Yeliz Aydin
Medische en Tandheelkundige Vakkenis 2 (MTV2)
Inhoud:
1. Histologie: algemene celbiologie
2. Histologie: weefselleer
3. Amelogenese
4. Tandmorfogenese
5. Dentogenese
6. Boek: parodontologie hoofdstuk 1
, Yeliz Aydin
College: histologie algemene celbiologie
Waarom cellen?
• Alle levende weefsels zijn gemaakt door cellen.
• Tanden zijn gemaakt door cellen. Als er iets mis is (of goed gaat) met de tanden, komt dat
bijna altijd door cellen.
Orthodontische tandverplaatsing zou niet mogelijk zijn zonder cellen, omdat cellen in het
paradontaal ligament en in de botmatrix de verandering van mechanische krachten opmerken en
signaalstoffen afscheiden die de remodelering van het bot beïnvloeden.
Wat is er hier aan de hand? (buiten de mondholte zijn er geen symptomen in deze patient)
• Jong: 30 maanden oud
• Afwijkend: missende tanden en weinig alveolair bot
• Geen duidelijke oorzaak te zien voor de afwijking, want er is geen ontsteking of cariës en niet
al het bot is weg
• Tanden zijn wel doorgebroken, niet getrokken en ook geen trauma (ongeluk), de gave
elementen zijn met wortel en al uitgevallen.
Trauma vb: door te hard poetsen, raakt je tandvlees ontstoken
• Oorzaak verlies gave elementen met wortel en al:
veroorzaakt door een genetische mutatie (problemen in celkern, in DNA) in het eiwit
Alkalische Fosfatase, waardoor het eiwit niet meer gemaakt wordt of niet meer
werkt. Dit eiwit is noodzakelijk voor een goede verkalking van dentine en bot.
Zonder goed verkalkt bot is er geen goede verankering van tanden in bot door vezels
(dit eiwit zorgt voor verankering van tanden aan het bot). De ziekte heet
hypofosfatasia.
De mutatie in het gen zit niet voor collageen type 1, omdat dit in meer delen zit en er
niet zoveel problemen zijn bij het kind.
Op latere leeftijd zorgt de ziekte voor problemen met botbreuken en
calciumhuishouding. Er is een medicijn die deze gevolgen kan voorkomen.
Eiwitsynthese:
DNA: bouwtekening voor eiwitten, in de celkern, ATGC
• Bij een inactief kern is DNA strak gewikkeld om de histonen → DNA ziet er donker uit
mRNA: Kopietje van de bouwtekening, bevat U ipv T. Deze gaat de celkern uit (DNA niet).
Ribosomen (rRNA): leest de bouwtekening en bouwt met behulp van tRNA een eiwit door
aminozuren aan elkaar te verbinden =translatie
Endoplasmatisch reticulum (ER): het eiwit wordt gevouwen en krijgt z’n vorm
RER: door de ribosomen is het ER ruw. (RER= Ruw Endoplasmatisch Reticulum)
1
, Yeliz Aydin
Functie van eiwitten wordt niet alleen bepaald door de aminozuur volgorde/ sequentie, maar ook
door de vorm (de wijze van vouwen in 3D vorm door de ER)
Golgisysteem/-apparaat: eiwitten worden gemodificeerd (suiker etc toevoegen), sorteercentrum
voor transport
Lysosoom: de afvalverwerker. Bevat onder andere eiwit afbrekende enzymen (proteasen). Essentieel
voor het opruimen van vreemd, of “oud” materiaal.
Cellen: levende bouwvakkers. In sommige weefsels, zoals epitheel van de gingiva,
zitten de cellen allemaal aan elkaar vast en vormen zo een eenheid.
(groen: celkern en roze is grenslijn)
Matrix: dode vulstof tussen de levende cellen (roze het plaatje). Andere weefsels,
zoals bot en dentine, bestaan uit heel veel dode vulstof (matrix), waarin hier en daar
nog een cel zit die die dode matrix heeft gemaakt =osteoblast.
Mitochondriën: Zorgen voor de energieproductie.
Cellen die veel mitochondriën nodig hebben:
• Spieren en zenuwcellen, want die gebruiken energie in de vorm van ATP om de ion-balans
heel snel te herstellen nadat een zenuwimpuls is doorgegeven
• Cellen die veel eiwit produceren zoals fibroblasten en botvormende cellen= osteoblasten
Celskelet/cytoskelet:
Microfilamenten: de kleinste onderdelen van het cytoskelet (letterlijk: celskelet)
• Microfilamenten zijn gemaakt uit repeterende actine subunits.
• Actine is enorm belangrijk voor het bewegen van een cel. Denk bijvoorbeeld aan een witte
bloedcel die zich door een gat in het endotheel van een bloedvat “wurmt” om bij een
parodontale infectie te komen.
Microtubule (letterlijk: mini-buisjes): de grootste onderdelen van het cytoskelet
• Microtubule zijn opgebouwd uit reperterende alfa-tubulin en beta-tubulin dimeren (de
tubulin subunits, de gele bolletjes in de figuur).
• Microtubules zijn belangrijk voor heel veel dingen, maar de meest in het oog springende zijn
celdeling, en intracellulair transport.
Qua maat daar tussenin zitten de intermediate filaments.
• Deze zijn ook opgebouwd uit repeterende elementen (bouwstenen), maar die zijn meer
langwerpig dan globulair (bolvormig). Door de vele onderlinge verbindingen die die
bouwstenen maken zijn intermediate filaments heel erg goed in het weerstaan van
trekkrachten. Ze beschermen de cel.
2
, Yeliz Aydin
• In epitheelcellen zijn intermediate filamens gemaakt van keratine, zo ook in de gingiva.
A: microfilamenten ; beweging, samentrekken
B: intermediate filaments ; stevigheid,
voorkomt uit elkaar scheuren, bescherming
C: microtubule ; Intracellulair transport + celdeling
Fibroblasten: (Fibro = Vezel en Blast = cel die Bouwt)
• Waar? In ligamenten, pezen en bindweefsel zoals in dentine en in bot.
• functie: Ze maken collageenvezels. Collageenvezels zijn lang, maar aan elkaar gekoppeld
door kleinere blokjes, namelijk de eiwitten.
• Fibroblasten maken veel collageen type I (type 1 zit in: dentine, ligament, pezen) maar ook
andere celtypen zoals osteoblasten en odontoblasten maken collageen type I.
• Veel ER, GOLGY & MITOCHONDIREN nodig
Osteoblasten: (Osteo = Bot en Blast = cel die Bouwt)
Bot:
De groene pijlen wijzen naar osteoblasten
(paars) op botmatrix (roze). IN de roze
botmatrix zijn ook paarse cellen zichtbaar.
Dit zijn de osteocyten. De vele verbindingen
van de osteocyten met elkaar onderling en
met het oppervlak zijn niet zichtbaar.
• Functie: Osteoblasten maken de overkalkte botmatrix ( dode vulstof van het bot). Ze maken
niet het verharde (verkalkte), maar alleen de eiwit. Nadat het verkalkt, wordt het bot.
• Osteocyt: de cellen die in de matrix zitten
• Functies osteocyt: Fosfaat in bloed op peil houden en voelen of er (mechanische) belasting is
in bot → Fosfaat heeft met calciumopname te maken.
• Voor verkalking is het eiwit Alkalische Fosfatase nodig. Je krijgt verkalkt osteoid= bot.
3
Medische en Tandheelkundige Vakkenis 2 (MTV2)
Inhoud:
1. Histologie: algemene celbiologie
2. Histologie: weefselleer
3. Amelogenese
4. Tandmorfogenese
5. Dentogenese
6. Boek: parodontologie hoofdstuk 1
, Yeliz Aydin
College: histologie algemene celbiologie
Waarom cellen?
• Alle levende weefsels zijn gemaakt door cellen.
• Tanden zijn gemaakt door cellen. Als er iets mis is (of goed gaat) met de tanden, komt dat
bijna altijd door cellen.
Orthodontische tandverplaatsing zou niet mogelijk zijn zonder cellen, omdat cellen in het
paradontaal ligament en in de botmatrix de verandering van mechanische krachten opmerken en
signaalstoffen afscheiden die de remodelering van het bot beïnvloeden.
Wat is er hier aan de hand? (buiten de mondholte zijn er geen symptomen in deze patient)
• Jong: 30 maanden oud
• Afwijkend: missende tanden en weinig alveolair bot
• Geen duidelijke oorzaak te zien voor de afwijking, want er is geen ontsteking of cariës en niet
al het bot is weg
• Tanden zijn wel doorgebroken, niet getrokken en ook geen trauma (ongeluk), de gave
elementen zijn met wortel en al uitgevallen.
Trauma vb: door te hard poetsen, raakt je tandvlees ontstoken
• Oorzaak verlies gave elementen met wortel en al:
veroorzaakt door een genetische mutatie (problemen in celkern, in DNA) in het eiwit
Alkalische Fosfatase, waardoor het eiwit niet meer gemaakt wordt of niet meer
werkt. Dit eiwit is noodzakelijk voor een goede verkalking van dentine en bot.
Zonder goed verkalkt bot is er geen goede verankering van tanden in bot door vezels
(dit eiwit zorgt voor verankering van tanden aan het bot). De ziekte heet
hypofosfatasia.
De mutatie in het gen zit niet voor collageen type 1, omdat dit in meer delen zit en er
niet zoveel problemen zijn bij het kind.
Op latere leeftijd zorgt de ziekte voor problemen met botbreuken en
calciumhuishouding. Er is een medicijn die deze gevolgen kan voorkomen.
Eiwitsynthese:
DNA: bouwtekening voor eiwitten, in de celkern, ATGC
• Bij een inactief kern is DNA strak gewikkeld om de histonen → DNA ziet er donker uit
mRNA: Kopietje van de bouwtekening, bevat U ipv T. Deze gaat de celkern uit (DNA niet).
Ribosomen (rRNA): leest de bouwtekening en bouwt met behulp van tRNA een eiwit door
aminozuren aan elkaar te verbinden =translatie
Endoplasmatisch reticulum (ER): het eiwit wordt gevouwen en krijgt z’n vorm
RER: door de ribosomen is het ER ruw. (RER= Ruw Endoplasmatisch Reticulum)
1
, Yeliz Aydin
Functie van eiwitten wordt niet alleen bepaald door de aminozuur volgorde/ sequentie, maar ook
door de vorm (de wijze van vouwen in 3D vorm door de ER)
Golgisysteem/-apparaat: eiwitten worden gemodificeerd (suiker etc toevoegen), sorteercentrum
voor transport
Lysosoom: de afvalverwerker. Bevat onder andere eiwit afbrekende enzymen (proteasen). Essentieel
voor het opruimen van vreemd, of “oud” materiaal.
Cellen: levende bouwvakkers. In sommige weefsels, zoals epitheel van de gingiva,
zitten de cellen allemaal aan elkaar vast en vormen zo een eenheid.
(groen: celkern en roze is grenslijn)
Matrix: dode vulstof tussen de levende cellen (roze het plaatje). Andere weefsels,
zoals bot en dentine, bestaan uit heel veel dode vulstof (matrix), waarin hier en daar
nog een cel zit die die dode matrix heeft gemaakt =osteoblast.
Mitochondriën: Zorgen voor de energieproductie.
Cellen die veel mitochondriën nodig hebben:
• Spieren en zenuwcellen, want die gebruiken energie in de vorm van ATP om de ion-balans
heel snel te herstellen nadat een zenuwimpuls is doorgegeven
• Cellen die veel eiwit produceren zoals fibroblasten en botvormende cellen= osteoblasten
Celskelet/cytoskelet:
Microfilamenten: de kleinste onderdelen van het cytoskelet (letterlijk: celskelet)
• Microfilamenten zijn gemaakt uit repeterende actine subunits.
• Actine is enorm belangrijk voor het bewegen van een cel. Denk bijvoorbeeld aan een witte
bloedcel die zich door een gat in het endotheel van een bloedvat “wurmt” om bij een
parodontale infectie te komen.
Microtubule (letterlijk: mini-buisjes): de grootste onderdelen van het cytoskelet
• Microtubule zijn opgebouwd uit reperterende alfa-tubulin en beta-tubulin dimeren (de
tubulin subunits, de gele bolletjes in de figuur).
• Microtubules zijn belangrijk voor heel veel dingen, maar de meest in het oog springende zijn
celdeling, en intracellulair transport.
Qua maat daar tussenin zitten de intermediate filaments.
• Deze zijn ook opgebouwd uit repeterende elementen (bouwstenen), maar die zijn meer
langwerpig dan globulair (bolvormig). Door de vele onderlinge verbindingen die die
bouwstenen maken zijn intermediate filaments heel erg goed in het weerstaan van
trekkrachten. Ze beschermen de cel.
2
, Yeliz Aydin
• In epitheelcellen zijn intermediate filamens gemaakt van keratine, zo ook in de gingiva.
A: microfilamenten ; beweging, samentrekken
B: intermediate filaments ; stevigheid,
voorkomt uit elkaar scheuren, bescherming
C: microtubule ; Intracellulair transport + celdeling
Fibroblasten: (Fibro = Vezel en Blast = cel die Bouwt)
• Waar? In ligamenten, pezen en bindweefsel zoals in dentine en in bot.
• functie: Ze maken collageenvezels. Collageenvezels zijn lang, maar aan elkaar gekoppeld
door kleinere blokjes, namelijk de eiwitten.
• Fibroblasten maken veel collageen type I (type 1 zit in: dentine, ligament, pezen) maar ook
andere celtypen zoals osteoblasten en odontoblasten maken collageen type I.
• Veel ER, GOLGY & MITOCHONDIREN nodig
Osteoblasten: (Osteo = Bot en Blast = cel die Bouwt)
Bot:
De groene pijlen wijzen naar osteoblasten
(paars) op botmatrix (roze). IN de roze
botmatrix zijn ook paarse cellen zichtbaar.
Dit zijn de osteocyten. De vele verbindingen
van de osteocyten met elkaar onderling en
met het oppervlak zijn niet zichtbaar.
• Functie: Osteoblasten maken de overkalkte botmatrix ( dode vulstof van het bot). Ze maken
niet het verharde (verkalkte), maar alleen de eiwit. Nadat het verkalkt, wordt het bot.
• Osteocyt: de cellen die in de matrix zitten
• Functies osteocyt: Fosfaat in bloed op peil houden en voelen of er (mechanische) belasting is
in bot → Fosfaat heeft met calciumopname te maken.
• Voor verkalking is het eiwit Alkalische Fosfatase nodig. Je krijgt verkalkt osteoid= bot.
3
