Sociale En Politieke Leerstelsels - Samenvatting

Sociale en Politieke Leerstelsels
Hoofdstuk 1: De ontrafeling van de middeleeuwse orde (1450 – 1650)
Oude Grieken worden gezien als grondleggers van democratisch gedachtegoed

Periode (1450 – 1650):
 wetenschappelijke vooruitgang
 geleidelijke emancipatie van de politiek
 einde van katholieke hemegonie/dogma (reformatie en contrareformatie)
 in G-B worden eerste kiemen gelegd voor democratisch en modern principe
 ontstaan van kapitalisme in Engeland

Ontstaan kapitalisme:
 niet meer werken om genoeg eten op de plank te hebben (om te overleven)
 maar produceren om winst te maken op de markt

Kapitalisme
 maakt onderscheid tussen de arbeider en de eigenaar van de productiemiddelen
 duurde lang voordat mensen principe van kapitalisme (verkoop van arbeid)
aanvaardden
vb. man maakt hamer, andere man koopt hamer en verkoopt hem voor meer
 marxisme geloofde dat door de verkoop van arbeid het kapitalisme zal
instorten (klassenstrijd)

Renaissance (wedergeboorte):
- periode van op oudheid gebaseerde bloei van de kunsten en letteren
- ontstaan van nieuwe economische verhoudingen (teloorgang feodale systeem)
= oude wereldorde werd in vraag gesteld (basis voor Verlichting)

1. Leonardo Da Vinci (15de eeuw):
 stelde zich de vraag “hoe zitten de dingen in elkaar?”
 als je dieper in de natuur ging, zou je steeds kleinere zaken ontdekken
 Italië was op dat moment verdeeld land dat bestond uit verscheidene stadstaten
 mercantilisme aanwezig in stadstaten
 koning/leider moet handel drijven en promoten om inkomen van land en zijn
macht te vergroten (belang van geld en luxeproducten stijgt)
 manier van tonen hoe rijk de stadstaten waren
 onderkant van maatschappij moest er hard worden gezwoegd

2. Machiavelli:
 Schreef zijn politiek handboek: Il Principe
 Verwerpt de moraal
 maar doet introductie over menselijk gedrag in de maatschappij
 baseert zich op empirisme (ervaring / waarneming)
 “menselijke natuur is overal hetzelfde”
 voor politiek moesten van een slechte menselijke natuur uitgaan

1

, Sociale en Politieke Leerstelsels
 Visie op religie:
 antiklerikaal
 religie mag geen overkoepelende rol spelen in de maatschappij (zoals in
middel.)
 seculiere manier van denken (scheiding staat en kerk)
 geen antireligieuze gevoelens (staat is belangrijker dan kerk)
 zag religie als sociaal cement (verbindt mensen)
 Het doel heiligt de middelen (populair machiavellisme)
 een koning mag geweld, listen gebruiken als dit helpt om de staat in stand te
houden
= la raison d’Etat
 heerser valt samen met de staat
 Bescherming van privaat bezit
 staat mag geen bezit van zijn inwoners afpakken
 deze zekerheid is positief voor maatschappelijke orde
 Oprichting van volksleger
 geen leger van huurlingen, maar van personen die vochten omdat ze iets te
verliezen hadden

3. Thomas More (eind 15de , begin 16de eeuw):
 Boek (Utopia)
 beschreef daarin de sociale en economische situatie in Engeland (slecht)
 More geeft blijk van verlangen naar christelijke, middeleeuwse ordening
 Enclosure beweging
 omheinen van de landen
 mensen konden niet op de landen geraken door deze omheining
 hongersnood
 Zijn utopie:
 geen ongelijkheid, geen geweld
 Visie op religie:
 een christelijke samenleving volgens Gods wil en in harmonie met de natuur
 Visie op economie:
 handel niet gebaseerd op geld
 prijs onafhankelijk van mechanisme vraag en aanbod
 kon anders beïnvloed worden door illegale praktijken
 Erbarmelijke en ongelijke maatschappelijke situatie
 niet gevolg van Gods wil, gevolg van maatschappelijke tendensen
 seculiere manier van denken
 Geen revolutionair
 kon/wist hervormingen/veranderingen niet in werkelijkheid omzetten




Reformatie en humanisme:

2

, Sociale en Politieke Leerstelsels
Humanisten
- Liefde voor de mens staat centraal
- Protest op misbruiken en misstanden van de Kerk
 Kerk van binnenuit veranderen

4. Luther:
 Opstand tegen de Kerk
 tegen de decadentie van de Kerk en tegen zijn handel in aflaten
 aflaten = kwijtschelding van zonden ter betaling van geld en tonen van berouw
 specifieerde hij in 95 stellingen van toegeeflijkheid
 Religieuze bevrijding
 scheppen van directe band tussen individu en God
 geen behoefte aan Kerk en kerkelijke instanties
 verbonden met middeleeuwse visie omtrent politiek en economie
 Onderwerping aan sterk politiek gezag
 “sommigen moeten heersen, sommigen moeten dienen”
 “enkel religieuze vrijheid als politieke macht gehoorzaamd wordt”
 Oprichting Lutherse, Duitse Kerk
 kreeg steun van adel (door Luthers visie rond economie en politiek)
 Visie op economie
 verbod op productie ten behoeve van productie en winst
 verbod op buitenlandse handel en import uit verre landen
 woeker (rente) was ergste zonde

5. Thomas Müntzer (boeren):
 Opstand tegen hebzucht van edelen
legers van protestanten + katholieke kerk
vs
boerenleger onder leiding van Müntzer
 eisten algehele gelijkheid en maat. waarin werk en privaat bezit gem. waren
 Luther was tegen opstand en noemde het ketterij
 Adviseerde harde aanpak van opstandelingen

6. Calvijn:
 Lot van de mens
 mens is een hulpeloos wezen in licht van Gods almacht
 zijn lot staat vast (hemel/hel)
 zal secularisatie in de hand werken
 Visie op economie
 regeling gebruik van rente door middel van strenge ethische regels (in tegenst.
met kapitalistisch princ.)
 winst is resultaat van ijver en hard werk van individuen en niet zondig
 geld enkel gebruiken als kapitaal (gebruiken voor economische activiteiten)
 Genève werd onder Calvijn een dictatoriale theocratie

3

, Sociale en Politieke Leerstelsels
 weinig vrijheid, ingetogen in het leven staan
 tegenspraak of afwijking werd niet getolereerd
 Calvijn was in praktijk geen vooruitstrevende denker
 stond sceptisch tegenover meeste wetenschappelijke debatten
 dict. theocratie was voedingsbodem voor ontw. van individuele vrijheid
 Ongelijkheid
 enige ongelijkheid die toegestaan werd, was die van rijkdom
 maatschappelijke ongelijkheid, maar gelijkheid voor de wet
 Luther en Calvijn
 In eerste instantie: Kerk zuiveren
 Echter: vormden voorbode van moderne tijden

Koloniale ontmoetingen: Dispuut van Valladolid
- Hoe moet Spanje oorlog voeren in Amerika en het katholicisme verspreiden?
- Encomienda:
 lokale volkeren werden verplicht om goederen af te staan en voor hen te werken
(in ruil voor de ‘gift’ van het katholicisme, Spaanse taal en bescherming)
(bij verzet: extreme straffen of de dood)
 echter: tekort aan arbeidskrachten (virussen) werd opgevuld door slavenhandel

7. Juan Ginés de Sepúlveda (visie 1)
 Visie op kolonisatie van inheemse volkeren
 gebruik van geweld toegestaan om tegenstand van in. volk. te breken
 in. volk. moeten gedwongen bekeerd worden tot het christendom
 in. volk. zijn barbaren
 vier argumenten:
waren affgodendienaren, deden aan mensenoffers, kannibalisme en sodomie,
van nature uit slaaf (aristotelische doctrine van natuurlijke slavernij)
 Verwoordde belangen van kolonisatoren

8. Bartolomé de las Casas (visie 2)
 Visie op kolonisatie van inheemse volkeren
 verzette zich tegen het gebruik van geweld
 op vreedzame en niet gedwongen manier de in. volk. kerstenen
 oorlog enkel gerechtvaardigd in specifieke omstandigheden
(wanneer in. volk. na hun kerstening het christelijke geloof afwerpen = ketterij)
 in. volk. geen barbaren, maar getalenteerd en bereid om christendom te
aanvaarden
 ontkende ‘natuurlijke slavernij’ niet
 de wilden beschaven (= paternalistische opvatting)
 Verwoordde belangen van koningshuis

! Theocratie maakte geleidelijk aan plaats voor onderschikking van religieuze aan politieke
Glorieuze Revolutie (17de eeuw)

4

, Sociale en Politieke Leerstelsels
- Conflict tussen parlement en Engels koningshuis
 mondde uit in 3 burgeroorlogen met religieuze inslag
- Visie Karel I op staat
 vond zichzelf vertegenwoordiger van G. op aarde en ontbond het parlement
 maar het parlement inde de belastingen (probleem om legers te vormen)
 riep het parlement (Long Parliament) bijeen (maar die deden moeilijk --> conflict)
- Grand Remonstrance
 opsomming van bezwaren tegen beleid van monarch en rooms-katholieke kerk
 parlement wilde volk mobiliseren door GR publiekelijk te maken
 leidde tot 2 burgeroorlogen

9. Oliver Cromwell (puritein)
 Militaire leider van parlement
 Visie van Cromwell
 private eigendom van burgers kwam in gevaar doordat monarch in alle vrijheid
belastingen kon heffen
 godsdienstvrijheid
 monarchie constitutioneel maken (niet afschaffen)
 Visie op defensie
 oprichting van New Model Army
 geen gebruik van huurlingen, maar van soldaten die overtuigd waren van zaak
 legitimatie van geweld: cruel necessity
 voorloper van democratische legers
 Rol in burgeroorlog
 vervanging van Long Parliament door Rompparlement
 3de burgeroorlog
 Na burgeroorlog: Lord Protector van Engelse Republiek
 Na Cromwells dood: herinvoering monarchie

10. De Levellers
 Visie op staat
 verzet tegen koninklijke én parlementaire heerschappij
 meer directe politieke inbreng van het volk
 godsdienstvrijheid (antiklerikaal)
 Agreement of the People
 macht moet gedelegeerd worden door verkiezingen
 uitvoerende macht ligt bij Council of State (nauwkeurig beschr. bevoegdheden)
 stemrecht enkel voor selecte groep mannen (geen arbeiders, werklozen…)
 Visie op bezit
 verdediging van bezit (inclusief vrouwen)
 reden waarom soldaten vechten voor land, waarom mensen werken…


11. De Diggers

5