenoten
gehuwd zijn
• art. 212 en 1388 BW: elke bepaling in het huwelijkscontract die een inbreuk op het primair
stelsel is vernietigbaar.
▪ Onderscheid tussen bepalingen van OO en van dwingend recht
• regeling inzake de persoonsrechtelijke gevolgen: openbare orde
◦ sanctionering hiervan is de absolute nietigheid
◦ bv de verplichting tot samenwoning, hulp & bijstand, gelijkheid tussen man & vrouw en
vrijheid van beroepskeuze en-uitoefening
• regeling inzake de vermogensrechtelijke bepalingen: dwingend recht
◦ sanctionering hiervan is de relatieve nietigheid
◦ deze bepalingen beschermen enkel de private belangen vd echtgenoten of de
schuldeisers: enkel zij kunnen dus deze bepalingen inroepen
◦ bv bescherming vd gezinswoning, hulp- en bijdrageverplichting in lasten van het
huwelijk, inning en besteding vd inkomsten en de hoofdelijke aansprakelijkheid voor
de huishoudelijke schulden.
◦ 3. Wederkerig en op grond van de wet
▪ het loutere feit dat de andere echtgenoot zijn verplichtingen uit het primair stelsel iet zou
nakomen is niet genoeg om de andere echtgenoot va die verplichtingen te ontheffen (geen
ENAC figuur in het HWV)
3
, • Toepassingsgebied
◦ Op wie: op alle echtgenoten door het louter feit van het huwelijk
◦ Vanaf wanneer & tot wanneer van toepassing?
▪ Vanaf: de huwelijkssluiting waarbij dit begrepen moet worden als het burgerlijke huwelijk niet
het kerkelijk of religieus huwelijk.
▪ Tot: het huwelijk wordt ontbonden door overlijden of echtscheiding
• overlijden is een gebeurtenis die optreedt met onmiddellijke gevolgen
• echtscheiding is een langer proces: hoe zit het tijdens die procedure?
◦ Zolang de procedure loopt (echtscheidingsvonnis niet in kracht van gewijsde getreden)
ben je gehuwd
◦ principe: zolang het huwelijk duurt ben je principieel onderworpen aan de regels van
het HWV dus ook tijdens de feitelijke scheiding
◦ praktijk: bepaalde regels die ofwel anders worden ingevuld (bv hulp-en
bijdrageverplichtingen worden omgevormd van verplichting in natura tot een
verplichting in geld) of die hun voorwerp verliezen (bv bescherming gezinswoning of
gehoudenheid huishoudelijke schuld)
• Primair stelsel opgebouwd rond drie krachtlijnen 4
◦ 1. Gelijkheid van de echtgenoten
▪ bevestiging van de principiële handelingsbekwaamheid van iedere echtgenoot
▪ elk van de echtgenoten beschikt over identiek dezelfde rechten
• 1958: vrouw verloor haar handelingsbekwaamheid door het feit van het huwelijk
▪ art. 212, §3 BW: huwelijk beïnvloedt principiële handelingsbekwaamheid niet
• bevoegdheid van elke echtgenoot tot inning inkomsten of opening bankrekening
• regeling inzake conventionele lastgeving
◦ echtgenoten kunnen elkaar als lasthebber aanstellen
◦ art. 219 BW: lastgeving tussen echtgenoten is steeds herroepelijk
▪ om te voorkomen dat je minder gelijk zou zijn dan je echtgenoot: als je dit niet kunt
herroepen dan mag je echtgenoot iets zonder dat je er iets tegen kunt doen
▪ gevolg: je kunt ook in het huwelijkscontract geen volmacht integreren
• want huwelijkscontract is slechts wijzigbaar met toestemming van de twee
echtgenoten = wordt feitelijk onherroepelijk
▪ Wel handelingsonbevoegdheid mogelijk
• ter bescherming van de wederpartij of van een derde persoon
• bv echtgenoot kan soms slechts optreden met instemming van de andere
4
DEEL I: RELATIEVERMOGENSRECHT
• Definitie: Het geheel van regels dat de vermogensrechtelijke verhodigen beheerst tussen de partners
onderling en tegenover derden, zowel tijdens de relatie als bij de ontbinding ervan.
• in begrip relatievermogensrecht twee belangrijke componenten =
◦ “Relatie”
▪ onderscheid tussen hwelijksvermogensrecht en samenwoningsvermogensrecht
• huwelijksvermogensrecht
◦ beperkt tot regeling vd vermogensrechtelijke aanspraken tussen gehuwden
▪ uitvoerig beschermingsmechanisme in de wet geregeld
◦ niet gehuwd = val je binnen het regime van samenwoningsvermogensrecht
• samenwoningsvermogensrecht
◦ voor wettelijke of feitelijke samenwoners
◦ weinig bescherming in de wet hiervoor
▪ kritiek door rechtsleer hierover:
• pleiten voor de invoering van een billijk relatievermogensrecht
◦ bescherming zou niet exclusief voor gehuwden mogen zijn maar voor alle
personen die een duurzame intieme relatie onderhouden
▪ anders discriminatie naargelang de samenwoningsvorm
▪ altijd goed kijken met welke relatie je te maken hebt want er zijn verschillende juridische
gevolgen naargelang welke relatie het is
• pro: men kiest bewust voor welke relatie men aangaat en de wetgever mag aan die
bewuste keuze niet te veel raken, mag geen wettelijke gevolgen opdringen die de partijen
niet hebben gewild
• contra: theorie vd bewuste keuze is onzin
◦ sociologisch onderzoek gevoerd waaruit blijkt dat mensen zich niet bewust zijn van de
grote vermogensrechtelijke verschillen die er zijn tussen die statuten
▪ mensen die feitelijk en wettelijk samenwonen denken dat ze beschermd zijn op
het moment van elkaars overlijden
▪ bovendien worden deze door de wetgever aangewakkerd:
• op vlak vd erfbelasting worden wettelijke en feitelijke samenwoners als ze meer
dan 1j hebben samen geleefd gelijk getrokken met gehuwden.
◦ Vermogen
▪ datgene wat de partners gedurende hun relatie hebben of opbouwen:
• datgene waarmee ze de relatie binnen stappen en opbouwen binnen de relatie
• continentale stelsels
◦ alimentatierecht valt niet onder het familiaal vermogensrecht
◦ omdat men aanvoelt dat die alimentatievorderingen op zich niets te maken hebben
met de opbouw van het vermogen of met wat men verwerft aan aanspraken en
verplichtingen gerelateerd aan het vermogen tijdens de relatie.
1
,• Drie basisvragen: “niets, Bob en muur”
◦ = Elk relatievermogensrechtelijk stelsel, elk regime kun je aan de hand van deze drie basisvragen
kenmerken
▪ 1. Niets
• Wat als de koppels niets hebben geregeld: welke regels zijn dan van toepassing?
▪ 2. Bob (de Bouwer)
• Kunnen wij het zelf maken (nou en of): over welke contractvrijheid beschikken de koppels
om hun vermogensrechtelijke verhoudingen zelf te regelen?
▪ 3. Muur
• Hoe hoog en dik is de muur waar Bob niet door kan rijden?
• Welke zijn de restricties als we aan de wettelijke regeling mogen sleutelen?
• Wat zijn de dwingende bepalingen waar we niet van af mogen wijken?
ONDERDEEL I: HUWELIJKSVERMOGENSRECHT
• Afdeling 1: Definitie & begrippen
◦ definitie: het geheel van regels dat de vermogensrechtelijke verhoudingen beheerst tussen
echtgenoten onderlingen en tegenover derden, zowel tijdens het huwelijk als bij de ontbinding
ervan.
◦ Lex specialis
▪ Waarom bijzondere regels nodig voor gehuwden?
• Kunnen niet zomaar terugvallen op het gemene recht want dit recht is gemaakt om
burgers onderling met elkaar te laten handelen in een niet-emotioneel getinte context.
Echtgenoten daarentegen zitten in een affectieve relatie en staan op een andere manier
tegenover elkaar.
▪ Ook teruggrijpen naar het gemene recht soms
• voorbeeld: toestemming nodig voor huwelijkscontract zoals uitgelegd in art. 1108 BW
want dit wordt niet specifiek geregeld in het HVR zelf
◦ Intern versus extern
▪ Interne werking: gevolgen tussen de echtgenoten onderling
• noodzaak is duidelijk: regels nodig die de intieme relatie beschermen
▪ Externe werking: verhouding tussen echtgenoten enerzijds en anderzijds de derden met wie
zij contracteren of mee in een juridische verhouding staan
• noodzaak minder vanzelfsprekend: voor derde-medecontractant is het tegenwoordig zeer
belangrijk om te weten of zijn contractant gehuwd is
◦ waarom zou SE in andere positie moeten zitten naargelang zijn SA wel of niet gehuwd
is?
• Auteurs (ook Barbaix) pleiten voor een extern neutraal HVR
◦ in externe werking enkel toepassing maken van gemene vermogensrecht
▪ bijzondere regels HVR dan beperkt tot de interne werking
2
, ◦ Onderverdeling in primair en secundair recht
▪ primair: niet afwijkbaar
• regelt op eenvormige wijze de minimale rechten en verplichtingen vd echtgenoten zowel
onderling als in hun verhouding met derden.
• Van toepassing op alle echtgenoten door het enkele feit van het huwelijk
▪ secundair: grote contractvrijheid
• regelt de secundaire huwelijksvermogensrechtelijke verhoudingen tussen de echtgenoten
en tegenover derden
• echtgenoten kunnen hier van afwijken
• van toepassing op alle aspecten die niet door bepaald stelsel geregeld zijn
Hoofdstuk 1: Het primair stelsel
• Definitie: regelt op eenvormige en dwingende wijze de rechten en verplichtingen tussen de
echtgenoten onderling, alsmede in hun verhouding ten aanzien van derden.
◦ Art. 212-224 BW
• Kenmerken
◦ 1. Minimum minimorum
▪ wetgever laat het niet dat echtgenoten zich aan deze verplichtingen onttrekken via bedingen
in hun huwelijkscontract.
• Minimum vereisten van rechten en plichten voor alle echtgenoten.
◦ 2. Eenvormig en dwingend
▪ van toepassing ongeacht het secundair huwelijksvermogensstelsel waaronder de echtgenoten
gehuwd zijn
• art. 212 en 1388 BW: elke bepaling in het huwelijkscontract die een inbreuk op het primair
stelsel is vernietigbaar.
▪ Onderscheid tussen bepalingen van OO en van dwingend recht
• regeling inzake de persoonsrechtelijke gevolgen: openbare orde
◦ sanctionering hiervan is de absolute nietigheid
◦ bv de verplichting tot samenwoning, hulp & bijstand, gelijkheid tussen man & vrouw en
vrijheid van beroepskeuze en-uitoefening
• regeling inzake de vermogensrechtelijke bepalingen: dwingend recht
◦ sanctionering hiervan is de relatieve nietigheid
◦ deze bepalingen beschermen enkel de private belangen vd echtgenoten of de
schuldeisers: enkel zij kunnen dus deze bepalingen inroepen
◦ bv bescherming vd gezinswoning, hulp- en bijdrageverplichting in lasten van het
huwelijk, inning en besteding vd inkomsten en de hoofdelijke aansprakelijkheid voor
de huishoudelijke schulden.
◦ 3. Wederkerig en op grond van de wet
▪ het loutere feit dat de andere echtgenoot zijn verplichtingen uit het primair stelsel iet zou
nakomen is niet genoeg om de andere echtgenoot va die verplichtingen te ontheffen (geen
ENAC figuur in het HWV)
3
, • Toepassingsgebied
◦ Op wie: op alle echtgenoten door het louter feit van het huwelijk
◦ Vanaf wanneer & tot wanneer van toepassing?
▪ Vanaf: de huwelijkssluiting waarbij dit begrepen moet worden als het burgerlijke huwelijk niet
het kerkelijk of religieus huwelijk.
▪ Tot: het huwelijk wordt ontbonden door overlijden of echtscheiding
• overlijden is een gebeurtenis die optreedt met onmiddellijke gevolgen
• echtscheiding is een langer proces: hoe zit het tijdens die procedure?
◦ Zolang de procedure loopt (echtscheidingsvonnis niet in kracht van gewijsde getreden)
ben je gehuwd
◦ principe: zolang het huwelijk duurt ben je principieel onderworpen aan de regels van
het HWV dus ook tijdens de feitelijke scheiding
◦ praktijk: bepaalde regels die ofwel anders worden ingevuld (bv hulp-en
bijdrageverplichtingen worden omgevormd van verplichting in natura tot een
verplichting in geld) of die hun voorwerp verliezen (bv bescherming gezinswoning of
gehoudenheid huishoudelijke schuld)
• Primair stelsel opgebouwd rond drie krachtlijnen 4
◦ 1. Gelijkheid van de echtgenoten
▪ bevestiging van de principiële handelingsbekwaamheid van iedere echtgenoot
▪ elk van de echtgenoten beschikt over identiek dezelfde rechten
• 1958: vrouw verloor haar handelingsbekwaamheid door het feit van het huwelijk
▪ art. 212, §3 BW: huwelijk beïnvloedt principiële handelingsbekwaamheid niet
• bevoegdheid van elke echtgenoot tot inning inkomsten of opening bankrekening
• regeling inzake conventionele lastgeving
◦ echtgenoten kunnen elkaar als lasthebber aanstellen
◦ art. 219 BW: lastgeving tussen echtgenoten is steeds herroepelijk
▪ om te voorkomen dat je minder gelijk zou zijn dan je echtgenoot: als je dit niet kunt
herroepen dan mag je echtgenoot iets zonder dat je er iets tegen kunt doen
▪ gevolg: je kunt ook in het huwelijkscontract geen volmacht integreren
• want huwelijkscontract is slechts wijzigbaar met toestemming van de twee
echtgenoten = wordt feitelijk onherroepelijk
▪ Wel handelingsonbevoegdheid mogelijk
• ter bescherming van de wederpartij of van een derde persoon
• bv echtgenoot kan soms slechts optreden met instemming van de andere
4
